JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE Badania przeprowadzone w Warszawie wykazały, że w latach 1990-2007 w mieście stołecznym nastąpił wzrost emisji całkowitej gazów cieplarnianych o około 18%, co przekłada się na wzrost współczynnika emisji liczony na 1 mieszkańca. Na terenie Warszawy współczynnik ten w ostatnich latach wzrósł o 15% i osiągnął poziom 6,29 MgCO 2 eq/rok. Kontrolę jakości powietrza w Warszawie prowadzi się od kilkudziesięciu lat. W 2004 roku dostosowano ją do przepisów i wymagań Unii Europejskiej. System monitoringu podlega stałym modernizacjom, polegającym m.in. na rozszerzaniu go o nowe zanieczyszczenia, w tym metalami ciężkimi, wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi i pyłem PM2.5. Pyły PM (ang. Particulate matter) są zanieczyszczeniami powietrza składającymi się z mieszaniny cząsteczek stałych i ciekłych zawieszonych w powietrzu, stanowiących mieszaninę substancji nieorganicznych i organicznych. Pył zawieszony PM2.5 jest substancją o średnicy aerodynamicznej ziaren mniejszej od 2,5 μm. Stężenia metali ciężkich i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w pyle PM10 (wszystkie cząstki o wielkości 10 mikrometrów lub mniejsze) są na obszarze Warszawy monitorowane od 2007 r. Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości i czystszego powietrza dla Europy monitoring stężeń pyłu PM2.5 zostanie ostatecznie wdrożony do 11 czerwca 2010 r. Przewiduje się, że w Warszawie pomiar wskaźnika średniego natężenia będzie prowadzony na dwóch stanowiskach pomiarowych, natomiast na kilku prowadzony będzie monitoring stężeń pyłu PM2.5 na potrzeby rocznych ocen jakości powietrza. W ramach Systemu Ocen Jakości Powietrza, w Warszawie aktualnie funkcjonuje: 10 stacji automatycznych, 3 stacje ręczne i 2 stacje pasywne. Są one umieszczone w różnych rejonach miasta. Stanowiska pomiarowe w zależności od badanego wpływu emisji zanieczyszczeń dzielą się na stacje: tła miejskiego, przemysłowe oraz komunikacyjne. Zainstalowane stacje badacze (79 stanowisk) kontrolują następujące substancje: 1 / 6
- dwutlenek siarki (SO2) 8 stanowisk, - dwutlenek azotu (NO2) 9 stanowisk, - tlenek azotu (NO) 9 stanowisk, - tlenki azotu (NOx) 9 stanowisk, - benzen (C6H6) 5 stanowisk, - tlenek węgla (CO) 5 stanowisk, - pył zawieszony PM10 10 stanowisk, - pył zawieszony PM2.5 3 stanowiska, - ozon (O3) 4 stanowiska, - stężenia metali w pyle PM10: arsen (As) m 3 stanowiska, nikiel (Ni) 3 stanowiska, kadm (Cd) 3 stanowiska, ołów (Pb) 4 stanowiska, - stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w pyle PM10: benzo-α-piren 4 stanowiska. Z przeprowadzanych badań wynika, że wielkości stężeń dwutlenku siarki SO2 w Warszawie w 2008 r. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Stężenia 1-godzinne (S99,7) stanowiły 9 30% (30 μg/m³ do 100 μg/m³) dopuszczalnych wartości, natomiast stężenia 24-godzinne (S99,2) mieściły się w granicach 16 32% (20 μg/m³ do 40 μg/m³) dopuszczalnych wartości, gdy jednocześnie stężenia średnioroczne (Sa) na wszystkich stanowiskach pomiarowych wynosiły 10 μg/m³. Wartości stężeń dwutlenku azotu (NO2) w Warszawie w 2008 r. na stanowiskach pomiarowych nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Stężenia 1-godzinne (S99,7) stanowiły około 50% (92 μg/m³ do 105 μg/m³) dopuszczalnych wartości, natomiast stężenia średnioroczne (Sa) na wszystkich stanowiskach pomiarowych mieściły się w granicach 50 70% (19 29 μg/m³) dopuszczalnych wartości. Na poziom stężeń dwutlenku azotu ma przede wszystkim wpływ komunikacja. Średnioroczne stężenie pyłu PM10 w ww. okresie mieściło się w granicach 52 118% (21 47,3 μg/m³) dopuszczalnych wartości. Tylko w przypadku jednego stanowiska pomiarowego stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych średniorocznych norm dla PM10 o 20%, tj. o7,3 μg/m³. 2 / 6
Wartości stężeń tlenku węgla we wszystkich punktach pomiarowych w 2008 r. nie zostały przekroczone. Również poziom stężeń średniorocznych ozonu nie przekroczył docelowych wartości. Spaliny pojazdów samochodowych są głównym źródłem emisji benzenu do środowiska. Również i w tym wypadku nie przekroczyły one wartości określonych normą. W 2008 roku stanowiska pomiarowe zarejestrowały obecność benzenu w granicach 30 60% normy (1,6 3,0 μg/m³). Wartości stężeń ołowiu na wszystkich stanowiskach pomiarowych nie przekroczyły 10% normy (do 0,05 μg/m³). Średnioroczne stężenia metali ciężkich takich jak arsenu, niklu i kadmu nie przekraczają poziomów docelowych (rysunek 1 ). Wielkości stężeń arsenu stanowią około 3% normy, kadmu 15%, a niklu około 30%. Od 2007 r. w Warszawie monitorowane są stężenia benzo-α-pirenu, zaliczanym do wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Wyniki pomiarów stacji badawczych wskazują, że wartości stężeń tego zanieczyszczenia przekraczają poziomy docelowe, które powinny być osiągnięte do 2013 r. Powstają one podczas niecałkowitego spalania wszystkich węglowodorów z wyjątkiem metanu. Wydzielają się także w trakcie spalania drewna iglastego, palenia papierosów, produkcji asfaltu, pracy pieców koksowniczych, są obecne w spalinach samochodowych i smole pogazowej. Badania stanu jakości powietrza na obszarze Warszawy w 2008 r. dla poszczególnych substancji wskazują, że poziomy dopuszczalne dla: 3 / 6
dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, ołowiu, nie przekraczają wyznaczonych norm; najwyższe stężenia dwutlenku siarki występują tam, gdzie istnieją źródła emisji powierzchniowej niskiej, związanej z indywidualnym ogrzewaniem budynków mieszkalnych; wyższe wartości stężeń tlenku węgla i benzenu występują w centralnych dzielnicach Warszawy, natomiast stężenia ołowiu są niskie na całym obszarze miasta; dwutlenku azotu nie są dotrzymywane na drogach i ulicach o bardzo dużym natężeniu ruchu pojazdów w centralnych dzielnicach Warszawy, gdzie zwarta zabudowa utrudnia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń; w tzw. kanionach ulicznych dochodzi do kumulacji dwutlenku azotu. pyłu zawieszonego PM10 nie są dotrzymywane, co wskazuje o wysokim poziomie zapylenia Warszawy; zarówno stężenia 24-godzinne jak i średnioroczne pyłu PM10 na całym obszarze Warszawy są przekroczone; w centralnych dzielnicach miasta komunikacja ma największy wpływ na wysoki poziom stężeń tego zanieczyszczenia, natomiast w dzielnicach odległych od centrum Warszawy występują przekroczenia norm pyłu PM10 związane z emisją powierzchniową; Jednocześnie poziomy docelowe dla: metali (arsen, kadm, nikiel) zostały dotrzymane, a wielkości stężeń były niskie; ozonu spełnia kryteria obowiązujących norm; wielkość natężeń ozonu w znacznym stopniu zależy od warunków meteorologicznych w okresie letnim poziomy stężeń są wysokie w dzielnicach oddalonych od ścisłego centrum Warszawy; jednocześnie poziom celu długoterminowego dla ozonu nie był dotrzymany w żadnym miejscu pomiarowym; benzo-α-pirenu znacząco przekracza normę, przede wszystkim w na obszarze tych dzielnic, gdzie wysoka emisja nie została jeszcze zlikwidowana; w okresie zimowym stężenia benzo-α-pirenu są bardzo wysokie, natomiast poza sezonem grzewczym są bardzo niskie; Miasto Stołeczne Warszawa jako strefa o nazwie aglomeracja warszawska w ocenach rocznych jakości powietrza wykonywanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska jest zaliczana do klasy czystości C ze względu na przekroczenia norm dla dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego PM10. Stan jakości powietrza w Warszawie w bardzo dużym stopniu determinowany jest przez warunki meteorologiczne, a także warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń oraz ich napływ 4 / 6
spoza terenu miasta, a nawet kraju. Dlatego też poziomy stężeń zanieczyszczeń uzyskane dla jednego roku nie mogą stanowić przesłanek do wyznaczenia priorytetów i działań szczególnie długoterminowych. W celu ustalenia trendów zmian dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu oraz pyłu PM10 posłużono się wynikami ze stacji pomiarowych o charakterze tła miejskiego z okresu 10 lat (1999-2008), pomijając stacje zlokalizowane w tzw. gorących punktach (komunikacyjne, przemysłowe). Rys.1. Uśrednione wartości średniorocznych stężeń zanieczyszczeń dla Warszawy w latach 1999-2008 Stężenia dwutlenku siarki wykazywały tendencję spadkową z niewielkimi wzrostami stężeń w granicach kilku μg/m3 w roku 2004 i 2006. Wzrost ten spowodowany był warunkami pogodowymi (długa mroźna zima). Zauważalny jest jednak niski poziom stężeń tego zanieczyszczenia, mieszczący się w przedziale od 5 do 10 μg/m3. Zarówno spadki poziomów stężeń, jak i ich wzrosty były niewielkie. 5 / 6
Tendencja zmian poziomów stężeń dwutlenku azotu miała charakter spadkowy w 2000 r.(11%), następnie w 2001 r. zanotowano wzrost (19%), przez kolejne dwa lata 2002, 2003 stężenia były stabilne, w latach 2004, 2005 nastąpił niewielki spadek (9%), w 2006 r. znaczący wzrost (40%), oraz w 2007 r. spadek (20%) i taki sam poziom utrzymał się w 2008 r. Tendencja zmian poziomów stężeń dwutlenku azotu na stacjach tła miejskiego nie wykazuje jednoznacznego wzrostu stężeń tego zanieczyszczenia w mieście, jednak analiza poziomów stężeń na stacji komunikacyjnej z lat 2004-2008 wskazuje na wzrost i wysokie poziomy dwutlenku azotu w bliskim sąsiedztwie ulic o dużym natężeniu ruchu. Stężenia pyłu PM10 w 2000 i 2001 r. zmniejszyły się w stosunku do 1999 r. o około 30%, następnie w 2002 r. wzrosły o 60%. Przez kolejne dwa lata obniżały się, a w kolejnych latach wyrastały osiągając w roku 2006 poziom zbliżony do notowanego w 1999 roku. W ostatnich latach stężenia pyłu PM10 malały. W analizowanym przedziale czasowym zauważalny jest brak zdecydowanej tendencji zmian. Jednak w stosunku do roku wyjściowego 1999 poziomy stężeń pyłu PM10 są niższe o około 27%. Opracowano na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla m.st. Warszawy na lata 2009-2013 z uwzględnieniem perspektywy do 2016, opracowanego przez Biuro Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy. Warszawa, listopad 2009 r. 6 / 6