POWSTANIA ŚLĄSKIE 1919 1920 1921 Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017 2022
Nowe możliwości Wielka Wojna, która początkowo w ocenie niemieckich dowódców miała być manifestacją siły dobitnie pokazującą rangę Cesarstwa Niemieckiego na tle europejskich mocarstw, okazała się długotrwałym i wyczerpującym konfliktem zbrojnym, który przyniósł poważne zmiany na mapie Europy. Pierwsza wojna światowa, rozgrywająca się w latach 1914 1918, przyniosła zmiany gospodarcze, polityczne oraz społeczne w całej Europie. Zakończyła się klęską państw centralnych, w tym Cesarstwa Niemieckiego. Jednym z jej skutków było odrodzenie państwa polskiego. Nowa sytuacja polityczna ośmieliła Wojciecha Korfantego, posła Reichstagu oraz śląskiego działacza politycznego, do wygłoszenia 25 października 1918 r. podczas posiedzenia Reichstagu przemówienia, w którym domagał się przywrócenia Polsce ziem pozaborowych oraz rejencji opolskiej.
Decyzje traktatu wersalskiego w sprawie Górnego Śląska Na mocy traktatu pokojowego z czerwca 1919 r. o przynależności państwowej Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt. Do głosowania zostali dopuszczeni wszyscy dorośli mieszkańcy terenu plebiscytowego, a także emigranci, czyli te osoby, które urodziły się na obszarze plebiscytowym, ale wówczas niekoniecznie tam mieszkały. Przynależność Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego niewątpliwie miała znaczenie strategiczne dla obu państw. Niemcy, obciążeni wysokimi odszkodowaniami wojennymi, chcieli zachować dostęp do rozwijającego się przemysłu Górnego Śląska. Z kolei dla odradzającego się państwa polskiego posiadanie okręgu górnośląskiego było sprawą kluczową.
I powstanie śląskie (17 24 sierpnia 1919) Na Górnym Śląsku doszło w 1919 r. do zaostrzenia nastrojów społecznych, co w efekcie przyczyniło się do wystąpień robotniczych oraz fali strajków. Jeden z nich zakończył się 15 sierpnia 1919 r. pacyfikacją strajkujących górników przed bramą kopalni w Mysłowicach. Zabito wówczas 7 górników, 2 kobiety oraz 13-letniego chłopca. W tym czasie w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska istniały rozbieżności. Część komendantów popierała oficjalnego dowódcę organizacji Alfonsa Zgrzebnioka, a część opowiedziała się za Józefem Grzegorzkiem przywódcą rozwiązanego Głównego Komitetu Wykonawczego POW Górnego Śląska w Bytomiu. Sytuację na Górnym Śląsku zaostrzyła informacja o rozpoczęciu przez Niemców akcji policyjnej. W efekcie 16 sierpnia 1919 r. na dworcu kolejowym w Pawłowicach aresztowano Józefa Grzegorzka. Kiedy informacja o tym dotarła do działacza niepodległościowego Maksymiliana Iksala, ogłosił on początek I powstania śląskiego.
Mimo militarnej klęski powstanie przyczyniło się ostatecznie do przyśpieszenia przyjazdu Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej pod przywodnictwem francuskiego generała Henriego Le Ronda. II powstanie śląskie (19 25 sierpnia 1920) W lutym 1920 r. rozpoczął działanie polski Komisariat Plebiscytowy z siedzibą w bytomskim hotelu Lomnitz, kierowany przez Wojciecha Korfantego. W tym samym czasie utworzono niemiecki komisariat w Katowicach, na czele którego stanął doktor Kurt Urbanek. Oba komisariaty rozpoczęły szeroko zakrojoną akcję agitacyjną, która miała przekonać Ślązaków do głosowania za przynależnością Górnego Śląska do jednego z dwóch krajów. W trakcie kampanii plebiscytowej doszło do zaostrzenia stosunków polsko niemieckich, co było spowodowane m.in. obecnością rzekomo bezstronnej policji bezpieczeństwa (Sipo). Oddziały Sipo były odpowiedzialne m.in. za atak na siedzibę polskiego komisariatu w hotelu Lomnitz oraz
za lincz na polskim lekarzu Andrzeju Mielęckim w Katowicach 17 sierpnia 1920 r. Działania Sipo doprowadziły do wybuchu II powstania śląskiego, które miało m.in. na celu pokazanie siły polskiego sztabu. Działania powstańcze objęły głównie tereny wiejskie, gdyż w miastach stacjonowały siły alianckie, z którymi powstańcy nie chcieli wchodzić w konflikt. Drugie powstanie śląskie w przeciwieństwie do poprzedniego było dobrze przygotowane, dzięki czemu zakończyło się politycznym sukcesem. Jednym z ważniejszych skutków powstania było zastąpienie policji bezpieczeństwa (Sipo) przez polsko niemiecką policję plebiscytową (Apo). Co ważne, sukces powstania pokazał mieszkańcom Górnego Śląska, że można wygrać z Niemcami.
Plebiscyt Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 r. pod nadzorem Komisji Międzysojuszniczej. Ostatecznie za przyłączeniem obszaru Górnego Śląska do Polski głosowało 40,3% osób, a za przyłączeniem do Niemiec 59,4% osób. III powstanie śląskie (2/3 maja 5 lipca 1921) Wynik plebiscytu nie był satysfakcjonujący dla żadnej ze stron, podobnie jak dyskutowane przez aliantów propozycje podziału Górnego Śląska. Dlatego 30 kwietnia 1921 r. podczas spotkania Wojciecha Korfantego z dowódcami wojskowymi została podjęta decyzja o rozpoczęciu kolejnego powstania. Zbrojny zryw Ślązaków zaowocował podjęciem korzystniejszej dla Polski decyzji w sprawie podziału spornej ziemi. 20 października 1921 r. decyzją przedstawicieli państw zasiadających w tzw. Radzie Ambasadorów dokonano podziału Górnego Śląska, przyznając Polsce obszary dobrze rozwinięte gospodarczo z większą częścią przemysłu.
Rola kobiet w czasie powstań śląskich Setki często anonimowych kobiet sto lat temu poparły ideę przyłączenia ziem Górnego Śląska do Polski. Zaangażowały się one m.in. w rozwijającą się na Górnym Śląsku akcję kolporterską i agitatorską. Pracowały jako tłumaczki, sanitariuszki, nauczycielki, publicystki, kurierki, lekarki. Obsługiwały telefony i telegrafy, szyły opaski powstańcze oraz przygotowywały pożywienie dla powstańców.
Muzeum Śląskie w Katowicach jest instytucją kultury Samorządu Województwa Śląskiego współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Muzeum Śląskie w Katowicach ul. T. Dobrowolskiego 1 40-205 Katowice tel. 32 779 93 00 www.muzeumslaskie.pl www.facebook.com/muzeumslaskie www.instagram.com/muzeumslaskie www.twitter.com/muzeumslaskie Muzeum Śląskie wyróżnione w międzynarodowym konkursie na najlepsze europejskie muzeum European Museum of the Year Award 2017 Wyróżnienie za otwartość i dbałość o publiczność