Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Katowice Jerzy Parusel Bazy danych o przyrodzie - wymagane prawem, istniejące i potrzebne do zarządzania jej zasobami Konferencja podsumowująca projekt pn. Budowa Otwartego Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (ORSIP) Szczyrk, 5-6.12.2013 r.
DEFINICJE Baza danych Zbiór powiązanych ze sobą logicznie danych, zaprojektowany dla zaspokojenia potrzeb informacyjnych danej organizacji, w tym użytkowników systemu informatycznego, stanowiący zarazem jego część. Zarządzanie Zarządzanie, czyli dysponowanie zasobami przyrody: użytkowaniem, odnawianiem, ochroną i kształtowaniem elementów i składników każdego poziomu organizacji przyrody od (atomu) komórki po krajobraz (atmosferę) oraz w dowolnym wymiarze przestrzennym ziemi i w dowolnym czasie. Potrzeby informacyjne w zakresie zarządzania zasobami przyrody co każdy właściciel, użytkownik lub zarządca zasobu przyrody chce lub powinien wiedzieć, aby nim zarządzać zgodnie z prawem i zasadą zrównoważonego rozwoju. Potrzeby te opisuje model bazy danych. Zakres szczegółowości informacji o zasobie jest odwrotnie proporcjonalny do szczebla zarządzania i wartości konserwacyjnej danego zasobu. Wartość konserwacyjna zasobu przyrody to ogół właściwości biologicznych i ekologicznych oraz cech charakteryzujących dany zasób z punktu widzenia ochrony przyrody.
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE WYMAGANE PRAWEM W polskim ustawodawstwie środowiskowym nie ma obowiązku prawnego tworzenia baz danych o przyrodzie. Słowo baza pojawia się tylko raz w ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 627): w art. 268a mowa o wojewódzkiej bazie informacji o korzystaniu ze środowiska, którą prowadzi WIOŚ. Wymagane są natomiast pewne informacje i dokumenty, które zawierają pożądane dane przyrodnicze, np. rejestry (np. form ochrony przyrody, stref ochrony, bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku ), zgłoszenia (np. zgłoszenie szkody w środowisku), informacje (np. o ustalonym zakresie kompensacji, o wykonanej kompensacji przyrodniczej) raporty oddziaływania na środowisko (dowolność zastosowania metodyki przez inwestora). Charakter metadanowy i źródłowy (raporty, ekspertyzy, informacje) mają: - publicznie dostępne wykazy danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie zawierające informacje wymienione w art. 21 ust. 2 i 3 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, - baza danych o ocenach oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, prowadzona przez GDOŚ (http://bip.gdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1647). Regionalny dyrektor ochrony środowiska gromadzi dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody, a w szczególności cennych ze względów naukowych tworów przyrody, stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także ich siedlisk oraz siedlisk przyrodniczych (art. 114 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880).
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Początki tworzenia baz danych o przyrodzie w Polsce wiążą się z akcesją naszego kraju do Unii Europejskiej i transpozycji prawa krajowego do unijnego. W ustawie o ochronie przyrody pojawia się art. 112, który w ustępie 1 wprowadza wymóg prowadzenia monitoringu przyrodniczego różnorodności biologicznej i krajobrazowej, a w ustępie 2 definiuje jego zakres. Państwowy Monitoring Środowiska prowadzi Główny Inspektor Ochrony Środowiska. W ramach podsystemu monitoringu przyrody prowadzone są: - Monitoring Ptaków Polski (w obrębie 11 programów jednostkowych), obejmujący prawie 20% powierzchni kraju, oraz około 170 gatunków ptaków lęgowych, 24 gatunki ptaków zimujących, 3 gatunki ptaków wędrownych, w tym 42 gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, - Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, obejmujący 79 typów siedlisk przyrodniczych, 49 gatunków i rodzajów roślin oraz 141 gatunków zwierząt, - Monitoring lasów, oparty o gęstą sieć powierzchni próbnych i rozbudowaną metodykę pomiarową stanu środowiska leśnego i stanu zdrowotnego drzewostanów, - Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego, prowadzony na 12 stacjach bazowych.
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 108/2 PL, 25.4.2007). Tematy danych przestrzennych zawierają załączniki I-III, a przepisy wykonawcze opracowywane są w formie Technical Guidelines, Draft Technical Guidelines, Guidelines, Draft Guidelines. Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. Nr 76, poz. 489): Pierwsza grupa tematyczna Hydrografia Obszary chronione Druga grupa tematyczna Ukształtowanie terenu Użytkowanie ziemi Geologia Trzecia grupa tematyczna Gleba Zagospodarowanie przestrzenne Urządzenia do monitorowania środowiska Strefy zagrożenia naturalnego Warunki atmosferyczne Warunki meteorologiczno-geograficzne Warunki oceanograficzno-geograficzne Obszary morskie Regiony biogeograficzne Siedliska i obszary przyrodniczo jednorodne Rozmieszczenie gatunków Zasoby mineralne
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Omawiając problematykę baz danych o przyrodzie należy wspomnieć o inicjatywie grona pracowników służb ochrony przyrody parków narodowych i krajobrazowych. W roku 2007 ukazało się pierwsze opracowanie standardów danych GIS w ochronie przyrody, a w roku 2009 jego druga wersja. W roku 2011 ukazuje się Adaptacja Standardu Danych GIS w ochronie przyrody na potrzeby gromadzenia danych przestrzennych dla projektu POIS.05.03.00-00-186/09 pn. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski (GDOŚ). W roku 2012 został opracowany podręcznik Platforma Informacyjno-Komunikacyjna. Plany zadań ochronnych (GDOŚ). Zakres gromadzenia danych o przyrodzie na obszarach Natura 2000 odpowiada naturowej metodyce monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych.
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Gatunki Monitoring Coleoptera Poloniae Lepidoptera Poloniae Hemiptera Poloniae Zbiorowiska roślinne Siedliska przyrodnicze Polish Vegetation Database
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Gatunki Monitoring Obszary chronione Zbiorowiska roślinne Siedliska przyrodnicze
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE ISTNIEJĄCE Gatunki Monitoring Monitoring Ptaków Polski Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 Monitoring lasów Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego Obszary chronione Zbiorowiska roślinne Siedliska przyrodnicze
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych Założenia ogólne (dla przyrody dzikiej) Zestaw danych powinien dostarczyć wiarygodnych informacji zgodnie z ogólnym schematem: co (gatunek, siedlisko/zbiorowisko, obszar, obiekt, itd.), gdzie (miejscowość i miejsce), kiedy (z jakiego okresu pochodzi informacja), ile (liczebność, powierzchnia, itd.), jakie (stan zachowania, zagrożenia, itd.), czyje (właściciel, zarządzający, sprawujący nadzór, itd.), zamierzenia (plany ochrony, użytkowania, rekultywacji, rewitalizacji, restytucji, introdukcji, mpzp, suikzp, itd.), kto (źródło informacji, autor wpisu danych). Zestaw danych powinien być budowany na bazie wytycznych INSPIRE oraz zapewnić interoperacyjność i kompatybilność z odpowiednimi bazami międzynarodowymi (globalnymi), europejskimi, UE (EEA lub wiodącymi bazami krajów członkowskich) i krajowymi.
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych Baza danych powinna składać się z 4 modułów: - moduł zasobów (poziom organizacji przyrody: gatunek i ekosystem), - moduł utraty zasobów (dane z rooś (plan i wykonanie) i publikacji oraz z rejestru szkód w przyrodzie), - moduł kompensacji przyrodniczej (dane z decyzji środowiskowych: plan i wykonanie), - moduł ochrony czynnej (dane o planach i wykonaniu zadań ochronnych, planów zadań ochronnych, planów ochrony, programów ochrony, programów restytucji). Bazy danych o przyrodzie: do ewidencji zasobów ilościowych i jakościowych oraz rezultatów działań ochronnych, do rejestracji szkód w środowisku, do sporządzania ocen oddziaływania na środowisko, do wydawania administracyjnych decyzji środowiskowych o..., do wydawania administracyjnych pozwoleń na budowę... Poziom organizacji przyrody: krajobraz - korytarze ekologiczne (drożność, ochrona, odtwarzanie, kształtowanie), - fragmentacja ekosystemów (metryki krajobrazowe, MVA).
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych Zestaw danych powinien obejmować następujące minimum informacji (lub mieć możliwość ich pobrania z innych, referencyjnych systemów bazodanowych): A/ Gatunki, siedliska przyrodnicze, zbiorowiska roślinne: - pełna nazwa (gatunku/siedliska przyrodniczego/zbiorowiska roślinnego) polska i łacińska wraz z synonimiką, - lokalizacja informacji/obserwacji, - dane geometryczne stanowiska, - data obserwacji/rok publikacji, - źródło/autor obserwacji, - miejsce (stanowisko) obserwacji (siedlisko przyrodnicze, zbiorowisko roślinne, biotop, siedlisko?, typ siedliskowy lasu, mikrosiedlisko) - dane szczegółowe obserwacji/informacji o: osobniku, populacji, siedlisku przyrodniczym, zbiorowisku roślinnym, w zakresie zróżnicowanym stosownie do właściwości biologicznych i ekologicznych taksonów i syntaksonów), - zajmowana powierzchnia, - ocena stanu ochrony populacji/siedliska przyrodniczego/zbiorowiska roślinnego na stanowisku, - ocena zagrożenia gatunku/siedliska przyrodniczego/zbiorowiska roślinnego na stanowisku, - status ochrony stanowiska, - perspektywy ochrony stanowiska, - zarządzanie populacją gatunku/siedliskiem przyrodniczym/zbiorowiskiem roślinnym (sprawujący nadzór nad obszarem/istniejące programy i plany ochrony, użytkowania, rekultywacji, rewitalizacji, restytucji, introdukcji).
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych B/ Obszary, obiekty - pełna nazwa obszaru/obiektu - lokalizacja obszaru/obiektu, - dane geometryczne obszaru/obiektu, - data obserwacji/rok publikacji, - źródło/autor obserwacji, - zajmowana powierzchnia, - struktura użytkowania ziemi, - struktura własności terenu, - przeznaczenie terenu (=ustalenia studium uikzp lub miejscowego pzp), - zagrożenia, - status ochrony, - perspektywy ochrony, - zarządzanie obszarem (sprawujący nadzór, istniejące programy i plany ochrony, użytkowania, rekultywacji, rewitalizacji, restytucji, introdukcji).
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych C/ Informacje wspólne dla wszystkich baz danych (odrębne bazy danych/tabele słownikowe/łączące?): - źródła informacji (bibliografia) - informacje multimedialne (grafika, obraz, dźwięk) - informacje przestrzenne/kartografia (dane opisowe i symbolika atrybutów uwzględniające typologię danych: ich przetworzenia (dane oryginalne (obserwacje własne)/interpretacja wprowadzającego), wiarygodności (dane pewne/niepewne/wymagające sprawdzenia), dokładności lokalizacji (GPS/odczyt z mapy/centroid obszaru lub obiektu) i inne, - słownik pojęć używanych w bazie danych, - instrukcje dla użytkownika, -linki tematyczne (do baz: światowych, europejskich, UE, krajów lub instytucji wiodących, krajowych) i ogólne. D/ Informacje pomocnicze o gatunkach, zbiorowiskach roślinnych, siedliskach przyrodniczych (profil ekologiczny i konserwacyjny): MVP, MVA, stan ochrony, stan zachowania, stan zagrożenia, wrażliwość na zmiany (hemerobia), odporność na zmiany, podatność/reakcja na zabiegi czynnej ochrony przyrody, możliwość odtworzenia zasobów, istniejące programy ochrony i restytucji, dobre praktyki, itp.
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI model bazy danych Zagadnienia teoretyczne zarządzania zasobami gatunku Postępowanie Ogólne Profil ekologiczny gatunku (wymagania ekologiczne, zagrożenia, homofobia, wrażliwość i odporność na zmiany antropogeniczne, podatność na oddziaływania) Zasięg geograficzny Zajmowany obszar Liczebność i zagęszczenie MVP (Minimum Viable Population) Szczegółowe Model jakości siedliska Model pojemności siedliska Inwentaryzacja Zabiegi i czynności gospodarczo-leśne, ocena istotności i znaczenia ich oddziaływania na gatunek Skala rozważań Globalna Regionalna (kraj lub region, rdlp) Subregionalna (województwo, rdlp, nadleśnictwo) Lokalna (gmina, obszar Natura 2000)
BAZY DANYCH O PRZYRODZIE POTRZEBNE DO ZARZĄDZANIA JEJ ZASOBAMI Programy wspomagające zarządzanie zasobami przyrody
Dziękuję za uwagę