Spis treści 1. Czym jest zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE)?...5 2. Scenariusze zajęć o ZSEE i bateriach dla nauczycieli...11 Scenariusz 1...13 Scenariusz 2...16 Scenariusz 3...20 Scenariusz 4...25 Scenariusz 5...30 Scenariusz 6...32 3. Wskazówki i materiały...34 4. Komentarze i uwagi...35 5. Bibliografia...38 1 Drugie Życie Elektrośmieci
Wstęp, czyli świstak i stara komórka Co ma świstak do starego telefonu komórkowego? Czyżby przy zawijaniu czekoladek w sreberka jeszcze sobie ucinał pogawędki? Takie żarciki rodem z reklamy można mnożyć w nieskończoność: szympans przykłada rurę wielkiego odkurzacza do ucha by je sobie wyczyścić w środku, rodzina jeży zasiada wieczorem przed stojącym w lesie telewizorem żeby obejrzeć prognozę pogody Ale śmieszne! Śmieszne, ale nie bardzo. Choć bezpośredni związek pomiędzy światem przyrody i najróżniejszymi rodzajami sprzętu elektrycznego czy elektromagnetycznego wydać się może nieco absurdalny, co najwyżej godny dowcipu, jak już wiemy, w rzeczywistości wcale nie jest wesoły. W realnym świecie wielce skomplikowany proces wytwarzania nowych telefonów, komputerów i całej gamy mniej lub bardziej potrzebnych nam urządzeń wywiera wielki wpływ na środowisko. Wymaga wydobywania w kopalniach i ze skał wielu rzadkich minerałów, rozbudowy transportu, korzystania z wielkich ilości energii. Na każdym etapie ta działalność odbija się na świecie przyrody. Kopalnie i fabryki zabierają przestrzeń dzikiej przyrody, zmniejsza się obszar życia wielu gatunków, niknie ich środowisko życia. Także dalsze losy zużytego, już niepotrzebnego i wyrzuconego sprzętu wcale nie są dla świata przyrody obojętne. Nie tylko szpecą środowisko, ale zatruwają je wieloma toksycznymi substancjami. To poważne zagrożenie dla kondycji oraz życia i przetrwania wszystkich żywych organizmów, ich populacji i gatunków, dla całej sieci zachodzących między nimi związków. Nie trudno wyobrazić sobie konsekwencje tego dla całego systemu życia na lądzie, w glebach i wodach. Dla tego wspaniałego bogactwa życia na Ziemi, które nazywamy RÓŻNORODNOŚCIĄ BIOLOGICZNĄ. Niestety, jest to skarb kruchy, ubywający w wielkim tempie, z powodu naszej rozrzutności, nadmiernej konsumpcji, marnotrawstwa. A przecież zależymy od zachowania tego bogactwa, bo zapewnia nam żywność, tlen, lekarstwa, energię i piękno wokół nas. Sami jesteśmy częścią tej wielkiej sieci życia. Różnorodność biologiczna to także my. Takie też jest hasło tego roku, bowiem rok 2010 został ogłoszony przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej. Nasze rozsądne zakupy i oszczędne korzystanie z urządzeń elektrycznych, a zwłaszcza starania o jak największą zbiórkę zużytego sprzętu to najlepszy prezent dla wszystkich żywych istot na Ich Rok. To w roku Różnorodności Biologicznej także dowód troski o nas samych. dr Anna Kalinowska Dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Drugie Życie Elektrośmieci 2
Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie II edycji konkursu edukacyjnego Drugie Życie Elektrośmieci. Konkurs organizowany przez Europejską Platformę Recyklingu Polska Organizacja Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S.A. Dofinansowany został przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, honorowy patronat objęli Minister Środowiska, Minister Edukacji Narodowej, Dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym oraz Dolnośląski, Lubelski, Lubuski, Łódzki, Mazowiecki, Podkarpacki, Podlaski, Świętokrzyski, Warmińsko-Mazurski, Wielkopolski i Zachodniopomorski Kurator Oświaty. Konkurs miał charakter ogólnopolskiej rywalizacji zespołowej o nagrodę Grand Prix Europejskiej Platformy Recyklingu, a prowadzony był w trzech kategoriach wiekowych: dla uczniów szkół podstawowych (ZSEE 1), gimnazjalnych (ZSEE 2) oraz ponadgimnazjalnych (ZSEE 3). Głównym celem konkursu jest podniesienie poziomu wiedzy i świadomości środowisk szkolnych oraz społeczności lokalnych, w zakresie zasad prawidłowego postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym, poprzez aktywne uczestnictwo tych osób w działaniach podejmowanych w środowisku lokalnym. Uczestnicy konkursu musieli zmierzyć się z szeregiem zadań (każde z nich zakończone było raportem), podzielonych na trzy etapy: Rozgrzewka budowa Zespołu, Na tropie problemów, ZSEE to wspólna sprawa budowanie koalicji. Do zadań należało między innymi: - stworzenie zespołu konkursowego i rozreklamowanie go wśród rówieśników, rodziców, mieszkańców miejscowości, gminy itp., - zebranie najważniejszych informacji na temat ZSEE, następnie stworzenie posterów, prezentacji multimedialnych, gier i zabaw umysłowych nt. właściwego postępowania ze ZSEE, - zlokalizowanie w najbliższej okolicy punktów zbiórki ZSEE, - przygotowanie i przeprowadzenie promocji zbiórki ZSEE, - zbiórka ZSEE. Nagrody w konkursie przyznawane były na podstawie dwóch klasyfikacji: Ogólnopolskiej Klasyfikacji Grand Prix (zwycięzca wyłoniony po wykonaniu zadań z trzech etapów) oraz Klasyfikacji Etapowej na poziomie ogólnopolskim (zwycięzca wyłoniony po każdym z etapów). Było więc o co walczyć, na zwycięzców czekały bowiem atrakcyjne nagrody. II edycja konkursu Drugie Życie Elektrośmieci okazała się być dużym sukcesem. Świadczą o tym przede wszystkim liczby. Do konkursu zgłosiło się 186 zespołów z całej Polski, ich pracy uważnie przyglądał się trzyosobowy zespół sędziowski, oceniając nadesłane w toku konkursu raporty podsumowujące pracę zespołów. Podczas całej drugiej edycji napłynęły łącznie 974 raporty. 97 zespołom udało się przeprowadzić zbiórkę ZSEE, podczas której zebrano rekordową ilość elektrośmieci, ponad 338 tys. kg - to aż 7,5 razy więcej niż w edycji ubiegłorocznej! Uczniowie swoimi działaniami edukacyjnymi objęli ponad 30 tys. osób, które wspólnie z nimi aktywnie uczestniczyły w promocji właściwych zasad postępowania ze ZSEE. Mamy nadzieję, że przyszłe edycje konkursu Drugie życie elektrośmieci będą się cieszyły takim samym, jak nie większym, zainteresowaniem ze strony uczniów i nauczycieli. Dziękujemy wszystkim za udział w konkursie. Nie ma w nim zwycięzców i pokonanych, zwyciężyła idea ochrony środowiska, która raz zaszczepiona podczas wykonywania zadań konkursowych będzie triumfować przez wiele lat. Jeszcze raz gratulujemy wszystkim zespołom, biorącym udział w drugiej edycji konkursu edukacyjnego Drugie Życie Elektrośmieci. A niniejszą publikacją chcemy wzbogacić szkolne biblioteki. Mamy nadzieję, że materiały edukacyjne i scenariusze lekcji, zawarte w tym zeszycie, posłużą Państwu w pracy dydaktycznej, zaś zawarte na płycie CD najlepsze raporty z II edycji konkursu będą inspiracją dla następców, ale też stanowić będą dodatkowe wyróżnienie dla zwycięskich zespołów. Janusz Ostapiuk Dyrektor Generalny ERP Polska S.A. 3 Drugie Życie Elektrośmieci
Drugie Życie Elektrośmieci 4
Czym jest zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE)? Pod pojęciem elektrośmieci rozumie się zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, określany skrótem ZSEE. Do grupy tej należą m.in.: bezużyteczne, przestarzałe lub zepsute pralki, lodówki, żelazka, komputery, telefony, świetlówki i żarówki energooszczędne, telewizory, sprzęt audio i inne. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny klasyfikowany jest w 10 kategoriach: 1. wielkogabarytowe urządzenia AGD: chłodziarki, lodówki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, kuchenki elektryczne, piekarniki, grzejniki elektryczne oraz klimatyzatory i wentylatory, 2. małogabarytowe urządzenia AGD: odkurzacze, maszyny dziewiarskie, żelazka, tostery, frytkownice, rozdrabniacze, miksery, młynki do kawy, noże elektryczne, suszarki, depilatory, golarki, zegarki oraz wagi, 3. sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny: komputery, drukarki, laptopy, kopiarki, kalkulatory, faksy, terminale, aparaty telefoniczne - tradycyjne i komórkowe, 4. sprzęt RTV: radioodbiorniki, telewizory, dyktafony, magnetofony, kamery, video, dvd, sprzęt audio, wzmacniacze i instrumenty muzyczne, 5. sprzęt oświetleniowy: świetlówki, żarówki energooszczędne, lampy wyładowcze oraz żyrandole, 6. narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, piły, maszyny do szycia, narzędzia do obróbki drewna i metalu, narzędzia do nitowania, skręcania, spawania, lutowania, rozpylania oraz kosiarki, 7. zabawki: kolejki elektryczne, tory wyścigowe, gry video, kieszonkowe gierki, sprzęt relaksacyjny, komputerowo sterowane urządzenia do ćwiczeń sportowych, automaty na żetony, 8. przyrządy medyczne: sprzęt do dializoterapii, radioterapii, badań kardiologicznych, wentylacji płuc, zamrażarki laboratoryjne, testery płodności i inne elektryczne urządzenia medyczne, 9. przyrządy do kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, urządzenia pomiarowe i panele kontrolne, 10. automaty do wydawania: napojów, słodyczy oraz bankomaty. 5 Drugie Życie Elektrośmieci
Na wszystkich urządzeniach elektrycznych i elektronicznych wyprodukowanych po roku 2005 (czasami na opakowaniach) powinno znajdować się następujące oznaczenie: Oznacza to, że produkt jest szkodliwy dla środowiska i nie może być wyrzucany wraz z innymi odpadami. Chcąc się go pozbyć, należy bezwzględnie oddać go do specjalnego punktu zbierania ZSEE. Co należy zrobić ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym? Oddać w sklepie przy zakupie nowego sprzętu na zasadzie 1 za 1 (bez względu na jego markę i wielkość), np. telewizor za telewizor, pralka za pralkę. Sprzedający musi stary sprzęt przyjąć za darmo. Oddać do specjalnego punktu zbiórki (w każdym asortymencie i ilości) zorganizowanego przez gminę, organizację odzysku lub innego zbierającego. To również nic nie kosztuje! Pełna lista takich punktów znajduje się m.in. na stronie www.erppolska.pl, a informacje o najbliższym punkcie zbiórki muszą być dostępne również w Twoim urzędzie gminy. Pozostawić w punkcie serwisującym, gdy okaże się, że jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna to także usługa bezpłatna. Przekazać, gdy jest niepotrzebny, ale sprawny tym, którym może się jeszcze przydać. Co my możemy zrobić? Wyrobić w sobie nawyk pozostawiania każdego, nawet najmniejszego urządzenia (świetlówki czy baterii) w miejscach do tego przeznaczonych. Poinformować rodzinę i znajomych o konieczności oddawania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego do wyznaczonych punktów. Zwracać uwagę wszystkim, którzy w sposób niewłaściwy postępują ze ZSEE. Włączyć się w działania edukacyjne prowadzone m.in. przez Europejską Platformę Recyklingu Polska i brać udział w akcjach, kampaniach i programach edukacyjnych, np. w konkursie dla szkół Drugie Życie Elektrośmieci. Drugie Życie Elektrośmieci 6
Kto się zajmuje ZSEE? Wszyscy producenci i importerzy urządzeń są odpowiedzialni za zorganizowanie zbierania ZSEE. W tym celu podejmują oni współpracę z wyspecjalizowanymi organizacjami (np. Europejską Platformą Recyklingu), które w ich imieniu zajmują się całym procesem. W 2009 r. polscy przedsiębiorcy tej branży mięli obowiązek zebrania ZSEE w ilości od 24 do 40% (zależnie od grupy produktów) masy sprzętu wprowadzonego na rynek w roku ubiegłym, a następnie poddania go procesom odzysku i recyklingu. Nasze obowiązki Wyrzucając elektroodpady do śmietnika lub pozostawiając je w miejscach do tego nie przeznaczonych (np. przed domem czy w lesie), łamiemy obowiązujące od 2005 r. prawo Ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Grozi za to kara grzywny w wysokości do 5 000 zł! Natomiast za demontowanie sprzętu poza zakładem przetwarzania grzywna może wynieść od 2 000 do 100 000 zł. Ustawa o ZSEE nakłada obowiązki związane z odzyskiem elektroodpadów na producentów, importerów, hurtowych i detalicznych sprzedawców, użytkowników i serwisantów sprzętu. Za zbieranie, odzysk i recykling odpowiedzialność spoczywa na wprowadzających sprzęt na rynek lub gdy zostanie im powierzony taki obowiązek - organizacjach odzysku i odpowiednich zakładach przetwarzania. Ustawa reguluje też kwestie związane z finansowaniem systemu odzysku. Przychody z recyklingu nie pokrywają wszystkich kosztów z nim związanych. Dlatego też to producenci muszą ponosić koszty działania systemu. Do cen urządzeń dolicza się dodatkową kwotę koszt gospodarowania odpadami (KGO), popularnie zwany opłatą recyklingową. Jest ona przekazywana przez producentów czy importerów sprzętu organizacji odzysku, do której oni należą. Wpływ ZSEE na środowisko i człowieka Urządzenia elektryczne i elektroniczne składają się z połączeń wielu elementów np. płytek montażowych, przewodów, tworzyw sztucznych, przełączników rtęciowych, akumulatorów, baterii, kondensatorów. Część z nich wykazuje wysoką aktywność środowiskową, gdyż zawiera metale ciężkie (rtęć, ołów, kadm, chrom), związki chlorowcowe (CFC, PCB, PCW) oraz bromowane substancje przeciwpalne. Niektóre z tych związków są rakotwórcze i stwarzają ryzyko emisji dioksyn i furanów podczas niekontrolowanego spalania. Niewłaściwe postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym może powodować poważne problemy środowiskowe i zagrożenia dla życia człowieka. Nie potrzeba bezpośredniego kontaktu by niebezpieczne związki z elektrośmieci zaszkodziły człowiekowi. Mogą one przedostać się do gleby i wód gruntowych z odpadów składowanych w miejscach do tego celu nieprzeznaczonych. Potem trafiają do organizmów roślin czy zwierząt, a dalej do produktów, które spożywamy pieczywa, owoców i warzyw, mleka, sera czy mięsa. 7 Drugie Życie Elektrośmieci
Do najbardziej toksycznych należą: rtęć zawarta jest min. w energooszczędnych świetlówkach kumuluje się w mózgu, mogąc powodować zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, koordynacji ruchów, żucia i połykania, brom stosowany w komputerach może powodować schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne, kadm zawarty w bateriach może zaburzać czynności nerek, funkcje rozrodcze, metabolizm wapnia (powodując deformację szkieletu), wywoływać nadciśnienie i zmiany nowotworowe, PCB (polichlorobifenyl) pełni w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące kumuluje się w tkance tłuszczowej i może być przyczyną m.in. uszkodzenia wątroby, zaburzeń funkcji rozrodczych, neurologicznych i hormonalnych, osłabienia odporności czy opóźnień w rozwoju niemowląt, freon stosowany w starszych klimatyzatorach i lodówkach, pełni funkcję chłodniczą szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej atmosfery ziemskiej, azbest używany w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne powoduje m.in. pylicę azbestową, raka płuc i inne nowotwory, ołów wykorzystywany w elektronice przy stopach lutowniczych, także w lampach kineskopowych, świetlówkach i akumulatorach kumuluje się w szkielecie, wątrobie, nerkach i mózgu, ma silne działanie neurotoksyczne i rakotwórcze, chrom używany do powlekania elementów metalowych (dla ochrony przed korozją i ze względów estetycznych) powoduje zaburzenia układu krążenia, choroby skóry i alergie. Jedynie dzięki kierowaniu ZSEE i odpadów ze ZSEE do wyspecjalizowanych zakładów przetwarzania, istnieje możliwość wykorzystania materiałów i substancji z nich pochodzących, do produkcji kolejnych urządzeń oraz zminimalizowania wpływu substancji niebezpiecznych, znajdujących się w sprzęcie, na środowisko naturalne i człowieka. Baterie i akumulatory powszechny element naszego codziennego życia Zużyte baterie i akumulatory to kolejny produkt, opatrzony symbolem przekreślonego kosza, czyli zakazem wyrzucania razem z innymi domowymi odpadami. Świadomość postępowania również z tymi odpadami ważna jest dla środowiska i zdrowia ludzi. Jeszcze kilkanaście lat temu w naszych domach było po kilka urządzeń zasilanych bateriami kalkulator, zegar, radioodbiornik, latarka. Obecnie w każdym domu następuje lawinowy wzrost ilości urządzeń zasilanych bateriami i akumulatorami doszły piloty do wszystkich urządzeń audiowizualnych, aparaty cyfrowe, telefony komórkowe, laptopy, odtwarzacze MP3, coraz liczniejsze zabawki z zasilaniem elektrycznym, narzędzia bezprzewodowe itp. Ponadto, coraz więcej zwykłych sprzętów elektrycznych takich, jak piekarniki, zmywarki czy odkurzacze zawiera elementy pamięci, a zatem również baterie podtrzymujące tę pamięć. Lawinowy wzrost ilości używanych przez nas baterii spowodował, że musimy się poważniej zająć ich unieszkodliwianiem, gdy zostają zużyte. Drugie Życie Elektrośmieci 8
Po pierwsze, jest to wymóg prawny zgodnie z unijną Dyrektywą 2006/66/WE Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów, weszło w życie polskie prawodawstwo - Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. nr 79, poz. 666), która jasno określa obowiązki producentów oraz prawa i obowiązki użytkowników (konsumentów) baterii i akumulatorów. Po drugie, baterie są odpadem niebezpiecznym ze względu na zawarte w nich substancje chemiczne. Baterie i akumulatory dlaczego należy zbierać selektywnie? Baterie i akumulatory to bardzo zróżnicowana kategoria odpadów, zarówno pod względem budowy wewnętrznej, jak i składu chemicznego. Niektóre z nich, jak na przykład baterie zawierające ołów (Pb), kadm (Cd) lub rtęć (Hg), mogą być bardzo szkodliwe dla środowiska, gdy nie zostaną właściwie zagospodarowane. Wprawdzie nowa ustawa ogranicza stosowanie tych metali w bateriach, zwłaszcza w bateriach przenośnych (na przykład baterie zawierające kadm mogą być stosowane tylko w elektronarzędziach, sprzęcie medycznym i systemach alarmowych), to na rynku znajduje się jeszcze bardzo dużo źródeł energii zawierających te szkodliwe metale. Ponieważ dla przeciętnego użytkownika odróżnienie baterii, zawierających substancje niebezpieczne od innych, mniej szkodliwych, jest często niemożliwe, ważne zatem jest abyśmy selektywnie zbierali wszystkie zużyte baterie i akumulatory. Baterie i akumulatory jak zbierać? Ze względu na zastosowanie, baterie dzielą się na samochodowe, przemysłowe i przenośne. Zbiórka i recykling dwóch pierwszych kategorii nie stwarza kłopotów. Starą baterię samochodową (akumulator) możemy oddać bezpłatnie w sklepie przy okazji zakupu nowej. Baterie ze zużytych samochodów zagospodarowują stacje recyklingu pojazdów. Baterie z urządzeń przemysłowych są wymieniane z reguły przez obsługę serwisową urządzeń. Najtrudniejsza jest zbiórka i recykling baterii przenośnych ich mały rozmiar powoduje, że często przez brak wiedzy, zapomnienie lub wygodę, umieszczamy je z innymi odpadkami w koszu na śmieci domowe. Dlatego znajdźmy w naszym domu miejsce na mały pojemnik, na zużyte baterie i co jakiś czas, gdy się zapełni, zanieśmy go do punktu zbiórki. Nowa ustawa o bateriach i akumulatorach stanowi, że każdy sklep, który sprzedaje baterie i ma powyżej 25 m 2 powierzchni handlowej (czyli praktycznie każdy z wyjątkiem małych kiosków) ma obowiązek wystawienia pojemnika na zużyte baterie (Art. 48.1). Sprawdźmy więc, czy pobliski sklep taki pojemnik wystawia, a jeśli nie, to spróbujmy nakłonić obsługę sklepu do wystawienia pojemnika, w razie potrzeby cytując artykuł ustawy. Zbiórkę baterii prowadzi także wiele biur, szkół i innych instytucji użyteczności publicznej itp. 9 Drugie Życie Elektrośmieci
Co się dzieje z zebranymi bateriami? Większość baterii przenośnych, zbieranych w punktach zbiórki, to baterie cynkowo-węglowe lub cynkowo-manganowe (alkaliczne). Oprócz tych najpowszechniejszych, zbierane są tam inne rodzaje baterii, poczynając od małych guzikowych stosowanych na przykład w zegarkach, po ołowiowe i niklowo-kadmowe stosowane w narzędziach. Dlatego zebrane baterie przenośne są najpierw sortowane, odseparowywane są większe akumulatory (zwykle ołowiowe lub niklowo-kadmowe), dalej odsiewane są baterie guzikowe (mogą zawierać rtęć, ale i srebro), wybierane baterie telefoniczne i inne podobne. Każda z tych frakcji wędruje do innego zakładu przetwarzania, innego rodzaju specjalistycznej huty, gdzie recyklingowi ulega przede wszystkim zawarty w bateriach metal. Plastikowe obudowy baterii przetwarza się na paliwo alternatywne, używane na przykład w cementowniach. Korzyści z recyklingu Środowisko, człowiek, ale i ekonomia, odnoszą liczne korzyści z właściwego, selektywnego zbierania baterii i akumulatorów. P Drugie Życie Elektrośmieci 10
Scenariusze zajęć o ZSEE i bateriach dla nauczycieli Cele ogólne upowszechnianie praktycznej wiedzy nt. zasad postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) i bateriami, propagowanie wiedzy na temat możliwego wpływu substancji stosowanych w sprzęcie na środowisko i zdrowie ludzi, propagowanie informacji o metodach prowadzenia selektywnej zbiórki, dostępnych dla użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego i baterii, umożliwienie zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska poprzez oferowanie różnorodnych form edukacji ekologicznej, promowanie działań proekologicznych na szczeblu lokalnym poprzez budowanie i wzmacnianie lokalnych koalicji pomiędzy partnerami społecznymi na rzecz rozwiązywania problemów ekologicznych, uświadomienie roli użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego w przyczynianiu się do ponownego użycia i odzysku, w tym recyklingu, zużytego sprzętu i baterii. Cele szczegółowe proponowanych zajęć: wiadomości i ich rozumienie: wskazanie zależności między działaniem człowieka a stanem środowiska, wskazanie obowiązków i praw obywatela, związanych z ochroną środowiska, ukazanie roli projektów edukacyjnych w kształtowaniu odpowiedzialności jednostki, postawy: traktowanie środowiska jako wspólnego dobra, szacunek dla wytworów pracy ludzkiej, odpowiedzialność za zdrowie swoje i innych, potrzeba pogłębiania wiedzy przyrodniczej, gotowość do aktywnego uczestnictwa w działaniach na rzecz środowiska (naturalnego, lokalnego). 11 Drugie Życie Elektrośmieci
Tematy zajęć: 1. 2. 3. Tematyka Zakres treści Czas zajęć Dura lex sed lex ŚmieciMY Elektroodpady cywilizacji XXI wieku edukacja konsumencka, prawa i obowiązki konsumenta odpady, selektywna gospodarka odpadami, utylizacja ZSEE, recykling, organizacje odzysku 1 h 2 h 2 3 h 4. Twoja pozytywna energia energia, źródła światła, baterie 2 h 5. Ty - bardziej zielony świadomość ekologiczna, własne działania ekologiczne 2 3 h 6. Nowe pomysły dla ekorozwoju ekorozwój, rozwój zrównoważony 2 3 h W każdym scenariuszu są zadania dla ucznia /uczniów wraz z załącznikami z materiałów źródłowych. Drugie Życie Elektrośmieci 12
Scenariusz 1 Temat: Dura lex sed lex. Treści kluczowe: edukacja konsumencka, polityka ekologiczna, świadomość ekologiczna społeczeństwa i jednostki. Czas: 1h Materiały: tekst źródłowy, duże arkusze papieru, flamastry, komputer z dostępem do Internetu (lub wydrukowany wcześniej tekst ze wskazanej strony internetowej) Przebieg zajęć: Czynności organizacyjne, wprowadzenie nauczyciela nawiązujące do tematu (w tłumaczeniu trudne prawo, lecz prawo ) oraz planowanych treści. Podział klasy na 5-osobowe zespoły, rozdanie materiałów (kartki, flamastry, tekst zał.1). Wykonanie zadania 1. Przedstawienie na forum prac zespołów, ze szczególnym uwzględnieniem wniosków, zapisanych przez uczniów. Wykonanie zadania 2, interpretacja uczniów. Podsumowanie wypowiedzi uczniów przez nauczyciela, nawiązanie do zrealizowanych w projekcie działań uczniów na rzecz społeczności. Praca zespołowa uczniów nad zadaniem 3. Ewaluacja zajęć - wyeksponowanie roli niewielkich nawet działań jednostki, w kontekście efektów zadania 3. Zadanie 1: Przeczytajcie tekst (zał.1- fragment dokumentu Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012, z perspektywą do 2016 roku ) i przedstawcie w formie metaplanu swoje przemyślenia: jak jest? jak powinno być? dlaczego nie jest tak, jak powinno być? co można zrobić? kto to może zrobić? wnioski. 13 Drugie Życie Elektrośmieci
Podpowiedź: metaplan metoda dyskusji, która polega na tym, że w czasie debaty uczestnicy wspólnie tworzą plakat będący graficznym skrótem tej debaty. Dyskusję metodą metaplanu można przeprowadzić w dużej grupie lub w małych zespołach. Ta forma podsumowania daje szerokie ujęcie tematu oraz możliwość wypowiedzi wszystkich uczestników. Zadanie 2: Wejdź na stronę www.erppolska.pl, odszukaj link edukacja, zapoznaj się z informacjami zawartymi pod hasłem edukacja konsumencka i własnymi słowami opowiedz dlaczego edukacja społeczeństwa ma tak ogromne znaczenie. Wypowiedź możesz zilustrować graficznie. Zadanie 3: Zinterpretujcie w grupach powiedzenie Jednostka tworzy świat, bo świat składa się z jednostek w kontekście dbałości o środowisko przyrodnicze. Najciekawsze głosy z dyskusji zapiszcie na plakacie i wyeksponujcie go na forum klasy. Zał. 1. Fragment - Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. 4.4. Gospodarka odpadami 4.4.1. Stan wyjściowy W przeciwieństwie do ochrony powietrza oraz ochrony wód przed zanieczyszczeniem, postępy w racjonalizacji gospodarki odpadami w ostatnich 18 latach są bardzo powolne i niezadowalające. W gospodarce odpadami komunalnymi nie został stworzony dotąd skuteczny mechanizm dla segregacji i odzysku większości tych odpadów, w wyniku czego stale jeszcze 91% ich ilości trafia na składowiska. W 2008 r. zebranych zostało 11 mln ton odpadów komunalnych, w tym około 10 mln ton stanowiły odpady zmieszane. Tylko 0,4 mln ton segregują mieszkańcy u siebie w domach. Z zebranych odpadów zaledwie 0,35 mln ton wyselekcjonowanych zostało w zakładach mechaniczno-biologicznego ich przetwarzania, a reszta (ponad 9 mln ton) została złożona na składowiskach. Dane te świadczą o całkowitej nieskuteczności dotychczasowych metod organizacyjnych i technicznych w zbieraniu i odzysku odpadów komunalnych. System obecny wymaga więc szybkiej i radykalnej reformy. Nieco większe postępy odnotować można w gospodarce odpadami przemysłowymi, chociaż i tu postęp nie jest zadowalający. Warto jednak odnotować, że w latach 1990-2006 o 15% zmniejszyła się masa odpadów wytworzonych przez polski przemysł przy znacznym wzroście jego potencjału produkcyjnego. W 1990 r. 46% tych odpadów deponowano na składowiskach, a w 2006 r. odsetek ten zmalał do 23,6%, podczas gdy reszta była poddana odzyskowi. W grupie odpadów przemysłowych szczegółową kontrolą są objęte odpady niebezpieczne dla środowiska, wytwarzane w procesach chemicznych, hutniczych (metale ciężkie) oraz w przemyśle naftowym (substancje ropopochodne). W 2006 r. wytworzonych zostało 1,7 mln ton tego rodzaju odpadów, z czego na składowiska zakładowe trafiło 0,35 mln ton Drugie Życie Elektrośmieci 14
czyli 20%. Trzeba jednak dodać, że prócz tego do odpadów niebezpiecznych zalicza się wiele produktów niebezpiecznych, będących w użyciu, które nie powinny trafiać na składowiska komunalne. Są to takie produkty, jak: zużyte baterie, akumulatory, transformatory i kondensatory, a także zużyte oleje silnikowe. Do tej grupy należy też azbest usuwany z pokryć dachowych oraz przeterminowane środki ochrony roślin zmagazynowane wiele lat temu w tzw. mogilnikach. Pomimo postępów w zagospodarowaniu tych odpadów, jest konieczne dokonanie dalszej poprawy w systemie ich zbierania i unieszkodliwiania. W dziedzinie gospodarki odpadami Unia Europejska wydała aż dziewięć dyrektyw, które powinny być wprowadzone do polskiego prawodawstwa i wdrożone do praktyki. Z dyrektyw tych wynikają liczne zobowiązania dla RP, z których najważniejsze to: - osiągnięcie w 2014 r. odzysku min. 60% i recyklingu 55% odpadów opakowaniowych, - osiągnięcie w 2010 r. odzysku co najmniej 25% odpadów biodegradowalnych tak aby nie trafiły na składowiska, a w 2013 r. odzysku 50% tych odpadów, - zebranie w 2012 r. 25% zużytych baterii i akumulatorów, a w 2016 r. 45% tych odpadów. Poza tym w Traktacie Akcesyjnym RP została zobowiązana do zamknięcia do 2012 r. wszystkich wysypisk, które nie spełniają wymagań dyrektywy unijnej. 4.4.2. Cele średniookresowe do 2016 r. Celami średniookresowymi w zakresie gospodarki odpadami są: utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju (mniej odpadów na jednostkę produktów, mniej opakowań, dłuższe okresy życia produktów itp.), znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych, w sposób bezpieczny dla środowiska, zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów UE i ich rekultywacja, sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko, eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów, pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji, takie zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych. Źródło: Internet- strona Ministerstwa Środowiska 15 Drugie Życie Elektrośmieci
Scenariusz 2 TEMAT : śmiecimy Treści kluczowe: zagrożenia środowiska, odpady, tworzywa sztuczne, selektywna zbiórka odpadów, utylizacja Czas: 2 h Materiały: próbki tworzyw sztucznych, rozsypanka, gry dydaktyczne Przebieg zajęć: 1. Podział klasy na 5-osobowe zespoły i wykonanie zadania 1. 2. Podsumowanie przez nauczyciela wykonania zadania i nawiązanie do tematu zajęć. 3. Zwrócenie uwagi na to, iż coraz większą rolę odgrywa szeroka gama tworzyw sztucznych w codziennym życiu i przemyśle. Aby poznać niektóre ich rodzaje polecamy wykonać zadanie 2. 4. Nawiązanie nauczyciela do wzrastającej liczby odpadów komunalnych na świecie i sposobów ich utylizacji bądź przetwarzania. 5. Wykonywanie zadań 3, 4, 5. 6. Podsumowanie zajęć za pomocą gry dydaktycznej zadanie 6. Hasło z gry może posłużyć do zapowiedzi następnych lekcji. Zadanie 1: Uporządkuj podane zdania na temat zagrożeń środowiska według określonej hierarchii, zaczynając od góry i od, twoim zdaniem, najbardziej zagrażających środowisku po te, najmniej uciążliwe. Porównaj swój ranking z pracami innych uczniów. Przedyskutujcie, z czego mogą wynikać różnice w waszej ocenie Drugie Życie Elektrośmieci 16
- brak segregacji śmieci, - dzikie wysypiska, - działalność zakładów przemysłu chemicznego, - powszechne stosowanie plastiku, - najnowsze technologie przemysłu elektrycznego i elektronicznego, - spalarnie odpadów komunalnych, - powszechne stosowanie baterii zamiast akumulatorów, - żarówki z wkładem rtęciowym, - magazynowanie ZSEE w piwnicach i na strychach. Zadanie 2: Zbierzcie próbki różnych tworzyw sztucznych (plastiku), których fragmenty są mniej więcej o tej samej powierzchni i przygotujecie się do badania. W misce z zimną wodą zanurzcie wszystkie rodzaje zebranych tworzyw i dokonajcie analizy dotykowej kolejno każdego rodzaju plastiku według klucza: Odpowiedzcie na pytanie, dzięki jakim własnościom tworzywa sztuczne stały się popularnym materiałem technologicznym? 17 Drugie Życie Elektrośmieci