Zał. Nr 1 do Uchwały Nr III/26/2010 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2010 r. Plan Odnowy Miejscowości na lata 2010 2017 BIEŃKÓWKA GMINA BUDZÓW POWIAT SUSKI WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Budzów, grudzień 2010 r.
Autorzy opracowania dziękują za pomoc w przygotowaniu niniejszego dokumentu. 1
SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP..3 2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA BIEŃKÓWKA..6 2.1. POŁOŻENIE SOŁECTWA BIEŃKÓWKA..6 2.2. PRZYNALEŻNOSĆ ADMINISTRACYJNA 7 2.3. POWIERZCHNIA BIEŃKÓWKI..9 2.4. LICZBA LUDNOŚCI.10 2.5. HISTORIA BIEŃKÓWKI.17 2.6. OKREŚLENIE PRZESTRZENNEJ STRUKTURY BIEŃKÓWKI..22 3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE.24 3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE.25 3.3. OBIEKTY I TERENY...28 3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 31 3.4.1. Oświata..31 3.4.2. Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne 31 3.4.3. Zdrowie.32 3.4.4. Kultura..32 3.5. INFRASRUKTURA TECHNICZNA 35 3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO.37 3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY I LUDZKI 44 4. ANALIZA SWOT...46 5. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ 48 6. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAŃCÓW, SPRZYJAJĄCYCH NAWIĄZYWANIU KONTAKTOW SPOŁECZNYCH, ZE WZGLĘDU NA ICH POŁOŻENIE ORAZ CECHY FUNKCJONALNO PRZESTRZENNE 52 7. POWIĄZANIE PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Z INNYMI DOKUMENTAM.54 2
8. WYKAZ TABEL, WYKRESÓW I ZDJĘĆ..55 9. BIBLIOGRAFIA. 58 10. ZAKOŃCZENIE..59 1. Wstęp Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 1 określa obszary wiejskie jako miejscowości znajdujące się w granicach administracyjnych: gmin wiejskich, gmin miejsko wiejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców, gmin miejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców, Rzeczpospolita Polska określiła zadania w zakresie wspierania obszarów wiejskich z udziałem środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich określonym w Rozporządzeniu Rady / WE / Nr 16698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / EFRROW / /Dz. Urz. UE L 277 z 21 października 2005 r. / oraz w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie tego Rozporządzenia ustawą z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / Dz. U Nr 64 poz.427 /. W ramach priorytetowych kierunków wsparcia obszarów wiejskich 2007 2013 zdefiniowano cztery osie : Oś 1 - poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Oś 2 - poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich 1 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju, lipiec 2007. 3
Oś 3 - jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Oś 4 - Leader W ramach Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej bardzo dobitnie określana jest jakość życia społeczności wiejskiej rozumianej głównie jako zbiór wszystkich funkcji życiowych takich jak praca, wypoczynek, rekreacja, kultura, sport, ale też i tożsamość, integralność przestrzenna i wspólnota. W ramach tejże Osi 3 akcentuje się oddolne inicjatywy społeczności wiejskich nakierowane na integrację wsi, rozbudzenie bądź reaktywowanie przekazów i zwyczajów kulturowych, odbudowanie i zachowanie tożsamości społeczności wiejskich. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Odnowa i rozwój wsi objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 /Dz. U. Nr 38 poz. 220 / określiło jako wymóg przy aplikowaniu o środki posiadanie Planu Odnowy Miejscowości. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia pomoc finansową mogą uzyskać projekty dotyczące: 1) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów publicznych pełniących funkcje kulturalne, w szczególności świetlic i domów kultury; 2) budowy, przebudowy lub remontu obiektów sportowych, ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji, służących do użytku publicznego; 3) zakupu towarów służących przedsięwzięciom związanym z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych oraz tradycyjnych zawodów; 4) związane z kształtowaniem centrów wsi jako obszaru przestrzeni publicznej, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów, parkingów, chodników lub oświetlenia ulicznego; 4
5) urządzania i porządkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku; 6) budowy, przebudowy lub remontu małej infrastruktury turystycznej; 7) zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych na rzecz rekreacji lub poprawy estetyki miejscowości; 8) rewitalizacji budynków zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków lub wojewódzkiej ewidencji zabytków, użytkowanych na cele publiczne, oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci; 9) zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne; 10) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, w szczególności pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn; 11) odnawiania elewacji zewnętrznych i dachów w zabytkowych obiektach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub wojewódzkiej ewidencji zabytków; 12) wyburzenia i rozbiórki zdewastowanych budynków i budowli publicznych w celu uporządkowania terenu w miejscowości, jeżeli niemożliwe jest ich odnowienie i dalsze użytkowanie w zakresie koniecznym do realizacji operacji wymienionych w punktach 1 11. Budowa i realizacja Planu Odnowy Miejscowości oprócz możliwości uzyskania środków finansowych poprawia jakość życia mieszkańcom sołectwa poprzez uatrakcyjnienie życia społeczno kulturalnego, aktywizację społeczności lokalnej utożsamianie się z miejscem zamieszkania i 5
odpowiedzialność za własną przyszłość oraz dumę z możliwości samo spełnienia się. Przygotowanie niniejszego dokumentu poprzedzone było licznymi spotkaniami, rozmowami z pracownikami Urzędu oraz liderami społeczności lokalnej, zebraniami wiejskimi jak też i analizą przedstawionej dokumentacji. 2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA BIEŃKÓWKA 2.1 Położenie sołectwa Bieńkówka Bieńkówka sołectwo wchodzące w skład gminy Budzów leży w środkowej części Beskidu Makowskiego pomiędzy północnym zboczem Koskowej Góry / 866 m. n.p.m./ a południowym Babicy / 727 m. n.p.m./. Beskid Makowski wchodzi w skład Beskidów Zachodnich / zewnętrzne Karpaty Zachodnie /. Wieś Bieńkówka podobnie jak wiele innych położona jest w obrębie płaszczowiny magurskiej. Cała gmina Budzów leży w północno wschodniej części Podbabiogórza. Gmina graniczy : od południa gmina miejsko-wiejska Maków Podhalański powiat suski, od zachodu gmina Zembrzyce powiat suski, od wschodu gminy Tokarnia,Sułkowice i Pcim powiat myślenicki, od północy gmina Lanckorona i Stryszów powiat wadowicki. Każde z sołectw wchodzących w skład gminy posiada liczne przysiółki, które z uwagi na terytorialne położenie poza zwartą zabudową mogłyby być samodzielnymi sołectwami bądź wioskami. Wszystkie wsie gminy Budzów leżą w dolinach rzek: Paleczka, Jachówka i Zachełmnianka - dopływów Skawy. Zabudowa gminy rozciąga się wzdłuż tych rzek. Cały obszar gminy stanowi kotlinę z najniższym punktem na zachodniej granicy na wysokości 330 m n.p.m. Spod Koskowej Góry wypływa potok Kotońska, który zasila Skorutówkę. 6
2.2 Przynależność administracyjna Sołectwo Bieńkówka administracyjnie wchodzi w skład gminy Budzów. Gmina leży w południowo zachodniej części powiatu suskiego / Sucha Beskidzka / i w północno wschodniej części województwa małopolskiego. Źródło: www.powiatsuski.pl W skład gminy Budzów wchodzi sześć sołectw: Baczyn, Bieńkówka, Budzów, Jachówka, Palcza i Zachełmna. Cała gmina zajmuje obszar 7358 ha. Poszczególne sołectwa zajmują następujący obszar : Budzów - 2060,24 ha, Bieńkówka - 1986,66 ha 7
Jachówka - 1177,28 ha, Palcza - 882,96 ha Baczyn - 735,8 ha Zachełmna - 515,06 ha. Źródło : materiał własny Procentowo poszczególne sołectwa zajmują Budzów - 28% Bieńkówka - 27% Jachówka - 16% Palcza - 12% Baczyn - 10% Zachełmna - 7% 100% Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Powierzchnia gminy w stosunku do całej powierzchni powiatu suskiego wynosi 10,7 %. 1 lipca 1949 r. odłączono od Budzowa Zembrzyce, które stały się samodzielną gminą. Gmina Budzów w latach 1975 1998 administracyjnie należała do województwa bielskiego. 8
2.3 Powierzchnia Bieńkówki Powierzchnia Bienkówki wynosi 1986,66 ha co stanowi 27 % powierzchni całej gminy. Zdjęcie nr 1. Bienkówka widok ogólny Źródło: www.bienkowka.net.pl 9
2.4 Liczba ludności Gmina Budzów, której jednym z sołectw jest Bieńkówka, liczy 8476 mieszkańców. Ilość mieszkańców i przyrost naturalny ilustruje poniższa tabela: Sołectwa Tabela nr 1: Liczba mieszkańców sołectw Gminy Budzów w 2006r. i 2007 r. wg stanu na 31 grudnia 2007r. Rok 2006 Rok 2007 Ogółem Mężczyźni Kobiety Przyrost naturalny Ogółem W wieku 0-18 W wieku 19-100 Mężczyźni w wieku Baczyn 895 452 443 11 893 248 645 136 1 Bieńkówka 2126 1093 1033 33 2127 536 1591 349 1 Budzów 2637 1309 1328 45 2678 730 1948 350 3 Jachówka 1040 535 505 13 1024 242 782 120 1 Palcza 1206 623 583 19 1214 332 882 183 1 Zachełmna 533 279 254 7 540 128 412 65 6 Gmina Budzów razem 0-18 8437 4291 4146 8476 2216 6260 1203 10 Źródło: materiały własne Urzędu Kob wi 0- w Dane z powyższej tabeli wskazują że gminie Budzów nie zagraża ujemny przyrost naturalny. Ludność powiatu Sucha Beskidzka wynosi 92,9 tys. mieszkańców, co stanowi 2,56 % ludności województwa małopolskiego. 10
Na koniec 2006 roku, w rejestrach Powiatowego Urzędu Pracy w Suchej Beskidzkiej były 2682 osoby bezrobotne, a wskaźnik bezrobocia wynosił 8,7% przy średniej wojewódzkiej 11,4% i krajowej 14,9%. Poziom bezrobocia należał do najniższych w województwie. W ciągu całego 2007 roku zarejestrowało się w Powiatowym Urzędzie Pracy 3580 bezrobotnych, w tym 1111, co stanowi 31,0% po raz pierwszy. W 2007 roku ilość bezrobotnych zmniejszyła się o 236 osób tj. o 8,8% w stosunku do grudnia 2006 roku. Spośród zarejestrowanych bezrobotnych, będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, dla których można stosować wszystkie aktywne formy zalicza się osoby: do 25 roku życia - 619 osób (25,3%), długotrwale bezrobotne -1214 osób (49,6%), powyżej 50 roku życia - 453 osób (18,5%), bez kwalifikacji zawodowych - 705 osób (28,8%), samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia -60 osób (2,5%), niepełnosprawne -51 osób (2,1%), Stopa bezrobocia liczona jako iloraz bezrobotnych do czynnych zawodowo na koniec 2007 roku wyniosła 7,9% i była niższa o 0,9% od średniej wojewódzkiej (8,8%) i o 3,5% od średniej krajowej (11,4%). Tabela nr 2: Ilość bezrobotnych i stopa bezrobocia w poszczególnych miesiącach Miesiące Ilość bezrobotnych Stopa bezrobocia 31.12.2006 2682 8,7 31.01.2007 2875 9,3 28.02.2007 2852 9,2 11
31.03.2007 2732 8,8 30.04.2007 2624 8,5 31.05.2007 2469 8,0 30.06.2007 2437 7,9 31.07.2007 2324 7,6 31.08.2007 2333 7,6 30.09.2007 2431 7,9 31.10.2007 2375 7,7 30.11.2007 2404 7,8 31.12.2007 2446 7,9 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 1: Stopa bezrobocia w powiecie suskim w 2007 (z uwzględnieniem miesiąca XII 2006) Stopa bezrobocia w pow iecie suskim w 2007 (z uwzględnieniem XII 2006) % 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 9,3 9,2 8,7 8,8 8,5 8 7,9 7,9 7,6 7,6 7,7 7,8 7,9 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Ilość bezrobotnych w 2007 roku, z podziałem na gminy i ich procentowy udział w całej populacji bezrobotnych w powiecie oraz szacunkowa stopa bezrobocia. Gmina Tabela nr 3: Ilość bezrobotnych z podziałem na gminy Ilość W tym Udział kobiet % bezrobotnych kobiet Udział bezrobotnych w całej populacji % 12
Budzów 238 161 67,6 9,7 Bystra - Sidzina 135 100 74,0 5,5 Jordanów gmina miejska 131 88 67,2 5,4 Jordanów gmina wiejska 229 158 69,0 9,4 Maków Podhalański 494 340 68,8 20,2 Stryszawa 377 249 66,0 15,4 Sucha Beskidzka 383 206 53,8 15,6 Zawoja 274 180 65,7 11,2 Zembrzyce 185 112 60,5 7,6 RAZEM 2446 1594 65,2 100 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 2: Udział bezrobotnych z poszczególnych gmin w całej populacji bezrobotnych w powiecie Zawoja, 11,2 Zembrzyce, 7,6 Budzów, 9,7 Bystra Sidzina, 5,5 Jordanów gmina miejska, 5,4 Sucha Beskidzka, 15,6 Jordanów gmina wiejska, 9,4 Stryszawa, 15,4 Maków Podhalański, 20,2 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykazane niżej dane dotyczące poziomu bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 należy traktować jako szacunkowe, ponieważ Urząd Statystyczny danych takich nie podaje. Tabela nr 4: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 Gmina Rok 2006 Rok 2007 Szacunkowa stopa bezrobocia % Szacunkowa stopa bezrobocia % Różnica +/- w % 13
Budzów 9,1 7,9-1,2 Bystra - Sidzina 5,0 5,4 +0,4 Jordanów gmina miejska 7,5 6,1-1,4 Jordanów gmina wiejska 5,8 5,9 +0,1 Maków Podhalański 9,8 8,2-1,6 Stryszawa 10,2 8,9-1,3 Sucha Beskidzka 10,1 9,6-0,5 Zawoja 10,2 8,9-1,3 Zembrzyce 9,4 9,0-0,4 Powiat 8,7 7,9-0,8 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 3: Szacunkowa stopa bezrobocia dla poszczególnych gmin w 2006 i 2007r. 12 10 Stopa % 8 6 4 2 0 Budzów Bystra- Sidzina Jordanów gm. Miejska Jordanów gm. Wiejska Maków Podhalański Stryszawa Sucha Beskidzka Zawoja Zembrzyce Powiat Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Powiatowy Urząd Pracy w Suchej Beskidzkiej ocenia, że : 1. W ciągu całego 2007 roku 7 gmin odnotowało spadek bezrobocia, jedynie w gminie Bystra Sidzina i Jordanów gmina wiejska nastąpił wzrost. Najwięcej procentowo ubyło bezrobotnych w gminach: Maków Podhalański, Jordanów gmina miejska, Zawoja i Stryszawa, a najmniej w gminach: Zembrzyce, Sucha Beskidzka i Budzów. 14
2. W 2007 roku wszystkie gminy odnotowały poziom bezrobocia niższy niż średnia krajowa (11,4%), 5 gmin poniżej średniej wojewódzkiej (8,8%) oraz 3 gminy poniżej średniej powiatowej (7,9%). Stan bezrobotnych według wieku: Przedziały wiekowe Tabela nr 5: Bezrobotni według wieku w 2006 i 2007 roku Ilość osób Udział % Ilość osób bezrobotnych 2006 bezrobotnych w 2006 w 2007 Udział % 2007 Różnica +/- w % Do 24 lat 656 24,5 619 25,3 +0,8 25 34 671 25,0 601 24,6-0,4 35 44 588 21,9 495 20,2-1,7 45 54 616 23,0 555 22,7-0,3 55 59 125 4,6 153 6,3 +1,7 60 64 26 1,0 23 0,9-0,1 RAZEM 2682 100 2446 100 0,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 4 : Struktura bezrobotnych w powiecie suskim według wieku w latach 2006/2007 15
% 30 25 20 15 10 5 0 Do 24 lat 25-34 35-44 45-54 55-59 60-64 Wiek Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Najliczniejsza grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym do 24 lat. Udział tej grupy procentowo zwiększył się w porównaniu do 2006 roku o 0,8%. Druga najliczniejsza grupa to osoby w wieku od 25 34 lat, która stanowi 24,6%. Wyżej wymienione grupy ogółem stanowią aż 49,9%. Tabela nr 6: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007 roku Wykształcenie Ilość osób Udział Ilość osób Udział % Różnica bezrobotnych w 2006 % 2006 bezrobotnych w 2007 2007 +/- w % Wyższe 134 5,0 138 5,6 +0,6 Policealne i średnie 666 24,8 577 23,6 +1,2 zawodowe Średnie 273 10,2 238 9,7-0,5 ogólnokształcące Zasadnicze 869 32,4 795 32,6 +0,2 zawodowe Gimnazjalne i 740 27,6 698 28,5 +0,9 poniżej RAZEM 2682 100,00 2446 100,00 0,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 16
Wykres nr 5: Struktura bezrobotnych według poziomu wykształcenia 35 30 25 % 20 15 10 5 0 Gimnazjalne Zawodowe Średnie ogólne Policealne Wyższe Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Analiza bezrobotnych według wykształcenia pozwala określić następujące wnioski: 1. Ilość bezrobotnych zmniejszyła się w każdej grupie poziomu wykształcenia oprócz osób z wykształceniem wyższym, gdzie ilość ta jest większa o 4 osoby w stosunku do 2006 roku. 2. Zmniejszenie ilości bezrobotnych w największym stopniu nastąpiło w grupie bezrobotnych: - z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym - z wykształceniem średnim ogólnokształcącym Największą grupę bezrobotnych stanowią nadal osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i gimnazjalnym 61,0 % wszystkich bezrobotnych. Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 17
2.5 Historia Bieńkówki Pierwsze wzmianki pisane o Bieńkówce / zamiennie dawniej Bienykowka, Byenykowka, Byenkowka, Byencowca / pochodzą dopiero z XIV w., jednak w pobliżu w okolicach Zachełmnej odnaleziono ślady pobytu człowieka na tym terenie z czasów wpływów rzymskich I IV w. Etymologia nazwy wsi Bieńkówka jest niełatwa i niejednoznaczna do wyjaśnienia. Jedna z wersji mówi, że nazwa prawdopodobnie odnosi się do Bieńkowic rodzinnej wsi Żegoty zasadźcy wsi. Inne podania mówią, że wieś nazwę zawdzięcza pierwszemu gospodarzowi wsi Bieniowi. Władysław Lubaś nazwę Bieńkówka wyprowadza od imienia Benedykt, które w zdrobnieniu brzmi Bieniek. Można wnioskować, że pierwszym właścicielem lub zarządcą wsi był Bieniek od którego imienia osada przyjęła nazwę. Źródło: W. Lubaś Nazwy miejscowe południowej części województwa krakowskiego. Prace onomastyczne 1968 Nr 9 Legendy mówią też, że obszar dzisiejszej Bieńkówki porastał gęsty las, w którym znajdywali schronienie zbójcy uciekający przed prawem. Dla swoich osad zaczęli karczować lasy i tak powstała Zbójkówka / Zbójówka. Inne podania głoszą, że pierwszą nazwą była Pieńkówka dla upamiętnienia ciężkiej pracy pierwszych osadników, którzy, aby tutaj zamieszkać wycinali drzewa a następnie karczowali pnie. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Wieś prawdopodobnie powstała na surowym korzeniu po roku 1333 kiedy to książę oświęcimski Jan I Scholastyk nadał ją swemu dworzaninowi Żegocie. Jak długo Żegota i jego potomkowie władali Bieńkówką nie wiadomo. Źródło : materiały własne Urzędu Dzieje Budzowa i okolicznych wiosek a więc i Bieńkówki, związane są z historią dawnego starostwa lanckorońskiego, albowiem znajdowały się w jego obszarze. Lanckorona posiada świadectwo swego istnienia z pierwszej połowy XIV w. w postaci uposażenia miejscowego kościoła wydane przez króla Kazimierza Wielkiego w 1366 r. W kronice parafialnej Lanckorony można przeczytać, że król Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Lanckoronie i lokował ją na prawie magdeburskim. 18
Wszystkie wsie z obszaru gminy Budzów zostały założone w II połowie XIV w. W 1369 r. król Kazimierz Wielki dokumentem wystawionym w Lanckoronie nadał Wyszowi i jego synowi Florianowi sołtysostwo w królewskiej wsi Budzów, która jako królewszczyzna wchodziła w skład starostwa lanckorońskiego. W pisanych dokumentach 1410 r. to data nadania przywileju objęcia starostwa lanckorońskiego przez Zbigniewa z Brzezia, który to przywilej nadał król Władysław Jagiełło. Uwarunkowania historyczne w czasach piastowskich geograficznie wiążą się z biegiem Skawy, która była graniczną linią oddzielającą Królestwo Polskie od obszarów książąt oświęcimskich.wybiegając w przód, dopiero w 1564 r. Sejm w Warszawie dokonał inkorporacji terenów dawnych księstw oświęcimskiego i zatorskiego, zakupionych przez królów polskich już w poprzednim stuleciu i wcielił je jako powiat śląski do województwa krakowskiego. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Bieńkówka, od początku swego istnienia, była wsią rolniczą. Ludność zajmowała się głównie hodowlą i pasterstwem owiec. Warunki klimatyczne i dziewicze puszcze karpackie spowodowały napływ na te tereny ludności wołoskiej. Wołosi lud starobałkański, trudniący się pasterstwem przybył w Beskidy Zachodnie przez Orawę pod koniec XV lub na przełomie XV i XVI wieku osiedlając się wzdłuż górnego biegu rzek Soły i Skawy oraz ich dopływów. W tzw. Tekach Schneidera znajdujących się w archiwum na Wawelu można przeczytać między innymi, że aż do dóbr lanckorońskich... zachodziły wędrowne osady Wołochów,aby się tu osiedlić. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Bieńkówka, jak i całe starostwo lanckorońskie, była jako własność królewska oddawana w dzierżawę różnym możnowładcom, którzy traktowali ją jako własność. Bieńkówka należała do tzw. wsi górnych leżących w południowej, górskiej części królewszczyzny lanckorońskiej. Źródło : Ziemia Suska Kraków 1966 r. Bieńkówką, wraz z całym starostwem lanckorońskim, władali Lanckorońscy, Lascy, Komorowscy, a na przełomie XVI i XVII w. właścielami stali się Zebrzydowscy. 19
Pod koniec istnienia dawnej Rzeczypospolitej, Budzów i cała okolica, a więc i Bieńkówka były świadkami walk konfederatów barskich z wojskami carskimi. W roku 1771, konfederaci pod dowództwem Dumourieza przybyli do Lanckorony. Od strony Myślenic zbliżało się wojsko rosyjskie pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa. Na pograniczu Palczy i Harbutowic, w miejscu zwanym dziś Groby, stoczyła się bitwa. Załoga konfederatów musiała ustąpić a ok. 300 poległych w tej bitwie pogrzebano w pobliżu miejsca walki. Na granicy Palczy i Harbutowic stoi poświęcony tej walce krzyż. Źródło : materiały własne Urzędu, Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Budzów Oficjalny Portal Internetowy W roku 1774, ziemie te znalazły się pod panowaniem austriackim. W roku 1777 Bieńkówkę wraz z okolicznymi wsiami zakupiła księżna Franciszka z Krasińskich - synowa króla Augusta III Sasa, by po 11 latach podarować je swojej córce Marii. W wyniku spadków i działów rodzinnych, właścielkami dalej były córka Marii Augusta, a w 1874 r. Cecylia Lubomirska. Ostatnim właścicielem dóbr dworskich w Bieńkówce był książę Kazimierz Lubomirski jeszcze w latach trzydziestych XX wieku. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Wiek XIX zapisał się w historii Bieńkówki licznymi plagami, nieurodzajem, a w końcu i głodem. Liczne choroby na dodatek zdziesiątkowały prawie połowę mieszkańców wioski. W latach 1851 1856, po zniesieniu pańszczyzny 1848 r., uwłaszczono grunty w Bieńkówce. Nie poprawiło to jednak sytuacji mieszkańców, którzy za chlebem zaczęli emigrować, pierw do większych miast, a później za granicę. Pierwszą karczmę na wsi założył w 1873 r. Żyd Fajrajzen na roli Zagrody Dolne i prowadził ja razem ze sklepem i wypiekiem chleba do 1917 r., kiedy to chłopi ją spalili. W roku 1867 Bieńkówka należała do powiatu żywieckiego. Mieszkało w niej 1469 mieszkańców w 259 domach na 3456 morgach. Bieńkówka posiadała pieczęć okrągłą, której używano aż do końca lat dwudziestych XX w. Wizerunek pieczęci o średnicy 26 mm z roku 1856 przedstawiał w polu pieczęci kroczącego jelenia a w otoku napis WIEŚ BIENKOWKA. 20
Źródło : materiał własny Urzędu www.bienkowka.net.pl W roku 1924 utworzono nowy powiat z siedzibą w Makowie, w którego granicach znalazła się Sucha wraz z okolicznymi miejscowościami. Trwało to 10 lat do 1933 r. kiedy to powiat Maków zlikwidowano, a Sucha ponownie trafiła do powiatu żywieckiego. Źródło: Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Podbabiogórza Podbabiogórze 2005 2006r. Pierwsza wojna światowa na tym terenie to pobór mężczyzn do wojska austriackiego, duże zubożenie wsi i liczne choroby. Po odzyskaniu niepodległości, na pamiątkę tego wydarzenia w 1923 r posadzono dwa drzewa jako symbole wolności. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003r Druga wojna światowa też poczyniła duże straty mieszkańców,których wielu zginęło. Granica między Rzeszą Niemiecką a Generalną Gubernią przebiegała wzdłuż linii Skawy. Dla uczczenia pamięci zaginionych i pomordowanych we wsi wzniesiono obelisk. W roku 1955 powołano w Bieńkówce Gromadzką Radę Narodową, a w 1956 r. nowa gromada zostaje włączona do nowoutworzonego powiatu Sucha. 31 grudnia 1972 r., w wyniku tzw. pierwszej reformy administracyjnej, zlikwidowano gromadę Bieńkówka i wieś włączono do gminy Budzów, co trwa do dzisiaj. Wieś Bieńkówka, przed wybudowaniem własnego kościoła, należała do parafii w Lanckoronie, później do Harbutowic i Sułkowic. W 1797 r. mieszkańcy rozpoczęli budowę własnej świątyni, a data 7 lipca 1797 r. to data początku parafii w Bieńkówce. Kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej- 21
barokowy z ołtarzem, z wizerunkiem łaskami słynącego obrazu Matki Boskiej Bieńkowskiej został konsekrowany 6 lipca 1808 r. Do parafii należała wtedy wieś Jachówka aż do 1982 r. Źródło : materiał własny Urzędu Początki szkolnictwa w Bieńkówce sięgają początków XIX w., ale regularne nauczanie rozpoczęto dopiero 1 lipca 1860 r. z inicjatywy nauczyciela organisty Jana Stawińskiego. W roku 1873 dzięki pomocy finansowej księżnej myślenickiej oddano do użytku nowy budynek szkolny, do którego w 1904 r. dobudowano nową salę i mieszkanie dla nauczyciela. W roku 1936 zakupiono ziemie pod budowę nowej szkoły, ale wojna pokrzyżowała wszelkie plany. Po wojnie rozpoczęto rozbudowę szkoły i modernizację obiektu Domu Katolickiego, w którym była świetlica dla młodzieży. W 1953 r. otwarto Szkołę Podstawową Nr 2 w Domu Ludowym w Górnej Bieńkówce. 1 września 1967 r. oddano do użytku szkołę tysiąclatkę. Na początku lat siedemdziesiątych oddano do użytku Szkołę Przysposobienia Rolniczego. W roku1960 wprowadzono do wsi elektryfikację. 2.6 Określenie przestrzennej struktury Bieńkówki Bieńkówka, podobnie jak i inne sołectwa Gminy Budzów, ma charakter rozproszonej budowy z dużą ilością przysiółków rozsianych na różnych wzniesieniach. Wieś ukształtowana jest wzdłuż doliny rzecznej. Ma charakter łańcuchowy i niewielkie skupisko o charakterze usługowym. Przysiółki składają się w większości z kilku do kilkunastu zagród i połączone są ze sobą drogami lokalnymi. W budownictwie przeważają budynki wzniesione po 1950 r. Źródło: Studium uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Budzów Ponad zabudowaniami widoczna jest wieża kościoła pod wezwaniem Trójcy Świętej masywna czworościenna. 22
Zdjęcie nr 2: Kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej Źródło: www.bienkowka.net.pl Dla Bieńkówki charakterystyczna jest też spora przestrzeń publiczna zlokalizowana przy Domu Wiejskim, która pełni rolę centrum wsi, ale też jest miejscem spotkań i różnych imprez lokalnych. Miejsce znakomicie nadaje się na zagospodarowanie poprzez zadaszenie części na krąg taneczny i miejsce do popisów lokalnych zespołów. Można również utworzyć krąg ogniskowy ze stałym grillem i wędzarnią, by uatrakcyjnić życie kulturalne miejscowości i przyciągnąć turystów. Wokół Domu Wiejskiego ukształtowała się przestrzeń publiczna pełniąca ważną rolę w percepcji wsi. Zdjęcie nr 3: Dom Wiejski w Bieńkówce 23
Źródło: materiały własne autorów 3.1. Zasoby przyrodnicze Naturalnym bogactwem całej Gminy Budzów są lasy, które zajmują ok. 40 % jej powierzchni. Pisząc o zasobach przyrodniczych Bieńkówki, niemożliwym jest ograniczenie się tylko do obszaru sołectwa. Cała Gmina Budzów, będąca w powiecie suskim, ma cenny walor przyrodniczy jakim jest Babiogórski Park Narodowy z najwyższym szczytem Beskidów Babią Górą 1725 m. n.p.m. Babiogórski Park Narodowy powołano do istnienia w 1954 r.. W Parku zachowały się fragmenty prastarej puszczy karpackiej i pierwotny bór świerkowy. W Parku są następujące piętra roślinne : pogórze, regle dolny i górny oraz subalpejskie i alpejskie. UNESCO w 1977 r. nadało Babiogórskiemu Parkowi Narodowemu status rezerwatu biosfery i włączyło go do międzynarodowego programu Man and 24
Biospfere a World Wildlife Fund /WWF / w 2001 r. uznał Babią Górę za jeden z trzydziestu obszarów priorytetowych w Karpatach. W masywie Babiej Góry jest ponad 600 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce, a także ponad 1100 gatunków grzybów. Wśród roślin są dwa gatunki, które poza masywem babiogórskim jako dziko rosnące nigdzie w Polsce nie występują. Jest to okrzyn jeleni / symbol parku / i rogownica alpejska. Można też spotkać bardzo rzadką roślinę tocję alpejską oraz ok.70 gatunków roślin chronionych. Ponadto w masywie występuje 57 gatunków roślin wysokogórskich. Królestwo zwierząt na Babiej Górze reprezentują 4481 gatunków i podgatunków, w tym 127 gatunków ptaków lęgowych. Z większych zwierząt, oprócz pojawiającego się tutaj niedźwiedzia i wilka spotkać można jelenia, sarnę, rysia, lisa, wydrę i borsuka, a z ptaków głuszca,cietrzewia, sóweczkę, włochatkę, płochacza halnego, siwernika i liczne gatunki dzięciołów. Faunę potoków reprezentuje pstrąg potokowy. Źródło : Maciej Matul w Kalendarzu 2008 Stowarzyszenie Podbabiogórze Zawoja 2008 3.2 Dziedzictwo kulturowe Na terenie gminy, w każdym sołectwie, znajdują się stanowiska archeologiczne z różnych okresów chronologicznych np. neolitu, epoki kamiennej, wczesnego brązu, późnego okresu rzymskiego czy późnego i wczesnego średniowiecza. Do czasów współczesnych w gminie Budzów zachowało się niewiele zabytków, są to głównie kościoły i kaplice z dawnym wyposażeniem, kapliczki i figurki przydrożne oraz zabudowania dworskie i chłopskie. W Małopolskim Rejestrze Zabytków (nieruchomych), prowadzonych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków w Krakowie, jest wpisany pod 25
numerem rejestru A-435/86 kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Trójcy z 1793 r. murowany wraz z wyposażeniem. W głównym ołtarzu pochodzącym z 1796 r., obraz Matki Boskiej Bieńkowskiej sprzed 1846 r. niewiadomego pochodzenia. Pod obrazem jest rokokowe tabernakulum. Ołtarze boczne wykonane są w stylu również rokokowym a sprowadzone zostały w 1796 r. z kościoła Sióstr Norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie. W kościele godna uwagi jest również ambona z późnego baroku oraz dwie kamienne kropielnice. W bocznej nawie kościoła jest krucyfiks, szacowany na początek XV w. Kościół to kamienna budowla barokowa. Ma jedną nawę prostokątną, zakończoną od wschodu wielokątnym prezbiterium, a od zachodu masywną wieżą tworzącą u dołu przedsionek kościoła z wyjściem na chór. Na wieży kościelnej są zamontowane trzy dzwony. Z początków XIX wieku pozostał tylko jeden gdyż dwa w czasie II wojny światowej zostały przez Niemców przetopione na broń. Nowe dzwony odlano w 1958r. a poświęcił je ówczesny sufragan krakowski Karol Wojtyła. Źródło: Bieńkówka Przez siedem wieków Kraków 2003 W ewidencji obiektów zabytkowych figuruje wiele domów niektóre już nieistniejące bądź rozebrane. Ewidencja nie jest kompletna, ponieważ nie uwzględniono w niej wielu przydrożnych krzyży oraz kapliczek i wymaga przeprowadzenia aktualizacji, tym nie mniej jest interesująca. Kapliczek i figur przydrożnych z XVIII i XIX w. na terenie Bieńkówki jest znacznie więcej, ale nie zostały zinwentaryzowane. Najstarsza figura pochodzi z 1820 r. i przedstawia Matkę Bożą Bolesną. Niewiele młodsza, bo z 1823 r. jest figura kamienna, przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Z tego samego roku pochodzi figura graniczna, oddzielająca dwie wsie Bieńkówkę i Trzebunię, przedstawiająca posąg Matki Bożej. Z roku 1876 pochodzi trójkondygnacyjna kamienna kapliczka ufundowana za uchronienie rodziny Malinów przed epidemią cholery. Cmentarz parafialny w Bieńkówce znajduje się w pobliżu kościołą parafialnego. W jego najstarszej części zachowało się wiele kamiennych nagrobków z II połowy XIX wieku. W tylnej części cmentarza stoi krzyż upamiętniający ofiary cholery z sierpnia i września 1873 r. Część nowa cmentarza została oddana do pochówków w 1956 r. czego pamiątką jest krzyż okolicznościowy. W roku 1988 wzniesiono na cmentarzu kaplicę. Źródło : Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich 26
W Bieńkówce są też dwa obeliski. Jeden położony przy drodze Budzów Struża, w pobliżu Szkoły Podstawowej Nr 1, ma tablicę z inskrypcją związana między innymi z rokiem jubileuszowym państwa i 600 leciem lokalizacji wsi. Zdjęcie nr 4: Obelisk przy drodze Budzów-Struża Źródło : Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja Drugi obelisk znajduje się obok kościoła parafialnego, a został wzniesiony w 2001 r. ku czci poległych na froncie w 1939 roku. Zdjęcie nr 5: Obelisk obok kościoła parafialnego 27
Źródło : Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja Jest też tablica pamiątkowa wmurowana w ścianę budynku, w centrum wsi poświęcona pamięci działacza Józefa Rusina. Zdjęcie nr 6: Tablica pamiątkowa poświęcona pamięci Józefa Rusina Źródło : Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja 3.3 Obiekty i tereny 28
Cała Gmina Budzów ma ładne tereny widokowe oraz trasy do wędrówek. Połacie terenów w większości są odkryte, choć w niektórych miejscach bardzo atrakcyjnych widokowo przysłonięte, krzewami. Przez Gminę Budzów przebiegają cztery szlaki piesze : Chełm Wschodni Przełęcz Mysia Lasek Budzów Zmazówka Przełęcz pod Makowską Górą. Jest to szlak zielony o długości 8,5 km. Groby Przełęcz Sanguszki Krowia Góra Hujówka Babica Zachodnia Bieńkówka U Koska Koskowa Góra. Jest to szlak niebieski o długości 10,8 km. Ruskówka Dolina Harbutówki Chodnikówka Babica Zachodnia. Szlak czarny o długości 2,5 km. Chełm Chełm Wschodni Palcza Moskałówka Hujówka Babica Zachodnia Babica. Jest to szlak czerwony o długości 12,8 km. Łącznie szlaki piesze mają długość 34,6 km. Z uwagi na udogodnienia drogowe, jest rozważane przekwalifikowanie pieszego szlaku zielonego na rowerowy. Na cały teren Podbabiogórza, w tym i na Gminę Budzów, został w 2007 r. wrysowany plan ekomuzealnego szlaku rowerowego Szlakiem atrakcji i produktów lokalnych Podbabiogórza prowadzący m.in. po ciekawych miejscach, związanych z dziedzictwem kulturowym regionu. W całej Gminie Budzów zaproponowano łącznie 49,5 km tras. Bardzo atrakcyjną byłaby trasa Szlak okrężny Gminy Budzów, która w całości pokrywałaby się z istniejącymi szlakami PTTK. Szlak ten miałby 31,5 km i wiódłby po ciekawych i atrakcyjnych miejscach. Po drodze można byłoby podziwiać : Budzów: 29
Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia, neoromański, ołtarzu z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Pocieszenia; XIX wieczne nagrobki na cmentarzu parafialnym; dawny dwór z XIX w. obecnie leśniczówka; w gimnazjum - Regionalna Izba Pamięci; obelisk upamiętniający, posadzenie przez dzieci szkolne, drzewek wolności z okazji 10 lecia odrodzonej Polski / 1918-1928 /; pomnik poległych za Ojczyznę w latach 1914-1920 ustawiony w 10 lecie odrodzonej Polski ; pomnik poległych za Ojczyznę postawiony w 2006 r.; Grzbiet Chełmu punkt widokowy; Przełęcz w grzbiecie Chełmu, przy drodze z Zachełmnej do Stroń kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej / 1818 /; Palcza kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych / lata trzydzieste XX wieku /; kamienna figura Chrystusa Frasobliwego / 1 połowa XIX w./; murowana kapliczka domkowa / XIX?/; Grzbiet Działu punkt widokowy; Bieńkówka przy szosie, w odległości kilometra od szlaku, kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy, barokowy z 1793 r., w ołtarzu głównym słynący łaskami obraz Matki Bożej Bieńkowskiej ; obelisk 1000 lecia państwa polskiego z 1964 r.; tablica pamiątkowa poświęcona pamięci tutejszego działacza Józefa Rusina / zm. 1927 r. /; obelisk poległych na froncie w 1939 r./ 2001 /; 30
Os. Łazy pod Koskową Górą murowana tabliczka domkowa III upadku Pana Jezusa z kamienną figurą Chrystusa Upadającego pod Krzyżem / XIX / ; kamienny krzyż / XIX?/; drewniany krzyż z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego/ współczesny Koskowa Góra punkt widokowy; Przysłopski Wierch kamienna kapliczka wnękowa z rzeźbą Serca Jezusa / 1930 /; Os.Bryndzówka kapliczka upamiętniająca miejsce złożenia przysięgi przez żołnierzy oddziału AK Chełmek wchodzącego w skład zgrupowania Chełm / 2004 /; Os. Makowska Góra na starej lipie kapliczka szafkowa i tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu AK Surowiec / 2006/ ; kamienna figura Matki Bożej z Dzieciątkiem / 1880 / Os. Zagórze / przy czarnym szlaku w odległości ok.800 m./ - Pomnik Ofiar Zagórza, upamiętniający niemiecką pacyfikację z kwietnia 1944 r./. Źródło : Koncepcja systemu tematycznych tras turystycznych i edukacyjnych na Podbabiogórz Sucha Beskidzka 2008 3.4 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 31
3.4.1 Oświata W Bieńkówce jest Przedszkole Samorządowe z 76 dziećmi / rok szkolny 2007/2008/. Jest też Szkoła Podstawowa z liczbą uczniów 173 / rok szkolny 2007/ 2008 /. Młodzież w wieku ponadpodstawowym uczęszcza do Gimnazjum w Budzowie. Szkoły ponadgimnazjalne znajdują się w Suchej Beskidzkiej i w pobliskich większych miastach, np.makowie Podhalańskim, Wadowicach i innych. 3.4.2 Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne W Budzowie działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W 2007 roku liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wyniosła 128, w tym 311 osób. Powody przyznania pomocy społecznej z podziałem na sołectwa zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela nr 7: Ilość rodzin otrzymujących pomoc społeczna oraz powody Powody Sołectwo jej przyznania w poszczególnych sołectwach Ubóstw o Bezr oboc ie Niepe łnosp rawn ość Długotr wała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawcz ych i prowadzenia gospodarstwa domowego Rodziny niepełne Rodziny wielodzietn e Alko holiz m Trudności w przystosowani u do życia po opuszczeniu zakładu karnego Budzów 34 21 14 4 5 15 3 1 Baczyn 4 2 4 1 1 1 0 0 Bieńkówk a 24 9 15 4 0 8 2 0 Jachówka 21 10 10 0 0 5 2 0 Palcza 7 4 3 1 2 5 0 0 32
Zachełmn a 15 10 9 1 1 5 1 0 Źródło: Dane własne Urzędu Na ternie Gminy Budzów jest posterunek Policji zlokalizowany w Centrum Budzowa. Swoim zasięgiem obejmuje gminę Budzów i gminę Zembrzyce. 3.4.3 Zdrowie Na terenie Bieńkówki jest Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Zdrowia w Bieńkówce z liczbą pacjentów 3 342. W Bieńkówce jest również gabinet stomatologiczny oraz punkt apteczny. Nie ma szpitala ani pogotowia ratunkowego, a mieszkańcy odwożeni są w nagłych przypadkach do Suchej Beskidzkiej lub innych miast. 3.4.4 Kultura W gminie funkcjonuje Gminna Biblioteka i Ośrodek Animacji Kultury Gminy Budzów z siedzibą w Palczy. Gminna Biblioteka Publiczna w Palczy ma filie w: Baczynie Bieńkówce Budzowie Jachówce Zachełmnej Księgozbiór biblioteki liczy 58 729 książek (beletrystyka dla dzieci, dorosłych, książki popularnonaukowe) i 55 broszur wg stanu na 31 grudnia 2007 r. W 2007 roku zarejestrowano łącznie w bibliotekach 2 049 czytelników. Ogółem wypożyczono łącznie 48 069 książek, w tym 41 936 na zewnątrz i 6 133 na miejscu (w czytelniach). 33
Biblioteka posiada 119 zbiorów specjalnych (materiały audiowizualne i zbiory elektroniczne). Ogółem wypożyczono 5 214 zbiorów specjalnych, w tym 74 zbiory audiowizualne, 366 zbiory elektroniczne CD, 4 774 zbiory elektroniczne Internet. Przy bibliotekach w Palczy, Baczynie, Budzowie, Jachówce i Bieńkówce działają sale komputerowe z stałym i darmowym dostępem do Internetu dla mieszkańców gminy. Sale komputerowe wyposażone są w 24 komputery, z których 20 podłączonych jest do sieci ze stałym dostępem do Internetu. Z Internetu skorzystały 4774 osoby. W skład organizacyjny Ośrodka Animacji Kultury wchodzą: Warsztaty Plastyczne w Jachówce Klub 4H w Bieńkówce Klub 4H w Budzowie Klub 4H w Jachówce Koło Gospodyń Wiejskich w Baczynie Koło Gospodyń Wiejskich w Bieńkówce Koło Gospodyń Koło Wiejskich w Budzowie Koło Gospodyń Wiejskich w Jachówce Orkiestra Dęta SYGNAŁ w Budzowie Orkiestra Dęta w Bieńkówce Zamierzeniem Biblioteki i Ośrodka Animacji Kultury jest utworzenie zespołu regionalnego. KLUBY 4H: Przy bibliotekach w Budzowie, Bieńkówce i w Jachówce działają Młodzieżowe i Dziecięce Kluby 4H. Uczestnicy Klubów spotykają się co najmniej raz na miesiąc. Podczas spotkań uczestniczą w warsztatach plastycznych, kulinarnych i innych. Biorą udział w gminnych i powiatowych imprezach kulturalnych. Wyjeżdżają na warsztaty i wycieczki krajoznawcze. Liczba osób działających w Klubach w 2007 roku - 46 dzieci. Koła Gospodyń Wiejskich i Orkiestry Dęte zajmują się pielęgnowaniem, kultywowaniem i propagowaniem lokalnych zwyczajów i tradycji, kultywowaniem lokalnych obrzędów, propagowaniem potraw regionalnych. 34
Koła Gospodyń organizują również kursy gotowania i pieczenia dla młodzieży gminy, zajęcia bibułkarstwa i hafciarstwa dla dzieci przedszkolnych. Podczas lekcji orkiestr dętych, uczy się młodych adeptów gry na instrumentach dętych. Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Budzów Budzów 2008-07-06 Historii tradycji i dorobku artystycznego Bieńkówki Gminy Budzów i całego Podbabiogórza nie sposób nie łączyć z Makowem Podhalańskim i powstałą tam w 1896 r. Krajową Szkołą Hafciarstwa, która po 1945 r. stała się Spółdzielnią Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Makowianka i drugim znanym z tradycji artystycznej wytwórczości ośrodkiem - Stryszawą, która jest jednym z najważniejszych centrów zabawkarstwa ludowego w Polsce. Zachowanie tradycyjnej sztuki ludowej oraz popularyzację twórczości artystycznej pielęgnują Ośrodki Kultury, w tym i Ośrodek Animacji Kultury Budzów z siedzibą w Palczy, organizując czasowe wystawy twórców ludowych, prezentując prace i zachowując przez to starą tradycję. Również Stowarzyszenie Twórców Ludowych przyczynia się do podtrzymywania bogatych tradycji sztuki ludowej. W Suchej Beskidzkiej bardzo ważna rolę pełni Galeria Sztuki Zamek i Mała Galeria Regionalna mieszcząca się w siedzibie Babiogórskiego Parku Narodowego. Prace miejscowych twórców można podziwiać na stałej ekspozycji etnograficznej w Izbie Regionalnej w Suchej Beskidzkiej. W Bieńkówce mieszka Pani Marianna Jończyk, która zajmuje się między innymi bibułkarstwem i hafciarstwem. Wykonuje, używając do wykończeń nici i muliny, obrusy, bieżniki i serwetki z płótna. Z bibuły wyrabia kwiaty, z których robi różne kompozycje. Pani Marianna jest też działaczką i aktywizatorem ludowym. Uczy dzieci swojej sztuki. Jest aktywną działaczką Koła Gospodyń Wiejskich, którego jest Przewodniczącą. Prowadzi kronikę Koła Gospodyń. Jest też gawędziarką prowadząc różne prelekcje i pokazy a także opowieści o historii Bieńkówki i Koła Gospodyń. Rzeźbiarzem, zamieszkałym również w Bieńkówce, jest Pan Jacek Skubisz, który rzeźbi drewniane świątki, figurki i płaskorzeźby o tematyce regionalnej i religijnej. Pan Jacek Skubisz jest typowym samoukiem o olbrzymim talencie. Twórca swoją wiedzę przekazuje synowi, który jest 35
lutnikiem. Żona pana Jacka zajmowała się haftem zawodowo. Ten znakomity artysta rzeźbiarz prowadzi również pasiekę. Wiele innych osób z Bieńkówki wykonuje i uprawia rzemiosło artystyczne. Spora ilość kobiet trudni się hafciarstwem, cerowaniem artystycznym czy bibułkarstwem. Jest też rzeźbiarstwo w drewnie czy stolarstwo oraz zespół budownictwa drewnianego u Lenika. Zespół budownictwa stanowią dom drewniany z 1887 r.,prawdziwy piec chlebowy wolnostojący i inne. Pan Stanisław Lenik sporadycznie trudni się jeszcze rymarstwem. Źródło : materiał własny Urzędu Kalendarz 2005 r. Bardzo cenną inicjatywą związaną z całym Regionem Babiogórskim jest powołanie Ekomuzeum otwartego muzeum tematycznego z rozproszonymi w terenie eksponatami obiektami, które tworzą żywą kolekcję wartości przyrodniczych i kulturowych oraz prezentują dorobek jego mieszkańców. 3.5 Infrastruktura techniczna Trzonem układu drogowego w gminie Budzów są dwie drogi: wojewódzka Nr 956 Zembrzyce Budzów Biertowice, łącznica do drogi krajowej Nr 28 w Zembrzycach i powiatowe Nr 04234 łącząca Budzów, Stróże do Myślenic. Gmina położona jest na uboczu w stosunku do ważniejszych tras, jakimi są trasy Kraków Zakopane oraz Wadowice Sucha Beskidzka Maków Podhalański Zakopane i Nowy Sącz. Droga wojewódzka jest uciążliwa dla gminy ze względu na duży ruch samochodowy i wynikające stąd skażenie środowiska oraz szczególne ograniczenia swobody ruchu lokalnego. W gminie nie ma komunikacji kolejowej. Drogi ponadlokalne mają wyasfaltowaną nawierzchnię, jednak wymagają modernizacji ze względu na konieczność poszerzenia pasa drogowego, łagodzenia łuków, budowy chodników. Drogi te pełnią równocześnie funkcje komunikacji regionalnej i lokalnej. 36
Centralny węzeł komunikacyjny znajduje się w centrum Budzowa. Długość dróg gminnych wynosi obecnie 67km o utwardzonej nawierzchni. Jedynym środkiem komunikacji masowej na terenie gminy jest PKS, który łączy gminę z większymi miastami. Gmina w 20% ma zabezpieczony pobór wody z lokalnych studni. Na terenie gminy nie ma jednolitego systemu zaopatrzenia w wodę. Jeden zbiorczy wodociąg o długości 700mb. znajduje się w sołectwie Budzów- Centrum i zaopatruje w wodę znaczną jego część. W gminie brak jest zbiorczej kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków, co jest dużym problemem ekologicznym. Problem nieczystości płynnych rozwiązywany jest poprzez gromadzenie ścieków w zbiornikach bezodpływowych. Jedynie na terenie części Budzowa ścieki z obiektów użyteczności publicznej odprowadzane są do biologicznej oczyszczalni ścieków biobloku o przepustowości 16m 3 /dobę i po oczyszczeniu spuszczane do rzeki Paleczki. Na terenie gminy jest 0,5 km kanalizacji sanitarnej. Projektowana budowa kanalizacji sanitarnej będzie miała 35 km długości kolektora głównego oraz 60 km sieci rozdzielczej bez przykanalików. Gmina nie jest obecnie zgazyfikowana centralnie. Na terenie Gminy Budzów 100% mieszkańców objętych jest systemową zbiórką odpadów komunalnych. W gminie prowadzi się selektywna zbiórkę odpadów od 2000r. Surowce wtórne zbierane są po segregacji u źródła na trzy asortymenty odpadów. Poza tym, w punktach centralnych sołectw znajdują się kontenery na komunalne odpady zmieszane. Na terenie gminy Budzów nie prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych, budowlanych i wielkogabarytowych. Szczególnym zagrożeniem są tzw. dzikie składowiska odpadów, zwłaszcza w lasach, w jarach, w pobliżu cieków wodnych, w strumykach i potokach. Zdecydowanie zanieczyszcza to wody i degraduje gleby ale też i negatywnie wpływa na wizerunek Gminy i jej estetykę. Przez teren gminy nie przebiegają linie wysokiego napięcia. Energia dostarczana jest do wszystkich zabudowań w gminie i zapewnia pełne zaopatrzenie. 37
Gmina Budzów włączona jest w sieć Telekomunikacji Polskiej. Telefonia bezprzewodowa jest też obecna na terenie prawie całej gminy. Bolączką jest, w zdecydowanej większości, brak dostępu do szerokopasmowego Internetu. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Budzów 2008 3.6 Gospodarka i rolnictwo Na terenie gminy Budzów brak jest przemysłu oraz uciążliwego dla środowiska rzemiosła lub usług. Również działalność gospodarcza na obszarze gmin sąsiednich nie powoduje pogorszenia stanu środowiska naturalnego na terenie gminy. W Gminie funkcjonuje Zakład Produkcyjny Nr 2 Wytwórnia Wyrobów z Lateksu Pol-Gum w Krakowie we wsi Palcza. Zakład produkuje rękawice chirurgiczne i inne wyroby z przeznaczeniem medycznym. Zakład zatrudnia 29 osób, w tym 19 kobiet. Do większych firm na terenie gminy można zaliczyć również: Wyrób Okleiny Pana Andrzeja Plichty z Palczy, P.P.U.H. SECO Pana Czesława Sikory, F.P.H.U. HAKE Pana Roberta Hake z Baczyna, Firma Produkcyjna oraz Ogólne Usługi Leśne Pani Doroty Szczepaniak z Bieńkówka, P.P.H.U. GREG Pani Moniki Matulskiej z Budzowa, Stolarstwo Pana Stanisława Burligi z Jachówki. Pracodawcą jest również samorząd terytorialny, instytucje kultury, oświata i osoby prowadzące działalność gospodarczą. W gminie jest zarejestrowanych 369 podmiotów gospodarczych. Ich strukturę branżową przedstawia poniższa tabela: Tabela nr 8: Struktura branżowa podmiotów gospodarczych Gminy Budzów. BRANŻA ILOŚĆ ZAREJESTROWANYCH PODMIOTÓW Budownictwo 132 Działalność handlowa 58 Produkcja z łuby dartej, produkcja 127 palet Mechanika pojazdowa 12 Transport, usługi koparką 13 Produkcja mebli 14 38
Krawiectwo 5 Usługi leśne 6 Fryzjerstwo 2 RAZEM 369 Źródło: materiały własne Urzędu Gminy W poszczególnych sołectwach działalność gospodarcza wygląda następująco: Wykres nr 6: Ilość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w poszczególnych sołectwach 38 30 20 126 Bieńkówka Budzów Baczyn 26 Jachówka Palcza 129 Zachełm na Źródło : materiał własny Urzędu W Gminie funkcjonują dwa gospodarstwa agroturystyczne: 1. Gospodarstwo Teresa Leśka Talaga, oferujące dla gości pokoje w drewnianym domku, z kuchnią i łazienką oraz zdrową żywność. Dostępne jest również miejsce na ognisko lub grilla. Turyści mają możliwość jazdy konnej oraz przejażdżek bryczką. 2. Gospodarstwo Józefa Jopek oferuje pokoje z oddzielna łazienką oraz obiady przygotowywane w oparciu o własne produkty. Istnieje możliwość rozbicia namiotu oraz zorganizowania ogniska. 3. Gospodarstwo Helena Ręćkowska z Budzowa 220 - oferujące 3 pokoje w drewnianym domku z kuchnią i łazienką. 4. Gospodarstwo Elżbieta Lenik zamieszkała w Bieńkówce 453 39
oferujące 4 pokoje. Taka sytuacja korzystnie wpływa na stan środowiska naturalnego, ale generuje też bezrobocie, ponieważ poza opisanymi powyżej pracodawcami i rolnictwem, rynek nie jest w stanie wchłonąć nadmiaru rąk do pracy. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Budzów 2008 Poniższe tabele przedstawiają dane dotyczące poziomu i struktury bezrobocia Gmina Tabela nr 9: Ilość bezrobotnych w 2007 roku, z podziałem na gminy i ich procentowy udział w całej populacji bezrobotnych w powiecie oraz szacunkowa stopa bezrobocia Ilość bezrobotnych Udział kobiet Udział kobiet w % Budzów 238 161 67,6 9,7 Bystra-Sidzina 135 100 74,0 5,5 Jordanów gmina miejska 131 88 67,2 5,4 Jordanów gmina wiejska 229 158 69,0 9,4 Maków Podhalański 494 340 68,8 20,2 Stryszawa 377 249 66,0 15,4 Sucha Beskidzka 383 206 53,8 15,6 Zawoja 274 180 65,7 11,2 Zembrzyce 185 112 60,5 7,6 RAZEM 2446 1594 65,2 100 Udział bezrobotnych w całej populacji w % Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka 40
Gmina Tabela nr 10: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007r Rok 2006 Rok 2007 Szacunkowa stopa bezrobocia % Szacunkowa stopa bezrobocia % Różnica +/- w % Budzów 9,1 7,9-1,2 Bystra - Sidzina 5,0 5,4 +0,4 Jordanów gmina miejska 7,5 6,1-1,4 Jordanów gmina wiejska 5,8 5,9 +0,1 Maków Podhalański 9,8 8,2-1,6 Stryszawa 10,2 8,9-1,3 Sucha Beskidzka 10,1 9,6-0,5 Zawoja 10,2 8,9-1,3 Zembrzyce 9,4 9,0-0,4 Powiat 8,7 7,9-0,8 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 7: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007r 41
12 10 8 Stopa % 6 4 2 0 Budzów Bystra-Sidzina Jordanów gm. Miejska Jordanów gm. Wiejska Maków Podhalański Stryszawa Rok 2006 Rok 2007 Sucha Beskidzka Zawoja Zembrzyce Powiat Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka Tabela nr 11: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007r roku w powiecie suskim Wykształcenie Ilość osób bezrobotnych w 2006 Udział % Ilość osób Udział 2006 bezrobotnych w 2007 % 2007 Wyższe 134 5,0 138 5,6 +0,6 Policealne i średnie 666 24,8 577 23,6 +1,2 zawodowe Różnica +/- w % Średnie 273 10,2 238 9,7-0,5 ogólnokształcące Zasadnicze 869 32,4 795 32,6 +0,2 zawodowe Gimnazjalne i 740 27,6 698 28,5 +0,9 poniżej RAZEM 2682 100,00 2446 100,00 0,0 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 8: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007r roku w powiecie suskim 42