CIEPŁO ZIEMI BLIŻEJ CZŁOWIEKA Beata Kępińska Polskie Stowarzyszenie Geotermiczne IGSMiE PAN XI Forum Czystej Energii - POLEKO, Poznań, 22-24.11.2011
YELLOWSTONE, U.S.A., 1872: pierwszy park narodowy na świecie. Powołany w celu ochrony, zachowania i właściwego udostępnienia turystycznego obszaru gejzerów, gorących źródeł oraz innych zjawisk geotermalnych. Światowy Rezerwat Biosfery i Dziedzictwa Geologicznego
BEZPOŚREDNIE WYKORZYSTANIE ENERGII GEOTERMALNEJ ŚWIAT, 2010 (Lund et al., 2010) Sposób wykorzystania Ciepłownictwo (ogrzewanie pomieszczeń, c.w.u.) pompy ciepła ( płytka geotermia ) Zainstalowana moc Produkcja ciepła (MW t ) (TJ/r) 35 236 214 782 Ciepłownictwo (ogrzewanie pomieszczeń, c.w.u.) 5 394 62 984 ( głęboka geotermia ; odwierty 1 3 km) Pływalnie, balneoterapia 6 689 109 032 Ogrzewanie szklarni, podgrzewanie glebowe 1 544 23 264 Akwakultury 653 11 521 Zastosowania przemysłowe 533 11 746 Odladzanie jezdni, chodników, pasów startowych 368 2 126 Suszenie produktów rolnych 127 1 662 Inne 41 956 Razem 50 583 438 071 Zastosowania bezpośrednie - 78 krajów (Europa 24 kraje, głównie ciepłownictwo, rekreacja, balneoterapia głęboka geotermia, płytka geotermia (pompy ciepła) 2005 2009 r.: ~ 79% wzrostu zainstalowanej mocy i 60% produkcji ciepła (2000 2004 r.: wzrost po ~50% i ~50%) Generacja energii elektrycznej 24 kraje (+3 binarne, 100-130ºC)
CIEPŁO ZIEMI BLIŻEJ CZŁOWIEKA - W ROZWOJU CYWILIZACJI, LECZNICTWIE, TURYSTYCE PRZYKŁADY
EPOKA BRĄZU: ETRUSKOWIE (1200 300 p. Chr.) - OJCOWIE PRZEMYSŁU GEOTERMALNEGO Wiele osad i miast założono w pobliżu ciepłych źródeł (miasta i łączące je drogi były przejęte później przez Rzymian...), Górnictwo i przetwórstwo kruszców, rud i skał pochodzenia hydrotermalnego (Ag, Cu, Fe, Pb, alabaster, borany, kaolin, siarka, krzemionka, trawertyny ), Minerały hydrotermalne stosowane do wyrobu ceramiki, barwników, malowideł, maści leczniczych, Rozwój wielu technologii, w tym m.in. emaliowania wyrobów ceramicznych (na bazie boraksu odzyskiwanego z gorących źródeł), Trawertyny i alabastry stosowane jako materiały rzeźbiarskie i budowlane, Handel produktami genezy hydrotermalnej w basenie Morza Śródziemnego, Rozwój sposobów leczenia i kąpieli w wodach geotermalnych pierwsze łaźnie publiczne (balnea i thermae).
WODY GEOTERMALNE W MEDYCYNIE CHIŃSKIEJ Tradycja stosowania wód geotermalnych sięga przynajmniej 3000 przed Chr. (nawadnianie upraw, pranie, gotowanie, kąpiele, zastosowania terapeutyczne) Pekin uzdrowisko Jiuhua stosujące wody geotermalne w lecznictwie i rekreacji Ustalenie zasad terapii wodnej: - Zimne choroby, np. artretyzm, reumatyzm, schorzenia układu ruchu leczenie wodami ciepłymi (geotermalnymi); - Choroby, którym towarzyszy wysoka temperatura - leczenie chłodnymi wodami; - Choroby skórne leczenie wodami siarczkowymi. Współczesne ośrodki rekreacyjne i lecznicze w Chinach często stosują tradycyjne metody leczenia i tradycyjne elementy architektoniczne
JAPONIA Najstarsze ośrodki kultury japońskiej były zakładane w sąsiedztwie ciepłych źródeł (11 000 5 000 p. Chr.) Beppu geotermalne uzdrowisko Wysoki poziom medycyny i rekreacji z zastosowaniem wód geotermalnych - od X w. rozwój wielu uzdrowisk Wiele świątyń dla kultu gorących źródeł i ich bóstw ( turystyka pielgrzymkowa do źródeł i świątyń) 1710 pierwsze książki medyczne na temat kąpieli w ciepłych wodach, przewodniki po uzdrowiskach, itp.. Współczesna turystyka związana jest często ze zjawiskami wulkanicznymi i geotermalnymi Ochrona zjawisk geotermalnych: Prawo Gorących Źródeł - 15 parków narodowych Hotele (onsen): szeroki wachlarz zabiegów tradycyjnej medycyny i wód geotermalnych
EUROPA - STAROŻYTNE MIEJSCA KULTU I LECZNICTWA ZWIĄZANE Z WODAMI GEOTERMALNYMI Hierapolis (Pamukkale wsp. Turcja): święte miasto założone w II w. przed Chr. przez Rzymian (świątynie, amfiteatr, łaźnie), współcześnie atrakcja przyrodnicza i turystyczna Pergamon: - jeden z głównych ośrodków politycznych i kulturalnych świata hellenistycznego Asclepieon - centrum świątynno-lecznicze w pobliżu ciepłych źródeł poświęcone Asklepiosowi bogowi medycyny ( najstarsza świątynia z 4 w. przed Chr.) - Rozwój greckiej szkoły przyrodolecznictwa: połączenie stosowania wód i ziołolecznictwa, kąpiele i picie wód z ciepłych źródeł, irygacje, masaże, diety, terapia poprzez sen, autosugestię, muzykę,...
Milos - kopalnia kaolinitu GRECJA Milos - od starożytności kopalnie bentonitu, kaolinu, obsydianu i in. produktów działalności hydrotermalnej Termopile wąwóz z ciepłymi źródłami - miejsce słynnej bitwy Milos - plaża hydrotermalna RZYM Termy łaźnie, ośrodki wypoczynku, ćwiczeń fizycznych, życia towarzyskiego, kulturalnego, politycznego Aquincum obóz rzymski założony przy ciepłych źródłach współczesnie dzielnica Budapesztu (Węgry)
ISLANDIA Przyjęcie chrztu w 1000 r. obrzęd w ciepłych źródłach, Althing najstarszy parlament w Europie obradował od ~X w. przez wiele lat na polach sejmowych w strefie rozsuwania płyt litosferycznych z ciepłymi źródłami, Snorri Sturlosson ( ojciec literatury islandzkiej) - XV w. doprowadzenie ciepłej wody ze źródła do basenu przydomowego, Lata 1930-te początek budowy sieci geotermalnego c.o. w Reykjaviku, 1-sza szkoła z geotermalnym c.o. (1936 r.) Energia geotermalna podstawa wysokiego rozwoju gospodarczego i wysokiego poziomu życia
ISLANDIA Powszechność geotermalnych basenów, ośrodków rekreacyjnych i leczniczych Spa Blue Lagoon woda zrzutowa z elektrowni geotermalnej Svartsengi Reykjavik jeden z 8 ośrodków rekreacyjnych (190 tys. mieszkańców) Ciepła rzeka w aktywnym geotermicznie obszarze koło lodowca Vatnajokull Przydomowy basenik geotermalny
WĘGRY Heviz jezioro zasilane źródłami geotermalnymi Uzdrowiska i baseny geotermalne strategiczna oferta turystyczna Węgier, Budapeszt stolica basenów i rekreacji geotermalnej, Antyczne tradycje z czasów rzymskich, XVI i XVII w. rozkwit łaźni tureckich czynnych do dzisiaj), Heviz - największe w Europie ciepłe jezioro (48 000 m²) o temp. wody 28 C zasilane ciepłymi źródłami. Renomowany kurort (kilka Budapeszt kąpielisko geotermalne
SŁOWACJA, AUSTRIA Besenova - Słowacja Oravice, 2003 (od kilku lat duży Meander Park) Bad Blumau, Austria - geotermalne spa (woda także do ogrzewania i generacji prądu el.)
WODY I ZJAWISKA GEOTERMALNE W TURYSTYCE Gorące źródła, gejzery, obszary aktywności hydrotermalnej wyjątkowe i bardzo atrakcyjne obiekty przyrodnicze i turystyczne, w wielu krajach objęte ochroną Związane z nimi zwyczaje, wierzenia, architektura wpisane w rozwój kultury materialnej wielu krajów i narodów Funkcje w turystyce /lecznictwie/: - pływalnie rekreacyjne, baseny do terapii, wody używane w zabiegach - produkty lecznicze (sole, glinki termomineralne), - ogrzewanie obiektów turystycznych i wypoczynkowych
PRZYDATNOŚĆ LECZNICZA I TERAPEUTYCZNA WÓD GEOTERMALNYCH Temperatura ( 20ºC): Leczenie, rehabilitacja, profilaktyka chorób i wad narządu ruchu, chorób mięśni, reumatycznych, neurologicznych i in., Skład chemiczny: Leczenie chorób dróg oddechowych, dermatologicznych, układu krążenia i trawienia, dróg moczowych i nerek, cukrzycy, itd. WYMAGANIA STAWIANE WODOM DO KĄPIELI REKREACYJNYCH I LECZNICZYCH (Paczyński i Płochniewski, 1996) Przeznaczenie wód Temperatura, ⁰C Mineralizacja, g/l Rekreacyjne 24 30 < 35 Rekreacyjno lecznicze 28 32 < 40 Lecznicze 28-37 < 60
POLSKA WYKORZYSTANIE ENERGII GEOTERMALNEJ,2010/11 Temperatury wód: 20-87ºC Balneoterapia, rekreacja: - 7 uzdrowisk (Lądek - XIII w.) - 9 nowych ośrodków rekreacyjnych (otwarte w 2006 2008 r. i w 2011 r., część jako poszerzenie dotychczasowego zakresu wykorzystania geotermii w ciepłownictwie) Ciepłownictwo (od początku l. 1990.): - 4 ciepłownie /2011 r. Pompy ciepła: > 17 000 instalacji (2011) Zainstalowana moc: ok. 280 MW t (w tym ~180 MWt pompy ciepła) Produkcja ciepła: ~1 500 TJ/2008 (w tym ~ 1 000 TJ pompy ciepła) 2011 r.: - Terma Bania Białka Tatrzańska, Termy Maltańskie Poznań Polska - geotermalne: ciepłownie pracujące (1), w realizacji (2), uzdrowiska (3), ośrodki rekreacyjne otwarte w 2006 2008 r. (4), niektóre ośrodki rekreacyjne w realizacji (5), 2010/11 - w trakcie realizacji: projekty dot. rekreacji (>6), ciepłownictwa, prace badawcze, B+R,
WODY GEOTERMALNE W POLSCE Obszary występowania: - Niż Polski (główny obszar) piaskowcowe poziomy mezozoiczne, - Karpaty (głównie Podhale) wapienie i dolomity triasu, węglany eocenu środkowego, Karpaty zewnętrzne (fliszowe), zapadlisko przedkarpackie niektóre rejony i miejscowości, - Sudety (pojedyncze miejsca) skały krystaliczne i metamorficzne (strefy szczelinowe) Głębokości skał zbiornikowych i złóż: 1-4 km Temperatury skał i wód: 20-90ºC (lokalnie, głębiej stwierdzono wody o temperaturach do stu kilkudziesięciu stopni C), Mineralizacja: zróżnicowana - ~ 0,5 300 g/dm 3 Wydajności eksploatacyjne wód z otworów: kilka m 3 /h 550 m 3/ h Podane parametry - zasadnicze znaczenie dla podjęcia decyzji o eksploatacji, sposobie wykorzystania, ich opłacalności ekonomicznej i strony technologicznej) Geotermia jest dostępna cały rok: najwyższe z OŹE wskaźniki wykorzystania mocy i czasu pracy/rok (> 70 90%) - może pokrywać bazowe zapotrzebowanie na energię, Perspektywy zastosowania energii geotermalnej w Polsce: głównie ciepłownictwo, rekreacja i balneoterapia (najlepiej kaskadowo ) Istotne perspektywy rozwoju: pompy ciepła odzysk ciepła z płytszych poziomów wodonośnych i partii górotworu o niskich temperaturach (< 20ºC)
POLSKA WODY GEOTERMALNE W LECZNICTWIE UZDROWISKOWYM I REKREACJI Lądek Zdrój Najstarsze uzdrowisko w Polsce (zapisy z 1241 r.) Lądek zakład przyrodoleczniczy Wojciech Wody radoczynne, 20-44 C, bogate we fluor i krzemionkę Nigdy nie widziałem uzdrowiska, którego położenie i wygląd tak sprzyjałyby powrotowi do zdrowia i jego zachowaniu, jak Lądek (John Quincy Adams, 6. prezydent USA, 1825 1829) Lądek marmurowy basen z wodą geotermalną
Cieplice Najstarsze zapisy historyczne: 1281 r., Uzdrowisko o europejskiej sławie już w XVII XIX w., Kilka źródeł (20-44 C) i 1 odwiert (max. 60-68 C): Mineralizacja: 600 1000 mg/l, H 2 SiO 3 - do 100 mg/l, 1687 r. pobyt na kuracji Marysieńki Sobieskiej i jej licznego dworu (ok. 1000 osób)
Duszniki Pieniawa Chopina F. Chopin wystąpił z pierwszym publicznym koncertem w 1826 r.
POLSKA - OŚRODKI REKREACYJNE ( TERMY ) OTWARTE W 2006 2008, 2011 i W TRAKCIE REALIZACJI Podhale: 5 nowych ośrodków Niż Polski: Grudziądz, Mszczonów, Uniejów, Poznań (otwarte w 2006 2008 2011 r.) Zakopane Szymoszkowa Kilka w realizacji: Poddębice, Toruń, Gostynin, Kleszczów, Poręba Wlk, Podhale (różne stadia) Bardzo perspektywiczny sektor rozwoju geotermii - (duże zapotrzebowanie na nowoczesną, atrakcyjną ofertę wypoczynku, odnowy biologicznej,lecznictwa, rehabilitacji ) Bańska N., - Termy Szaflary Terma Bukowina Tatrzańska Uniejów Mszczonów
TERMY WOKÓŁ TATR POLSKA I SŁOWACJA, 2011
PODHALE - EFEKTY EKOLOGICZNE CIEPŁOWNICTWO GEOTERMALNE Ogrz. węglowe Ciepł. gazowa Ogrzewanie geotermalne Redukcja emisji Zakopane: W porównaniu z sytuacją przed wprowadzaniem c.o. geotermalnego: Średnioroczne stężenie SO 2 (mg/m 3 ), Zakopane - średnie roczne stężenie SO 2 - spadek o 60-70 % Redukcja emisji CO 2 Podhale: ~ 33,5 tys. ton/2010 r. (sprzedaż ~ 350 TJ geo-ciepła ) Redukcja emisji CO 2, 1999-2010 (tys. T/r) geotermia 1998/1999: uruchomienie ciepłowni gazowej 2001/2002: 1-szy geotermalny sezon grzewczy w Zakopanem 2011: > 1600 odbiorców, > 376 000 TJ ciepła, projekt ciepłowniczy nadal w realizacji (powinien być priorytetem) Koszty ciepła z różnych źródeł energii odbiorcy indywidualni, 2010 Źródło: PEC Geotermia Podhalańska SA
UNIEJÓW Od 2001 r. - ciepłownictwo geotermalne - Max. wydajność wydobywanej wody: 120 m 3 /h - Max. temp. wody na głowicy otworu: 69 o C - Mineralizacja wody: 6-8 g/dm 3 Zabiegi lecznicze Całkowita moc zainstalowana: 5,0 MWt: 3.2 MWt z wody geotermalnej 1,8MW z kotła na biomasę 2010: ok. 80% rynku c.o., ok. 14 TJ z geotermii Od 2008 r. Termy Uniejów, podgrzewanie murawy boiska piłkarskiego Termy Uniejów 2011 r.: plany budowy elektrowni hybrydowej, rozbudowy Term Kasztel rycerski na gorących źródłach Zdjęcia: Geotermia Uniejów
MSZCZONÓW Ciepłownia otwarta w 1999 r.: woda geotermalna stosowana do c.o., c.w.u, po schłodzeniu jako woda pitna, Od czerwca 2008 r. Termy mszczonowskie Mszczonów IG-1 głowica otworu Złoże wód geotermalnych: - maksymalna wydajność: 60 m 3 /h - temperatura wody na głowicy: 42ºC - mineralizacja wody: 0,5 g/dm 3 woda pitna System 1-otworowy: 1 otwór produkcyjny, brak zatłaczania (schłodzona woda przesyłana do wodociągu, mieszana z wodą z ujęć czwartorzędowych; część strumienia wody przesyłana do Term 2011 r.: - montaż pomp ciepła w układzie ciepłowniczym (zwiększenie odbioru ciepła z wody geotermalnej), - projekt budowy w rejonie Mszczonowa dużego parku rozrywki (m.in. z basenami geotermalnymi) Zdjęcia: Geotermia Mazowiecka, MOSiR Mszczonów
ZALETY I KORZYŚCI GEOTERMII - WÓD I ENERGII GEOTERMALNEJ nośnik ekologicznej energii cieplnej Wody geotermalne surowiec leczniczy baza dla ośrodków rekreacyjnych / leczniczych Rekreacja i lecznictwo stosujące wody geotermalne perspektywiczne i atrakcyjne dla rozwoju turystyki i miejscowości turystycznych*: Nowa atrakcyjna forma wypoczynku dla turystów i miejscowych, Poszerzenie oferty turystycznej, Zwiększenie atrakcyjności, promocja miejscowości / regionu (w wielu aspektach: kultury, tradycji, produktów regionalnych /rękodzieła, wyrobów spożywczych), Rozwój lokalnego sektora usług, powstanie nowych miejsc pracy, Lepsze i bardziej równomierne wykorzystanie bazy noclegowej w ciągu roku, Wzrost przychodów lokalnych przedsiębiorców / pracowników (w niektórych branżach) i do budżetów lokalnych samorządów, Rola w ochronie środowiska (kilka istotnych aspektów). * oczywiście - jeśli w rozważanym rejonie są zasoby o odpowiednich parametrach
POLSKA - PROJEKTY W REALIZACJI, 2011 Podhale: projekt ciepłowniczy (podłączenia nowych odbiorców, projekt wiercenia nowego otworu) priorytet, możliwe 1 2 nowe ośrodki rekreacyjne Poręba Wlk: jesień 2011: prace dot. potwierdzenia zasobów i rekonstrukcji otworu z lat 1970. (woda: Q = 12 m 3 /h, T = 42ºC) dla balneoterapii i rekreacji), Krynica /Czarny Potok/: adaptacja głębokiego otworu na wymiennik ciepła (otwór suchy ) Wierzchosławice: projekt wiercenia głębokiego otworu (temperatury ~ 90-100ºC, ciepło + generacja prądu /instalacja binarna/(?) + rekreacja) Gostynin, Kleszczów, Lidzbark W., Poddębice, Toruń: otwory wykonane, projekty w toku (Piaseczno wiercenie otworu od listopada b.r.), Następne projekty: m.in. Gorlice, Sękowa, Jaworze Opracowania dot. warunków geotermalnych, wykonalności projektów, sposobów wykorzystania, projekty badawcze, B-R
UWAGI KOŃCOWE Perspektywy geotermii w Polsce głównie ciepłownictwo, rekreacja/balneoterapia, Projekty geotermalne będą opłacalne głównie w miejscowościach już posiadających sieci ciepłownicze, przy lokalizacji otworów jak najbliżej sieci i odbiorców, w miejscowościach o skupionej zabudowie i dostatecznej liczbie odbiorców, Spodziewany wzrost konkurencyjności cen z geotermii z cenami innych nośników, Istotne efekty ekologiczne, Ważne: - właściwie rozpoznanie warunków złożowych, - usuwanie barier ekonomicznych, optymalne narzędzia ekonomiczne, - edukacja i popularyzacja, - aktywny udział we współpracy krajowej i międzynarodowej
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ XI Forum Czystej Energii - POLEKO, Poznań, 22-24.11.2011
EUROPA GŁÓWNE DZIEDZINY BEZPOŚREDNIEGO WYKORZYSTANIA (% zużywanego ciepła, TJ) Kraje wiodące: Zast. przem. 0,8% Pływalnie i balneoterapia 35,5% Suszenie 0,1% Akwakultury 6,20% Inne 3,2% Ogrzewanie szklarni 17,7% Ogrzewanie pomieszczeń 36,3% Chłodzenie pomieszczeń 0,2% Islandia wszechstronne stosowanie: ciepłownictwo (> 98% budynków), szklarnie, suszenie, akwakultury, rekreacja, lecznictwo, itd., Turcja, Francja, Niemcy, Węgry, Włochy, Słowacja, Rosja, Bułgaria, in. ciepłownictwo, rolnictwo, rekreacja, lecznictwo, Szwecja, Szwajcaria, Niemcy, Austria, Norwegia, in. pompy ciepła Wiele krajów rekreacja i lecznictwo
Instalacja Sposób wykorzystania Maksymalna wydajność wody geot. Maksymalna temperatura wody geot. Moc zainstalowana/oszacowana Wykorzys. / sprzedaż ciepła 2 całkowita z geotermii całkowita z geotermii m 3 /h o C MW t MW t TJ/r TJ/r Podhale - ciepłownia C 670 86 80,8 40,7 376 286,5 Pyrzyce ciepłownia C 340 61 48 14,8 100 60,0 Mszczonów - ciepłownia C 60 41 10,2 2,7 56,9 15,1 Uniejów - ciepłownia C 120 68 5,0 3,2 17,8 8,9 Kąp. Geot. - Szymoszkowa, Zakopane 3 R + C 80 27 0,3 0,3 3,0 3,0 Terma Bukowina Tatrzańska 4 R /B + C 40 64,5 0,35 0,35 11 11 Termy Uniejów R /B+ C 30 42 0,5 0,5 7,7 7,7 Uniejów- - podgrzewanie boiska I a 20 28 0,28 0,28 4,4 4,4 Aqua Park Zakopane R 130 36-28 0,23 0,23 1,8 1,8 Termy Podhalańskie R 25 38 0,14 0,14 5,0 5,0 Termy Mszczonowskie R 15 32 0,07 0,07 2,2 2,2 Cieplice Śląskie Zdrój B 27 36-39 0,3 0,3 10,0 10,0 Lądek Zdrój B 50 20-44 0,7 0,7 12,0 12,0 Duszniki Zdrój B, I b 20 19-21 0,05 0,05 0,7 0,7 Ciechocinek B 204,5 27-29 1,9 1,9 2,8 2,8 Konstancin B 9 21 0,01 0,01 0,2 0,2 Ustroń B 2,2 28-11 0,06 0,06 0,6 0,6 Iwonicz Zdrój B 2,5 24,5 0,01 0,01 0,4 0,4 Rabka Zdrój 5 B 4,5 28 Grudziądz-Marusza 5 B 20 20 Lubatówka 6 I c 11,0 24,5 Razem 149,9 66,3 612,5 432,3 Instalacje geotermalne w Polsce, 2010/11 r. (Kępińska, 2011) C ciepłownictwo, B lecznictwo, balneoterapia, R rekreacja, I inne
WSPÓŁCZYNNIKI FARMAKODYNAMICZNE I ODPOWIADAJĄCE IM NAZWY WÓD LECZNICZYCH (Dowgiałło i in., 1969) Zawartość składnika w 1 dm 3 wody, Typ wody 10 mg Fe + 2 + Fe + 3 Żelazista 0.7 mg As jako AsO - 2 (1 mg) lub HAsO - 4 (1.3 mg) Arsenowa 1 mg F - Fluorkowa 5 mg Br - Bromkowa 1 mg J - Jodkowa 1 mg S (H 2 S + HS - +S 2- + S 2 O 2-3 + HSO - 3 + HS 3- ) Siarczkowa 5 mg HBO 3 Borowa 100 mg rozpuszczonej SiO 2 Krzemowa 1000 mg rozpuszczonego CO 2 Szczawa 2x10-9 Ci (2 nci, 74 Bq) Temperatura wody na wypływie z ujęcia 20ºC Radoczynna Termalna
Zastosowania bezpośrednie Podstawowe dziedziny stosowania energii geotermalnej (wg Lindal a 1973)
TURYSTYKA LECZNICZA Wypoczynek i terapia podstawowe funkcje turystyki. Najpełniej realizowane w uzdrowiskach (spa), także tych korzystających z wód i energii geotermalnej. SPA w szerszym kontekście oznacza specyficzny styl życia, wypoczynku, odnowy biologicznej, połączonych z życiem kulturalnym i społecznym. Uzdrowiska (spa) powinny oferować: - Wodę (terapię poprzez ciepło i skład chemiczny), - Glinkę (peloidy), - Ruch (ćwiczenia, masaże, fitness), - Zioła, - Dietę, - Wzory zdrowego trybu życia, - Atrakcyjny krajobraz i odpowiedni klimat.
ZALETY GEOTERMALNEGO SYSTEMU CIEPŁOWNICZEGO Wygoda w obsłudze wymiennik ciepła jest praktycznie bezobsługowy, dzięki sterowaniu pogodowemu pobór ciepła jest dostosowany do zmian temperatur zewnętrznych, Brak specjalnych wymagań przewaga nad innymi systemami grzewczymi: brak dodatkowych wymagań /wentylacji, komina/. Jedyny warunek - posiadanie wewnętrznej instalacji c.o. i c.w.u. Wymiennik ciepła zajmuje niewiele miejsca i nie emituje hałasu, Brak dodatkowych kosztów konserwacji wymiennik ciepła nie wymaga specjalistycznego serwisu, systematycznej wymiany części itp., Bezpieczeństwo bezawaryjność geotermalnego systemu ciepłowniczego, Stabilne i konkurencyjne ceny nie zależą od zmian cen paliw na świecie /lokalne źródło energii geotermalnej/. Cena geo-ciepła nieco niższa od gazu (2010, 2011), Ochrona środowiska wdrożenie systemu geotermalnego na Podhalu pozwala na znaczne ograniczenie ilości emisji zanieczyszczeń, zwłaszcza w sezonie zimowym