POGLĄDY OSÓB RÓŻNEGO WIEKU DOTYCZĄCE ETYCZNO-PRAWNYCH ZAGADNIEŃ ABORCJI

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 10 2013 POGLĄDY OSÓB RÓŻNEGO WIEKU DOTYCZĄCE ETYCZNO-PRAWNYCH ZAGADNIEŃ ABORCJI OPINIONS OF PERSONS OF DIFFERENT AGES CONCERNING ETHICAL AND LEGAL VIEWS OF ABORTION Halyna Tkachenko Paulina Gralak Katarzyna Żółcińska Natalia Kurhaluk Akademia Pomorska w Słupsku Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Zakład Zoologii i Fizjologii Zwierząt ul. Arciszewskigo 22b, 76-200 Słupsk e-mail: kurhaluk@apsl.edu.pl tkachenko@apsl.edu.pl biology.apsl@gmail.com ABSTRACT The current issue of abortion is hard to solve, especially when there is the same amount of supporters, which has its reasons, and opponents with their justifications. The aim of our study was to study the opinions of persons of different ages about the ethical and legal issues of abortion. The obtained data were compared with the results of the reports of the Public Opinion Research Center from different years. The study was carried out in 2011-2013 with inhabitants of towns Słupsk, Bytów, Potęgowo and village Czarna Dąbrówka. It has been used a survey method that used a questionnaire with questions arranged on the basis of already existing public sources (reports of the Public Opinion Research Center in 2006 and 2011 years). The study took over a group of 311 respondents, including 193 women and 118 men in the following age groups 18-24 years (179 persons), 25-34 years (64 persons), 35-44 years (13 persons) and more than 45 years aged (55 persons). Questions to which respondents answered were related to opinion on abortion, were connected with admissibility of the right to practice abortion in cases where mother s life is in danger, at risk the health of mother, pregnancy is a result of rape, incest, it is known that the child would be born handicapped, woman is in a difficult financial situation or personal situation, the woman does not want to have a baby. It was also evaluated 161

opinions of the respondents regarding questions about committing sin by people associated directly or indirectly with procedure of abortion (women who are amenable to abortion, doctors performing abortions, politicians, law permitting to adopting abortion and all those who know about abortions), the answers about talking about abortion at home, an opinion on the effects of abortion and opinion on whether faith has an impact on the view of abortion. The opinion of respondents about the ethical and legal issues of abortion in our study depends mainly on gender. Most respondents do not support abortion, but some consider that it should be permitted in exceptional circumstances. Mainly these are situations where pregnancy threatens the life and health of mother, child may be born handicapped and when the pregnancy is the result of an offense, or as permitted by law. The respondents believe that women and doctors, persons who have directly linked with the abortion, commit a sin. According to the respondents opinion, the faith affects to choice their opinion, and their attitude toward abortion is largely constant and not variable. Respondents suggest that the main effects of the implementation of abortion include mainly female infertility. Słowa kluczowe: aborcja, moralność, skutki aborcji, opinia Key words: abortion, morality, effects of abortion, opinion WPROWADZENIE Aborcja należy do najbardziej dyskusyjnych problemów. Już sama nazwa wywołuje spory i dyskusje. Aborcja jest tematem budzącym wiele kontrowersji o naturze etycznej, mającym zarówno wielu zwolenników, jak i przeciwników. W piśmiennictwie konkurują ze sobą trzy bliskoznaczne nazwy aborcja, przerywanie ciąży, spędzenie płodu. Nazwa aborcja pochodzi z łacińskiego słowa abortus, czyli przerwanie ciąży (slowniki.seda.pl/polsko-lacinski.html). Jest to zabieg, który ma na celu sztuczne przerwanie ciąży we wczesnym jej etapie, co w konsekwencji powoduje wydalenie zarodka czy też płodu na zewnątrz ciała matki (Gert i in. 2009, Ślipko 2010). Innymi terminami zastępującymi to słowo są: przerwanie ciąży, spędzenie płodu, sztuczne poronienie, skrobanka, usunięcie ciąży, wywołanie miesiączki (megaslownik.pl). Aborcja i poronienie pochodzą od tego samego łacińskiego słowa abortus, lecz należy je tłumaczyć osobno, aby nie doszło do nieporozumienia (Gert i in. 2009). Poronienie jest wydarzeniem polegającym na samoistnym przerwaniu ciąży jeszcze przed jej 22 tygodniem. Płód w takim wieku nie może przeżyć, ponieważ nie ma dość rozwiniętych narządów. Jest to proces naturalny, bez jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. Może być wywołany czynnikami wewnętrznymi, np. związanymi z wadami genetycznymi, czy też czynnikami chorobowymi. Aborcja jest ingerencją zewnętrzną, mającą na celu usunięcie jeszcze żywego dziecka poczętego wraz ze wszystkimi tkankami jaja płodowego (www.poronienie.pl). Kobiety decydują się na zabieg przerwania ciąży z różnych przyczyn (Centrum Systemów... 2001-2006). Zgodnie z prawem obowiązującym w Polsce ciążę można usunąć ze wskazań medycznych, kiedy zagraża ona zdrowiu i życiu matki lub gdy 162

stwierdzi się podczas badań prenatalnych wady wrodzone u płodu (najwięcej zarejestrowanych dozwolonych aborcji w Polsce). Drugi powód usunięcia płodu stanowi czyn zabroniony, jakim jest gwałt czy kazirodztwo (Ustawa... 1993). Kobiety podają także inne przyczyny niż wyżej wymienione. W takich przypadkach mamy do czynienia z nielegalną aborcją (Gert i in. 2009, Ślipko 2010). W Polsce jeszcze przed ustanowieniem w 1993 roku Ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży prawo zezwalało na dokonanie aborcji z przyczyn społecznych i ekonomicznych. To znaczy, że kobiety mogły poddać się temu zabiegowi, kiedy były w trudnej sytuacji materialnej, czy też na samo ich życzenie z różnych powodów osobistych. Do dzisiaj z takich przyczyn dokonuje się najwięcej nielegalnych aborcji w Polsce. Na podstawie badań porównawczych realizowanych w wielu krajach pokazano różną częstotliwość dokonywania zabiegu przerwania ciąży. W Polsce badania na temat wykonanych nielegalnie aborcji były ułatwione, ponieważ w 1997 roku była ona całkowicie dozwolona i dokonano wówczas 3047 zabiegów (Górny 2004), z czego 2054 z przyczyn ekonomicznych (Rządowa Komisja... 1993-2000). Do pobudek osobistych zalicza się fakt, iż kobiety nie chcą mieć dziecka, gdyż nie są na to jeszcze gotowe, mogą być za młode na macierzyństwo lub najpierw chcą się ustatkować w życiu, znaleźć stałe źródło dochodów. Istnieją także inne powody, jak strach przed utratą partnera, który może nie zaakceptować dziecka, wstyd przed wszystkimi znajomymi, zwłaszcza u osób głęboko wierzących, kiedy kobieta zajdzie w ciążę jeszcze przed ślubem, oraz wstyd i strach osób młodych przed rodzicami, ponieważ nie mogą liczyć na ich pomoc w tym trudnym czasie. Brak poinformowania przez lekarzy, jak rozwija się płód oraz jak on wygląda w danym momencie, kiedy chce się usunąć ciążę, powoduje, że kobiety nie zdają sobie sprawy ze swojego czynu. Dopiero po czasie, kiedy już jest za późno na cofnięcie decyzji, bardzo tego żałują i doprowadza ich to do przykrych skutków psychicznych (Michels 2005, Ślipko 2009, 2010, www.poronienie.pl). Omawiany temat jest trudny do rozwiązania, w szczególności gdy istnieje taka sama liczba zwolenników mających swoje racje, jak i przeciwników ze swoimi uzasadnieniami. Celem naszych badań było poznanie poglądów osób różnego wieku dotyczących etyczno-prawnych zagadnień aborcji. Uzyskane przez nas dane porównywaliśmy z wynikami z raportów Centrum Badań Opinii Społecznej z 2006 i 2011 roku. MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY I METODY BADAŃ Badania były prowadzone w latach 2011-2013 z udziałem mieszkańców Słupska i Bytowa oraz gmin Potęgowo i Czarna Dąbrówka. Posłużyliśmy się metodą sondażu, w którym użyto ankiety z pytaniami ułożonymi na podstawie już istniejących w ogólnodostępnych źródłach (CBOS 2006, 2011). Badaniami objęliśmy grupę liczącą 311 osób, w tym 193 kobiety i 118 mężczyzn, w następujących przedziałach wiekowych: 18-24 lata (179 osób), 25-34 lata (64 osób), 35-44 lata (13 osób) oraz powyżej 45 roku życia (55 osób). Pytania, na jakie odpowiadali respondenci, dotyczyły opinii na temat aborcji, do- 163

puszczalności prawa do wykonywania zabiegu przerwania ciąży w przypadkach, kiedy: zagrożone jest życie matki; ciąża stanowi wynik gwałtu lub kazirodztwa; wiadomo, że dziecko urodzi się upośledzone; kobieta jest w ciężkiej sytuacji materialnej lub w trudnej sytuacji osobistej; nie chce ona mieć dziecka. Również oceniono opinię respondentów odnośnie do pytania na temat popełniania grzechu przez osoby związane pośrednio lub bezpośrednio z zabiegiem przerywania ciąży (kobiety poddające się temu zabiegowi, lekarze wykonujący te zabiegi, politycy uchwalający prawo dopuszczające przerywanie ciąży oraz wszyscy, którzy o tym wiedzą), odpowiedź o rozmawianiu na temat aborcji w domu, opinię dotyczącą skutków usunięcia ciąży oraz opinię na temat, czy wiara ma wpływ na stosunek do kwestii przerywania ciąży. Wyniki opracowaliśmy przy użyciu dwóch programów Microsoft Excel 2007 i STATISTICA 10.0 (StatSoft, Polska). W każdej ankiecie obliczyliśmy do każdego pytania udział procentowy danej grupy odnośnie do odpowiedzi występujących przy pytaniach. Do wykazania zależności między płcią, wykształceniem, wiekiem czy miejscem zamieszkania a daną odpowiedzią zastosowaliśmy test χ 2 przy użyciu tabel wielodzielczych. Metoda ta pozwala ustalić, czy wyniki w tabeli dają wystarczające dowody na istnienie związku między dwoma zmiennymi. Do wykonania wykresów posłużyliśmy się programem MS Excel. WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE Procentowe ujęcie respondentów pod względem opinii o przerywaniu ciąży przedstawiliśmy na rycinie 1. Analiza ankiet pokazała, że około 54% wszystkich badanych opowiada się przeciw dokonywaniu aborcji, z czego 26% uważa, że ten zabieg może być przeprowadzony w wyjątkowych okolicznościach, a 28% osób jest za jego całkowitym zakazem (ryc. 1). Całkowity zakaz aborcji poparły osoby w wieku od 18 do 24 lat (34%). Takiej odpowiedzi udzieliło najmniej osób między 35 a 44 rokiem życia (15%). Niewiele większy odsetek poparcia tego zakazu wykazano u osób po 45 roku życia. Respondenci pomiędzy 35 a 44 rokiem życia (54%) popierają zakaz wykonywania aborcji, ale z pewnymi wyjątkami. Natomiast 4% ankietowanych powyżej 45 roku życia sprzeciwia się wykonywaniu aborcji w każdym przypadku. Jest to o wiele mniej niż w pozostałych grupach wiekowych, gdzie około 25% nie popiera dokonywania tego zabiegu. Żadna z osób badanych w wieku 35-44 lat nie zaznaczyła odpowiedzi, iż aborcja powinna być dozwolona z pełnymi ograniczeniami. Największą liczbę osób, które udzieliły takiej odpowiedzi, stanowią ankietowani powyżej 45 roku życia (29% osób). 24% respondentów z tej grupy nie potrafiło wyrazić swojej opinii. Tylko 4% osób w wieku pomiędzy 18 a 24 rokiem życia i 8% osób między 35 a 44 rokiem życia także trudno było odpowiedzieć na to pytanie (ryc. 2). Z badań przeprowadzonych przez Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) w listopadzie 2006 roku wynika, iż dwie piąte społeczeństwa polskiego uważało, że kobieta powinna mieć prawo do usunięcia ciąży jeszcze w pierwszych tygodniach, i tyle samo osób wyraziło przeciwny pogląd. W sondażu CBOS z 2011 roku około 47% Polaków stwierdziło, że prawo powinno zezwalać na przerywanie ciąży, z cze- 164

Ryc. 1. Procentowe ujęcie respondentów pod względem opinii o przerywaniu ciąży (n=311) Fig. 1. Percentage of respondents about the opinion of abortion (n=311) Ryc. 2. Procentowe ujęcie respondentów według opinii odnośnie do przerywania ciąży w zależności od wieku (n=311) Fig. 2. Percentage of respondents about the opinion of abortion depending on the age (n=311) go co dziewiąty uważał, że powinna ona być całkowicie dozwolona, a co trzeci, że częściowo ograniczona. Prawie tyle samo osób (46%) było przeciwko aborcji, 15% za całkowitym zakazem, a 31% dopuszczało pewne wyjątki (CBOS 2006, 2011). Wiele kobiet chcących mieć możliwość decydowania o sobie, manifestuje przeciwko takim postanowieniom, jakie obowiązują w Polsce. Powstały nawet organizacje kobiece walczące o prawo do wyboru. Aby przełamać milczenie, w 2000 roku zorganizowano po raz pierwszy Manifę (demonstrację feministyczną), a inspiracją było wejście policji do gabinetu ginekologicznego w jednym z polskich miast. Ko- 165

lejny protest był w formie listu (tzw. List Stu Kobiet) z inicjatywy Porozumienia Kobiet 8 Marca i OŚKi. Znane osobistości domagały się debaty, na której mogłyby wyrazić swoje zdanie na temat sytuacji kobiet w Polsce. Stwierdziły, że uniemożliwia im to porozumienie rządu z Kościołem katolickim polegające na zaprzestaniu dyskusji na temat liberalizacji ustawy antyaborcyjnej w zamian za poparcie Episkopatu dla akcesji do Unii Europejskiej w czasie referendum integracyjnego (Co łączy ustawę aborcyjną z integracją z UE list do Parlamentu Europejskiego www. kuwi.europa-uni.de). W następnym etapie naszych badań postanowiliśmy przeanalizować opinię na temat etyczno-prawnych zagadnień aborcji w zależności od płci respondentów. W przypadku kobiet i mężczyzn (ryc. 3 i 4) opinie różniły się. 42% mężczyzn popiera zakaz Ryc. 3. Procentowe ujęcie kobiet według opinii odnośnie do przerywania ciąży (n=193) Fig. 3. Percentage of women about the opinion of abortion (n=193) Ryc. 4. Procentowe ujęcie mężczyzn według opinii odnośnie do przerywania ciąży (n=118) Fig. 4. Percentage of men about the opinion of abortion (n=118) 166

aborcji, nie wyłączając pewnych wyjątkowych sytuacji, a tylko 15% kobiet miało podobne zdanie. Więcej kobiet opowiedziało się za całkowitym zakazem przerywania ciąży (36%), zaś mężczyzn 14%. Około 22% osób stwierdziło, że zabieg ten może być dozwolony bez żadnych ograniczeń, z czego najwięcej kobiet (33%), a najmniej mężczyzn (7%). Natomiast 17% respondentów jest za dozwoloną aborcją z pewnymi ograniczeniami, z czego 13% kobiet i 23% mężczyzn. Mniej niż 7% respondentów nie potrafiło wyrazić swojej opinii na temat tego pytania (ryc. 4). Różnice między licznością oczekiwaną a obserwowaną okazały się istotne w zależności od płci (χ 2 =54,67; p=0,000) i wieku (χ 2 =74,7; p=0,000). Uzyskane przez nas wyniki w niewielkim stopniu różnią się od danych CBOS, ponieważ 54% badanych popiera zakaz wykonywania aborcji (46% badanych przez CBOS z 2006 roku i 50% badanych przez CBOS z 2011 roku). Mniej naszych ankietowanych (22%) popiera zabieg przerywania ciąży bez żadnych ograniczeń (o 11% więcej w porównaniu z badaniami CBOS z 2011 roku). Tyle samo badanych (7%) nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie. Metody, jakie są stosowane, aby wykonać zabieg przerwania ciąży, można podzielić ze względu na użyte środki, tj. na farmakologiczne z użyciem substancji chemicznych oraz na chirurgiczne związane z ingerencją wewnątrz macicy kobiety w celu usunięcia płodu. Metody farmakologiczne znano od dawna. Już w starożytności używano różnych ziół dla przyspieszenia miesiączki. Mogły być one nieszkodliwe, ale były i takie, które mogły powodować mocny uszczerbek na zdrowiu, a co gorsze nawet śmierć (Ślipko 2009, 2010, Gert i in. 2009). W XX wieku zsyntetyzowano lek, który zaczęto stosować w leczeniu nowotworów, lecz później, ze względu na występowanie skutków ubocznych, znalazł on zastosowanie jako środek wczesnoporonny (www. femina.org.pl). Współcześnie do środków farmakologicznych używanych do usunięcia ciąży we wczesnym jej stadium, czyli do około 9 tygodnia, zalicza się takie tabletki, jak mifepristone, znane także pod inną nazwą RU486, i metotreksat. Stosowane są z później przyjmowaną (po około 2 dniach) prostaglandyną misoprostolem. Mifepristone blokuje wpływ progesteronu na ścianę macicy do przygotowania zapłodnionej komórki jajowej. Jeżeli doszło do implantacji, to wywołuje miesiączkę (Pluta 2005). Metotreksat powoduje zahamowanie rozwoju ciąży i zapobiega mocowaniu łożyska do ściany macicy. Oba środki są skuteczne tylko wtedy, gdy są brane razem z prostaglandyną, która wywołuje skurcze macicy, usuwając zarodek, kończąc tym samym ciążę (Ślipko 2009, 2010, Gert i in. 2009). Taka forma aborcji jest dozwolona we wszystkich krajach Unii Europejskich, z wyjątkiem Irlandii, Włoch, Portugalii i Polski, oraz w innych krajach świata: Indiach, Norwegii, RPA, Rosji, Izraelu, Nowej Zelandii, Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, w Chinach, Tunezji, na Tajwanie oraz Ukrainie (Puzewicz-Barska i Tarasiewicz 2004). W Polsce wyżej wymienione środki farmaceutyczne nie są dostępne, ale istnieją inne leki stosowane w celu usunięcia ciąży, jak tabletki antykoncepcyjne, które brane są w większej dawce (nawet ośmiokrotnie), niż powinny być stosowane (Ślipko 2009, 2010). Metody chirurgiczne opierają się na bezpośredniej ingerencji lekarza w późniejszych etapach ciąży (Ślipko 2009, 2010, Gert i in. 2009). Aborcja na życzenie jest zalegalizowana w niektórych krajach i tam może być wykonywana we wczesnym etapie życia płodowego. Późniejsze usunięcie ciąży 167

wiąże się z sankcjami karnymi. Kobiety mogą poddać się aborcji do 12 tygodnia na własne życzenie i kiedy ciąża jest wynikiem gwałtu czy związku kazirodczego (do 22 tygodnia) oraz bez ograniczeń z przyczyn medycznych w takich krajach, jak Australia, Albania, Austria, Białoruś, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Rumunia, Bułgaria, Norwegia, Dania, Estonia, Szwecja, Słowenia, Ukraina, Węgry, Wielka Brytania, Litwa, Łotwa, Macedonia, Niemcy i innych. Do krajów, gdzie aborcja jest dozwolona z pewnymi ograniczeniami lub całkowicie zakazana, należą Watykan, Malta, Monako, Polska, Hiszpania, Portugalia, Szwajcaria, Finlandia, Liechtenstein, większość państw latynoamerykańskich, położonych w Afryce i na Bliskim Wschodzie (Ślipko 2009, 2010, Gert i in. 2009). W Polsce po raz pierwszy aborcja została zalegalizowana w 1942 roku. Obecnie w naszym kraju obowiązuje zakaz, z wyjątkiem, kiedy ciąża zagraża zdrowiu i życiu matki, gdy ciąża jest wynikiem gwałtu, kazirodztwa, czy też, gdy lekarz stwierdzi wady wrodzone u płodu. Co prawda w 1997 roku zalegalizowano aborcję ze względów społecznych (ustawa została podpisana przez rządzącego wtedy prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego), ale Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że jest ona niezgodna z Konstytucją i powrócono do Ustawy z 7 stycznia 1993 roku (Wosicki 2009). W Polsce w 1960 roku zanotowano 223 tysiące aborcji, zaś w 2002 roku tylko 159 zabiegów. Przez wprowadzenie zakazu wykonywania przerywania ciąży liczba takich zabiegów diametralnie spadła, ale nie świadczy to o tym, że nie zostało wykonanych więcej lub wcale (Fratczak i Ptak-Chmielewska 2009). Dzięki raportom Rządowej Komisji Ludnościowej z lat 1993-2000 można zauważyć, że w latach przed wprowadzeniem w życie nowej ustawy najwięcej aborcji wykonano ze względu na trudną sytuację materialną i społeczną oraz na samo życzenie kobiety, np. w 1990 roku na 59 417 zabiegów przerywania ciąży 24 400 było z przyczyn finansowych, a 33 400 na życzenie kobiety. Trzy lata później na 777 aborcji nie wykonano żadnej z przyczyn ekonomiczno-społecznych. Zmieniło się to, kiedy w 1997 roku złagodzono ustawę i na 3047 zabiegów przerywania ciąży 2524 wykonano z powodu trudnej sytuacji materialnej ciężarnej (Rządowa Komisja... 1993-2000). Według Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny ustawa nie spowodowała zmniejszenia liczby aborcji. Szacuje się, że nielegalnie wykonywanych zabiegów jest od 80 do 200 tysięcy na rok (Fratczak 2009). Takie zabiegi przeprowadzane są w tzw. podziemiach aborcyjnych lub poprzez turystykę aborcyjną Polek do innych krajów, takich jak Niemcy czy Holandia. Uważa się, że spadek liczby przerywania ciąż może wynikać ze wzrostu poziomu edukacji seksualnej i znajomości metod planowania rodziny. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny i Polskie Stowarzyszenie Obrońców Życia Człowieka zgadzają się co do istnienia podziemia aborcyjnego w Polsce, lecz ci drudzy uważają, że liczbę aborcji w takich podziemiach szacuje się na około 7-13 tysięcy zabiegów, czyli mniej niż podaje Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (Fratczak 2009). Analizując wyniki naszych badań, większość respondentów (92%) popiera prawo zezwalające na wykonywanie aborcji w wyjątkowych sytuacjach. Przeważająca część badanych (z tego najwięcej mężczyzn) przyznaje, że powinno się dopuszczać przerywanie ciąży, kiedy zagrożone jest życie matki. Większość ankietowanych (82%) uważa, że prawo powinno zezwalać na aborcję, kiedy zdrowie matki jest 168

Procentowe ujęcie respondentów według opinii dotyczącej dopuszczalności prawa do wykonywania zabiegu przerwania ciąży w określonych sytuacjach Percentage of respondents about the opinion of admissibility of the right to perform an abortion in following situations Tabela 1 Table 1 Czy przerywanie ciąży powinno być dopuszczalne przez prawo, gdy: Wszyscy ankietowani Kobiety Mężczyźni Tak Nie Trudno powiedzieć Tak Nie Trudno powiedzieć Tak Nie Trudno powiedzieć Zagrożone jest życie matki 92 8 0 89 11 1 97 3 0 Zagrożone jest zdrowie matki 82 17 2 75 23 2 92 6 2 Ciąża jest wynikiem gwałtu, kazirodztwa 84 14 2 81 18 2 90 8 2 Wiadomo, że dziecko urodzi się upośledzone 68 30 2 61 36 3 79 21 0 Kobieta jest w ciężkiej sytuacji materialnej 15 85 1 15 84 1 14 86 0 Kobieta jest w trudnej sytuacji osobistej 8 91 1 9 89 2 5 95 0 Kobieta nie chce mieć dziecka 9 89 2 10 87 3 7 93 0 169

zagrożone, a 84% kiedy ciąża stanowi wynik czynu zabronionego, np. gwałtu. 68% badanych zgadza się, że powinno się dopuszczać usuwanie ciąży, kiedy lekarz stwierdzi wady wrodzone u płodu (tab. 1). O wiele mniej respondentów popiera wykonywanie aborcji w przypadkach, w których ustawa tego zakazuje. Tylko 15% uznaje, że kobieta może usunąć ciążę, kiedy jest w trudnej sytuacji materialnej, prawie o połowę mniej gdy kobieta jest w trudnej sytuacji osobistej (8%) i po prostu nie chce mieć dziecka (9%). Kobiety i mężczyźni mieli podobną opinię w przypadku wszystkich wymienionych sytuacji (tab. 1). Różnice między licznością oczekiwaną a obserwowaną odnośnie do wykonywania aborcji zależą od płci respondentów, gdy zagrożone jest życie matki (χ 2 =7,83; p=0,019) lub jej zdrowie (χ 2 =15,91; p=0,000), wiadomo, że dziecko urodzi się upośledzone (χ 2 =11,88; p=0,002). Nasze wyniki były porównywalne z otrzymanymi w sondażach CBOS z lat 2006 i 2011. Tak samo jak większość naszych respondentów większość ankietowanych z raportów CBOS zgadzała się z obowiązującym prawem wobec przerywania ciąży. Przeważająca część (87%) jest za dopuszczeniem aborcji, kiedy zagrożone jest życie matki, a 79% kiedy zagrożone jest jej zdrowie. Tylko o 1% mniej naszych ankietowanych zgadza się, że można dopuszczać do wykonywania tego typu zabiegu, gdy ciąża stanowi wynik gwałtu czy kazirodztwa. Wiele osób nie poparło usuwania ciąży, kiedy kobieta jest w trudnej sytuacji materialnej (24%) i osobistej (21%) czy po prostu nie chce mieć dziecka (16%) (CBOS 2011). Z naszego sondażu wynika również, iż większość respondentów uważa, że kobiety popełniają grzech, gdy poddają się aborcji (duża liczba osób powyżej 45 roku życia 76%) oraz lekarze wykonujący ten zabieg (69% osób powyżej 45 roku życia oraz 64% respondentów pomiędzy 25 a 34 rokiem życia). Mniejszość była za tym, że także politycy uchwalający ustawę oraz wszyscy, którzy wiedzą o tym incydencie, popełniają grzech. Tutaj przeważająca liczba osób miała od 35 do 44 lat, a najmniej 25-34 lata (tab. 2). Różnice między licznością oczekiwaną a obserwowaną odnośnie do opinii dotyczącej popełniania grzechu przez kobietę poddającą się zabiegowi usunięcia ciąży zależą od płci (χ 2 =15,07; p=0,000) i wieku respondentów (χ 2 =15,67; p=0,15), odnośnie do opinii dotyczącej popełniania grzechu przez lekarza wykonującego zabieg aborcji również od płci (χ 2 =10,91; p=0,004) i wieku respondentów (χ 2 =14,75; p=0,022), a odnośnie do opinii dotyczącej popełniania grzechu przez polityków uchwalających ustawę o możliwości przerywania ciąży od płci respondentów (χ 2 =7,81; p=0,02). Nasze wyniki różniły się od wyników z raportów CBOS z 2006 i 2011 roku, ponieważ połowa respondentów z raportów CBOS stwierdziła, że grzech popełniają kobiety poddające się aborcji (46%), lekarze wykonujący te zabiegi (39%), politycy uchwalający prawo dopuszczające przerywanie ciąży (35%) i wszyscy, którzy o tym wiedzą (33%) (CBOS 2006, 2011). Na podstawie wyników naszych ankiet można stwierdzić, że wśród respondentów postawa wobec aborcji jest różna (ryc. 5 i 6). Około 40% kobiet i powyżej 25% mężczyzn ma ją stałą i niezmienną, z tego najwięcej osoby w przedziałach wiekowych 18-24 lata oraz powyżej 35 lat. Około 15% kobiet i 36% mężczyzn odpowiedziało, że ich postawa zmienia się w toku studiów (w większości osoby między 35 a 44 rokiem życia). Tyle samo kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych nigdy się nie zastanawiało nad swoim stosunkiem wobec aborcji. Najmniej 170

Tabela 2 Procentowe ujęcie respondentów według opinii odnośnie do pytania na temat popełniania grzechu przez osoby związane pośrednio lub bezpośrednio z zabiegiem przerywania ciąży Table 2 Percentage of respondents about the opinion about committing sin by people linked directly or indirectly with the abortion procedure Wiek respondentów Czy popełniają grzech następujące osoby: Tak Nie 18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45 i więcej Trudno powiedzieć Tak Nie Trudno powiedzieć Tak Nie Trudno powiedzieć Tak Nie Trudno powiedzieć Kobiety poddające się zabiegowi przerywania ciąży 53 30 17 70 14 16 62 31 8 76 11 13 Lekarze wykonujący zabiegi przerywania ciąży 49 35 16 64 22 14 54 46 0 69 15 16 Politycy uchwalający prawo dopuszczające przerywanie ciąży 25 59 16 22 67 11 38 62 0 24 58 18 Wszyscy, którzy o tym wiedzą 21 66 13 14 80 6 38 54 8 27 56 16 171

Ryc. 5. Procentowe ujęcie kobiet i mężczyzn według opinii odnośnie do własnej postawy wobec aborcji (n=311) Fig. 5. Percentage of women and men about opinion on their attitudes toward abortion (n=311) Ryc. 6. Procentowe ujęcie kobiet i mężczyzn różnych grup wiekowych według opinii odnośnie do własnej postawy wobec aborcji (n=311) Fig. 6. Percentage of women and men of different age about opinion on their attitudes toward abortion (n=311) 172

odpowiedzi dotyczyło postawy zmieniającej się pod wpływem osób z otoczenia. Powyżej 10% kobiet i mężczyzn nie potrafi jednoznacznie określić swego zdania w tej kwestii (ryc. 5 i 6). Różnice między licznością obserwowaną a oczekiwaną okazały się istotne w zależności od płci (χ 2 =18,54; p=0,001). U większości naszych respondentów w domu rozmawia się o aborcji, nawet kilka razy, więc nie jest to temat, którego się unika. Dotyczyło to powyżej 40% osób w wieku 18-24 lat i u około 50% powyżej 25 roku życia. Nieco mniej badanych (około 30% w wieku 18-25 lat, 27% w wieku 25-34 lat i 24% powyżej 45 lat) stwierdziło, że w ich domu nie rozmawia się o aborcji. U 31% respondentów między 35 a 44 rokiem życia poruszono ten temat. Około 10% osób z pozostałych grup wiekowych zaznaczyło podobną odpowiedź (ryc. 7). Przerwanie ciąży niesie pewne konsekwencje, nie tylko organiczne i psychiczne, dotyczące samej kobiety poddającej się temu zabiegowi, ale też społeczne. Następstwa biologiczne to możliwość wzrostu liczby poronień czy stanów zapalnych dróg rodnych, co z kolei może doprowadzić do niepłodności (Bołoz 2007). Z opublikowanego w 1995 roku przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej raportu można wywnioskować, że istnieją następujące komplikacje: śródzabiegowe około 2%, po dłuższym czasie od zabiegu 20%, wczesne porody około 8%, poronienia około 30% (Bołoz 2007). Jest duże prawdopodobieństwo wystąpienia ciąży pozamacicznej czy łożyska przodującego. W przypadkach, kiedy aborcja ma charakter chirurgiczny, może dojść do przebicia czy uszkodzenia macicy, a to w konsekwencji nawet doprowadzić do śmierci. Taki zabieg jak sztuczne przerwanie ciąży niesie ze sobą pewne zaburzenia psychiczne, które określa się jako syndrom postaborcyjny. Wystąpienie tego zespołu pierwszy opisał dr Vincent Rue, dyrektor Institute of Post Abortion Recovery w Portsmouth, w New Hampshire. Są to długotrwałe zaburzenia emocjonalne w życiu ko- Ryc. 7. Procentowe ujęcie kobiet i mężczyzn różnych grup wiekowych według odpowiedzi odnośnie do rozmawiania w domu na temat aborcji (n=311) Fig. 7. Percentage of women and men about opinion about talking about abortion at home (n=311) 173

Ryc. 8. Procentowe ujęcie respondentów według opinii dotyczącej skutków usunięcia ciąży (n=311) Fig. 8. The percentage of respondents according to the opinion about consequences of abortion (n=311) Ryc. 9. Procentowe ujęcie respondentów według opinii dotyczącej skutków usunięcia ciąży w zależności od wieku respondentów (n=311) Fig. 9. The percentage of respondents in the opinion about consequences of abortion depending on the age of the respondents (n=311) 174

biety, wyrażające się niezdolnością do wyrażania swojego gniewu, złości i do pogodzenia się z utratą dziecka oraz brak spokoju (Briere-Loth 1993). Z badań przeprowadzonych przez dra Roya Speckhardta na Uniwersytecie Minesota w 1985 roku wynika, że aż 100% badanych kobiet odczuło po dokonaniu aborcji smutek z powodu straty dziecka, 92% czuło się winne dokonania czegoś złego, 81% odczuwało krzywdę i tyle samo myślało o straconym dziecku, 73% dotknęła depresja i tyle samo czuło się niezręcznie w obecności dzieci, 61% sięgnęło po używki, a 23% próbowało dokonać samobójstwa (Aborcja... 2004). Wyróżnia się takie psychiczne przerwania ciąży, jak depresja, lęk, zaburzony sen, choroby psychosomatyczne, autodestrukcja, uzależnienia. Wykonanie zabiegu aborcji wiąże się także z pojawieniem się schizofrenii czy natręctw (Chazan 2009). Jeżeli chodzi o skutki społeczne, to mówi się o naruszeniu więzi solidarności i jedności, które opierają się na zależnościach duchowych łączących wszystkich ludzi, ale nie należy zapominać o pokrewieństwie ciała krwi. Skutki aborcji nie dotyczą tylko kobiety, ale także jej męża czy partnera, rodzeństwa nienarodzonego dziecka, dziadków i dalszych krewnych oraz innych osób, które o tym wiedzą, czy nawet personelu będącego przy zabiegu (Bołoz 2007). Jan Paweł II w Evangelium vitae zawarł, że poprzez jakiekolwiek zabójstwo narusza się solidarność oraz jedność pochodzącą z pokrewieństwa duchowego wszystkich ludzi (Jan Paweł II 1996). Analizując odpowiedzi na pytanie, jakie są najbardziej przykre konsekwencje aborcji, nasi ankietowani odpowiedzieli, że niepłodność (37% respondentów) (ryc. 8). Ponad 45% osób między 35 a 44 rokiem życia opowiedziało się za tym efektem (ryc. 9). Najmniejsza liczba osób w wieku powyżej 45 roku stwierdziła, że niepłodność nie jest najbardziej przykrym skutkiem. To psychiczne konsekwencje zaliczają się do tych ważnych (uraz psychiczny, niechęć do kolejnego dziecka). Tylko 1% respondentów nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie (osoby w wieku między 18 a 24 rokiem życia oraz powyżej 45 lat) (ryc. 8 i 9). Różnice między licznością oczekiwaną a obserwowaną okazały się istotne w zależności od płci (χ 2 =18,43; p=0,001) i wieku respondentów (χ 2 =42,3; p=0,000). Ponad połowa naszych ankietowanych uważa, że konsekwencje przerwania ciąży odczuwa kobieta, a tylko 4% zaznaczyło, że jej mąż albo partner (ryc. 10). Natomiast 17% osób stwierdziło, że te skutki dotyczą wszystkich, którzy o tym wiedzą. W zależności od wieku respondenci nie wykazali zbytniego wychylenia od tych odpowiedzi (ryc. 11). Różnice między licznością oczekiwaną a obserwowaną okazały się istotne w zależności od płci respondentów (χ 2 =24,77; p=0,000). Około 64% ankietowanych z naszego sondażu uważa, że wiara ma wpływ na stosunek do aborcji, z czego 42% stwierdza, że na pewno, a 22% nie jest do końca przekonana odnośnie do tej odpowiedzi (ryc. 12). Natomiast 36% respondentów stwierdziło, że wiara nie ma na to wpływu, bo to są dwie różne rzeczy. Najwięcej osób powyżej 45 roku życia uważa, że wiara ma wpływ na stosunek do aborcji (ryc. 13). Tyle samo osób między 35 a 44 rokiem życia oznaczyło, że wiara zarówno ma wpływ, jak i nie ma wpływu. Około 45% respondentów między 25 a 34 rokiem życia uznało, że nie ma ona wpływu na stosunek do aborcji (ryc. 13). Większość odłamów chrześcijaństwa potępia usunięcie ciąży, uznając to za morderstwo. Jedyny dopuszczalny warunek istnieje wtedy, kiedy życie kobiety jest zagrożone. W katolicyzmie i prawosławiu aborcja jest zakazana (Kowalski 2007). 175

Ryc. 10. Procentowe ujęcie respondentów odnośnie do pytania o to, kogo dotyczą skutki aborcji (n=311) Fig. 10. The percentage of respondents according to the opinion about who are into impact and consequences of abortion (n=311) Ryc. 11. Procentowe ujęcie respondentów różnego wieku odnośnie do pytania o to, kogo dotyczą skutki aborcji (n=311) Fig. 11. Percentage of respondents of different ages about the opinion of who is connected with impact and consequences of abortion (n=311) 176

Ryc. 12. Opinie respondentów na temat, czy wiara ma wpływ na stosunek do przerywania ciąży (n=311) Fig. 12. Respondents opinions about whether religion has an influence on the opinion to abortion (n=311) Ryc. 13. Opinie respondentów w różnym wieku na temat, czy wiara ma wpływ na stosunek do przerywania ciąży (n=311) Fig. 13. Opinions of respondents about whether religion has an influence on the opinion of abortion (n=311) Islam nie potępia zabiegu usunięcia ciąży jak większość wyznań chrześcijańskich. Muzułmanie twierdzą, że Bóg obdarza embrion duszą dopiero po upływie 120 dni od zapłodnienia, więc aborcja jest zakazana od 4 miesiąca. Wyznawcy judaizmu mają zakaz wykonywania takiego zabiegu, z wyjątkiem zagrożenia życia matki. Hinduizm zabrania całkowicie usunięcia ciąży, co wiąże się z ciężkim grzechem. Buddyzm także się sprzeciwia odbieraniu świadczonego życia (Kowalski 2007, Ślipko 2009, 2010). 177