Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych

Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Podkowa Leśna 2012 Wykonawca: Studio Diagnozy i Profilaktyki 31-423 Kraków ul. Szklana 4 tel. (12) 446-42-60

Spis treści Rozdział I - Metryka gminy Podkowa Leśna... 4 Rynek alkoholowy... 4 Skala problemów społecznych... 4 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych... 6 Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży... 8 Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców... 9 Grupa badawcza... 9 Cel badania... 9 Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Podkowy Leśnej... 9 Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne... 11 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne... 16 Narkotyki w środowisku lokalnym... 23 Przemoc... 25 Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe... 29 Rozdział III - Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży... 33 Grupa badawcza... 33 Cel badania... 33 Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne... 33 Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży... 35 Palenie papierosów... 42 Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy... 46 Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe... 55 Hazard i inne ryzykowne zachowania... 61 Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą... 64 2

Rozdział IV - Badanie punktów sprzedaży alkoholu... 69 Grupa badawcza... 69 Cel badania... 69 Wyniki badania... 69 Wnioski... 77 3

Rozdział I - Metryka gminy Podkowa Leśna Rynek alkoholowy Na terenie Podkowy Leśnej 14 podmiotów gospodarczych prowadzi sprzedaż napojów alkoholowych: 7 prowadzących sprzedaż do spożycia poza miejscem sprzedaży, w tym - 6 posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu do 4,5%, od 4,5% do 18% oraz powyżej 18% - 1 posiadający zezwolenie na sprzedaż alkoholu od 4,5% do 18% 6 prowadzących sprzedaż do spożycia w miejscu sprzedaży, oraz 1 catering, w tym: - 5 posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu do 4,5%, od 4,5% do 18% oraz powyżej 18% - 1 posiadający zezwolenia na sprzedaż alkoholu do 4,5% i od 4,5% do 18% - 1 posiadający zezwolenie na sprzedaż alkoholu od 4,5% do 18% Skala problemów społecznych Poniżej przedstawiamy statystyki związane z poszczególnymi problemami społecznymi. a) nadużywanie alkoholu i używanie innych substancji odurzających (dane za rok 2011) 2 osoby prowadziły pojazdy na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila (4 osoby prowadziły pojazdy na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości w 2010 roku) żadna osoba nie prowadziła pojazdu na drodze publicznej po spożyciu alkoholu zawartość alkoholu we krwi wynosi od 0,2 do 0,5 promila (w 2010 roku jedna osoba prowadziła pojazd na drodze publicznej po spożyciu alkoholu) jeden wypadek pod wpływem alkoholu (nie było wypadków pod wpływem alkoholu w 2010 roku) 4

jeden przypadek podejmowania czynności zawodowych pod wpływem alkoholu (3 przypadki podejmowania czynności zawodowych pod wpływem alkoholu 2010) 248 osób zakłócało porządek publiczny, z tego ok. 10% po spożyciu alkoholu (205 osób zakłócało porządek publiczny w 2010 roku) jedno przestępstwo popełnione przez nieletnich pod wpływem środków odurzających w 2010 roku 3 osoby zatrzymane do wytrzeźwienia, nie było nieletnich zatrzymanych do wytrzeźwienia (4 osoby zatrzymane do wytrzeźwienia w 2010 roku, nie było nieletnich zatrzymanych do wytrzeźwienia) b) przemoc domowa w związku z procedurą Niebieskiej Karty sporządzono ogółem w 2011 roku jeden wniosek i skierowano go do Ośrodka Pomocy Społecznej W 2010 roku miało miejsce 10 interwencji, w tym 2 interwencje dotyczące przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 6 osób, w tym 2 kobiety, jednego mężczyznę oraz 3 małoletnich do 13 roku życia. Sprawcami przemocy były 2 osoby, w tym sami mężczyźni. Obaj sprawcy przemocy domowej byli pod wpływem alkoholu. W trakcie interwencji w 2010 roku obecnych było 3 dzieci. W 2011 roku miało miejsce 38 interwencji, w tym 2 interwencje dotyczące przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 3 osoby, w tym 2 kobiety oraz jednego mężczyznę. Sprawcami przemocy było 2 mężczyzn. Jeden sprawca przemocy domowej był pod wpływem alkoholu. c) łamanie prawa (dane za 2011 rok) przestępstwa kryminalne (ogółem) 53 (47 przestępstw kryminalnych w 2010 roku) czyny karalne popełnione przez nieletnich 18 (3 czyny karalne popełnione przez nieletnich w 2010 roku) kradzież z włamaniem 7 (dla porównania: 7 w 2010 roku, 1 w styczeń-luty 2012 roku) fizyczne i psychiczne znęcanie się nad rodziną 2 (1 w 2010 roku, 2 w styczeńluty 2012 roku) 5

pobicie 0 (2 w 2010 roku, 1 w styczeń-luty 2012) uszkodzenie mienia 8 (4 w 2010 roku, 2 w styczeń-luty 2012 roku) kradzież mienia 15 (6 w 2010 roku, 3 w styczeń-luty 2012 roku) inne 31 (8 w 2010 roku, 7 w styczeń-luty 2012 roku) Artykuł KK Wszczętych Stwierdzonych Zakończonych Kwalifikacja prawna 2011 2011 2011 Znęcanie się nad rodziną Art. 207 KK 2 2 2 Groźba karalna Art. 190 KK 3 3 2 Rozpijanie małoletniego Art. 208 KK 0 0 0 Uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów Art. 209 KK 5 5 5 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Z powyższych zestawień wynika, że zarówno problem nadużywania alkoholu, jak i przemocy w rodzinie jest obecny w Podkowie Leśnej. Istnieją jednak ośrodki i instytucje, oferujące specjalistyczną pomoc, z której mogą korzystać osoby z problemami alkoholowymi i są nimi: Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Działalność Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2011: odbyło się 12 ogólnych posiedzeń (16 posiedzeń w 2010 roku), przeprowadzono 3 rozmowy motywujące (1 rozmowę motywującą w 2010 roku) przeprowadzono 4 kontrole punktów sprzedaży napojów alkoholowych (0 kontroli w 2010 roku) w 2011 roku wydano 9 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, wszystkie dotyczyły zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. W 2010 roku wydano 20 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym jedno dotyczące jednorazowego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, a 19 dotyczyło zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. 6

Działalność komisji w 2011 roku: wpłynęły do Komisji 3 wnioski o leczenie odwykowe (1 wniosek w 2010) 3 rozpoczętych spraw (3 osoby skierowane na rozmowy z psychologiem w Brwinowskim Stowarzyszeniu Rodzin Abstynenckich Szansa ) 0 zleceń przeprowadzenia badania przez biegłych sądowych, 0 wniosków do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego. Ośrodek Pomocy Społecznej Z pomocy OPS korzystało w 2011 roku 107 rodzin, w tym 5 rodzin z powodu problemów uzależnień. W 2010 roku z pomocy OPS korzystały 104 rodziny, w tym 7 rodzin z powodu problemów uzależnień. OPS udzielił pomocy w 2011 roku w postaci świadczeń pieniężnych 78 osobom, świadczeń rzeczowych 17 osobom, świadczeń porady - 28 osobom. W 2010 roku OPS udzieli pomocy w postaci świadczeń pieniężnych 86 osobom, świadczeń rzeczowych 18 osobom, świadczeń porady 28 osobom. Głównymi powodami przyznania pomocy społecznej było w 2011 roku: długotrwała i ciężka choroba 42 osób niepełnosprawność 35 osób bezradność opiekuńczo - wychowawcza 24 osoby ubóstwo 20 osób bezrobocie 15 osób inne 15 osób alkoholizm 4 osoby Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2011 roku: pracuje - 4 pracuje dorywczo 10 nie pracuje - 35 na rencie - 31 na emeryturze - 20 na zasiłku dla bezrobotnych - 0 7

bezrobotny bez prawa do zasiłku 15 W 2011 roku odbyły się 2 szkolenia, w których uczestniczyli członkowie GKRPA i OPS (2 szkolenia w 2010 roku). W Podkowie Leśnej działa jedna grupa Anonimowych Alkoholików. Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży W programach profilaktycznych realizowanych w Podkowie Leśnej w 2010 roku wzięło udział 240 uczniów, 180 rodziców oraz 20 nauczycieli. W ramach zajęć zrealizowano 33 godziny wykładów na temat przeciwdziałaniu alkoholizmowi i narkomanii, wśród których przeprowadzano 7-godzinne szkolenia dla rodziców, 3-godzinny teatr profilaktyczny dla przedszkolaków oraz uczniów klas 0, a także 3-godzinny spektakl profilaktyczny dla młodzieży. W programach profilaktycznych realizowanych w 2011 roku (Cukierki program profilaktyczny dla klas 1-3; zajęcia profilaktyczno-integracyjne dla klas 5 oraz klas 2 gimnazjum, spektakl dla klas 3 gimnazjum) wzięło udział 356 uczniów. Ponadto w Podkowie Leśnej odbywają się kolonie i obozy z programem zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci i rodzin z problemem alkoholowym. W 2010 roku uczestniczyło w takich zajęciach 3 dzieci. Oprócz tego regularnie w okresie wakacyjnym organizowane są kolonie i obozy z programem zajęć profilaktycznych w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2010 roku na obóz wyjechało 3 dzieci, w 2011 roku - 7 dzieci. Ponadto zorganizowano Ferie Artystyczne w Centrum Kultury, w których uczestniczyło w 2010 roku 12 dzieci, a także Półkolonie w Centrum Kultury, w których uczestniczyło w 2010 roku 30 dzieci, w 2011 roku 30 dzieci) * * * W Podkowie Leśnej występują problemy społeczne związane z nadużywaniem alkoholu, jednak władze lokalne radzą sobie z ich rozwiązywaniem. Dzięki instytucjom pomocowym oraz ich sprawnemu funkcjonowaniu osoby zagrożone uzależnieniem oraz ich rodziny mają możliwość uzyskania wsparcia i pomocy. 8

Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięły udział 102 osoby, w tym 59 kobiet i 43 mężczyzn. Wśród respondentów zdecydowana większość badanych mieszkańców Podkowy Leśnej miała wykształcenie średnie lub wyższe (79,2% ogółu badanych). Wykształcenie większości kobiet było średnie (44,1% badanych kobiet) oraz wyższe (40,7% badanych kobiet), podczas gdy 15,3% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe. Wśród mężczyzn przeważało wykształcenie wyższe (35,7% badanych mężczyzn) oraz średnie (35,7% badanych mężczyzn). Ponadto 28,6% mężczyzn zadeklarowało wykształcenie zawodowe. Średnia wieku respondentów wynosiła 38,36 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 102 dorosłych osób w Podkowie Leśnej miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych w środowisku lokalnym. Odwoływaliśmy się do takich obszarów jak: bezrobocie, wykluczenie społeczne spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku, przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Podkowy Leśnej W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako 9

bardzo ważny. Dzięki zastosowania takiego kryterium możliwe staje się odniesienie uzyskanych wyników do percepcji tych problemów w skali całego kraju (Problemy alkoholowe na tle innych problemów społecznych wybrane elementy z ogólnopolskich badań ankietowych Substancje psychoaktywne, zrealizowanych w 2002 roku, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). W skali całego kraju na pierwsze miejsce wysuwa się problem bezrobocia, kolejno spadek stopy życiowej, przemoc i agresja na ulicach, picie alkoholu przez młodzież oraz alkoholizm, który przecież tak blisko powiązany jest z pierwszymi problemami. Zubożenie społeczeństwa często występuje z nadużywaniem alkoholu. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców Podkowy Leśnej. Tab. 1. Ocena ważności problemów społecznych w Podkowie Leśnej. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 27,7% 38,3% 25,5% 5,3% 3,2% Zubożenie społeczeństwa 24,7% 33% 28,9% 11,3% 2,1% Alkoholizm 14,7% 35,8% 42,1% 6,3% 1,1% Kryzys rodzinny 10,8% 23,7% 48,4% 14% 3,2% Zanieczyszczenie środowiska Kryzys norm moralnych 8,9% 15,6% 40% 32,2% 3,3% 7,4% 26,3% 35,8% 27,4% 3,2% Narkomania 6,5% 18,3% 38,7% 32,3% 4,3% Wzrost przestępczości Problemy mieszkaniowe 6,3% 16,8% 49,5% 26,3% 1,1% 4,3% 22,6% 44,1% 25,8% 3,2% HIV/AIDS - 3,5% 16,3% 60,5% 19,8% Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w Podkowie Leśnej na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. Ponad jedna czwarta badanych mieszkańców uważa, że brak pracy stanowi bardzo poważy, zaś ponad jedna trzecia ankietowanych określa go jako 10

poważny problem społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje zubożenie społeczeństwa oraz alkoholizm. Nieco mniej poważnymi problemami społecznym są, w ocenie respondentów, kryzys rodzinny, zanieczyszczenie środowiska, kryzys norm moralnych oraz narkomania. Nieco mniej badanych ocenia jako poważne problemy: wzrost przestępczości, problemy mieszkaniowe, a także HIV/AIDS. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu jednoznacznie wskazuje priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom Podkowy Leśnej zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 51% badanych. Kobiety doświadczały nieco częściej braku pracy niż mężczyźni. Bezrobocia doświadczyło 54,2% respondentek oraz 46,5% respondentów. Odsetek mieszkańców Podkowy Leśnej, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest wyższy od wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. 11

Dużo niższy odsetek badanych (28,3%) deklaruje, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz stosunkowo duży odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowy znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w miejscowości. Ponad połowa ankietowanych (55,6%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, jedna trzecia ankietowanych ocenia szansę 12

znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 9,1% badanych sądzi, że jest ona duża lub bardzo duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Badane kobiety nieco częściej niż badani mężczyźni oceniają szansę znalezienia pracy w miejscowości jako niewielką. Badani mężczyźni, częściej niż badane kobiety deklarują umiarkowaną szansę znalezienia pracy. 61,4% kobiet oraz 47,6% mężczyzn określa ją jako niewielką, 29,8% kobiet oraz 40,5% mężczyzn określa ją jako umiarkowaną, 7,1% kobiet oraz 11,9% mężczyzn jest przekonanych, że jest ona duża lub bardzo duża. Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. Blisko połowa mieszkańców Podkowy Leśnej jest na tyle zamożna, by móc zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zarobki nie pozwalają na oszczędzanie. Ponad jedna trzecia badanych żyje oszczędnie, kupując najtańsze produkty. Co dziesiąty badany może nadwyżki pieniędzy odkładać na przyszłość, zaś 5% badanych mieszkańców Podkowy Leśnej nie jest w stanie zaspokoić swoich bieżących potrzeb. 13

Tab.2. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 10% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 48% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 37% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 5% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Ponad połowa mieszkańców Podkowy Leśnej wskazuje na osoby starsze oraz samotnie wychowujące dzieci, jako najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. Na 14

kolejnym miejscu wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się rodziny wielodzietne, osoby niepełnosprawne oraz osoby uzależnione. Ponadto badani wymieniali osoby bez wykształcenia. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców Podkowy Leśnej, najczęściej mogą liczyć na pomoc ośrodka pomocy społecznej oraz swoich krewnych. Ponad jedna trzecia respondentów jest przekonana, że pomoc można uzyskać w Kościele/Caritasie. Blisko jedna trzecia badanych wskazuje na organizacje społeczne, nieco mniej badanych wskazuje na sąsiadów. Zaledwie 8,2% badanych mieszkańców Podkowy Leśnej posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze lokalne, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Nie występują znaczące różnice między kobietami i mężczyznami. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 8,8% respondentek oraz 7,3% respondentów. Wśród najczęściej wymienianych przez respondentów działań podejmowanych przez władze lokalne znalazła się pomoc społeczna. 15

Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W Podkowie Leśnej problem alkoholizmu pojawia się na trzecim miejscu ważnych problemów społecznych. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 1 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. 1 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 16

Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. Występuje nieznaczna rozbieżność, co do odpowiedzi w tym pytaniu w zależności od płci. 78% kobiet jest za ograniczeniem sprzedaży alkoholu w stosunku do 61% mężczyzn. Większość badanych osób wskazuje na specyfikę tego towaru i postuluje za ograniczeniami. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku, a jeśli tak, czym one mogłyby być spowodowane. 52,5% badanych stwierdziło, że zdecydowanie spożycie wzrosło, 40,4% badanych nie zauważa zmian na przestrzeni ostatnich 10 lat, a 4% badanych uważa, że zmalało. Występują niewielkie różnice w odpowiedziach w zależności od płci. Kobiety są nieznacznie częściej niż mężczyźni skłonne zauważać wzrost spożywania alkoholu (tak twierdzi 58,6% spośród nich, u mężczyzn - 43,9%). Mężczyźni (46,3%) nieco częściej niż kobiety (36,2%) nie zauważają zmian. 5,2% kobiet oraz 9,8% mężczyzn zauważa spadek spożywania alkoholu. 17

Zbadaliśmy wiedzę respondentów na temat prowadzonych lokalnie działań, które mają na celu przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. Większość badanych (91,8%) nie posiada wiedzy na ten temat. Wystąpiły różnice między kobietami i mężczyznami w zakresie posiadania wiedzy na temat działań służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Taką wiedzę posiada 12,1% kobiet oraz 2,5% mężczyzn. Respondenci, którzy wiedzieli o lokalnych inicjatywach, najczęściej wymieniali programy profilaktyczne prowadzone w szkołach, poradnie dla uzależnionych, grupy wsparcia dla alkoholików, działanie Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz kampanie informacyjne. Działania władz lokalnych w oczach mieszkańców Podkowy Leśnej polegają przede wszystkim na prowadzeniu poradni dla uzależnionych oraz prowadzeniu zajęć profilaktycznych w szkołach. Należałoby zwrócić większą uwagę na dostępność i rozpowszechnienie informacji dotyczących innych możliwych działań władz lokalnych w tym zakresie. Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości spożywania alkoholu. Blisko jedna trzecia badanych mieszkańców Podkowy Leśnej (30,4%) pije alkohol okazjonalnie (od czasu do czasu), 15,7% badanych nie pije alkoholu w ogóle. Ponadto 15,7% badanych pije alkohol średnio raz w miesiącu, 26,5% badanych kilka razy w miesiącu, 10,8% badanych spożywa napoje alkoholowe więcej niż raz w tygodniu, zaś 1% badanych spożywa alkohol prawie codziennie. 18

Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość spożywania konkretnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Tab. 3. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dorosłych mieszkańców Podkowy Leśnej w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Ogółem Kobiety Mężczyźni PIWO Nigdy 30,3% 35,5% 23,2% 1-2 razy 14,7% 22% 4,7% 3-5 razy 6,9% 11,9% - 6-9 razy 14,7% 17% 11,6% 10-19 razy 10,8% 6,8% 16,3% 20-39 razy 10,8% 5,1% 18,6% 40 i więcej razy 11,8% 1,7% 25,6% WINO Nigdy 30,4% 32,2% 27,9% 1-2 razy 8,8% 8,5% 9,3% 3-5 razy 16,7% 20,3% 11,6% 6-9 razy 18,6% 22% 14% 10-19 razy 11,8% 5,1% 20,9% 20-39 razy 9,8% 8,5% 11,6% 40 i więcej razy 3,9% 3,4% 4,7% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 32,4% 37,3% 25,5% 1-2 razy 23,5% 25,4% 20,9% 3-5 razy 15,7% 18,6% 11,6% 6-9 razy 9,8% 5,1% 16,3% 10-19 razy 8,8% 10,2% 7% 20-39 razy 7,8% 3,4% 14% 40 i więcej razy 2% - 4,7% Największą popularnością wśród mieszkańców Podkowy Leśnej cieszy się piwo. 69,7% badanych deklaruje, że spożyło przynajmniej raz piwo w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 33,4% badanych spożywało piwo 10 lub więcej razy. Na kolejnym miejscu znajduje się wino, które 69,6% badanych spożyło przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 25,5% badanych spożywało wino 10 lub więcej razy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszą się napoje wysokoprocentowe, jak wódka czy drinki. 67,6% badanych deklaruje, że spożyła tego typu napoje alkoholowe przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a 18,6% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. 19

Jeśli chodzi o preferencje płci, kobiety najczęściej sięgają po wino 67,8% respondentek spożyło wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się piwo oraz napoje wysokoprocentowe. 64,5% respondentek spożyła piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 62,7% respondentek deklaruje spożycie napojów wysokoprocentowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Mężczyźni najbardziej preferują piwo 76,8% badanych deklaruje picie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W następnej kolejności występują napoje wysokoprocentowe, które 74,5% mężczyzn spożyło przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wino cieszy się nieco mniejszym zainteresowaniem wśród mężczyzn. 72,1% respondentów deklaruje spożycie wina przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jak widać, mieszkańcy Podkowy Leśnej piją umiarkowanie często. Preferencje uwarunkowane są płciowo. Wydaje się, że problem nadmiernego spożywania alkoholu jest umiarkowany. Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu może być powiązane z agresywnym zachowaniem i pojawiać się w życiu publicznym w postaci bójek, awantur, pobić czy wulgaryzmów. Zapytaliśmy respondentów, czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania doświadczyli któregoś z tych nieprzyjemnych przeżyć. Blisko jedna trzecia badanych (28,4%) nie była świadkami ani uczestnikami takich wydarzeń. Natomiast 29,4% respondentów doświadczyło głośnego i nagannego zachowania młodzieży, kolejno 18,6% osób awantury, 16,7% osób wandalizmu, 4,9% osób bójki i 2% osób bezpośredniej krzywdy w postaci kradzieży, pobicia czy wulgaryzmów. 20

Jak widać, najwięcej nieprzyjemnych doświadczeń respondenci mieli z młodzieżą zachowującą się niestosownie pod wpływem alkoholu. Problemem jest nie tylko spożywanie alkoholu przez młodzież, ale również ich naganne zachowanie. Życie publiczne w Podkowie Leśnej jest naznaczone przez sporą liczbę wydarzeń prowokowanych przez osoby, które nadużyły alkoholu. Nie są to jednak najczęściej wydarzenia o bardzo dużej szkodliwości. Kolejnym ważnym zagadnieniem poruszanym przez nas w badaniu był problem nadużywania alkoholu. Poprosiliśmy badanych o zdefiniowanie alkoholizmu. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez jednego badanego. Najwięcej badanych wskazuje na utratę kontroli nad własnym życiem (53,9% badanych), chorobę, którą można powstrzymać (46,1% osób) oraz problemy z silną wolą (25,5% osób). Takie podejście wskazuje na dużą świadomość i znajomość tematu oraz jest wyrazem empatii i zrozumienia problemu. 22,5% badanych mówi o alkoholizmie jako o chorobie nieuleczalnej, a alkoholika utożsamia z osobą, która pije i będzie piła, zaś 13,7% badanych sądzi, że jest to sposób życia. Należałoby zwrócić szczególną uwagę na edukację w tym zakresie. Alkoholizm z medycznego punktu widzenia jest chorobą, z którą należy walczyć poprzez specjalistyczną pomoc oraz wsparcie najbliższych. Ta wiedza powinna być dana każdemu, gdyż w każdej rodzinie może pojawić się ten problem. 21

Pytając o motywy sięgania po alkohol, ujawnił się przede wszystkim jego społeczny oraz psychologiczny wymiar. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez każdego badanego. W odpowiedziach respondentów dominowały dwa powody: chęć zapicia problemów i smutków (57,8% badanych) oraz chęć wyluzowania się (49% badanych). Kolejnymi powodami były: namowy, presja ze strony znajomych (31,4% badanych) oraz brak możliwości alternatywnego spędzania czasu wolnego (22,5% osób). 23,5% badanych nie miało zdania. 22

Narkotyki w środowisku lokalnym Problem narkotyków jest dość poważny w Podkowie Leśnej. Liczba mieszkańców, która próbowała narkotyków, jest ponad czterokrotnie wyższa od wyników analiz ogólnopolskich. Zdecydowana jednak większość ankietowanych nie zażywa narkotyków. Zapytaliśmy naszych respondentów, ile znają osób w swoim otoczeniu, które zażywają narkotyki. 74,1% kobiet w ogóle nie zna nikogo, kolejno 20,7% kobiet zna do 5 osób, a 5,2% respondentek więcej niż 10. Jeśli chodzi o mężczyzn 72,1% z nich nie zna nikogo, 23,3% mężczyzn zna do 5 osób, a 4,7% mężczyzn więcej niż 10. Wspólne podliczenie odpowiedzi kobiet i mężczyzn przedstawia poniższy wykres. Blisko trzy czwarte badanych (73,3%) nie zna nikogo, ale 21,8% znających do 5 osób, i 5% znających więcej niż 10 osób to dość niepokojący wynik. W badaniu tym interesowało nas również, czy respondenci wiedzą, gdzie i u kogo można kupić narkotyki. Zdecydowana większość mieszkańców Podkowy Leśnej nie posiada takiej wiedzy (90,1% wszystkich badanych). 6,8% badanych kobiet i 14,3% badanych mężczyzn wie, gdzie może kupić narkotyki. W ogólnym przekroju, zdecydowana większość mieszkańców Podkowy Leśnej nie wie, gdzie można zaopatrzyć się w narkotyki. Wśród mieszkańców wystąpiło zróżnicowanie na płeć pod względem używania narkotyków, o czym świadczą wyniki 23

podsumowujące następne pytanie: Czy kiedykolwiek zażyłeś narkotyk?. Do zażycia narkotyku przyznało się 7 kobiet (11,9% respondentek) oraz 11 mężczyzn (26,2% respondentów). Trzeba wyraźnie podkreślić, że przyznanie się do używania narkotyków (lub nawet jednorazowej próby) jest w istocie przyznaniem się do czynu karalnego w Polsce. Ponadto używanie narkotyków nie jest czymś powszechnie akceptowanym, dlatego można by spodziewać się raczej niewielkiego odsetka odpowiedzi twierdzących. Ogólna tendencja jest dość niepokojąca, szczególnie w grupie mężczyzn. W tym miejscu warto odwołać się do sondażu Centrum Badania Opinii Publicznej Postawy Polaków wobec wybranych substancji psychoaktywnych z 2007r. Spytano respondentów, czy kiedykolwiek próbowali narkotyków. Podobnie, jak w przypadku Podkowy Leśnej, zdecydowanie mniej było odpowiedzi tak jedynie 4% (w stosunku do 17,8% naszych respondentów, co stanowi ponad czterokrotnie większy odsetek od wyniku badań ogólnopolskich). Aż 96% populacji w 2007 r. nie próbowało narkotyków. Warto również zwrócić uwagę, że narkotyki używali głównie mężczyźni (6%) i tylko 1% respondentek. Zapytaliśmy również o przebywanie w pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Niewielki odsetek badanych (3%) odpowiedział, że taka sytuacja miała miejsce. Mężczyźni częściej (4,9%) niż kobiety (1,7%) odpowiadali twierdząco na to pytanie. 24

Przemoc Ogółem 23% dorosłych Polaków deklaruje, że padło ofiarą przemocy. Co dziesiąty (10%) doświadczył agresji na ulicy, ale nie w pobliżu domu, natomiast co czternasty (7%) w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało się 6% dorosłych. Co dwudziesty (5%) padł ofiarą przemocy w lokalu gastronomicznym restauracji, kawiarni, na dyskotece. Mniej liczne grupy doświadczyły agresji w pracy bądź w szkole, w środkach komunikacji lub w jakimś innym miejscu (po 3%). Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają, że zdarzyło im się paść ofiarą agresji (odpowiednio: 28% i 18%). Większość dorosłych (68%) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konflikty, sprzeczki lub awantury. 2 Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem ofiary agresji nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności, o czym świadczą wyniki CBOS cytowane wyżej. W naszym badaniu interesowało nas przede wszystkim zbadanie zjawiska przemocy w rodzinie i stosowanie jej w stosunku do dzieci, oraz skala zjawiska w Podkowie Leśnej. Na początek zapytaliśmy respondentów, czy znają osoby, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych. 2 CBOS Przemoc i konflikty w domu, 2009r. 25

Przeważają osoby, które nie znają takich osób (76%) w porównaniu do osób, które znają osoby doświadczające przemocy (24%). Wystąpiły znaczne różnice między płciami 32,2% kobiet oraz 12,2% mężczyzn zna takie rodziny. Interesowało nas również, czy respondenci znają osoby, które doświadczają przemocy psychicznej ze strony najbliższych. Przeważają badani, którzy nie znają takich osób (68,7%) w porównaniu do respondentów, którzy znają osoby doświadczające przemocy (31,3%). Wystąpiły różnice między płciami 40,4% kobiet oraz 19% mężczyzn zna takie rodziny. Skala zjawiska przemocy zdaje się być dość poważna, jeśli weźmie się pod uwagę, że istnieją osoby, które doświadczają przemocy, natomiast nikt o tym nie wie. Przemoc w rodzinie jest poważnym problemem społecznym, jak widać obecnym również w Podkowie Leśnej. W związku z powyższym zbadaliśmy, czy respondenci wiedzą, gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli mają wiadomość o osobie, która jest ofiarą przemocy. Większość badanych - 67%, posiada taką wiedzę, pozostałe 33% należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Istnieją wahania co do płci; mężczyźni nieco częściej (71,4%) niż kobiety (63,8%) deklarują, że posiadają taką wiedzę. 26

Rysuje się obraz społeczności dobrze poinformowanej. Warto ponadto dodać, iż do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego nie wystarczy sama wiedza, lecz również działanie. Deklaracja o znajomości osób i instytucji nie jest równoznaczna z podjęciem działania na rzecz ofiary przemocy. Interesowała nas również postawa badanych względem przemocy. Zapytaliśmy, czy istnieją jakieś specjalne okoliczności, warunki, które mogłyby usprawiedliwiać stosowanie przemocy. 27

Zdecydowana większość zaprzeczyła temu stwierdzeniu (83,8%), 11,1% badanych nie miało zdania, natomiast 5,1% ankietowanych uznało możliwość takich warunków. Wystąpiły niewielkie różnice między badanymi kobietami i mężczyznami. Kobiety (84,5%) nieco częściej niż mężczyźni (82,9%) nie zgadzały się z tym stwierdzeniem. Mężczyźni (7,3%) z kolei nieco częściej niż kobiety (3,4%) uznawali stosowanie przemocy w pewnych okolicznościach. Zdecydowana większość badanych odrzuciła koncepcje usprawiedliwiania stosowania przemocy specjalnymi, nietypowymi okolicznościami, co jest pozytywną informacją. Następnie zbadaliśmy postawę mieszkańców co do stosowania kar fizycznych i przemocy względem dzieci. Stosowanie kar fizycznych względem dzieci jest tematem dość kontrowersyjnym. Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przewiduje całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 3 Badając postawy mieszkańców Podkowy Leśnej względem tego tematu, poprosiliśmy ich o zaopiniowanie stwierdzenia, jako zgodnego, lub niezgodnego z ich przeświadczeniem. Stosowanie kar fizycznych w stosunku do dzieci jest dobrą metodą wychowawczą. Tak 21,6% Nie 78,4% Kobiety Mężczyźni Tak 19,3% 25% Nie 80,7% 75% W tym pytaniu widać nieznaczną różnicę między odpowiedziami kobiet i mężczyzn. Kobiety nieco częściej niż mężczyźni są przeciwne traktowaniu kar fizycznych jako dobrej metody wychowawczej. Stosunkowo niewielu badanych mieszkańców Podkowy Leśnej zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, gdzie dziecku trzeba dać klapsa. 3 Dz. U. Nr 125, poz. 842 28

Zapytaliśmy również, czy respondenci znają przypadki bicia dzieci. 79,2% badanych odpowiedziało, że nie zna. Jednak 20,8% pozostałych to stosunkowo dużo jak na takie wykroczenie, jakim jest uderzenie małoletniego. Większość mieszkańców Podkowy Leśnej nie uznaje stosowania kar fizycznych za dobrą metodę wychowawczą oraz jest przeciwna jej używaniu. Ponadto niewielu respondentów uważa, że istnieją okoliczności, które usprawiedliwiałyby stosowanie przemocy. Dobrą informacją jest to, że większość badanych zna osoby i instytucje, do których należy się udać, aby zgłosić stosowanie przemocy. Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy zarówno dorosłych, jak również dzieci i młodzież. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając mieszkańców Podkowy Leśnej o ich osobiste doświadczenia. 29

Ponad połowa badanych mieszkańców Podkowy Leśnej nie brała udziału w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, polegających na wysyłaniu płatnych smsów. Nieco mniej niż jedna trzecia badanych wzięła udział w takim konkursie kilka razy, 15,8% badanych - raz, zaś 1% respondentów brał udział w tego typu konkursach 10 lub więcej razy. Kobiety (52,5%) nieco częściej niż mężczyźni (40,5%) brały udział w tego typu konkursach. W badaniu CBOS w 2011 roku na temat hazardu, 18% Polaków deklarowało uczestnictwo w konkursach czy grach tego typu w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. W naszym badaniu pytaliśmy o doświadczenia w ciągu całego życia, dlatego też uzyskane przez nas wyniki mogą być wyższe od wyników badań ogólnopolskich. 30

Zdecydowana większość badanych nie grała nigdy na automatach, 11,9% badanych zrobiło to raz, 11,9% - kilka razy, zaś kolejne 4% badanych 10 lub więcej razy. Zdecydowanie więcej mężczyzn (42,9%) niż kobiet (17%) miało tego typu doświadczenia. Podobnie, jak w przypadku pytania o grę na automatach, zdecydowana większość badanych mieszkańców Podkowy Leśnej nie obstawiała nigdy żadnych zakładów bukmacherskich, 3% badanych zrobiło to raz, 13,9% badanych kilka razy, zaś kolejnych 2% badanych 10 lub więcej razy. 10,2% kobiet oraz 31% mężczyzn miało tego typu doświadczenia. 31