FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 259 (4), 121 126 Bożena NOWAKOWICZ-DĘBEK, Olga ONDRAŠOVIČOVÁ 1, Leon SABA, Wioletta WNUK, Krzysztof DZIOCH 2 WPŁYW RÓŻNYCH WARUNKÓW UTRZYMANIA LISÓW NIEBIESKICH NA WYBRANE PARAMETRY HODOWLANE EFFECT OF DIFFERENT MAINTENANCE CONDITIONS OF BLUE FOX ON CHOSEN BREEDING PARAMETERS Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska, Akademia Rolnicza ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: bozena.nowakowicz@ar.lublin.pl 1 Uniwersytet Medycyny Weterynaryjnej, ul. Komenského 73 041 81 Koszyce, Republika Słowacji 2 Powiatowy Inspektorat Weterynarii w Jędrzejowie ul.głowackiego 13, 28-300 Jędrzejów Abstract. The investigations performed aimed at determination the effect of different maintenance conditions of blue fox on some breeding parameters. The animals born at the farm conditions constituted the control while the experimental group included the pups born in the enclosed chamber with air flow supplied. Throughout the experimental period, the foxes were provided with the same dietary units according to the current feeding standards for fur animals and suitable for the age groups. A change of fox maintenance conditions from the pavilion to chamber ones induced, beside the positive scores for the animal conformation and body measurements, a serious decrease of offspring number. Słowa kluczowe: lisy niebieskie, parametry hodowlane, warunki utrzymania. Key words: blue fox, breeding parameters, maintenance conditions. WSTĘP W każdym organizmie funkcjonuje rozwinięty mechanizm samoregulacji, który w zależności od ilości i jakości dostarczanego pożywienia, wielu czynników środowiskowych (w tym mikroklimatycznych) dostosowuje swój organizm do prawidłowego funkcjonowania. Dlatego tak ważne jest zapewnianie zwierzętom optymalnych warunków chowu czy hodowli. Jest to również podstawowy warunek równowagi w środowisku, w którym żyją zwierzęta, poziomu ich dobrostanu, gdyż przekłada się to bezpośrednio na stan ich zdrowia i wyniki hodowlane czy produkcyjne (Socha 1995; Izdebska-Szymona 1999; Nowicki i in. 2001; Nowakowicz-Dębek i in. 2004, 2005). Stosowanie odmiennego, od tradycyjnego, systemu utrzymania zwierząt futerkowych zostało wprowadzone w krajach skandynawskich (Korhonen i in. 2004). Badania w tym zakresie są obecnie na etapie wstępnym. Celem niniejszej pracy było wykazanie wpływu różnych warunków utrzymania na wybrane parametry użytkowe lisów niebieskich. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono na fermie lisów niebieskich zlokalizowanej w południowej części kraju. W okresie prowadzenia badań na fermie przebywało 50 samic stada podstawowego,
122 B. Nowakowicz i in. które utrzymywano w klatkach w systemie pawilonów. Potomstwo tych osobników stanowiło grupę kontrolną. Na potrzeby doświadczenia grupę lisów niebieskich (20 samic) umieszczono w pomieszczeniu zamkniętym (halowym) z zachowanym przepływem powietrza. Młode pochodzące od tych matek stanowiły grupę doświadczalną. Wszystkie zwierzęta przez cały czas badań objęte były opieką weterynaryjno-zootechniczną. Lisy otrzymywały jednakowe dawki pokarmowe, na podstawie norm żywienia zwierząt futerkowych, dostosowane do grupy wiekowej (Barabasz i in. 1994). W obu grupach prowadzono kontrolę warunków utrzymania, co stanowiło element wcześniejszych badań (Nowakowicz-Dębek i in. 2004). Na podstawie uzyskanych wyników rozrodu w obu badanych grupach wyliczono średnią liczbę zwierząt odchowanych od samicy, dokonano czterokrotnego pomiaru masy ciała (w wieku około 2,5, 3,5, 4,5 miesiąca oraz pół roku) oraz przeprowadzono ocenę licencyjną z wykorzystaniem wzorca oceny lisów (Wzorzec lisów polarnych 1999). W analizie statystycznej zastosowano test podwójnej klasyfikacji krzyżowej. Wszystkie wyniki scharakteryzowano poprzez średnią arytmetyczną ( x ), odchylenie standardowe (SD). Istotności statystyczne dla poszczególnych parametrów określano przy p 0,01 oraz p 0,05. WYNIKI I DYSKUSJA Warunki żywienia i utrzymania zwierząt mają istotny wpływ na ich stan zdrowia, produkcyjność i parametry rozrodu. Niewłaściwe warunki utrzymania, wynikające z nieoptymalnych czynników mikroklimatycznych, mogą zakłócać homeostazę organizmu zwierząt. Prowadzić to może do zaburzenia prawidłowych funkcji organizmu, równocześnie obniżając produkcyjność (Izdebska-Szymona 1999; Szeleszczuk i Niedbała 1999; Przysiecki 2000; Zoń i in. 2000b; Nowakowicz-Dębek i Łopuszański 2004). Zestawienie wybranych parametrów produkcyjności lisów polarnych objętych doświadczeniem przedstawiono na rys.1, 2 oraz w tab.1. Większą liczbę zwierząt odchowanych od samicy uzyskano w grupie kontrolnej średnio 4 osobniki (4,1 samca, 3,9 samicy) rys.1. Różnice w odchowie potomstwa pomiędzy analizowanymi grupami były nieznaczne, a więc nie różniły się istotnie statystycznie. W ostatnich latach zaobserwowano znaczne problemy w rozrodzie lisów polarnych. Wskaźnik zwierząt urodzonych oraz odchowanych ulega obniżeniu. Ponieważ układ rozrodczy jest czułym bioindykatorem, niewłaściwe warunki utrzymania oraz żywienia, a zwłaszcza niski stan sanitarny karmy negatywnie wpływają na jego funkcjonowanie (Szeleszczuk i Niedbała 1999; Nowakowicz-Dębek i in. 2004). Na rysunku 2 przedstawiono uśrednione wyniki czterokrotnych pomiarów masy ciała osobników objętych doświadczeniem. Wyniki pierwszego pomiaru (około 2,5 miesiąca życia) wskazywały na lepszy wzrost szczeniąt utrzymywanych w warunkach fermowych. Dane te jednak nie różniły się istotnie statystycznie. W czasie drugiego pomiaru masy ciała istniejące różnice ulegały zmniejszeniu. W trakcie kolejnych pomiarów odnotowano wyraźny wzrost masy ciała lisów w grupie doświadczalnej, przy czym różnice istotne statystycznie dotyczyły pomiaru w okresie uboju (10,15kg m.c.), przy p 0,05. Wyniki badań własnych potwierdzają rezultaty osiągnięte przez innych autorów (Zoń i in. 2000 a; Nowicki
Wpływ różnych warunków utrzymania lisów... 123 i in. 2001), którzy wskazują na zależność wyników produkcyjnych od czynników środowiskowych i poziomu dobrostanu. Przysiecki (1991) zaś wskazuje na możliwość regulacji wielkości masy ciała zwierząt poprzez skracanie dnia świetlnego. 5 4 4,1 3,9 3,5 3,6 Zwierzęta Animals 3 2 1 0 Grupa Gupa kontrolna kontrolna Control Control group group samce - male samice - female Grupa doświadczalna Experimental group Rys.1. Średnia liczba odchowanych szczeniąt Brak statystycznie istotnych różnic. Fig.1. Average number of animals reared Not significant differences. (XII) a a Miesiące Miesiące Months X/XI IX VIII 0 2 4 6 8 10 12 Grupa grupa doświadczalna experimental Experimental group [kg m.c kg kg b.m.] m.c. Grupa grupa kontrolna control Control group group kg b.m. Rys. 2. Zestawienie pomiarów masy ciała lisów Wartości oznaczone tymi samymi literami a różnią się istotnie przy p 0,05. Fig. 2. Comparison of fox body weight measurements Values denoted with the same letters a differ significantly at p 0.05. Lepsze wyniki pokroju lisów uzyskano w grupie doświadczalnej. Średnia suma punktów w tej grupie wynosiła 17,65 (tab.1). W ocenach poszczególnych cech wyższa punktacja dotyczyła: wielkości, czystości okrywy i jakości okrywy włosowej w grupie doświadczalnej.
124 B. Nowakowicz i in. Odmienne wyniki odnotowano natomiast podczas oceny typu barwnego. Przysiecki (1991, 2000) podaje, że zmiana warunków utrzymania, zaciemnianie pawilonów może wpłynąć na pogorszenie oceny licencyjnej, ale przyspiesza wytwarzanie okrywy zimowej i wpływa na powstawanie skór o wysokich walorach kuśnierskich. Zoń (2000 b) zwraca uwagę na ogromny wpływ żywienia na jakość okrywy włosowej lisów. W przypadku niewłaściwej dawki pokarmowej i przy niskim stanie sanitarnym karmy obserwuje się obniżenie parametrów zdrowia i pokroju zwierząt. Tabela 1. Ocena pokroju lisów niebieskich Table 1. Grading traits of blue fox Parametry Parameter Wielkość zwierzęcia Animal size Typ barwny Coloured type Czystość okrywy Hair coat cleanness Jakość okrywy Hair coat quality Suma Total points Brak statystycznie istotnych różnic. Not significant differences. Ocena Scores min max Grupa kontrolna Control group Grupa doświadczalna Experimental group [pkt pcs] x ±SD x ±SD 0 6 4,96±0,61 6,00±0,01 0 3 3,00±0,00 2,84±0,25 0 3 2,00±0,59 2,31±0,43 0 8 5,90±0,87 6,50±0,47 20 15,83±1,37 17,65±1,21 W przeprowadzonym doświadczeniu wykazano relacje środowisko (ferma) zwierzę. Poprzez obniżenie podstawowych parametrów mikroklimatu dążono do wykazania pojawienia się zaburzeń w organizmie zwierząt przekładających się na wyniki niektórych parametrów hodowlanych, istotnych z punktu widzenia ekonomicznego dla hodowców. Dążenie więc wielu organizacji ekologicznych do hermetyzacji obiektów może istotnie wpłynąć na pogorszenie wyniku finalnego produkcji. PODSUMOWANIE Zmiana warunków utrzymania lisów z pawilonowego na halowy (hermetyzacja obiektów) wpływa korzystnie na wyniki oceny pokroju i końcową masę ciała lisów polarnych. Obniża natomiast wyniki rozrodu (tj. odchowu potomstwa). PIŚMIENNICTWO Barabasz B., Bielański P., Niedźwiadek S., Sławoń J. 1994. Normy żywienia mięsożernych i roślinożernych zwierząt futerkowych. IFiŻZ PAN, Jabłonna. Izdebska-Szymona K. 1999. Skażenia powietrza w aspekcie immunotoksykologii. Wpływ ksenobiotyków na organizm zwierząt i człowieka [w: Biologiczne monitorowanie skażenia środowiska]. Red. A.K. Siwicki. IRS, Olsztyn, 189 198. Korhonen H.T., Rekilä T., Kivinen T., Jauhiainen L. 2004. Comparison of hall and shed as housing environments for blue foxes. Scientifur. 28 (3), 7 10.
Wpływ różnych warunków utrzymania lisów... 125 Nowakowicz-Dębek B., Łopuszyński W. 2004. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zmiany w organizmie lisów polarnych. Med. Weter. 60 (8), 845 848. Nowakowicz-Dębek B., Ondrasovic M., Saba L., Krukowski H., Bis-Wencel H., Vargova M. 2005. The effect of volatile air pollutants on immunoglobulin level in polar fox. Folia Vet. 49 (4), 198 201. Nowakowicz-Dębek B., Saba L., Bis-Wencel H., Wnuk W. 2004. Uwalnianie lotnych substancji gazowych w zależności od warunków utrzymania lisów polarnych (Alopex lagopus). Ann. UMCS, Sec. EE 22 (47), 351 357. Nowicki S., Przysiecki P., Cholewa R. 2001. Wpływ niektórych zabiegów zootechnicznych na użytkowość produkcyjną lisów polarnych. Zesz. Nauk. PTZ 58, 145 155. Nowkowicz-Dębek B., Zoń A., Saba L., Mazur A. 2004. Wpływ gazowych zanieczyszczeń powietrza na wybrane wskaźniki rozrodu lisów niebieskich (Alopex lagopus). Zesz. Nauk. AR Wroc. 505, 202 206. Przysiecki P. 1991. Wpływ skrócenia dnia świetlnego na przyrost masy ciała, pokrój i jakość skór lisów polarnych. Zesz. Nauk. AR Wroc. 36, 131 147. Przysiecki P. 2000. Wpływ fotoperiodyzmu na użytkowość lisa polarnego i pospolitego. Zesz. Nauk. AR Wroc., Rozpr. 371. Socha S. 1995. Wyniki pracy hodowlanej nad lisami polarnymi na przykładzie fermy reprodukcyjnej. Zesz. Nauk. PTZ 21, 27 53. Szeleszczuk O., Niedbała P. 1999. Zaburzenia w płodności i plenności lisów polarnych niebieskich. Zesz. Nauk. PTZ 42, 255 265. Wzorzec lisów polarnych. 1999. CSHZ, Warszawa. Zoń A., Bielański P., Sławoń J., Zając J. 2000 a. Charakterystyka wyników produkcyjnych lisów polarnych niebieskich na tle ich warunków utrzymania i dobrostanu. Zesz. Nauk. PTZ 53, 7 13. Zoń A., Sławoń J., Bielański P., Zając J., Piórkowska M. 2000 b. Wpływ żywienia na jakość okrywy włosowej lisów polarnych niebieskich. Rocz. Nauk. Zootech. 6 Supl., 314 317.