Brak prawidłowego widzenia, zwłaszcza w jednym oku, jest przyczyną najczęściej występującego u dzieci zeza zeza towarzyszącego.

1 WSTĘP Rozwój dziecka jest szczególnie szybki w pierwszych latach Ŝycia, w tym okresie występują równieŝ duŝe zmiany w obrębie narządu wzroku. Wzrost gałki ocznej przebiega dwuetapowo: do 3 roku Ŝycia występuje faza gwałtownego wzrostu, później między 3-14 rokiem Ŝycia rozwój gałki ocznej jest powolniejszy, by ok. 14-16 roku Ŝycia osiągnąć rozmiary oka dorosłego [3]. W patogenezie wad wzroku istotną rolę odgrywa wiek. Na refrakcję oka wpływa zaleŝność między długością osi przednio-tylnej gałki, a siłą załamywania (promieni świetlnych) rogówki i soczewki. Korelacja pomiędzy tymi wartościami daje inną wartość refrakcji układu optycznego w róŝnych momentach rozwoju gałki ocznej. Dzieci w chwili urodzenia są najczęściej nadwzroczne w około 75% (w zakresie od +1,0 Dsph do +12,0 Dsph), a w 25% krótkowzroczne (od 1,0 Dsph do 12,0 Dsph), przy czym 50% noworodków nadwzrocznych ma wadę powyŝej +3,0 Dsph. W pierwszym roku Ŝycia wada refrakcji zmniejsza się. Od 2 do 7 roku Ŝycia istnieje tendencja do powiększania się nadwzroczności, po czym pojawia się przesunięcie w stronę krótkowzroczności, tendencja ta utrzymuje się aŝ do wieku dorosłego. Krótkowzroczność w 6 roku Ŝycia występuje w około 2% przypadków, później częstość jej występowania wzrasta, zwłaszcza w okresie dojrzewania, do ok. 20-30% w wieku 20 lat [2,4,5]. Nadwzroczność czy astygmatyzm nadwzroczny jest wadą wzroku, która przede wszystkim pogarsza widzenie do bliŝy, uniemoŝliwiając prawidłowe czytanie drobnych liter, dlatego szczególnie waŝne jest jej wykrycie przed pójściem dziecka do szkoły. Brak prawidłowego widzenia, zwłaszcza w jednym oku, jest przyczyną najczęściej występującego u dzieci zeza zeza towarzyszącego. Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych (zez zbieŝny, rozbieŝny, skośny) moŝe być schorzeniem wrodzonym lub nabytym, występującym okresowo lub stale. Klinicznie rozróŝnia się kilka rodzajów zeza: pozorny, ukryty, jawny towarzyszący, poraŝenny oraz wrodzone zespoły zaburzeń narządu ruchu gałki ocznej [za7]. Zez jest najczęstszą przyczyną zaburzeń w rozwoju wyŝszych funkcji wzrokowych i uzyskaniu prawidłowego widzenia obuocznego u dzieci. Przyczynami zeza mogą być zaburzenia sensoryczne ( wady refrakcji, zmiany patologiczne gałki ocznej), motoryczne (nieprawidłowa budowa oczodołu i mięśni zewnątrzgałkowych) lub

2 ośrodkowe (zaburzenia w c.u.n.), kaŝda z tych grup moŝe być spowodowana czynnikami wrodzonymi, pourazowymi lub pozapalnymi (wg Wortha- Chavasse a). Leczenie choroby zezowej powinno się rozpocząć jak najwcześniej i jest najbardziej efektywne w wieku przedszkolnym. Widzenie obuoczne jest wyŝszą funkcją układu wzrokowego. Stereoskopia rozwija się w 6 miesiącu Ŝycia. Do mechanizmów umoŝliwiających widzenie obuoczne naleŝą przede wszystkim prawidłowa korespondencja siatkówek (jednoczesna percepcja pierwszy stopień widzenia obuocznego) oraz fuzja (proces ośrodkowy pozwalający na zlanie się dwóch obrazów siatkówkowych w jeden drugi stopień). Stereopsja widzenie głębi - jest trzecim stopniem widzenia obuocznego. WaŜnymi elementami w rozwoju widzenia obuocznego są prawidłowa ostrość wzroku oraz prawidłowe pole widzenia. Badania wzroku dzieci w wieku przedszkolnym, od urodzenia do 7 roku Ŝycia w obecnie obowiązującym modelu ochrony zdrowia powinny być wykonywane przez lekarza pediatrę w momencie przeprowadzania badań profilaktycznych: w 3 tyg. Ŝycia - ocena droŝności dróg łzowych, w 3mŜ, 6mŜ - ocena wielkości i ustawienia gałek ocznych, a takŝe innych nieprawidłowości w narządzie wzroku, w 9 i 12mŜ oraz 2, 4, 6 roku Ŝycia ocena występowania zeza. Ostrość wzroku sprawdzana jest w 4 i 6 roku Ŝycia (Woynarowska 1998) [za6]. Koncepcja ochrony zdrowia ucznia na przestrzeni lat była wielokrotnie zmieniana, tak jak zmieniane były cele i zadania higieny i medycyny szkolnej. Wprowadzona ostatnio reforma ochrony zdrowia, opiekę nad zdrowiem dzieci i młodzieŝy w środowisku szkolnym powierza pielęgniarce szkolnej. Zlikwidowano poradnie medycyny szkolnej, utrudniony został dostęp do świadczeń specjalistycznych. Tymczasem okres dojrzewania, to po okresie niemowlęcym, najbardziej dynamiczny etap w rozwoju młodego organizmu, który wymaga częstego sprawdzania stanu zdrowia. Wykrycie wad i zaburzeń rozwojowych, a takŝe chorób przewlekłych, staje się moŝliwe dzięki przeprowadzaniu badań przesiewowych. Dworkin zaleca wykonywanie obiektywnego badania wzroku co 2 lata [1]. Obecnie obowiązującymi badaniami przesiewowymi narządu wzroku w okresie szkolnym są przeprowadzane przez pielęgniarkę szkolną badania ostrości wzroku i widzenia barwnego. Badania ostrości wzroku powinny być wykonywane w 7, 10, 12, 14 i 17 r.ŝ., natomiast widzenia barw w 10 r.ŝ. [6].

3 Wprowadzone ostatnio zmiany organizacyjne w szkolnictwie zalecające rozpoczęcie nauki dzieciom 6 letnim powodują u dzieci niedowidzących ogromny stres, niechęć do nauki i szkoły, a takŝe często niepotrzebne zahamowania psychiczne i alienację z grupy. Dlatego niezwykle waŝnym jest przeprowadzenie badań przesiewowych w 5 roku Ŝycia przed pójściem dziecka do szkoły. DANE DEMOGRAFICZNE Według rocznika statystycznego GUS liczebność 5-latków w 2009r w Mieście Poznaniu wynosi 4457, w tym 2255 chłopców i 2212 dziewcząt. Do przedszkola uczęszcza 4183 dzieci co stanowi 93,9% populacji generalnej 5- latków Miasta Poznania. Liczebność próby z podziałem na płeć badanych osób przedstawiono w tabeli I TABELA I. BADANA POPULACJA n % CHŁOPCY 1738 51% DZIEWCZĘTA 1670 49% OGÓŁEM 3408 100%

4 Łącznie przebadano 3408 dzieci co stanowi 82% dzieci uczęszczających do przedszkola. Uwaga: podana przez Urząd Miasta Poznania liczba dzieci uczęszczających do przedszkoli (4183) moŝe być nieco zawyŝona (o ok. 3%). W czasie badań okazywało się, iŝ liczba dzieci w danej placówce jest niŝsza niŝ w przekazanych nam przez Urząd dokumentach. ORGANIZACJA BADAŃ W miesiącu listopadzie i grudniu 2009 przeprowadzono badania przesiewowe wzroku u dzieci 5 letnich w 173 przedszkolach na terenie Miasta Poznania. Badania zostały zlecone i sfinansowane przez Urząd Miasta Poznania. Konkurs na realizację świadczeń zdrowotnych w zakresie profilaktyki wad wzroku dzieci 5-letnich w przedszkolach został ogłoszony w październiku 2009 roku. Na realizatora zleceń wybrano Poradnię Okulistyczną NZOZ VISUS w Poznaniu. Realizację zlecenia rozpoczęto od poinformowania dyrekcji przedszkoli w formie telefonicznej i pisemnej o zamierzeniu przeprowadzenia badań wzroku na terenie przedszkola (zał. 1) W piśmie tym zawarto prośbę o przekazanie rodzicom informacji o badaniu oraz uzyskanie zgody rodziców na wykonanie badania. Z uwagi na duŝą liczbę przedszkoli (173) oraz znaczne zróŝnicowanie wielkości placówek objętych badaniami (od jednego dziecka w małych peryferyjnych przedszkolach do kilkudziesięciu dzieci w przedszkolach duŝych) istotne znaczenie miało przygotowanie właściwego harmonogramu pracy. Koordytatorem badań oraz osobą kontaktującą się z dyrekcją i wychowawczyniami był pan Tomasz Dalz. W czasie pierwszego spotkania w przedszkolach informował o bardzo duŝej potrzebie tego typu badań wzroku wśród dzieci oraz przekazywał kwestionariusz badania ( zał. 2) oraz pismo skierowane do rodziców o celowości badań i prośbę o wyraŝenie zgody na badanie (zał. 3). W czasie rozmowy przekazywał naszą prośbę o zapewnienie odpowiedniego pomieszczenia do badań oraz obecność wychowawcy podczas badania, a takŝe podawał orientacyjny dzień badania. Panie dyrektor i wychowawczynie grup 5-latków na poinformowanie rodziców, rozdanie i zebranie wypełnionych częściowo kwestionariuszy wraz z pozwoleniem rodziców na badanie, miały od 2 do 4 tygodni. Nie we wszystkich przedszkolach ten czas był wystarczający, stąd potrzeba

5 powtórnych nieraz kilkakrotnych przyjazdów i badań. Okres listopada i grudnia był okresem zwiększonej zachorowalności na ospę, grypę i przeziębienia co powodowało duŝą absencję dzieci w przedszkolach. W tych przypadkach, ponowne badanie po 2-3 tygodniach pozwalało przebadać wszystkie dzieci. Liczbę przebadanych dzieci i liczbę badań w poszczególnych przedszkolach przedstawiono w tabeli II (zał. 4) Zespoły badawcze składały się z 2-3 osób (w zaleŝności od liczebności dzieci w przedszkolu), w skład zespołu wchodził lekarz i jedna lub 2 pielęgniarki, towarzyszył im kierowca. W ciągu jednego dnia badania przeprowadzało od 2 do 4 zespołów. Badanie rozpoczynano o godzinie 8 8.30 po uprzednim telefonicznym uzgodnieniu z dyrektorem placówki. Miejscem badań były sale zabaw lub inne pomieszczenia udostępnione przez dyrekcję (korytarze, gabinety logopedyczne, szatnie). W pierwszej kolejności organizowano stanowisko do badań ostrości wzroku odmierzając odpowiednią odległość pomiędzy tablicą Snellena i badanym gdzie najczęściej ustawiano krzesełko. JeŜeli dzień był wyjątkowo pochmurny, lub oświetlenie w pomieszczeniu było niewystarczające, zapewniano odpowiednie oświetlenie tablicy. Stanowisko do pozostałych badań było organizowane w pewnej odległości od poprzedniego, Ŝeby dzieci nie przeszkadzały sobie nawzajem, najczęściej znajdowało się przy stoliku z krzesełkami. Dzieci do badań przyprowadzane były w grupach po 3-5 osób. Najpierw badano ostrość wzroku bez i jeŝeli było konieczne, z testem Pinhole. Później wykonywano pozostałe testy: test Muchy i Langa oraz cover test, sprawdzano obecność oczopląsu i stan odcinka przedniego oka. Wyniki badań odnotowywano w kwestionariuszu badania, który wypełniony przez rodziców wraz ze zgodą na badanie, przekazywany był nam przez wychowawcę dziecka. Po badaniu wypisywano informację dla rodziców o wyniku badania z zaleceniami (zał. 5 i 6). Po zakończeniu badań wszystkie listy wręczano wychowawczyniom z prośbą o przekazanie ich rodzicom. METODYKA BADAŃ PRZESIEWOWYCH W ramach badań wzroku dzieci 5-letnich wykonywano następujące badania i testy okulistyczne:

6 sprawdzanie ostrości wzroku do dali i bliŝy na tablicach Snellena test Pinhole testy stereoskopowe Test Muchy i Testy Langa cover test Badanie ostrości wzroku (visus) Badanie ostrości wzroku jest podstawowym badaniem sprawdzającym czynność układu wzrokowego. Od prawie stu lat, do określania ostrości wzroku, stosuje się tablice Snellena. Herman Snellen swoje optotypy, czyli tablice róŝnej wielkości liter i znaków (do badania ostrości wzroku w dal) oraz druki próbne do badania widzenia z bliska, opracował juŝ w 1862 roku. Przyjęto, Ŝe widzenie pod kątem 1 minuty jest najmniejszą jednostką, przy której prawidłowe oko rozróŝnia jeszcze 2 punkty z nieskończonej odległości jako oddzielne. Na tablicach Snellena czarne optotypy na białym tle ułoŝone są w rzędach, które stopniowo zmniejszają swą wielkość. Przy kaŝdym rzędzie oznaczona jest odległość (w metrach) z jakiej zdrowe oko widzi znak pod kątem 5 minut, a szczegóły tego znaku pod kątem 1 minuty. JeŜeli oko widzi z odległości 5 metrów ostatni rząd znaków, jego ostrość wzroku jest prawidłowa i wynosi 5/5. JeŜeli oko widzi słabiej, np. z 5 metrów rozróŝnia rząd liter, które powinno widzieć z odległości 12 metrów, Vis=5/12. Badania ostrości wzroku do dali dzieci 5-letnich w przedszkolach wykonywane były przy pomocy tablic próbnych Snellena (haki i/lub obrazki), z odległości 5 metrów, przy równomiernym, dobrym, dziennym oświetleniu. Ostrość wzroku do bliŝy sprawdzana była drukami próbnymi z hakami w odległości 30 cm. KaŜde oko sprawdzane było oddzielnie. Do grupy dzieci z osłabionym widzeniem zaliczano przedszkolaki, u których przynajmniej jedno oko nie miało pełnej ostrości wzroku. Test Pinhole Test Pinhole wykonuje się u osób z osłabioną ostrością wzroku celem wykrycia chorób lub zmian zwyrodnieniowych narządu wzroku. Wykonuje się go najczęściej w badaniach populacyjnych, poniewaŝ szybko i sprawnie moŝna rozróŝnić wady refrakcji od innych, często powaŝnych schorzeń oka.

7 Celem wykrycia ukrytej wady refrakcji u dzieci z prawidłowym widzeniem do dali dodatkowo wykonywano badanie ostrości wzroku z soczewką +2,0Dsph. U dzieci z normowzrocznością widzenie z soczewką pogarsza się. Badanie widzenia obuocznego Istnieje szereg testów i aparatów sprawdzających wszystkie trzy stopnie widzenia obuocznego. Powszechnym i dokładnym jest przyrząd synoptofor. Przy jego pomocy sprawdza się zarówno widzenie obuoczne, jak i mierzy kąt zeza. Natomiast najprostszym badaniem kontrolującym stereopsję i przez to najbardziej przydatnym w przypadku duŝej liczby pacjentów, jest badanie przy pomocy kart wektograficznych: u dzieci Testu Muchy lub testów Langa. Test Muchy wykonany jest z materiału polaryzacyjnego i aby pacjent widział obrazki trójwymiarowo musi załoŝyć okulary polaryzujące światło. Praktyczniejszym stereotestem jest test Langa, poniewaŝ do badania nie zakłada się dzieciom okularów. Na szarej wykropkowanej płaszczyźnie, przy prawidłowym widzeniu obuocznym, badany widzi figury unoszące się delikatnie nad powierzchnią testu. W badaniach przedszkolaków zastosowano zarówno test Muchy jak i test Langa. Badanie wykonywano w świetle rozproszonym, dziennym, pokazując tablicę testu z odległości 40 cm. Cover test test naprzemiennego zakrywania oczu Jest najwaŝniejszym, prostym testem sprawdzającym ustawienie gałek ocznych. Pozwala na odróŝnienie zeza ukrytego od zeza pozornego i zeza jawnego towarzyszącego jednostronnego lub naprzemiennego. Przy jego pomocy moŝna ocenić czy odchylenie oka jest poziome, pionowe, czy skośne. Badanie polega na zasłonięciu naprzemiennie kaŝdego oka. JeŜeli oko zezuje, po jego odsłonięciu obserwuje się ruch nastawczy na wprost. Badanie podmiotowe kwestionariusz badania (zał. 2) Karta badania składała się z dwóch części. Pierwsza część wymagała wypełnienia przez rodziców i zawierała pytania dotyczące danych demograficznych (imię nazwisko, płeć, data urodzenia ), danych dotyczących dolegliwości związanych z wadami wzroku (zapalenia spojówek,

8 bólów głowy), sposobu spędzania czasu poza przedszkolem (oglądanie TV) oraz czy dziecko jest leczone okulistycznie. W drugiej części lekarz po badaniu zaznaczał wynik przeprowadzonych testów. Wykonane na zlecenie Urzędu Miasta Poznania testy okulistyczne są zgodne z wytycznymi Instytutu Matki i Dziecka odnośnie wykonywania badań przesiewowych narządu wzroku u dzieci (patrz wstęp -Woynarowska [za6]) WYNIKI BADAŃ Wśród 3408 przebadanych przedszkolaków u 669 tj. 19,6% ( 355 20.4% chłopców i 314 18,8% dziewcząt) stwierdzono występowanie nieprawidłowości w zakresie wykonywanych testów tabela III. TABELA III. WYSTĘPOWANIE NIEPRAWIDŁOWOŚCI OKULISTYCZNYCH W ZAKRESIE WYKONYWANYCH TESTÓW W BADANEJ POPULACJI NIEPRAWIDŁOWOŚCI NORMA OGÓŁEM CHŁOPCY 355 20,4% 1383 79,6% 1738 DZIEWCZETA 314 18,8% 1356 81,2% 1670 RAZEM 669 19,6% 2740 80,4% 3408 Liczbę dzieci ze zmianami w zakresie wykonywanych badań w poszczególnych przedszkolach przedstawia tabela IV zał 7. Pogorszenie ostrości wzroku do dali występowało u 579 przedszkolaków (304 chłopców i 275 dziewcząt). W teście Pinhole brak poprawy widzenia stwierdzono u 59 dzieci (40 chłopców i 19 dziewcząt), brak pogorszenia widzenia, przy prawidłowej ostrości wzroku, w soczewce +2,0Dsph miało 56 dzieci (28 chłopców i 28 dziewcząt). Występowanie wad refrakcji oceniano na postawie badania wzroku do dali i bliŝy z wykorzystaniem testu Pinhole i badania wzroku z soczewką

9 +2,0Dsph. Liczba dzieci z wadami refrakcji wynosiła 635 tj. 18,6% ( 332 chłopców i 303 dziewcząt). Wśród badanych dzieci korekcję okularową stosowało 77 tj 12.1% dzieci ( 36 chłopców i 41 dziewcząt). Wyniki przedstawia tabela V. TABELA V. WYSTĘPOWANIE WAD REFRAKCJI W BADANEJ POPULACJI WADA W tym BEZ WADY OGÓŁEM REFRAKCJI KOREKCJA CHŁOPCY 332 19,1% 36 10,8% 1406 80,9% 1738 DZIEWCZETA 303 18,1% 41 13,5% 1367 81,9% 1670 RAZEM 635 18,6% 77 12,1% 2774 81,4% 3408 Zaburzenia widzenia stereoskopowego stwierdzano u 176 dzieci tj. 5,2% (101 5,8% chłopców i 75 4,5% dziewcząt) tabela VI. TABELA VI. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA ZBURZEŃ WIDZENIA PRZESTRZENNEGO W BADANEJ POPULACJI BRAK WIDZENIA PRAWIDŁOWE OGÓŁEM STEREOSKOPOWEGO WIDZENIE CHŁOPCY 101 5,8% 1637 94,2% 1738 DZIEWCZETA 75 4,5% 1595 95,5% 1670 RAZEM 176 5,2% 3233 94,8% 3408 Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych było stwierdzane u 162 tj. 4,8% przedszkolaków (89 5,1% chłopców i 73 4,4% dziewcząt) tabela VII. Zez zbieŝny występował najczęściej u 146 tj. 90,1% dzieci ( 82-92,1% chłopców i u 64 87,7% dziewcząt), zez rozbieŝny u 14 tj. 8,6% dzieci (5-5,6% chłopców i 9 12,3% dziewcząt), zez skośny stwierdzono tylko u 2 chłopców tabela VIII.

10 TABELA VII. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA ZEZA W BADANEJ POPULACJI NIEPRAWIDŁOWE PRAWIDŁOWE OGÓŁEM USTAWIENIE OCZU USTAWIENIE OCZU CHŁOPCY 89 5,1% 1649 94,9% 1738 DZIEWCZETA 73 4,4% 1597 95,6% 1670 RAZEM 162 4,8% 3247 95,2% 3408 TABELA VIII. RODZAJE WYSTĘPUJACYCH ZEZÓW WŚRÓD BADANYCH DZIECI RODZAJ ZEZA ZEZ ZBIEśNY ZEZ ROZBIEśNY ZEZ SKOŚNY RAZEM CHŁOPCY 82 92,1% 5 5,6% 2 2,3% 89 DZIEWCZETA 64 87,7% 9 12,3% - 73 RAZEM 146 90,1% 14 8,6% 2 1,2% 162 WNIOSKI I PODSUMOWANIE Wnioski podczas przeprowadzonych badań przesiewowych dzieci 5 - letnich nieprawidłowości okulistyczne stwierdzono u prawie 20% badanych Wady refrakcji miało prawie 19% badanej populacji Płeć nie była czynnikiem róŝnicującym w występowaniu wad wzroku Zez występował u 4,8% badanych, zaburzenia widzenia obuocznego u 5,2% badanych dzieci. zdecydowana większość rodziców (prawie 90%) nie zdawała sobie sprawy z problemów okulistycznych swoich dzieci. W leczenie okulistycznym pozostawało tylko 12% dzieci potrzebujących

11 Uzyskane wyniki wskazują na konieczność przeprowadzania badań przesiewowych w 5 roku Ŝycia Zainteresowanie badaniami zarówno ze strony rodziców jak i wychowawców 5-latków było bardzo duŝe. Często jeŝeli dziecko chorowało, było w domu, rodzice wiedząc o badaniach okulistycznych, przyprowadzali je tylko na badanie. Wychowawcy starali się, aby jak największa grupa dzieci została przebadana, umawiając terminy dogodne dla rodziców (w okresie przedświątecznym nie wszystkie dzieci chodzą do przedszkola). Jedynie ok. 6.7% rodziców nie wyraziło zgody na badanie, najczęściej były to dzieci juŝ leczone przez okulistę. Badanie profilaktyczne dzieci równieŝ okulistyczne są niezwykle waŝne. Pozwalają wykryć schorzenia, wady i wszelkie nieprawidłowości, które mogą być niezauwaŝone przez rodziców. W naszych badaniach, aŝ 90% dzieci pozostawało bez pomocy okulistycznej i to mówi jak potrzebne były przeprowadzone przez nas badania w populacji 5-letnich przedszkolaków. Nadal niezwykle waŝnym jest uświadamianie zarówno rodziców jak i wychowawców przedszkolnych o istocie i potrzebie przeprowadzania badań narządu wzroku. Oko jest naszym oknem na świat, bez dobrego widzenia dalszy rozwój dziecka moŝe być zaburzony i opóźniony. Zalecone i sfinansowane przez Urząd Miasta Poznania badania przesiewowe wzroku dzieci 5 letnich w przedszkolach Miasta Poznania zapewnią małym słabowidzącym poznaniakom lepszy start w szkole. Inicjatywa Urzędu Miasta Poznania wychodzi naprzeciw aktualnym potrzebom społeczeństwa Poznania.

12 PIŚMIENNICTWO 1. Dworkin P.H.: Pediatria. Urban & Partner Wydawnictwo Medyczne 1993, str. 25. 2. Grałek M., Bogorodzki B., Czajkowski J., Stefańczyk L., Budzińska-Mikurenda M.: Dynamika refrakcji w wieku rozwojowym. Nowa Medycyna 1996, III (13): 14-16. 3. Groblewska A., Lenczewska B., Czajkowski J.: Anatomiczny rozwój narządu wzroku. Okulistyka 1998, 3: 3-5. 4. Groblewska A., Czajkowski J.: Refrakcja w okresie dziecięcym. Okulistyka 1998, 3: 13. 5. Groblewska A., Czajkowski J., Lenczewska B.: Powstawanie i rozwój czynności wzrokowych u dzieci w okresie przed, około i poporodowym. Okulistyka 1998, 3: 7-10. 6. Krawczyński M.: Propedeutyka pediatrii. PZWL, Warszawa 2002, str. 390. 7. Prost M. E. (red.): Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998.

13 ZAŁĄCZNIKI 1. Pismo do dyrekcji przedszkola informujące o badaniach przesiewowych narządu wzroku str. 13 2. Wzór kwestionariusza badania str.14 3. Pismo informujące rodziców o badaniach z prośbą o wyraŝenie zgody na ich wykonanie str. 15 4. Tabela II zawierająca liczbę i daty przeprowadzonych badań oraz liczbę przebadanych dzieci w poszczególnych przedszkolach str.16 5. Wzór informacji dla rodziców dziecka, u którego nie stwierdzono odchyleń od normy w zakresie przeprowadzanych badań str.26 6. Wzór informacji dla rodziców dziecka, u którego stwierdzono odchylenia od normy w zakresie przeprowadzanych badań str.27

14 7. Tabela IV przedstawiająca liczbę dzieci w poszczególnych przedszkolach, u których stwierdzono nieprawidłowości okulistyczne w zakresie przeprowadzanych testów str.28 NZOZ V I S U S ZAŁĄCZNIK 1 Poradnia Okulistyczna 61-827 Poznań al. Marcinkowskiego 16/8 tel/fax 061-853-04-09 www.visus.pl P.T. Dyrekcja Przedszkola Poznań Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, Ŝe na zlecenie Prezydenta Miasta Poznania w miesiącach listopad, grudzień 2009r będziemy przeprowadzać na terenie przedszkoli Miasta Poznania badania profilaktyczne wad wzroku w grupach dzieci 5-letnich. Narząd wzroku jest najcenniejszym zmysłem. Wczesne wykrycie chorób lub wad wzroku daje szansę na podjęcie skutecznego leczenia lub optymalną korekcję wady wzroku. Badania populacyjne narządu wzroku dzieci i młodzieŝy miasta Poznania w wieku 7-18 lat (w 2002r) wykryły u prawie 45% badanych wadę wzroku. Dziecko często nie zdaje sobie sprawy, Ŝe gorzej widzi, a wiele dzieci do 5 roku Ŝycia jeszcze nigdy nie miało badanego wzroku. Choroby związane z wadą wzroku w przyszłości prowadzą do problemów z czytaniem, pisaniem i nauką dlatego tak waŝne jest ich wczesne wykrycie. Badania są dobrowolne i bezpłatne zarówno dla przedszkola, jak i dla rodziców Konieczna jest pisemna zgoda rodziców lub opiekunów dziecka na badanie. Rodzice mogą odmówić udziału dziecka w badaniu. Badania są przeprowadzane na terenie przedszkola, w obecności wychowawców lub pielęgniarek placówki

15 Badania przeprowadzane będą przez doświadczony personel medyczny pod kierownictwem lekarza okulisty. Badanie jednego dziecka zajmie ok. 10-15 min Oczekiwana pomoc ze strony przedszkola udostępnienie odpowiedniego pomieszczenia na czas badań, pośrednictwo w przekazaniu zgody rodziców na badanie oraz zapewnienie obecności wychowawcy. JeŜeli wyraŝacie Państwo zgodę na wykonanie badań na terenie swojego przedszkola prosimy o szybki kontakt i odpowiedź, z podaniem liczby dzieci 5-letnich i telefonu kontaktowego, celem dokładnego ustalenia terminu wykonania tych badań. Fax : 061 853 04 09 Email: tomaszdalz@op.pl listopad 2009r ZAŁĄCZNIK 2 KWESTIONARIUSZ BADANIA Przedszkole nr: Wybierając odpowiedzi prosimy zakreślić krzyŝykiem kwadrat lub wpisać odpowiedzi. WYPEŁNIAJĄ RODZICE LUB OPIEKUNOWIE DZIECKA: 1.Nazwisko i imię dziecka: 2.Płeć: K M 3.Miejsce zamieszkania : Poznań TAK NIE 4.data urodzenia Pesel: 5.Czy dziecko nosi okulary? TAK NIE a/ Jeśli TAK, to od którego roku Ŝycia?... 6.Jaka jest moc noszonych okularów w oku prawym... w oku lewym 7.Czy dziecko nosi soczewki kontaktowe? TAK NIE a/ Jeśli TAK, od kiedy?... 8.Czy dziecko było leczone z powodu chorób oczu? TAK NIE. Jeśli TAK proszę wymienić jakich 9.Czy dziecko zezuje? TAK NIE Czy jest leczone? TAK NIE 10.Czy dziecko skarŝy się na bóle głowy lub oczu TAK NIE a/ Jeśli TAK, to jak często? codziennie raz w tygodniu raz w miesiącu 11.Czy dziecko miewa zapalenia spojówek? TAK NIE a/ Jeśli TAK, to jak często? bardzo często często rzadko 12.Ile średnio godzin dziennie dziecko: a/ ogląda telewizję?... b/ - bawi się przy komputerze?... c/ - spędza czas na wolnym powietrzu?... 13.Czy dziecko jest alergikiem? Jeśli TAK, proszę wymienić : a/ na co jest uczulone b/ jakie są objawy alergii: zapalenia spojówek, astma oskrzelowa, zmiany skórne, nieŝyt nosa inne 14.Wywiad rodzinny Ojciec Matka Rodzeństwo Czy noszą okulary? TAK NIE TAK NIE TAK NIE 15.Wywiad okołoporodowy: waga urodzeniowa... wcześniactwo TAK NIE,jeŜeli tak czy stwierdzono retinopatię wcześniaczą TAK NIE Wypełnia okulista :

16 Wiek: 4 5 6 Ostrość wzroku bez korekcji: Vis Test Pinhole: Vis z soczewką +2,0: a/ O.P.... c/ O.P.... e/ O.P.. b/ O.L.... d/ O.L.... f/ O.L..... Ostrość wzroku z korekcją własną: Ostrość wzroku do bliŝy: OP.. OP OL OL. Patologie: a/ zmiany powiekowe... b/ zmiany spojówkowe... Widzenie obuoczne Test Muchy: prawidłowe duŝe obrazki brak Zez Test Hirschberga, Cover Test: brak zbieŝny rozbieŝny pionowy skośny Oczopląs: NIE TAK NZOZ V I S U S Poradnia Okulistyczna 61-827 Poznań al. Marcinkowskiego 16/8 ZAŁĄCZNIK 3 tel/fax 061-853-04-09 www.visus.pl INFORMACJA DLA RODZICÓW, OPIEKUNÓW DZIECI O BADANIU WZROKU W PRZEDSZKOLU SZANOWNI PAŃSTWO, Uprzejmie informujemy, Ŝe na zlecenie Prezydenta Miasta Poznania w miesiącach listopad, grudzień 2009r będziemy przeprowadzać profilaktyczne badania wzroku dzieci w grupach 5-latków, w przedszkolach z terenu Poznania. Narząd wzroku jest najcenniejszym zmysłem. Wczesne wykrycie chorób lub wad wzroku daje szansę na podjęcie skutecznego leczenia lub optymalną korekcję wady wzroku. Badania populacyjne narządu wzroku dzieci i młodzieŝy miasta Poznania w wieku 7-18 lat (w 2002r) wykryły u prawie 45% badanych wadę wzroku. Dziecko często nie zdaje sobie sprawy, Ŝe gorzej widzi, a wiele dzieci do 5 roku Ŝycia jeszcze nigdy nie miało badanego wzroku. Choroby związane z wadą wzroku w przyszłości prowadzą do problemów z czytaniem, pisaniem i nauką dlatego tak waŝne jest ich wczesne wykrycie.

17 Badania przeprowadzane będą na terenie przedszkola w obecności wychowawców i pod kierownictwem lekarza Badania są bezpłatne i dobrowolne, niestresujące dla dziecka. Badania są całkowicie bezpieczne Dokładny termin badania będzie przekazany Państwu przez dyrekcję przedszkola. KaŜde dziecko otrzyma informację o wyniku badania i ewentualne dalsze zalecenia. Prosimy o wyraŝenie zgody na przeprowadzenie badania. JeŜeli nie wyraŝacie Państwo zgody na udział dziecka w badaniach, wystarczy informacja przekazana wychowawcy. Niniejszym wyraŝam zgodę na przeprowadzenie badania wzroku u mojego dziecka Data i podpis NZOZ V I S U S Poradnia Okulistyczna 61-827 Poznań al. Marcinkowskiego 16/8 ZAŁĄCZNIK 5 tel/fax 061-853-04-09 www.visus.pl INFORMACJA DLA RODZICÓW, OPIEKUNÓW DZIECI O WYNIKU PRZESIEWOWEGO BADANIA WZROKU SZANOWNI PAŃSTWO, Państwa dziecko. uczestniczyło w badaniach przesiewowych wzroku na terenie przedszkola i w zakresie wykonywanych testów ( badanie ostrości wzroku, badanie widzenia stereoskopowego oraz testów na obecność zeza) nie stwierdzono jawnych odchyleń od normy. dziecko nie wymaga obecnie korekty wady wzroku, ale ze względu na dynamikę rozwoju dziecka zaleca się regularne kontrole okulistyczne dziecko ma prawidłowe widzenie w obecnie uŝywanych okularach i nie wymaga natychmiastowego badania, zaleca się kontrole wg wskazań okulisty dziecka

18 ZAŁĄCZNIK 6 NZOZ V I S U S Poradnia Okulistyczna 61-827 Poznań al. Marcinkowskiego 16/8 tel/fax 061-853-04-09 www.visus.pl INFORMACJA DLA RODZICÓW, OPIEKUNÓW DZIECI O WYNIKU PRZESIEWOWEGO BADANIA WZROKU SZANOWNI PAŃSTWO, Państwa dziecko. uczestniczyło w badaniach przesiewowych wzroku na terenie przedszkola i w zakresie wykonywanych testów ( badanie ostrości wzroku, badanie widzenia przestrzennego oraz testów na obecność zeza) stwierdzono pogorszenie widzenia i/lub inne odchylenia od normy co moŝe oznaczać obecność wady wzroku lub choroby oczu

19 Konieczna jest wizyta u wybranego przez Państwa lekarza okulisty i przeprowadzenie pełnego badania okulistycznego z badaniem dna oka. JeŜeli dziecko Państwa nosi okulary prawdopodobnie nie korygują one prawidłowo wady wzroku lub dziecko ma niedowidzenie w obu przypadkach zaleca się kontrolę okulistyczną u swojego okulisty TABELA IV ZAŁĄCZNIK 7 LICZBA DZIECI ZE ZMIANAMI W ZAKRESIE WYKONYWANYCH TESTÓW W POSZCZEGÓLNYCH PRZEDSZKOLACH lp Przed - szkole nr Adres Liczb a dzieci Liczba dzieci przebadan ych Liczba dzieci ze zmianami w zakresie wykonanych testów 1. 1 JAWORNICKA 17 38 28 7 2. 2 GROBLA 1 28 25 3 3. 3 DOJAZD 3 16 16 3 4. 4 SW KINGI 1 A 27 23 6 5. 6 OS LECHA 79 37 34 4 6. 7 MIKOŁOWSKA 14 25 19 5 7. 8 BOSA 16 23 10 -

20 8. 9 OS JAGIELLOŃSKIE 9 27 23 13 9. 10 OS OSWIECENIA 26 24 20 7 10. 12 PŁOCKA 4 23 22 5 11. 13 KEPLERA 5 42 37 7 12. 14 TCZEWSKA 11 35 25 8 13. 15 ŚW ANTONIEGO 42 56 49 2 14. 16 SARMACKA 105 A 14 14 4 15. 17 GŁUSZYNA 206 A 39 34 3 16. 20 OS ORŁA BIAŁEGO 29 30 28 5 17. 21 OS ORŁA BIAŁEGO 102 23 16-18. 22 ORZECHOWA 2 b 22 17 4 19. 23 GARBARY 82 18 13 5 20. 24 B CHROBREGO 104 28 20-21. 25 GŁOGOWSKA 97 29 24 3 22. 28 GALILEUSZA 7 27 23 5 23. 29 KS JÓZEFA 1/3 20 20 2 24. 30 SZAMOTULSKA 75 A 35 29 7 25. 31 MIELśYŃSKIEGO 21 31 22 8 26. 32 CHOCISZEWSKIEGO 44 23 23 1 C 27. 35 B CHROBREGO 109 47 36 6 28. 36 PERZYCKA 30 42 37 7 29. 37 WICHROWE WZGÓRZE 30 24 4 112 30. 38 JUNIKOWSKA 15 38 35 5 31. 39 LIMANOWSKIEGO 23 A 31 27 5 32. 40 CZEŚNIKOWSKA 18 A 36 32 7 33. 41 BLUSZCZOWA 17 21 16 5 34. 42 PRĄDZYŃSKIEGO 15 A 48 40 7 35. 43 WIĄZOWA 5 28 19 11 36. 44 DMOWSKIEGO 17 39 32 16 37. 45 TRZEMESZEŃSKA 12 36 21 7 38. 47 SENATORSKA 1 16 16 3 39. 48 ŁUKASZEWICZA 35 23 16 2 40. 51 GŁOGOWSKA 40 19 15 2 41. 53 OS LECHA 14 28 24 1 42. 54 DOLINA 6 18 16 5 43. 58 WOLSZTYŃSKA 15 ospa 16 10 2 44. 59 SŁOWACKIEGO 19/21 30 23 5 ospa 45. 64 WINOGRADY 24 16 12 1 46. 65 CZECHOSŁOWACKA 29 25 22 3 47. 66 NOSKOWSKIEGO 35/37 39 35 12 48. 67 ALBAŃSKA 15 55 45 5 49. 68 MAJAKOWSKIEGO 316 20 15 3 50. 69 CHOPINA 3 45 37 3 51. 70 SKARBKA 9 20 15 4 52. 71 GALLA ANONIMA 13 26 22 3 53. 73 OS CZECHA 140 32 27 2

21 54. 74 KAZIMIERZA WIELKIEGO 53 46 17 19 55. 75 SPORNA 4 26 22 4 56. 77 MICKIEWICZA 30 26 23 1 57. 78 NADOLNIK 9 19 14 5 58. 79 BUKOWSKA 47 A 27 19 1 59. 81 LIMBOWA 2 11 8 5 60. 82 ZAWADY 26 20 20 4 61. 83 KASZTELAŃSKA 19 17 16-62. 85 KRZESINY 13 16 12 2 63. 86 SŁOWACKIEGO 15 30 23 1 64. 87 CZESŁAWA 6 A 25 18 4 65. 89 KASPRZAKA 46 24 18 3 66. 90 WINKLERA 9 55 29 3 67. 91 CZEŚNIKOWSKA 19 A 25 17-68. 93 SKIBOWA 13 71 59 3 69. 95 HANGAROWA 14 16 11 1 70. 96 JANICKIEGO 24 A 32 26-71. 98 PUŁASKIEGO 16 23 20 8 72. 100 SWOBODA 27 25 17 3 73. 103 WIERZBIĘCICE 64 40 33 8 74. 104 JESINOWA 14 34 29 5 75. 110 ŚWIT 16 A 19 15 6 76. 112 OSINOWA 14 A 28 26 7 77. 113 OS RZECZPOSPOLITEJ 7 26 21-78. 114 OS B II WOJNY 31 27 5 ŚWIATOWEJ 1 79. 115 RÓśANA 31 27 7 80. 116 POD LIPAMI 107 27 21 8 81. 117 OS PIASTOWSKIE 105 28 27 10 82. 118 PŁOMIENNA 1 30 30 6 83. 119 OS PIASTOWSKIE 55 23 18 6 84. 121 BISKUPIŃSKA 65 14 13 2 85. 124 OS B II WOJNY 37 32 7 SWIATOWEJ 30 86. 126 OS PIASTOWSKIE 26 20 15 8 87. 127 OS POD LIPAMI 102 39 30 9 88. 129 OS PRZYJAŹNI 135 36 31 4 89. 130 OS RZECZPOSPOLITEJ 24 16 1 43 90. 131 OS PRZYJAŹNI 117 32 26 2 91. 134 OS KOSMONAUTÓW 35 27 9 108 92. 135 PŁOWIECKA 5 16 13 1 93. 137 MICHAŁOWSKA 1 12 8-94. 140 OS PRZYJAŹNI 129 34 26 3 95. 141 SARMACKA 5 33 28 3 96. 142 MARCINA ROśKA 9 39 33 7 97. 144 OS CZECHA 76 34 26 4

22 98. 148 B CHROBREGO 121 39 35 8 99. 150 OS RUSA 120 38 33 5 100. 155 WINIARY 2 32 31 4 101. 158 OS KOSMONAUTÓW 35 29 10 107 102. 160 OS TYSIĄCLECIA 69 29 26 3 103. 161 OS RUSA 7 16 13 4 104. 163 OS B CHROBREGO 106 36 35 9 105. 164 LIBELTA 3 3 2 106. 171 PODLASKA 2 21 18 1 107. 174 OS J III SOBIESKIEGO 41 30 4 108 108. 175 OS ZWYCIĘSTWA 124 20 15 6 109. 176 SAPERSKA 29 21 16 4 110. 178 OS ORŁA BIAŁEGO 72 43 41 3 111. 180 OS POLAN 1 9 8 3 112. 181 OS ZWYCIĘSTWA 102 30 26 5 113. 182 OS J III SOBIESKIEGO 39 37 7 106 114. 184 SIÓSTR MISJONAREK 1 17 12 1 115. 185 WICHROWE WZGÓRZE 39 30 6 118 116. 186 OS STARE ZEGRZE 55 23 16-117. 187 OS W ŁÓKIETKA 4 23 18-118. 188 OS DĘBINA 15 19 11 8 119. 189 OS B ŚMIAŁEGO 105 44 40 9 120. 190 OS B ŚMIAŁEGO 107 48 44 1 Przedszkola niepubliczne 1. 33 P N ZGROMADZENIA 15 14 13 SIOSTR MARII NIEPOKALANEJ REJTANA 6 2. 34 PRYWATNE PRZEDSZKOLE 10 9 2 GROSZEK POWIDZKA 10 3. 35 PRZEDSZKOLE 5 5 1 ZGROMADZENIA SIÓSTR IMIENIA JEZUS ŁUBINOWA 7 4. 37 GREEN HOUSE PRYWATNE 2 1 1 PRZEDSZKOLE POLSKO- ANGIELSKIE LUBECKIEGO 6 5. 38 PRYWATNE PRZEDSZKOLE 20 12 2 FISTASZKI3 NAD SEGANKĄ 6 6. 39 PRYWATNE PRZEDSZKOLE 31 25 3

23 ESTETYCZNE KOSOWSKA 42 7. 40 SPOŁECZNE PRZEDSZKOLE NASZE PRZEDSZKOLE PSZENNA 2/1 8. 41 PRZEDSZKOLE KOLOROWE LISTKI LIBELTA 31 9. 42 PRYWATNE PRZEDSZKOLE OLIMPIJCZYK KOŚCIERZYŃSKA 76/78 10. 44 DOMOWE PRZEDSZKOLE CHATKA PUCHATKA GERBEROWA 30 11. 45 PRZEDSZKOLE CZTERY PORY ROKU PNIEWSKA 57 12. 46 BAMBINI PRYWATNE PRZEDSZKOLE MONTESSORI MAZOWIECKA 6/3 13. 47 PRZEDSZKOLE SIÓSTR NAZARETANEK W POZNANIU MIASTOWSKA 124 14. 48 PRZEDSZKOLE ARTYSTYCZNE PLASTONUTKI MARCINKOWSKIEGO 1 15. 49 PRYWATNE PRZEDSZKOLE ARTYSTYCZNO-JĘZYKOWE AKADEMIA KRASNOLUDKÓW ZŁOTA 10 16. 50 PRZEDSZKOLE NIEPUBLICZNE W KASZTANOWYM PARKU GRUNWALDZKA 34 A 17. 51 PRZEDSZKOLE PW BŁOGOSŁAWIONEJ JULII RODZIŃSKIEJ KARTUZKA 17 18. 52 PRZEDSZKOLE PW ANIOŁÓW STRÓśÓW PARAFII MARYI KRÓLOWEJ RYNK WILDECKI 4 19. 53 PRYWATNE PRZEDSZKOLE ANGLOJĘZYCZNE AKADEMIA SMYKA, WOJ. POLSKIEGO 43 20. 54 PRYWATNE PRZEDSZKOLE ANGLOJĘZYCZNE POZNAŃ 13 10 4 18 17 1 9 1-4 4-7 6 2 9 1 19 16 3 14 10-13 8 2 21 18 1 22 19 2 12 11 5 15 11 1 12 12 1

24 BRITISH INTERNATIONAL SCHOOL DARZYBORSKA 1 A 21. 55 NIEPUBLICZNE PRZEDSZKOLE KSW MIŃSKA 32 22. 56 SPOŁECZNE PRZEDSZKOLE Z MCHU I PAPROCI GRABOWA 33 23. 58 PRYWATNE PRZEDSZKOLE SŁODKI DOMEK PODOLSKA 1 24. 59 NIEPUBLICZNE PRZEDSZKOLE DAWID OS TYSIĄCLECIA 43 25. 61 PRYWATNE PRZEDSZKOLE BAJKOWA POLANKA POLANKA 7F 26. 62 NIEPUBLICZNE PRZEDSZKOLE NIEBIESKIE MIGDAŁY LESZKA 25A 27. 63 PRYWATNE PRZEDSZKOLE NAD RÓśANYM POTOKIEM NAD RÓZANYM POTOKIEM 43 28. 64 SPOŁECZNE PRZEDSZKOLE LIPOWA ALEJKA MICKIEWICZA 32/3 29. 65 PRYWATNE PRZEDSZKOLE ANGLOJĘZYCZNE KRAINA BAŚNI MIASTOWSKA 3 30. 66 PRYWATNE PRZEDSZKOLE ANGLOJĘZYCZNE AKADEMIA SMYKA GRUDZIENIEC 34 31. 68 NIEPUBLICZNE PRZEDSZKOLE PYZA WĘDROW ŚWIT 40/42 4 1 16 8 3 13 10 2 8 7 1 24 19 1 11 11 2 14 12 5 16 12 1 2 1 1 19 12 1 26 22 7 32. 69 NIEPUBLICZNE 34 29 4 PRZEDSZKOLE IM L KRZEMIENIECKIEJ KŁUSZYŃSKA 19 33. 70 LICZMANEK 36 32 9 OS B ii WOJNY ŚWIATOWEJ 1 34. 71 BURATINO 28 22 3 OS PRZYJAŹNI 126 35. 72 MISIA COLARGOLA 33 28 12

25 ZA CYTADELĄ 120 36. 73 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ AKADEMIA KANGURKA OS LECHA 37 37. 74 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ BOSE KOTKI DMOWSKIEGO 38. 75 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ GRZECZNE NIEDZWIADKI AGRESTOWA 19 39. 76 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ KONIK POLNY ŁUKASZEWICZA 9/13 40. 77 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ KUBUSIOWE PRZEDSZKOLE ŚW ROCHA 10 41. 78 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ MAŁA BIEDRONKA HARCERSKA 4 42. 79 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ MOTYLARNIA, ŁAGODNA 4 43. 80 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ PLUSZOWY MIŚ, STAROŁĘCKA 142 44. 81 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ TANCZACA ANTYLOPA OS J III SOBIESKIEGO 105 45. 82 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ UŚMIECHNIĘTE WIEWIÓRKI 28 CZERWCA 1956 296 46. 83 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ ZIELONA śabka CHOJNICKA 57 47. 84 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ ZŁOTA KACZUSZKA śonkilowa 48. 85 PRZEDSZKOLE FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ ZŁOTA 5 4-6 3 1 4 4-8 8 2 9 7-8 6 3 6 3-16 8 3 6 4-2 2-7 5 3 10 9 4 7 7 2

26 RYBKA GAJOWA 8/12 49. 87 PRZEDSZKOLE NIEPUBLICZNE GUMISIOWY LAS 50. 92 PRZEDSZKOLE KUBUSIA PUCHATKA SŁODYŃSKA 37 51. 94 AKADEMIA MAŁYCH GENIUSZY DZIURAWCOWA 4 52. 95 PRZEDSZKOLE NR 26 TOMICKIEGO 3 53. 97 PRZEDSZKOLE SPECJALNE BARTEK OS PIASTOWSKIE 42 6 5 1 1 1-5 4 2 11 8 5 10 7 6