Nowe stwierdzenia rozrodu borowiaczka Nyctalus leisleri na Pomorzu

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (6): 550 556, 2013 Nowe stwierdzenia rozrodu borowiaczka Nyctalus leisleri na Pomorzu New records of Lesser Noctule Nyctalus leisleri breeding in the Pomerania region (N Poland) MATEUSZ CIECHANOWSKI 1, GRAŻYNA SADOWSKA 1, 2, MARTA WIĘCKOWSKA 1, ANETA ZAPART 1 1 Akademickie Koło Chiropterologiczne Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra w Gdańsku Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Gdański 80 308 Gdańsk, ul. Wita Stwosza 59 e-mail: matciech@kki.net.pl 2 Wdzydzki Park Krajobrazowy 83 400 Kościerzyna, ul. Świętojańska 5E Słowa kluczowe: nietoperze, Chiroptera, rozmieszczenie, Polska, Pomorze, pojezierza. Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) jest gatunkiem nietoperza w kontynentalnej Europie ściśle związanym ze starymi drzewostanami, w Polskiej czerwonej księdze zwierząt ma status gatunku narażonego na wyginięcie (kategoria VU). W południowo-wschodniej części kraju występuje stosunkowo często i licznie, a w niektórych kompleksach leśnych (takich jak Puszcza Białowieska i Kozienicka) należy do dominujących składników chiropterofauny. W zachodniej części kraju jest już znacznie rzadszy, a na Pomorzu Gdańskim należy do najrzadszych gatunków nietoperzy odbywających rozród. Karmiące samice złowiono tu jedynie w Puszczy Darżlubskiej i na Pojezierzu Iławskim. W latach 2010 2011 autorzy stwierdzili po raz pierwszy rozród borowiaczka nad Zagórską Strugą (Trójmiejski Park Krajobrazowy) i nad rzeką Kwaczą koło Słupska. Rozmieszczenie i ochrona Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) jest gatunkiem nietoperza zasiedlającym większą część Europy od portugalskiej wyspy Madery na Atlantyku, Półwyspu Iberyjskiego, Włoch i Grecji po Wyspy Brytyjskie, Niemcy, Polskę, Łotwę i europejską część Rosji (południowy Ural i Powołże). Na Półwyspie Skandynawskim stwierdzono go jedynie w regionie Skania, położonej na południowym krańcu Szwecji. Poza Europą sięga do północnej Afryki, Turcji, Iranu, Kaukazu i Kirgizji po wschodni Afganistan, Himalaje i środkowe Chiny. Borowiaczek jest uważany za gatunek rzadki w Europie, choć lokalnie bywa częsty w Hiszpanii, południowej Francji, Niemczech i na Bałkanach (Horaček i in. 2000; Dietz i in. 2009). Jego europejską ostoję stanowi Irlandia, gdzie jest najczęstszym nietoperzem, odnotowanym na setkach stanowisk i tworzącym liczne kolonie rozrodcze, grupujące nawet do 1000 osobników. Irlandzka populacja jest jednak bardzo nietypowa, gdyż latem zasiedla głów- 550

M. Ciechanowski i in. Rozród borowiaczka na Pomorzu nie budynki, tymczasem w pozostałych krajach Europy borowiaczek jest nietoperzem leśnym, kryjącym się w dziuplach drzew i skrzynkach lęgowych (Dietz i in. 2009). Również w Polsce borowiaczek zasiedla niemal wyłącznie dziuple (Lesiński 1983; Ruczyński, Bogdanowicz 2005; Ruczyński i in. 2010) oraz skrzynki (Kowalski, Lesiński 1994, 1995; Harmata 1996; Kowalski i in. 1996; Łochyński i in. 2002). Odnotowano tylko jeden przypadek rozrodu tego gatunku na strychu domu na Kujawach, gdzie wykryto samicę z młodym, przebywającą wspólnie z niewielką kolonią borowców wielkich Nyctalus noctula (Kasprzyk 2003). Z wyjątkiem skrajnie zachodnich i południowych populacji, gatunek ten odbywa długodystansowe migracje sezonowe (do ponad 1500 km), co skutkuje licznymi stwierdzeniami borowiaczka poza granicami jego zasięgu, m.in. na Wyspach Owczych i Szetlandach (Dietz i in. 2009). Rozproszone stanowiska tego gatunku podawane są z większości makroregionów geograficznych Polski, choć do niedawna uważano, że ograniczają się do południowej i środkowej części kraju (Ruprecht 1983). Po roku 1983 stwierdzono go po raz pierwszy w Beskidach (Mysłajek 2002; Mysłajek i in. 2007; Szkudlarek i in. 2008), Sudetach (Kokurewicz 1991), na Pobrzeżu Szczecińskim, Pojezierzu Zachodniopomorskim (Wołoszyn 2001; Łochyński i in. 2002), Pobrzeżu Koszalińskim (Ciechanowski 2003), Pojezierzu Mazurskim (Kasprzyk, Ruprecht 1996) i Litewskim (Sachanowicz i in. 2001; Postawa, Gas 2003). Znaleziono również nowe stanowiska borowiaczka w Pradolinie Warciańsko-Odrzańskiej (Bajaczyk, Jurczyszyn 1999), na Wale Trzebnickim (Łupicki 1999), Płaskowyżu Rybnickim (Mysłajek i in. 2004), Pojezierzu Wielkopolskim (Łochyński i in. 2002; Łochyński, Grzywiński 2009), Nizinie Południowopodlaskiej (Sachanowicz, Krasnodębski 2003), Polesiu Zachodnim (Piskorski 2008), Nizinie Północnomazowieckiej (Lesiński i in. 2006), Wyżynie Olkuskiej (Godawa 1995) i w Kotlinie Sandomierskiej (Piskorski 2007). Borowiaczek jest uważany za gatunek rzadki w Polsce (Wołoszyn 2001), choć w południowo-wschodniej części kraju wydaje się on relatywnie częsty i przynajmniej lokalnie liczny (Kowalski, Lesiński 1994, 2004; Piskorski, Urban 2003; Piskorski i in. 2009). W niektórych rozległych, obfitujących w starodrzewia, kompleksach leśnych, takich jak Puszcza Kozienicka czy Białowieska, należy obok borowca wielkiego i nocka rudego Myotis daubentonii do dominujących składników chiropterofauny (Kowalski i in. 1996; Rachwald i in. 2001). W zachodniej części kraju gatunek ten spotykany jest o wiele rzadziej (Łochyński i in. 2002; Kowalski, Lesiński 2004), choć nawet tam można znaleźć pojedyncze stanowiska, gdzie osiąga on relatywnie wysoki współczynnik dominacji (Mysłajek i in. 2002). Na Pomorzu Gdańskim należy natomiast do najrzadszych i najmniej licznych nietoperzy przystępujących do rozrodu. Mimo szeroko zakrojonych badań, opartych na odłowach w sieci nad wodami i w lasach, karmiące samice złowiono dotychczas jedynie w Puszczy Darżlubskiej koło Wejherowa (2 stanowiska Ciechanowski 2003) oraz w Parku Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego (1 stanowisko Ciechanowski i in. 2002). Dotychczas w Polsce nie znaleziono borowiaczków w okresie zimowym (Sachanowicz i in. 2006), natomiast w okresie wędrówki jesiennej pojedyncze osobniki mogą pojawiać się nawet w centrach dużych miast (Gawlak 1995; Łochyński i in. 2002). Borowiaczek objęty jest w Polsce ochroną ścisłą, umieszczono go w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa 1992), a w Polskiej czerwonej księdze zwierząt zaklasyfikowano go do kategorii VU (narażony Wołoszyn 2001). Nowe stanowiska W latach 2010 2011 odnaleziono dwa nowe stanowiska rozrodu borowiaczka na Pomorzu Gdańskim (sensu Markowski, Buliński 2004): 1. Dolina Zagórskiej Strugi, województwo pomorskie, powiat wejherowski, gmina Rumia, Trójmiejski Park Krajobrazowy, oddział 75t leśnictwa Stara Piła, nadleśnictwo- 551

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 Gdańsk (54 32 36,81 N, 18 21 32,32 E). Stanowisko znajduje się w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, makroregionie Pojezierza Wschodniopomorskiego i mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego (Kondracki 2009). Wieczorem, 10.07.2010 roku, złowiono dorosłą, karmiącą samicę borowiaczka (ryc. 1B) w sieć chiropterologiczną rozpiętą nad potokiem Zagórska Struga. Brzegi cieku porośnięte są przez łęg jesionowo-olszowy, a zbocza doliny głównie przez grądy, acydofilne lasy dębowo-bukowe oraz kwaśne i żyzne buczyny niżowe. Długość przedramienia złowionego osobnika wynosiła 43,2 mm, a masa ciała 14 g. A B Ryc. 1. Dorosłe, karmiące samice borowiaczka Nyctalus leisleri złowione na Pomorzu (A rzeka Kwacza koło Kozłówka, powiat słupski, 23/24.07.2011 r.; fot. M. Więckowska; B Dolina Zagórskiej Strugi koło Rumii, 10.07.2010 r.; fot. G. Sadowska) Fig. 1. Adult, lacta ng females of Lesser Noctule Nyctalus leisleri captured in the Pomerania region (A the Kwacza river near Kozłówek, the district of Słupsk, 23/24 July, 2011; photo by M. Więckowska; B the Zagórska Struga Valley near Rumia, 10 July, 2010; photo by G. Sadowska) 552

M. Ciechanowski i in. Rozród borowiaczka na Pomorzu 2. Kozłówek koło Lulemina, województwo pomorskie, powiat słupski, gmina Kobylnica, otulina Parku Krajobrazowego Dolina Słupi (54 20 12,64 N, 16 58 46,85 E). Stanowisko znajduje się w podprowincji Pobrzeży Południowobałtyckich, makroregionie Pobrzeża Koszalińskiego i mezoregionie Równiny Sławieńskiej (Kondracki 2009). W nocy 23/24.07.2011 roku złowiono karmiącą samicę borowiaczka (ryc. 1A) w sieć chiropterologiczną rozpiętą nad rzeczką Kwaczą otoczoną wąskim pasem lasów łęgowych (w przewężeniu rozdzielającym dwie części niewielkiego kompleksu drzewostanów gospodarczych), w sąsiedztwie rozległych łąk i alei starych drzew. Długość przedramienia złowionego osobnika wynosiła 44,7 mm, a masa ciała 17 g. Dyskusja Oba złowione osobniki uzupełniają wiedzę na temat rozmieszczenia borowiaczka w północnej Polsce. Karmiąca samica z Doliny Zagórskiej Strugi reprezentuje pierwsze stwierdzenie tego gatunku w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym i na Pojezierzu Kaszubskim (Jarzembowski, Stępniewska 1996). Stanowisko to jest jednak położone w relatywnie niewielkiej odległości od dotychczas znanych stanowisk rozrodu tego gatunku w Puszczy Darżlubskiej 13 km od oddziału 158 leśnictwa Orle koło Wejherowa (Pradolina Łeby i Redy) oraz 12 km od oddziału 120g leśnictwa Sławutówko na Wysoczyźnie Żarnowieckiej (Ciechanowski 2003). O wiele cenniejsze jest złowienie karmiącej samicy borowiaczka w Kozłówku koło Lulemina, będące pierwszym stwierdzeniem tego gatunku na Pomorzu Środkowym i stanowiące uzupełnienie luki w znanym rozmieszczeniu gatunku między stanowiskami w Puszczy Darżlubskiej i w okolicach Szczecina (Cedyński Park Krajobrazowy i nadleśnictwo Rokita; Łochyński i in. 2002). Mimo intensywnych poszukiwań, gatunek ten nie był dotąd stwierdzony w Parku Krajobrazowym Dolina Słupi (Ciechanowski i in. 2006a). Powyższe wyniki potwierdzają rzadkość borowiaczka na Pomorzu Gdańskim. Jego udział wśród nietoperzy chwytanych w sieci na tym terenie wynosił od 0 3%, podczas gdy udział blisko spokrewnionego i charakteryzującego się podobną łownością borowca wielkiego Nyctalus noctula od 8 37% (Ciechanowski i in. 2002; Ciechanowski 2003; Ciechanowski i in. 2006a, b; Ciechanowski i in. 2008). Tymczasem udział borowiaczka i borowca wielkiego wynosił odpowiednio: w Puszczy Białowieskiej 14 i 31% (Rachwald i in. 2001), w Puszczy Kozienickiej 13 i 35% (Kowalski i in. 1996), w Lasach Łukowskich 7 i 32% (Sachanowicz, Krasnodębski 2003), a w Lasach Strzeleckich 12 i 42% (Piskorski i in. 2009). Liczba znanych stanowisk borowiaczka byłaby większa, gdyby uwzględnić stwierdzenia dokonane za pomocą szerokopasmowego detektora ultradźwięków, zwłaszcza w ramach przeprowadzanych ocen oddziaływania na środowisko różnych inwestycji elektrowni wiatrowych i dróg ekspresowych (M. Ciechanowski npbl.). Wielu autorów sugeruje, że odróżnienie sygnałów echolokacyjnych borowiaczka od innych gatunków nietoperzy (szczególnie borowca wielkiego) nie nastręcza trudności i pozwala na pewne stwierdzenie tego gatunku w terenie (Ahlén 1990; Barataud 1996; Ahlén, Baggøe 1999). W rzeczywistości jednak, parametry jego sygnałów w niektórych sytuacjach bywają bardzo podobne do sygnałów mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus, a ich rozróżnienie w oparciu o analizę bioakustyczną może być wówczas bardzo trudne lub wręcz niemożliwe (Skiba 2003). Począwszy od lat 80. XX wieku Dolina Zagórskiej Strugi jest projektowanym rezerwatem przyrody, którego powierzchnia miała pierwotnie wynosić 288 ha. Celem jego utworzenia miała być ochrona dobrze zachowanych zbiorowisk leśnych o różnym stopniu naturalności oraz wielu rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w tym licznych taksonów o podgórsko-górskim typie rozmieszczenia (Przewoźniak 2001). Późniejsze badania faunistyczne wykazały również obecność w Dolinie interesującej entomofauny i awifauny, charakteryzujących się wysokim bogactwem gatunkowym i udziałem gatunków szczególnej tro- 553

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 ski (Ciechanowski i in. 2001). Dotychczasowe starania na rzecz utworzenia tego rezerwatu kończyły się jednak fiaskiem, a w drzewostanach Doliny prowadzona jest nadal gospodarka leśna. Tymczasem stwierdzenie na omawianym terenie rozrodu borowiaczka gatunku umieszczonego w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Wołoszyn 2001) i bardzo rzadkiego w regionie dostarcza dodatkowego argumentu za objęciem go ochroną rezerwatową. Ponieważ nietoperz ten preferuje jako kryjówki dzienne naturalne dziuple w drzewostanach przekraczających wiek 100 lat, a unika drzewostanów młodszych (Ruczyński, Bogdanowicz 2005; Ruczyński i in. 2010), użytkowanie rębne, a także standardowe zabiegi pielęgnacyjne i hodowlane, mogą stanowić istotny czynnik ograniczający jego występowanie, przynajmniej w lokalnej skali. Podziękowania Autor dziękuje wszystkim członkom i sympatykom Akademickiego Koła Chiropterologicznego Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra, którzy uczestniczyli w badaniach nietoperzy w okolicach Rumii i Lulemina: Konradowi Bidzińskiemu, Annie Czablewskiej, Karolinie Iwińskiej, Martynie Jankowskiej-Jarek, Adamowi Koziurze, Annie Nalewaji i Piotrowi Piliczewskiemu. Józefowi Wysińskiemu z Parku Krajobrazowego Dolina Słupi za zainicjowanie i zorganizowanie badań chiropterofauny w zachodniej części otuliny parku. Markowi Zemanowi i Michałowi Piwoszowi z Nadleśnictwa Gdańsk za wszechstronne wsparcie badań nad nietoperzami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Badania przeprowadzono w oparciu o zezwolenie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nr DOP- OZGIZ.6401.09.19.2011.km PIŚMIENNICTWO Ahlén I. 1990. Identification of bats in flight. Swedish Soc. Cons. Nat. i Swedish Youth Assoc. Env. Stud. Cons., Stockholm. Ahlén I., Baggøe H.J. 1999. Use of ultrasound detectors for bat studies in Europe: experiences from field identification, surveys and monitoring. Acta Chiropterol. 1: 137 150. Bajaczyk R., Jurczyszyn M. 1999. Ssaki (Mammalia) planowanego Krzesińskiego Parku Krajobrazowego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., Seria C 46: 89 93. Barataud M. 1996. The World of Bats. Acoustic identification of French bats. Sittelle Publishers, Mens. Ciechanowski M. 2003. Chiropterofauna Puszczy Darżlubskiej. Nietoperze 4: 45 59. Ciechanowski M., Anikowska U., Nalewaja A., Przesmycka A., Biała A. 2006a. Nietoperze (Chiroptera) Parku Krajobrazowego Dolina Słupi. Nietoperze 7: 19 38. Ciechanowski M., Czablewska A., Mączyńska M., Narczyński T., Przesmycka A., Zapart A., Jarzembowski T., Rachwald A. 2008. Nietoperze (Chiroptera) Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana. Nietoperze 9: 203 224. Ciechanowski M., Garbalewski A., Kowalczyk J. K., Ożarowski D. 2001. Waloryzacja faunistyczna wybranych dolin Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Przegl. Przyr. 12 (1 2): 69 91. Ciechanowski M., Koziróg L., Duriasz J., Przesmycka A., Świątkowska A., Kisicka I., Kasprzyk K. 2002. Bat fauna of the Iława Lakeland Landscape Park (northern Poland). Myotis 40: 33 45 Ciechanowski M., Przesmycka A., Sachanowicz K. 2006b. Nietoperze (Chiroptera) Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 25: 85 100. Dietz C., Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej. Biologia, rozpoznawanie, zagrożenia. Multico Oficyna Wyd., Warszawa. Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Gawlak A. 1995. Stwierdzenie borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl) w Poznaniu. Biuletyn CIC 18/19: 21. Godawa J. 1995. Zmiany w faunie nietoperzy Ojcowskiego Parku Narodowego w latach 1950 2000. Seria badań kontrolnych w latach 1988 1989. Prądnik 9: 251 256. 554

M. Ciechanowski i in. Rozród borowiaczka na Pomorzu Harmata W. 1996. Materiały do występowania nietoperzy Chiroptera w Puszczy Niepołomickiej. Przegl. Przyr. 7: 84 87. Horaček I., Hanák V., Gaisler J. 2000. Bats of the Palearctic Region: A Taxonomic and Biogeographic Review. W: Wołoszyn B.W. (red.). Proceedings of the VIII th EBRS. I: Approaches to Biogeography and Ecology of Bats. CIC ISEZ PAN, Kraków: 11 157. Jarzembowski T., Stępniewska A. 1996. Nietoperze Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. W: Wołoszyn B.W. (red.). Aktualne problemy ochrony nietoperzy w Polsce. Materiały IX OKCh, Kraków 25 26 listopada 1995. CIC ISEZ PAN, Kraków: 69 77. Kasprzyk K. 2003. Pierwsze w Polsce stwierdzenie borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na strychu w okresie rozrodu. Nietoperze 4: 167 170. Kasprzyk K., Ruprecht A.L. 1996. Nowe stanowiska borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na Pojezierzu Mazurskim. Przegl. Przyr. 7: 71 75. Kokurewicz T. 1991. Materiały do chiropterofauny polskich Karkonoszy. Prace KTN 53: 104 116. Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kowalski M., Krasnodębski I., Sachanowicz K., Dróżdż R., Wojtowicz B. 1996. Skład gatunkowy, wybiórczość kryjówek i miejsc żerowania nietoperzy w Puszczy Kozienickiej. Kulon 1: 25 41. Kowalski M., Lesiński G. 1994. Bats occupying nest boxes for birds and bats in Poland. Nyctalus (N.F.) 5: 19 26. Kowalski M., Lesiński G. 1995. Skład gatunkowy i wybiórczość kryjówek nietoperzy w Puszczy Kampinoskiej. Przegl. Przyr. 6: 99 108. Kowalski M., Lesiński G. 2004. Status of the Leisler s bat (Nyctalus leisleri) in Poland. Nyctalus (N.F.) 10: 299 304. Lesiński G. 1983. Borowiaczki, Nyctalus leisleri (Kuhl) (Mammalia, Chiroptera) w Parku Młocińskim. Przegl. Zool. 27: 203 206. Lesiński G., Gulatowska J., Kowalski M., Fuszara E., Fuszara M., Wojtowicz B. 2006. Nietoperze Wysoczyzny Płońskiej. Nietoperze 7: 39 56. Łochyński M., Grzywiński W. 2009. Nietoperze Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Nietoperze 10: 29 41. Łochyński M., Grzywiński W., Szubert A., Jaros R., Wojtaszyn G., Szkudlarek R. 2002. Występowanie borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817) w zachodniej Polsce. Przegl. Przyr. 13: 213 217. Łupicki D. 1999. Borowiaczek Nyctalus leisleri na rozlewisku w Jędrzychowie (woj. dolnośląskie). Chrońmy Przyr. Ojcz. 55 (2): 120 122. Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Acta Bot. Cassub., Monograph. 1: 1 75. Mysłajek R. W. 2002. Nietoperze Chiroptera Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Nietoperze 3: 263 269. Mysłajek R.W., Henel K., Nowak S. 2002. Nietoperze Chiroptera rezerwatu Łężczok koło Raciborza. Nietoperze 3: 271 276. Mysłajek R.W., Henel K., Urban R., Kurek K. 2004. Nietoperze Chiroptera projektowanego rezerwatu Głębokie Doły koło Rybnika. Chrońmy Przyr. Ojcz. 60 (5): 102 104 Mysłajek R.W., Kurek K., Szura C., Nowak S., Orysiak P. 2007. Bats (Chiroptera) of the Silesian Beskid Mountains. Fragm. Faun. 50: 77 85. Piskorski M. 2007. Fauna nietoperzy Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Nietoperze 8: 3 11. Piskorski M. 2008. Fauna nietoperzy Lasów Sobiborskich. Nietoperze 9: 3 17. Piskorski M., Gwardjan M., Kowalski M., Wojtowicz B., Urban M., Bochen R. 2009. Fauna nietoperzy Parku Krajobrazowego Lasy Strzeleckie. Nietoperze 10: 15 22. Piskorski M., Urban M. 2003. Nietoperze Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 4: 21 25 Przewoźniak M. (red.) 2001. Trójmiejski Park Krajobrazowy. Przyroda Kultura Krajobraz. Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. Tom 6. Wyd. Gdańskie. Woj. Kom. Ochr. Przyr. w Gdańsku/ Woj. Konserw. Przyr. w Gdańsku. Gdańsk. Rachwald A., Boratyński P., Nowakowski W. K. 2001. Species composition and activity of bats flying over rivers in the Białowieża Primeval Forest. Acta Theriol. 46: 235 242. Ruczyński I., Bogdanowicz W. 2005. Roost cavity selection by Nyctalus noctula and N. leisleri (Vespertilionidae, Chiroptera) in Bialowieża Primeval Forest, eastern Poland. J. Mammal. 86: 921 930. Ruczyński I., Nicholls B., MacLeod C.D., Racey P.A. 2010. Selection of roosting habitats by Nyctalus noctula and Nyctalus leisleri in Białowieża Forest Adaptive response to forest management? Forest Ecol. Manage. 259 (2010) 1633 1641. 555

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 Ruprecht A.L. 1983. 0029. Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818). W: Pucek Z., Raczyński J. (red.). Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa: 78. Postawa T., Gas A. 2003. Fauna nietoperzy Wigierskiego Parku Narodowego (północno-wschodnia Polska). Studia Chiropterol. 3/4: 31 42. Sachanowicz K., Ciechanowski M., Piksa K. 2006. Distribution patterns, species richness and status of bats in Poland. Vespertilio 9 10: 151 173. Sachanowicz K., Marzec M., Ciechanowski M., Rachwald A. 2001. Nietoperze Puszczy Rominckiej. Nietoperze 2: 109 115. Sachanowicz K., Krasnodębski I. 2003. Skład gatunkowy i antropogeniczne kryjówki nietoperzy w Lasach Łukowskich. Nietoperze 4: 27 38 Skiba R. 2003. Europäische Fledermäuse. Die Neue Brehm-Bücherei, Westarp Wissenschaften, Hohenwarsleben. Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Paszkiewicz R., Mleczek T., Szatkowski B. 2008. Nietoperze Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Nietoperze 9: 29 58. Wołoszyn B.W. 2001. Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817). W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 58 59. SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (6): 550 556, 2013 Ciechanowski M., Sadowska G., Więckowska M., Zapart A. New records of Lesser Noctule Nyctalus leisleri breeding in the Pomerania region (N Poland) Lesser Noctule Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) is a migratory bat species considered rare in Europe, except for Ireland where it appears to be the most numerous vespertilionid taxon. Usually it is a strict forest dweller inhabiting natural tree holes and nesting boxes in most European countries, including Poland, while in Ireland it dwells mostly in buildings (Dietz et al. 2009). In Poland, it is a common bat occurring in large numbers in the south-eastern part of the country (Kowalski, Lesiński 2005), especially in large old-growth stands, like Białowieża (Rachwald et al. 2001) and Kozienice forests (Kowalski et al. 1996). N. leisleri is much rarer in western Poland (Łochyński et al. 2002) and is very scarce in northern lakelands and the Baltic Coast, especially in Pomerania where only 3 sites with the breeding species have been known until recently (Ciechanowski et al. 2002; Ciechanowski 2003). Lesser Noctule is considered as a vulnerable (VU) species in Poland (Wołoszyn 2001). Recently, its breeding has been recorded at two noteworthy sites in the Pomerania region, northern Poland: 1. The Zagórska Struga Valley, near Rumia, Trójmiejski Landscape Park (54 32 36.81 N, 18 21 32.32 E). In the evening on the 10th of July 2010, an adult, lactating female of N. leisleri (Fig. 1B; forearm 43.2 mm, body mass 14 g) was captured in a mist net over Zagórska Struga (stream). Banks of the stream are overgrown with alder-ash alluvial forest, while the slopes of the valley with beech, oak and hornbeam forests. 2. Kozłówek near Lulemin (54 20 12.64 N, 16 58 46.85 E). At night of 23/24 July 2011, an adult, lactating female of N. leisleri (Fig. 1A; forearm 44.7 mm, body mass 17 g) was captured in a mist net over the Kwacza river bordered by a narrow strip of alluvial forests separating two parts of small managed forest, neighbouring large meadows and a lane of old broadleaved trees. 556