UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI INSTYTUT SOCJOLOGII GRZEGORZ DOBROWOLSKI OBRAZ POLSKIEJ SPOŁECZNOŚCI WOLNEGO I OTWARTEGO OPROGRAMOWANIA Praca magisterska napisana pod kierunkiem: dr hab. Bogdan Gębski prof. US Hasła identyfikujące pracę: 03 metodologia nauk społecznych i socjologicznych 31 komunikacja społeczna Szczecin 2009
2
Spis treści WSTĘP...5 METODOLOGIA...6 Socjologia...6 Metodologia badań społecznych...6 Zmienne...9 Badania na potrzeby pracy...10 Cel i problematyka badań...10 Proces doboru próby...12 Ankieta internetowa różnice pomiędzy ankietą tradycyjną...14 Pytania badawcze...15 Założenia...17 WPROWADZENIE...18 Czym jest otwartość?...18 Rys historyczny...20 Przedstawiciele...26 SPOŁECZNOŚĆ ENTUZJASTÓW...31 Świadomość społeczności...31 Organizacja w środowisku braku organizacji...34 Normy...36 Kod, publiczna domena i filozofia...40 Słowa krytyki w stronę otwartej kultury...44 My i oni...47 Odpowiedzialność grupowa...50 ZNACZENIE ZEWNĘTRZNE...53 Cenzura i wolność słowa...53 Echa otwartości w polityce...56 Na drodze do lepszego świata...59 WiOO w polskiej szkole...62 OBRAZ POLSKIEJ SPOŁECZNOŚCI WiOO...64 Pierwsze spojrzenie na społeczność...64 Hipotezy w świetle badań empirycznych...70 Pomaganie innym poprawia nastrój...70 Zrzeszanie się w grupie wolontariuszy jest łatwiejsze...74 Zamknięte oprogramowanie ogranicza wolność działań i wypowiedzi...79 Osoby używające wolnego oprogramowania uważają się za bardziej kreatywne.80 Wspólne kreowanie jest doskonałą drogą na integrację...81 Bariery językowe mają znaczenie przy współpracy...85 Treści budowane i zmieniane przez wiele osób są bardziej rzetelne niż treści tworzone przez jeden podmiot...86 Twórczość wolnego oprogramowania kwitnie w bogatszych regionach...87 Większość zwolenników WiOO to studenci...88 Niektórzy dokonują wyboru oprogramowania, sugerując się też jej licencją...88 3
Wśród autorów współtworzących wolne rozwiązania, odpowiedzialność jest zbiorowa...89 Zwolennicy i autorzy wolnego oprogramowania ufają wszystkim, nawet nowym, członkom projektu w tym samym stopniu...91 Zwolennicy i autorzy WiOO nie szukają winnych, gdy znajdą błąd w kodzie programu...93 Współpraca w ramach WiOO poszerza kwalifikacje i doświadczenie...93 Współautorzy WiOO rozpoczynają współprace ze względu na społeczność...99 Autorzy WiOO są zadowoleni ze współpracy z innymi osobami bardziej niż z samodzielnego wyszukiwania rozwiązania...101 Zwolennicy WiOO nie spotykają się ze sobą osobiście...101 Współautorzy WiOO chronią swoją prywatność...103 Współautorzy WiOO szanują zdanie i propozycje innych współautorów...105 Współautorzy unikają gratyfikacji finansowych za swoją pracę...107 PODSUMOWANIE...109 BIBLIOGRAFIA...111 SPISY...114 Tabele...114 Wykresy...115 SŁOWNICZEK...118 ZAŁĄCZNIKI...119 Hipotezy i pytania badawcze...119 Treść formularza ankiety...121 4
WSTĘP Niniejsza praca dotyczy sieciowej zbiorowości, jaką jest społeczność Wolnego i Otwartego Oprogramowania. Jest to nietypowa społeczność oparta na altruizmie, której znaczenie w świecie biznesu, polityki i nauki znacznie urosło w ciągu kilku lat. Społeczność ta składa się użytkowników i autorów projektów posiadających wolną licencję, to znaczy, taką, która umożliwia bezpłatne użytkowanie i legalne rozpowszechnianie, jak i zmienianie, oprogramowania. W części teoretycznej, autor próbuje wyjaśnić, jaki wpływ na ówczesny świat wywiera ta szeroka zbiorowość. Jej poznanie i zrozumienie nie jest możliwe bez zapoznania się z genezą zjawiska i kilkoma kluczowymi postaciami, o czym traktuje pierwsza część tej pracy. Sama społeczność zorientowana jest na wiele zjawisk i pojęć, posiada silne odczucia wobec swoich własnych idei, filozofii i praw własności. Okazuje się być czymś dużo więcej, niż grupą ludzi, których łączy wspólny cel praca nad jednym projektem to społeczność, która przez lata istnienia wytworzyła swoje własne, charakterystyczne zasady, normy i prawa, które przeplatają się z użyciem technologii. Jej komunikacja, działania, są kreowane, zarządzane, a czasem nadzorowane, przez technologię. Na drugim biegunie, społeczność Wolnego i Otwartego Oprogramowania wydaje się zaniedbana przez nauki społeczne. Będąc zjawiskiem tak głęboko wybiegającym poza ramy informatyki, nadal pozostaje mylnie związana ze światem komputerów. Autor, w niniejszej pracy, po zapoznaniu czytelnika z podstawami świata Otwartych Źródeł, przystępuje do przedstawienia wyników z badania polskiej społeczności WiOO. Badanie przeprowadzone zostało w formie ankiety internetowej i wyniki z niego ukazują wiele cech otwartej społeczności. 5
METODOLOGIA Socjologia Jak pisze Barbara Szacka, socjologia, ekonomia i nauki polityczne są zgodnie uważane za rdzeń nauk społecznych 1. Nieprzypadkowo socjologia znajduje się wśród tych nauk, Zygmunt Bauman do tej listy dodaje również historię. Nauki te skupiają się na ludziach i ich działaniach, gdyby nie ludzka aktywność, te dziedziny wiedzy nie miałyby racji bytu 2. Socjologia łączy w sobie elementy wielu innych nauk, a sama nauka jest silnie zróżnicowana. Jej podstawowe zróżnicowanie wynika ze zmagania się na jej gruncie dwu koncepcji nauki o procesach i zjawiskach zachodzących w zbiorowościach ludzkich. Wedle jednej, socjologia jest taką samą nauką jak nauki zajmujące się zjawiskami i procesami zachodzącymi w przyrodzie i w toku postępowania badawczego powinna odwoływać się do ich wzorów. Wedle drugiej, która, wskazując na specyfikę świata człowieka, kwestionuje te wzory, socjologia jest bliższa naukom humanistycznym. Możemy więc mówić o socjologii scjentystycznej i socjologii humanistycznej 3. Metodologia badań społecznych Socjolog włada wachlarzem narzędzi badawczych, metod i podejść do danych, które pozwalają zebrać jak najcenniejsze dla niego informacje, z przeróżnych rodzajów badanego materiału. Najbardziej podstawowe rozróżnienie narzędzi badawczych wymienia: ankieta, wywiad, obserwacja, źródła pisane i eksperyment. Dane, jakie 1 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 28. 2 Zygmunt Bauman, Socjologia, Poznań 1990, s. 9. 3 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 33. 6
powstają przy użyciu wybranych przez badacza narzędzi analizować może jakościowo lub ilościowo, przy czym, nie ma jednego ustalonego porządku, te same narzędzia generować mogą dane gotowe do obróbki zarówno ilościowej, jak i jakościowej. Wszystko zależy od wymagań i przewidywań samego naukowca 4. Oppenheim zaleca następujący porządek postępowania badawczego: 1. Wybór celów badania i ewentualnie teorii, które mają być sprawdzane. ( ) 2. Przegląd fachowej literatury, dyskusje z informatorami i zainteresowanymi organizacjami. 3. Wstępna konceptualizacja badania i następujące po niej wywiady pogłębione ; ponowna konceptualizacja celów badania. 4. Wybór planu badania i ocena jego wykonywalności ze względu na ograniczenia czasowe, finansowe oraz kadrowe. [...] 5. Wybór hipotez badawczych. [...] 6. Zaprojektowanie lub zaadaptowanie odpowiednich narzędzi badawczych i metod [ ]. 7. Przeprowadzenie niezbędnych badań pilotażowych w celu wypróbowania narzędzi, udoskonalenia ich i ponownego wprowadzenia.[...] 8. Zaprojektowanie prób. [ ] 9. Dobór próby. Wybór osób, do których się zwrócimy. 10. Badania terenowe. [ ] 11. Przetwarzanie danych: kodowanie odpowiedzi [ ]. 12. Analiza statystyczna [.]. 13. Zestawienie wyników i sprawdzenie hipotez. 14. Redakcja sprawozdania z badań [ ]. 5 Powyższe punkty nie są sztywno ustalonym obowiązkiem, dozwolone są odstępstwa lub zmiana ich kolejności, ogólnie, dozwolone jest wszystko, co nie zakłóci samego procesu badawczego, a zmieni wymiar badania na tyle, jak dalece badacz uzna 4 Ibidem, s. 47-48. 5 A. N. Oppenheim, Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, Poznań 2004, s. 14. 7
to za konieczne. Powyższy model nie jest obowiązkiem, zależnie od sytuacji, badacz sięgnąć może nawet po teorię ugruntowaną, która zapewnia podejście z otwartym umysłem. Teoria ugruntowana proponuje dokładny i rzetelny opis danych, jakie zbiera naukowiec, socjolog może zacząć zbierać je w dowolnym dla niego punkcie. Zamiast sprawdzać teorię, buduje ją bezpośrednio z danych 6. Badania socjologiczne nie są od siebie odizolowane, każde badanie pozwala postawić nowe pytania i daje okazje do znalezienia i wyjaśnienia nowego zjawiska lub problemu. Wymiar czasowy badań badacz również ustala samodzielnie, jednak rzeczywiście, istnieją dwa modele czasowego rozłożenia procesu badawczego. Badania przekrojowe składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie w czasie[...]. Badania dynamiczne, są to tak zaplanowane badania, aby umożliwić obserwację tego samego zjawiska przez dłuższy czas 7. Babbie zaleca dokładne zastanowienie się nad celem badań, zanim w ogóle się je rozpocznie, łącznie z analizują literatury z badań podobnych, by w miarę możliwości, zasugerować się już istniejącymi planami lub modelami. Następnym krokiem jest konceptualizacja. Badacz musi wyjaśnić i zdefiniować pojęcia, jakimi chce operować. Jest ważne, aby on sam je rozumiał, ale zapisane, zapewniają niezmienność w trakcie trwania badania i pozwalają się łatwo poznać osobom trzecim. Następnym krokiem jest wybór metody badawczej. Metoda zależy od bardzo wielu czynników, rodzaju badanego środowiska, tematu, celu, rodzaju danych, jakie badacz chce uzyskać, zasobów finansowych lub kadrowych. Kolnym etapem jest operacjonalizacja, czyli wybór technik pomiaru. Na tym etapie, badacz dobrze wie, co chce zmierzyć, musi tylko zbudować odpowiednie narzędzia pomiaru. W wypadku, na przykład, kwestionariusza ankiety, musi ułożyć pytania. Kolejnym zadaniem przed naukowcem jest dobór próby. Ogólnie, nie jest możliwe zbadanie wszystkich członków populacji, dlatego też należy dobrać grupę, która najlepiej odzwierciedlała będzie całą populację, jaką chce zbadać. 8 6 Barney G. Glaser, Anselm L. Strauss, The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research, Aldine Transaction 1999, s. 4-5. 7 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004, s. 121-122 8 Ibidem, s. 129-131 8
Mając już powyższe ustalenia, badacz może przystąpić do właściwych badań. W tym momencie, zbiera on dane rozsyła ankiety, wychodzi w teren, by wykonać obserwacje, wysyła ankieterów itp., po tym etapie, ma już niezakodowane i nieprzeanalizowane dane. Te informacje wymagają następnie przetworzenia, bezpośrednio po tym, analizy. 9 Zmienne Zmienna jest nośnikiem danych, jakie zbierane są z materiałów. Każda zmienna ma dwie istotne cechy: po pierwsze, składające się na nią wartości muszą być wyczerpujące. Aby zmienna mogła być w jakikolwiek sposób użyteczna w badaniu, musimy być w stanie sklasyfikować każdą obserwację w kategoriach wartości składających się na zmienną.[...] Wartości zmiennej muszą być także wzajemnie rozłączne. Każda obserwacja musi dać się zakwalifikować w kategoriach jednej i tylko jednej wartości. 10 Istnieją cztery poziomy pomiaru, w jakich możemy operować danymi w zmiennych. Poziom nominalny to wartości, które są wzajemnie rozłączne i wyczerpujące. Wartości w zmiennych nominalnych nie da się uporządkować hierarchicznie. Taki porządek można uzyskać już w zmiennych porządkowych (porządkowy poziom pomiaru). Wartości te odpowiadają względnie wyższemu lub niższemu poziomowi zmiennej. Następny poziom to pomiar interwałowy, podobnie jak porządkowym, pozwala nie tylko ustalić hierarchię wartości zmiennej, ale też przedziały pomiędzy wartościami są zawsze równe. Do tego typu zmiennych, bardzo podobny jest ostatni poziom pomiaru, ilorazowy. Wprowadza on punkt zerowy do poziomu zmiennej. 11 9 Ibidem, s. 131-132. 10 Ibidem, s. 156. 11 Ibidem, s. 156-159. 9
Badania na potrzeby pracy Na potrzeby tej pracy, przeprowadzono badanie za pomocą kwestionariusza ankiety. Sam proces powstania projektu badań podzielić można na: 1. Wybór celów badania 2. Przegląd fachowej literatury, dyskusje z informatorami i zainteresowanymi organizacjami na tym etapie autor zainteresował się podobnymi badaniami, których, szczególnie w Polsce, nie udało się znaleźć. Przeprowadził szereg krótkich wywiadów 12. 3. Konceptualizacja i operacjonalizacja wykorzystanie zebranej dotychczas i posiadanej wiedzy w celu zbudowania pojęć i pytań badawczych. 4. Zaprojektowanie narzędzia badawczego w tym wypadku, jest to kwestionariusz ankiety 13. 5. Badanie pilotażowe dało respondentom możliwość wypełnienia ankiety i umieszczenia swoich komentarzy. Wielu respondentów chętnie nawiązało dyskusję z autorem. 6. Dobór próby 7. Zbieranie danych 8. Analiza statystyczna 9. Zestawienie wyników i sprawdzenie hipotez. Cel i problematyka badań 12 Jeden wywiad przeprowadzony został z właścicielem niemieckiej firmy informatycznej działającej, między innymi, na terenie Szczecina. Trzy wywiady przeprowadzono z programistami trzech popularnych projektów Open Source, wszyscy to Polacy. Ponadto, autorowi pomogły jego własne doświadczenia w pracy na rzecz projektów Otwartego Oprogramowania. 13 Kod kwestionariusza ankiety został napisany od podstaw przez autora. Podobnie jak system kodowania i przechowywania danych, został opracowany od podstaw tylko na potrzeby badania na rzecz tej pracy magisterskiej. 10
Ruch wolnego oprogramowania staje się coraz lepiej znany, nie tylko w kręgach informatycznych. Jego zwolennicy i członkowie robią dużo więcej, niż zwykła praca przed komputerem, cechuje ich nietypowe podejście do pojęcia dóbr, kultury i własności. Coraz więcej osób zaraża się altruizmem na rzecz Wolnego Oprogramowania, widząc w nim szansę na lepszy świat. Zjawisko to jest zaniedbane w polskiej nauce, a posiada coraz większy wpływ na wszystkie sfery życia. Wpływa nie tylko na to, jak korzystamy z komputera, otwiera oczy politykom na otwartą i przejrzystą administrację państwową, rządom i korporacjom na problem zapisywania swoich danych w formatach będących cudzą własnością (tym samym, właściciel formatu decyduje, czy będzie można go odczytać, czy nie). Finanse stały się mniejszym problemem przy współudziale kultury, a wiele usług, nie tylko teleinformatycznych, dzięki wolnym rozwiązaniom, stało się bardziej dostępne na całym świecie. Biznes pełnymi garściami czerpie z Wolnego Oprogramowania, wiele nowoczesnych rozwiązań pojawia się praktycznie tylko dzięki Open Source. Duże korporacje odważnie i pewnie inwestują w otwartość, często zatrudniając na swój koszt programistów, którzy, efekty swojej pracy, udostępniają na wolnej licencji, w ten sposób, może korzystać z nich nawet konkurencja. Z punktu widzenia socjologii, zjawisko to jest interesujące ze względu na nietypową społeczność sieciową, jaką buduje. Odmienia bierne komunikowanie masowe i daje możliwość współtworzenia kultury każdemu, kto ma dostęp do internetu. Wiele wytworów Wolnego Oprogramowania używane jest na uniwersytetach i ośrodkach badawczych na całym świecie, dzięki cenie, dostępności i możliwości modyfikacji 14. Celem badania jest odpowiedź na pytanie, czy społeczność wolnego oprogramowania to indywidualnie działający egoiści, zainteresowani czymś zupełnie innym, niż współpraca, czy też osobnicy społeczni, którzy nie mogliby funkcjonować bez społecznej otoczki. Autor zadał sobie pytanie, czy czują satysfakcję ze swojej pracy? Czy czerpią z niej korzyści? Czy starają się wchodzić w interakcje z innymi 14 Autor pragnie zauważyć, że znakomita część niniejszej pracy powstała z użyciem wolnego oprogramowania. Jedynym programem komercyjnym wykorzystanym do analizy danych jest SPSS (SPSS Inc.). Pozostałe projekty to: Mint Linux/OpenOffice.org (Sun Microsystems), Eclipse Galileo (Eclipse Foundation), Debian Linux/Apache Web Server, R, PSPP. Samą ankietę internetową stworzono z użyciem technologii PHP4, która również dostępna jest na licencji Open Source. 11
uczestnikami projektów? Przede wszystkim, czy czują się członkami zbiorowości i jak traktują pojęcie odpowiedzialności? Proces doboru próby Badaną populacją są zwolennicy i członkowie ruchu wolnego oprogramowania. Jak w wypadku wielu badań, zastosowanie doboru losowego, ze spełnieniem wszystkich jego wymogów, okazało się niestety niemożliwe. W badaniach zastosowano dobór nieprobabilistyczny, oparty o dostępność informatorów. Metoda ta w sposób oczywisty nie dopuszcza żadnej kontroli nad reprezentatywnością próby. Może ona być uzasadniona tylko wtedy, gdy badacz chce zbadać cechy osób przechodzących przez dane miejsce o określonych porach lub gdy nie ma możliwości zastosowania mniej ryzykownych metod doboru próby 15. Autor dokładnie przeanalizował możliwe scenariusze wykorzystania innej techniki. Wziął pod uwagę fakt, że fora internetowe posiadają listy użytkowników, ale każde forum skupia tylko fragment społeczność. Grupy dyskusyjne nie posiadają takich list, również dostęp do nich ograniczony jest poziomem wiedzy technicznej. Innymi słowy, dobór losowy nie jest możliwy w wypadku tej społeczności. Badacz umyślnie zrezygnował również z metody kuli śnieżnej. Polega ona na odnalezieniu kilku reprezentantów badanej grupy i poproszenie o informacje, jak i gdzie odszukać pozostałe osoby 16. Wykorzystanie doboru kwotowego również nie jest możliwe, gdyż nie są znane żadne dane na temat zbiorowości, nawet tak podstawowe, jak ilość, nie mówiąc już o procentowym rozłożeniu cech populacji. W skład zwolenników Fundacji Wolnego Oprogramowania wchodzą użytkownicy i osoby, współtworzące treść projektów. Są to programiści, graficy, tłumacze, muzycy, inżynierowie oprogramowania, projektanci interfejsów graficznych i twórcy 15 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004, s. 204. 16 Ibidem, s. 207. 12
dokumentacji. Autor chciałby zwrócić uwagę na obecne wykorzystanie pojęcia kontrybucji. Definicja słownikowa mówi: 1. Danina pieniężna narzucona przez państwo zwycięskie w trakcie pokojowym państwu pokonanemu; 2. danina nakładana przez władze okupacyjne na ludność kraju okupowanego w czasie wojny, mająca charakter represyjny; 3. w starożytności i średniowieczu: danina pieniężna, podatek na rzecz panującego lub państwa. 17 Obecnie, pojęcie kontrybucji używane jest w znaczeniu angielskim, to jest jako wkład (dobrowolny). W związku ze słownikową definicją tego wyrażenia, autor nie będzie stosował go do opisania współautorów wolnego oprogramowania, którzy często (błędnie) określają siebie kontrybutorami. Biorąc wszystkie te czynniki pod uwagę, autor zdecydował się wykonać ankietę internetową, umieszczając zaproszenie do jej wypełnienia, na forach i grupie dyskusyjnej. Wszystkie wybrane miejsca uczęszczane są tylko przez zwolenników i/lub użytkowników otwartego oprogramowania 18. Portale nie zostały wybrane na drodze losowej. Autor, o wypełnienie ankiety, poprosił w następujących miejscach: Fora internetowe: Polskie forum użytkowników i współautorów projektów z ramieniaf Fundacji Mozilla. Forum JakiLinux.pl Forum Linux.pl Polskie Forum OpenOffice.Org Portal internetowy newsos.pl Forum autorów PLD Linux Polskie forum użytkowników i współautorów Slackware Linux 17 Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980, s. 387 18 Autor zdaje sobie sprawę, że są osoby, które mogą używać wolnego oprogramowania bez popierania idei, jakie niesie ze sobą Ruch Wolnego Oprogramowania. Badacz nie ma możliwości samodzielnej oceny respondenta pod tym względem, w związku z tym, zaproszenie zredagowane zostało w taki sposób, aby osoby, które same nie określają siebie jako zwolennicy, po prostu ją zignorowały. 13
Forum Wolne i Otwarte Oprogramowanie w Szkole Grupy dyskusyjne: alt.pl.openoffice pl.comp.os.linux Ankieta internetowa różnice pomiędzy ankietą tradycyjną Zaprojektowany kwestionariusz posiada 48 pytań, które dają łącznie 125 zmiennych. Przeprowadzenie ankiety przez internet zmieniło częściowo techniczną stronę przygotowania szablonu. Jeżeli chodzi o budowę kwestionariusza, badacz zwolniony został z problemów formatu papieru i sposobu zaznaczania odpowiedzi. Format pytań i układ elementów stał się ważniejszy niż w wypadku papierowego odpowiednika. Na stronie internetowej, pytania muszą być wyraźnie wyróżnione od siebie, a całość, musi zachować pełny porządek formatowania niezależnie od rodzaju komputera i oprogramowania, jakiego używa respondent. Kolejną różnicą jest proces kodowania danych. Nie wykonuje się go ręcznie. Dane są kodowane natychmiastowo po wypełnieniu ankiety i automatycznie dopisywane do zbioru wyników. Zbiór wyników posiada strukturę, która może zostać bezpośrednio odczytana w programach do analizy danych 19. Wady ankiety internetowej są podobne do problemów z ankietami pocztowymi. Po pierwsze, badacz nie widzi, kto rzeczywiście wypełnia ankietę. Po drugie, w praktyce, procent odpowiedzi w ankietach pocztowych wynosi 20% 20, ankiety internetowe są bardziej anonimowe, przez co ilość odpowiedzi jest mniejsza 21. W 19 Autor postawiony został przed decyzją wybrania metody przechowywania wyników ankiet. W praktyce, istnieją dwie możliwości. Poprzez kierowanie wyników kwestionariusza do bazy danych, a następnie połączenie programu do analizy statystycznej z tą bazą lub kierowanie wyników do jednego centralnego pliku, bez udziału bazy danych. Wybór padł na jeden centralny plik. 20 Wiliam J. Ray, Methods Toward a Science of Behaviour and Experience, Cengage Learning 2008, s. 336. 21 Autor zauważył, że ilość odpowiedzi w ankiecie internetowej, w stosunku do ilości wejść na stronę, wynosi w przybliżeniu 7%. Należy również zwrócić uwagę, że część wejść na stronę generowana jest przez pająki i roboty internetowe. 14
praktyce, nie jest możliwe wykonanie imiennej ankiety internetowej, a nawet gdyby ktoś użył bazy danych adresów email, zwracając się bezpośrednio do respondentów, spowodowałoby to jeszcze większe obniżenie ilości odpowiedzi, ze względu na obawy związane z prywatnością respondentów. Jeżeli chodzi o technikę wykorzystaną w niniejszej pracy magisterskiej, jej struktura wygląda następująco: 1. Respondent wypełnia kwestionariusz na stronie internetowej; 2. Każdy wybór posiada dwie unikalne liczby numer zmiennej i jej wartość. 3. W chwili, gdy ankietowany wciska przycisk wysłania kwestionariusza, wszystkie zmienne przeglądane są w całości, a wybrane dla nich wartości, agregowane w tablicy. 4. Cała zawartość tablicy jest sprawdzana, jeżeli ilość braków danych jest wyższa niż założony limit, kwestionariusz nie wysyła się, informując o tym użytkownika uprzejmym monitem. 5. Każda wartość zmiennej zapisywana jest do pliku w formacie CSV, gdzie separatorem jest przecinek. Numery zmiennych nie są zapisywane, ilość poprzedzających wpis przecinków jest informacją o numerze zmiennej. Plik nie korzysta z nagłówków. 6. CSV jest odczytywany przez wszystkie programy do analizy danych. Autor pragnie dodać, że powyżej opisane oprogramowanie do ankiet, w trakcie pisania tej pracy magisterskiej, zostało wykorzystane dwukrotnie przez osoby trzecie, dzięki temu, że autor opublikował narzędzie na GNU GPL. Pytania badawcze Badanie empiryczne przeprowadzone zostało pod kątem odnalezienia odpowiedzi na poniższe pytania: Czy pomaganie innym poprawia nastrój? 15
Czy zrzeszanie się w grupie wolontariuszy jest łatwiejsze? Czy zamknięte oprogramowanie ogranicza wolność działań i wypowiedzi? Czy osoby używające wolnego oprogramowania są z reguły bardziej kreatywne? Czy wspólne kreowanie zwiększa integrację? Czy bariery językowe mają znaczenie przy współpracy? Czy treści budowane i zmieniane przez wiele osób są bardziej rzetelne niż treści tworzone przez jeden podmiot? Czy twórczość wolnego oprogramowania kwitnie w regionach o wyższych dochodzie na osobę? Jak duży jest procent studentów wśród zwolenników WiOO? Jak duże znaczenie ma licencja przy wyborze oprogramowania wśród zwolenników WiOO? Czy zwolennicy WiOO widzą większy postęp technologiczny w otwartym oprogramowaniu, aniżeli w zamkniętym? Czy autorzy WiOO czują się odpowiedzialni indywidualnie, za swoje błędy? Czy zwolennicy i autorzy wolnego oprogramowania ufają wszystkim, nawet nowym, członkom projektu w tym samym stopniu.? Czy autorzy i zwolennicy WiOO podają publicznie, kto odpowiada za błędy, jakie uda im się znaleźć? Czy wspomaganie WiOO to rodzaj buntu przeciwko komercji? Czy współpraca w ramach WiOO poszerza kwalifikacje i doświadczenie? Czy wpływ społeczności ma znaczenie przy decyzji rozpoczęcia pracy dla WiOO? Czy współautorzy WiOO wolą współpracować z ludźmi bardziej niż indywidualnie korzystać z dokumentacji lub innych rozwiązań? Jak często zwolennicy WiOO spotykają się ze sobą osobiście? 16
Czy respondenci chronią swoją prywatność? Jak respondenci traktują porady innych współautorów? Czy współautorzy świadomie odrzucają opcje gratyfikacji finansowych? Kwestionariusz został zaprojektowany w taki sposób, aby zachować zbieżność z poszukiwanymi informacjami, ale też, by w razie potrzeby, oferował rozległą pomoc przy weryfikacji zmiennych. Założenia Wszystkie testy w niniejszej pracy wykonywane są z 95% przedziałem ufności. Próba, na potrzeby pracy, traktowana będzie jako reprezentatywna. 17
WPROWADZENIE Czym jest otwartość? Wolne (od wolność) oprogramowanie stało się hasłem, które z ekskluzywnych, hobbistycznych grup użytkowników komputerów, przeniknęło do codziennego życia. Otwartość już dawno opuściła świat komputerów i sięgnęła, nawet zupełnie niezwiązanych z nim, dziedzin. Stała się modelem myślenia, pojmowania i opisu świata, w którym liczy się nie tylko współpraca, chęć pomocy i dzielenia się, ale także przejrzystość, jasność i dostępność. Open Source jest nie tylko fenomenem technologicznym, jest też fenomenem kulturowym i społecznym 22. Najlepszym sposobem na wyjaśnienie, czym jest otwarte oprogramowanie, będzie analogia do popularnego napoju Coca-Coli. Prawie każdy wie, jak smakuje i wygląda Coca-Cola, jednak sposób na przyrządzenie oryginalnego napoju znany jest tylko producentowi. Dobór składników, sposób mieszania i przetworzenia, którego efektem jest ten niepowtarzalny smak, został objęty ścisłą tajemnicą. The Coca-Cola Company posiada prawa do receptury, nie dzieli się nią z nikim z czysto ekonomicznych powodów może sprzedawać swój napój tylko pod swoją marką, może dowolnie regulować cenę, nie musi się martwić, że jakakolwiek inna korporacja umieści na rynku identyczny produkt, tylko tańszy. Reasumując, posiadając recepturę, kontrolują konkurencję. Każdy może kupić Coca-Colę, ale nie każdy może ją produkować. Gdyby przepis był powszechnie znany, każda firma, mająca odpowiednie zasoby, mogłaby wprowadzać swoją własna Colę lub jej odmianę na rynek, tym, poważnie raniąc dochody Coca-Cola Corp. Nietrudno wyobrazić sobie teraz, że pisząc przepis na Coca- Colę, można mieć na myśli ogólne projekty, w świecie informatyki czy techniki. Ludzie otrzymują dostęp do efektu końcowego, ale szczegóły procesu powstawania są przed nimi ukryte, uniemożliwiając nie tylko powielanie, ale też przejrzystość i poznanie. Ruch wolnego oprogramowania propaguje podejście, dające pełny wgląd do 22 Tony Bove, Just say no to Microsoft: how to ditch Microsoft and why it's not as hard as you think, No Starch Press 2005, s. 46. 18
produktu, z jakiego się korzysta. W przypadku Coca-Coli, receptura powinna być powszechnie znana i łatwo dostępna dla każdego zainteresowanego. Nie tylko w celu powielania, ale też samej oceny i analizy. Taka otwarta i dostępna receptura na produkt podobny do Coca-Coli istnieje, nosząc nazwę OpenCola. Została opracowana na drodze eksperymentów i metody prób i błędów tak zwaną wsteczną inżynierią. Nie jest możliwe poznanie, w jakim stopniu zgodna jest z rzeczywistą recepturą, chronioną przez korporacje, ale przedstawia ona dobrą analogię sposobu myślenia o otwartości. Wolne oprogramowanie musi spełnić cztery podstawowe warunki: Prawo do używania programu w dowolnym celu; prawo do analizowania, jak program działa i zmieniania, tak by robił, to chce użytkownik; prawo do rozpowszechniania; prawo do udostępniania stworzonych poprawek i zmian, by mogła skorzystać z nich cała społeczność. 23 Konkludując, program, produkt lub obiekt, posiadający otwartą licencję, to produkt, który każdy może zmienić, zmodyfikować, produkować ale żadna wariancja oparta na nim nie może zostać ponownie zamknięta. W jakikolwiek sposób używając lub zmieniając projekt objęty wolną licencją, zainteresowany siłą rzeczy zgadza się na licencję, która zabrania prywatyzacji oprogramowania. Jest to tak zwana gwarancja copyleft licencja i prawa z nią związane są niezmywalne 24. Pojęcie wolnego oprogramowania nie jest tożsame z oprogramowaniem otwartym. O ile definicje pozostają ze sobą w zgodzie, to filozofia skrywająca się za tymi dwoma ruchami jest odmienna. Oprogramowanie zamknięte to programy, których kod źródłowy nie jest dostępny - użytkownicy nie mają możliwości wglądu w jego budowę lub wprowadzania własnych zmian. Oprogramowanie zamknięte nie musi być płatne, jak i oprogramowanie otwarte nie zawsze musi być darmowe. Oprogramowanie takie, często nazywa się oprogramowaniem własnościowym jako że jeden podmiot posiada prawa 23 The Free Software Definition z GNU OS home page; http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html (tłumaczenie własne) 24 What is Copyleft? z GNU OS home page; http://www.gnu.org/copyleft/ 19
własności do jego dystrybucji. Każde oprogramowanie, by pozostać w zgodzie z obowiązującym prawem, musi posiadać licencję licencja określa nie tylko właściciela oprogramowania, ale też prawa, obowiązki i ograniczenia w stosunku do obu stron twórcy programu i użytkownika. Wolne oprogramowanie korzysta z niewielkiego zestawu licencji. Ważne jest, że licencje są stosowane szerzej, aniżeli w IT. Odmiany licencji, czyniącej obiekt nią objęty wolnym, używane są w literaturze, przemyśle rozrywkowym, mechanice i nauce. Wszystkim tym aspektom towarzyszy typ myślenia, pojmowania świata w kategoriach dóbr, którymi należy się dzielić dlatego, że powstają przy wspólnej i zbiorowej współpracy. Wolontariusze skłonni są poświęcać więcej niż osiem godzin dziennie, by wspomóc wybrany przez siebie projekt, godzin, za które pozornie nie otrzymają żadnej zapłaty. Świat programistów, z pozoru chaotyczny, posiada własne reguły, zasady, pisane lub nie które w większości przypadków pozostają ściśle przestrzegane, pomimo braku restrykcji za ich ignorowanie. Rys historyczny W kręgach akademickich, przy badaniach, projektach, rzeczą naturalną jest wspólna pomoc i pełna współpraca. Postęp naukowy bazuje na wcześniejszych osiągnięciach. Prace naukowe cytują inne prace naukowe, a ich autorzy czerpią korzyści z pracy swoich kolegów jest to rzecz naturalna i całkowicie zrozumiała. W takim właśnie, akademickim podejściu do wiedzy rozwijała się nowa dziedzina nauko informatyka. Oprogramowania komputerowe najczęściej rozumiane jest w terminach dzisiejszego świata informatyki, a dzielenie się nim komputerowego piractwa. Ten potoczny pogląd nie może być bardziej błędny, jako że początki ery komputerów opierają się właśnie na dzieleniu oprogramowaniem. Richard Stallman, swój manifest dotyczący wolnego oprogramowania otwiera słowami: 20