Województwo wielkopolskie Wiedza o społeczeństwie Sprawozdanie z egzaminu maturalnego w roku 214
Opracowanie dr hab. Piotr Załęski (Centralna Komisja Egzaminacyjna) dr Barbara Freier-Pniok (Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie) Redakcja dr Wioletta Kozak (Centralna Komisja Egzaminacyjna) dr Marcin Smolik (Centralna Komisja Egzaminacyjna) Opracowanie techniczne Bartosz Kowalewski (Centralna Komisja Egzaminacyjna) Współpraca Beata Dobrosielska (Centralna Komisja Egzaminacyjna) Agata Wiśniewska (Centralna Komisja Egzaminacyjna) Wydziały Badań i Analiz okręgowych komisji egzaminacyjnych Opracowanie dla województwa wielkopolskiego Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Maciej Młynarczyk Jerzy Kraczkowski Michał Pawlak Jacek Pietrzak Centralna Komisja Egzaminacyjna ul. Józefa Lewartowskiego 6, -19 Warszawa tel. 22 536 65, fax 22 536 65 4 e-mail: ckesekr@cke.edu.pl www.cke.edu.pl
3 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 Poziom podstawowy 1. Opis arkusza Arkusz egzaminacyjny z wiedzy o społeczeństwie na poziomie podstawowym składał się z 33 zadań, w tym z 17 zadań zamkniętych róŝnego rodzaju (wyboru wielokrotnego, prawda/fałsz, na dobieranie) oraz 16 zadań otwartych. Większość zadań (24) sprawdzała umiejętności w dwóch obszarach wiadomości i rozumienia oraz korzystania, 8 zadań dotyczyło wyłącznie obszaru wiadomości i rozumienia, zaś ostatnie zadanie tworzenia informacji. Zadania 1 5 sprawdzały umiejętności przede wszystkim z zakresu bloku Społeczeństwo, 6 17 Polityka, 18 23 Prawo, 24 29 Polska, Europa, Świat. Zadania 3 32 oraz zadanie rozszerzonej odpowiedzi dotyczyły problematyki usytuowanej pomiędzy blokami Prawo oraz Polska, Europa, Świat. Za rozwiązanie wszystkich zadań zdający mógł otrzymać maksymalnie 1 punktów (w tym 43 punkty za zadania zamknięte, 42 punkty za zadania otwarte krótkiej odpowiedzi oraz 15 punktów za zadanie otwarte rozszerzonej odpowiedzi). 2. Dane dotyczące populacji zdających Tabela 1. Zdający rozwiązujący zadania w arkuszu standardowym Liczba zdających 1 883 z liceów ogólnokształcących 1 383 z liceów profilowanych 49 z techników 447 z liceów uzupełniających 1 Zdający rozwiązujący zadania w arkuszu w wersji standardowej Dane w tabeli dotyczą tegorocznych absolwentów. z techników uzupełniających 3 ze szkół publicznych 1 796 ze szkół niepublicznych 87 ze szkół na wsi 16 ze szkół w miastach do 2 tys. mieszkańców 61 ze szkół w miastach od 2 tys. do 1 tys. mieszkańców 799 ze szkół w miastach powyŝej 1 tys. mieszkańców 368 kobiety 1 18 męŝczyźni 73 Tabela 2. Zdający rozwiązujący zadania w arkuszach dostosowanych Zdający rozwiązujący zadania w arkuszach w wersji dostosowanej z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera 1 słabowidzący 2 niewidomi słabosłyszący niesłyszący 1 Ogółem 4 Do egzaminu przystąpili równieŝ absolwenci z lat ubiegłych, którzy dotychczas nie uzyskali świadectwa dojrzałości, oraz tacy, którzy uzyskali świadectwo dojrzałości we wcześniejszych latach, a w maju 214 r. przystąpili ponownie do egzaminu maturalnego w celu podwyŝszenia wyniku egzaminacyjnego albo uzyskania wyniku z wiedzy o społeczeństwie jako nowego przedmiotu.
Wiedza o społeczeństwie 4 3. Przebieg egzaminu Tabela 3. Informacje dotyczące przebiegu egzaminu Termin egzaminu 9 maja 214 r. Czas trwania egzaminu dla arkusza standardowego 12 minut Liczba szkół 288 Liczba zespołów egzaminatorów * 4 Liczba egzaminatorów * 92 Liczba obserwatorów 1 ( 143) 3 Liczba w przypadku: uniewaŝnień 1 99 ust.1 stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez zdającego wniesienia lub korzystania przez zdającego w sali egzaminacyjnej z urządzenia telekomunikacyjnego zakłócenia przez zdającego prawidłowego przebiegu części egzaminu w sposób utrudniający pracę pozostałym zdającym 99 ust.2 stwierdzenia podczas sprawdzania pracy niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez zdającego 146 ust. 3 stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzenia egzaminu Liczba wglądów 1 ( 17) 2 * Dane dotyczą obu poziomów egzaminu (podstawowego i rozszerzonego) łącznie. 1 Na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 27 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. nr 83, poz. 562, ze zm.)
5 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 4. Podstawowe dane statystyczne Wyniki zdających Wiedza o społeczeństwie, poziom podstawowy 4,5 4 3,5 3 2,5 procent zdających 2 1,5 1,5 3 6 9 12 15 18 21 24 27 3 33 36 39 42 45 48 51 54 57 6 63 66 69 72 75 78 81 84 87 9 93 96 99 wynik procentowy Wykres 1. Rozkład wyników zdających Tabela 4. Wyniki zdających parametry statystyczne Liczba zdających Minimum Maksimum Mediana Modalna Średnia Odchylenie standardowe 1 883 12 94 46 44 47 12 Dane w tabeli dotyczą tegorocznych absolwentów.
Wiedza o społeczeństwie 6 Poziom wykonania zadań Tabela 5. Poziom wykonania zadań Nr zad. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Obszar standardów Sprawdzana umiejętność ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym opisy : formy i prawidłowości Ŝycia społecznego ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym opisy : formy i instytucje Ŝycia społecznego ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym dane z badań opinii publicznej w formie wykresu : problemy społeczeństwa polskiego, kultura polityczna ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst popularnonaukowy : naród, formy Ŝycia społecznego ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst publicystyczny : struktura i problemy społeczeństwa polskiego, etniczność ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym dane z badań opinii publicznej w formie wykresu : atrybuty państwa, wartości demokracji, kultura polityczna ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst popularnonaukowy : ideologie i doktryny polityczne ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst popularnonaukowy : formy demokracji, formy uczestnictwa obywateli w Ŝyciu publicznym ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym dane z badań opinii publicznej w formie wykresów : partie polityczne, kultura polityczna ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst publicystyczny : formy demokracji, partie polityczne, formy uczestnictwa obywateli w Ŝyciu publicznym Czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty konstytucji : ustrój Rzeczypospolitej Polskiej, konstytucja Poziom wykonania zadania Organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 45 Organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 62 Rozpoznawanie waŝnych postaci Ŝycia publicznego, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym fotografie i notki : organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej Organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 34 ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym mapa i notki : ustrój Rzeczypospolitej Polskiej Organy samorządu terytorialnego w Rzeczypospolitej Polskiej 16 Akty prawne, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 31 77 65 33 75 7 56 41 29 43 41 56 22 38
7 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 19. 2. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 3. 31. 32. 33. Tworzenie informacji Akty prawne, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 73 Sądy, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 83 Czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty konstytucji : sądy, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej Dziedziny prawa, obywatel wobec prawa 57 Rozpoznawanie waŝnych postaci Ŝycia publicznego, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu publicznym fotografie i notki : prawa człowieka we współczesnym świecie ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym opisy : organizacje i instytucje międzynarodowe Lokalizacja waŝnych wydarzeń w czasie : Polska w Europie, działanie Unii Europejskiej ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym dane z badań opinii publicznej w formie wykresu, tekst strategii rządowej : Polska w Europie, działanie Unii Europejskiej ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym mapa polityczna Europy : działanie Unii Europejskiej, organizacje międzynarodowe ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst popularnonaukowy : konflikty we współczesnym świecie OdróŜnianie informacji o faktach od opinii, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym : problemy współczesnego świata, problemy społeczeństwa polskiego Czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty konwencji : problemy współczesnego świata, prawa człowieka we współczesnym świecie Czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty konstytucji : prawa człowieka we współczesnym świecie, obywatel wobec prawa ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym fotografia : organizacje międzynarodowe, prawa człowieka we współczesnym świecie Formułowanie wypowiedzi pisemnej zawierającej ocenę procesów społecznych i politycznych i wskazanie propozycji rozwiązań problemów : wskazywanie przyczyn i skutków procesów społecznych i politycznych, rozpoznawanie problemów świata, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym : problemy współczesnego świata, prawa człowieka 59 51 9 28 72 65 81 57 8 34 14 3
Wiedza o społeczeństwie 8 Poziom rozszerzony 1. Opis arkusza Arkusz egzaminacyjny z wiedzy o społeczeństwie na poziomie rozszerzonym składał się z 25 zadań, w tym z 9 zadań zamkniętych róŝnego rodzaju (wyboru wielokrotnego, prawda/fałsz, na dobieranie) oraz 16 zadań otwartych. Większość zadań (17) sprawdzała umiejętności w dwóch obszarach wiadomości i rozumienia oraz korzystania, 7 zadań dotyczyło wyłącznie obszaru wiadomości i rozumienia, a część B. zadania 19. oraz zadanie 25. tworzenia informacji. Arkusz był podzielony na trzy części: test (zadania 1 16), analizę materiałów źródłowych (zadania 17 24) oraz wypracowanie (zadanie 25). Zadania 1 4 sprawdzały umiejętności przede wszystkim z zakresu bloku Społeczeństwo, 5 11 Polityka, 12 13 Prawo, 14 16 Polska, Europa, Świat. Zadania 17 2 oraz jedno z wypracowań dotyczyły problematyki usytuowanej pomiędzy blokami Prawo oraz Polska, Europa, Świat, zaś zadania 21 24 oraz drugie z wypracowań problematyki bloku Polityka. Za rozwiązanie wszystkich zadań zdający mógł otrzymać maksymalnie 5 punktów (w tym 9 punktów za zadania zamknięte, 21 punktów za zadania otwarte krótkiej odpowiedzi oraz 2 punktów za wypracowanie). 2. Dane dotyczące populacji zdających Tabela 1. Zdający rozwiązujący zadania w arkuszu standardowym Liczba zdających 573 z liceów ogólnokształcących 548 z liceów profilowanych 2 z techników 23 z liceów uzupełniających Zdający rozwiązujący zadania w arkuszu w wersji standardowej Dane w tabeli dotyczą tegorocznych absolwentów. z techników uzupełniających ze szkół publicznych 552 ze szkół niepublicznych 21 ze szkół na wsi 5 ze szkół w miastach do 2 tys. mieszkańców 84 ze szkół w miastach od 2 tys. do 1 tys. mieszkańców 227 ze szkół w miastach powyŝej 1 tys. mieszkańców 257 kobiety 35 męŝczyźni 223 Z egzaminu zwolniono 2 uczniów laureatów i finalistów Olimpiady Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym. Tabela 2. Zdający rozwiązujący zadania w arkuszach dostosowanych Zdający rozwiązujący zadania w arkuszach w wersji dostosowanej z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera słabowidzący 3 niewidomi słabosłyszący niesłyszący Ogółem 3 Do egzaminu przystąpili równieŝ absolwenci z lat ubiegłych, którzy dotychczas nie uzyskali świadectwa dojrzałości, oraz tacy, którzy uzyskali świadectwo dojrzałości we wcześniejszych latach, a w maju 214 roku przystąpili ponownie do egzaminu maturalnego w celu podwyŝszenia wyniku egzaminacyjnego albo uzyskania wyniku z wiedzy o społeczeństwie jako nowego przedmiotu.
9 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 3. Przebieg egzaminu Tabela 3. Informacje dotyczące przebiegu egzaminu Termin egzaminu 9 maja 214 r. Czas trwania egzaminu dla arkusza standardowego 18 minut Liczba szkół 123 Liczba zespołów egzaminatorów * 4 Liczba egzaminatorów * 92 Liczba obserwatorów 1 ( 143) 1 Liczba w przypadku: uniewaŝnień 1 99 ust. 1 stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez zdającego wniesienia lub korzystania przez zdającego w sali egzaminacyjnej z urządzenia telekomunikacyjnego zakłócenia przez zdającego prawidłowego przebiegu części egzaminu w sposób utrudniający pracę pozostałym zdającym 99 ust. 2 stwierdzenia podczas sprawdzania pracy niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez zdającego 146 ust. 3 stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzenia egzaminu Liczba wglądów 1 ( 17) 7 * Dane dotyczą obu poziomów egzaminu (podstawowego i rozszerzonego) łącznie. 1 Na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 27 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. nr 83, poz. 562, ze zm.)
Wiedza o społeczeństwie 1 4. Podstawowe dane statystyczne Wyniki zdających Wiedza o społeczeństwie, poziom rozszerzony 6 5 4 3 procent zdających 2 1 3 6 9 12 15 18 21 24 27 3 33 36 39 42 45 48 51 54 57 6 63 66 69 72 75 78 81 84 87 9 93 96 99 wynik procentowy Wykres 2. Rozkład wyników zdających Tabela 4. Wyniki zdających parametry statystyczne Liczba zdających Minimum Maksimum Mediana Modalna Średnia Odchylenie standardowe 573 4 1 4 44 41 17 Dane w tabeli dotyczą tegorocznych absolwentów.
11 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 Poziom wykonania zadań Tabela 5. Poziom wykonania zadań Nr zad. 1. 2. 3. 4. 5B Obszar standardów Sprawdzana umiejętność ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym opisy : procesy społeczne, prawidłowości Ŝycia społecznego Przemiany społeczeństwa polskiego, struktura społeczeństwa polskiego Poziom wykonania zadania Zagadnienia narodowościowe, struktura społeczeństwa polskiego 74 Krytyczna analiza materiału źródłowego, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym rysunek satyryczny : przemiany w społeczeństwie polskim, media ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst publicystyczny 5A 36 6. 7. 8. 9. 1. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19A : państwo i obywatelstwo 64 ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym tekst popularnonaukowy 61 : ideologie i doktryny polityczne ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym mapa : formy państw współczesnych Zasady funkcjonowania organów władzy w Rzeczypospolitej Polskiej ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym opisy : organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej i ich funkcjonowanie Funkcjonowanie organów władzy w Rzeczypospolitej Polskiej 31 Organy samorządu terytorialnego w Rzeczypospolitej Polskiej 52 Akty prawne, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej 71 ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym opisy : sądy, organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej Lokalizacja waŝnych wydarzeń w czasie : działanie i rozwój Unii Europejskiej Instytucje Unii Europejskiej 26 ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym mapa polityczna i notka informacyjna : Problemy współczesnego świata Krytyczna analiza materiału źródłowego, czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty deklaracji i konwencji : ochrona praw człowieka, źródła prawa ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym, krytyczna analiza materiałów źródłowych, analiza stanowisk róŝnych stron debaty : prawa człowieka, konflikty wartości ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym wykresy : kultura polityczna, stosunki międzynarodowe 6 25 82 41 59 29 54 42 21 19 44 19
Wiedza o społeczeństwie 12 19B 2. 21. 22. 23. 24. Tworzenie informacji Ocena działań organizacji z punktu widzenia określonej wartości ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym, krytyczna analiza materiałów źródłowych rezolucja : organizacje międzynarodowe, wartości społeczne Rozpoznawanie waŝnych postaci Ŝycia publicznego, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu publicznym fotografie i notki : prawa człowieka we współczesnym świecie Czytanie ze zrozumieniem przepisów prawnych fragmenty konstytucji i ustawy : partie polityczne, funkcjonowanie organów władzy publicznej, konstytucja ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym schemat : partie polityczne, funkcjonowanie organów władzy publicznej ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym, selekcja faktów : ideologie i doktryny polityczne, partie polityczne ze źródeł informacji o Ŝyciu politycznym dane z badań opinii publicznej w formie tabelarycznej : kultura polityczna, partie polityczne, kwestie społeczno-polityczne w społeczeństwie polskim Formułowanie wypowiedzi pisemnej zawierającej charakterystykę dylematów Ŝycia zbiorowego we współczesnym świecie i ocenę 25.1. działań władz Tworzenie 28 informacji : rozpoznawanie problemów społecznych, korzystanie ze źródeł informacji o Ŝyciu społecznym i politycznym oraz krytyczna analiza materiałów źródłowych : prawa człowieka i procedury ich ochrony, organizacje 25.2. międzynarodowe, problemy współczesnego świata 22 25.3. 91 65 5 76 32 49 68
13 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 Komentarz 1. Analiza jakościowa zadań W arkuszu na poziomie podstawowym najłatwiejsze dla maturzystów okazało się zadanie 2. (wykonało je 83% zdających), w którym naleŝało wskazać zakończenie zdania, które dotyczyło zasady instancyjności w polskim wymiarze sprawiedliwości (poziom wykonania 83%). Spośród pięciu najłatwiejszych zadań trzy sprawdzały umiejętność wyszukiwania informacji. W zadaniu 28., na podstawie tekstu popularnonaukowego naleŝało wymienić trzy elementy charakteryzujące specyfikę współczesnych konfliktów zbrojnych. Zdający nie mieli problemów z identyfikacją elementów zawartych w tekście do zadania i poprawnie je wymieniali (poziom wykonania 81%). Podobnej umiejętności wypisania kwestii z aktu prawnego dotyczyło zadanie 3. (poziom wykonania 8%) oraz zadanie 4. (poziom wykonania 75%). podania na podstawie tekstu popularnonaukowego róŝnic między narodem a społeczeństwem Cieszyć moŝe fakt, Ŝe umiejętność selekcji materiału z tekstów źródłowych została przez tegorocznych maturzystów opanowana w stopniu zadowalającym. Warto podkreślić, Ŝe charakter tekstu (akt prawny, tekst popularnonaukowy) nie miał wpływu na poziom łatwości. Najłatwiejsze zadania z arkusza na poziomie podstawowym, które sprawdzały przede wszystkim wiadomości, to zadania 1. (poziom wykonania 77%), w którym trzeba było przyporządkować nazwy postaw do opisów, i 2. (poziom wykonania 83%), w którym naleŝało wykazać się rozumieniem zasad instancyjności w polskim wymiarze sprawiedliwości. Warto dodać, Ŝe zadania te miały charakter zamknięty, a materiał z nimi związany winien być obecny w procesie nauczania juŝ podczas III etapu edukacyjnego. W arkuszu na poziomie rozszerzonym najłatwiejsze okazało się zadanie 4. (poziom wykonania 82%), w którym naleŝało wyjaśnić problem przedstawiony na rysunku satyrycznym manipulacji informacją w mediach. Spośród siedmiu zadań łatwych jeszcze dwa sprawdzały podobne umiejętności, a dotyczyły wybrania zdań prawdziwych na podstawie przepisów z aktów prawnych (zad. 21., poziom wykonania 76%) oraz rozstrzygnięcia o prawdziwości/fałszywości zdań na podstawie tabeli z wynikami badań opinii publicznej (zad. 24., poziom wykonania 68%). TakŜe dobrze zdający poradzili sobie z interpretacją aktu prawnego z punktu widzenia określonej wartości (zad. 19.B., poziom wykonania 65%). Łatwe zadania z arkusza na poziomie rozszerzonym, które sprawdzały przede wszystkim wiadomości to zadania: 3. (poziom wykonania 74%), w którym naleŝało wskazać uznane w Polsce mniejszości etniczne, 12. (poziom wykonania 71%), dotyczące podmiotów obowiązkowo uczestniczących w procesie legislacyjnym w Polsce i 5.B. (poziom wykonania 64%), w którym trzeba było podać nazwy zasad nabywania obywatelstwa. Warto dodać, Ŝe zadania te obejmowały wiedzę z poziomu podstawowego. Zadanie 12. z omawianego arkusza oraz zadanie 19. z arkusza z poziomu podstawowego były toŝsame, a róŝniły się wyłącznie punktacją. Ich zbliŝone współczynniki łatwości (poziom wykonania odpowiednio 71 i 73%) pokazują, Ŝe w zakresie wiedzy najbardziej bazowej zdający oba poziomy nie róŝnili się znacznie od siebie. Umiejętność selekcji danych z materiałów źródłowych została przez tegorocznych maturzystów opanowana w stopniu zadowalającym. Tegoroczni maturzyści inaczej niŝ w latach ubiegłych dobrze opanowali wiedzę z zakresu zagadnień narodowościowych. Warto zauwaŝyć, Ŝe w obu arkuszach nie było zadań bardzo łatwych. Zadaniami bardzo trudnymi dla tegorocznych maturzystów rozwiązujących zadania w arkuszu na poziomie podstawowym były zadania sprawdzające wiedzę z zakresu organizacji międzynarodowych oraz organów samorządu terytorialnego w Polsce. W zadaniu 24. (poziom wykonania 9%) naleŝało
Wiedza o społeczeństwie 14 podać na podstawie opisu kompetencji poszczególnych organów ONZ nazwy głównych organów tej organizacji: Zgromadzenie Ogólne, Radę Bezpieczeństwa oraz Radę Gospodarczo-Społeczną. Zadanie to często pozostawiano bez odpowiedzi w części lub w całości. Odpowiedzi uczniowskie były często bardzo przypadkowe i świadczące o braku elementarnej wiedzy: W zadaniu 32. (poziom wykonania 14%) zdający mieli podkreślić prawidłową nazwę organizacji międzynarodowej, której skrótowiec był widoczny na ilustracji (UNHCR). Niepokojące było szczególnie podkreślanie odpowiedzi Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci jako Ŝe była to jedyna instytucja niezwiązana z uchodźcami, a zadanie to tworzyło wiązkę zadań pomocnych przy napisaniu rozszerzonej odpowiedzi na ten temat. Trudniejszym niŝ zazwyczaj okazało się zadanie wymagające uzupełnienia tabeli wpisania nazw organów stanowiących i kolegialnych organów wykonawczych samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej (zad. 17., poziom wykonania 16%). W odpowiedziach maturzystów rozwiązujących zadania w arkuszu na poziomie podstawowym widoczny jest brak wiedzy dotyczącej tej problematyki: Warto zaznaczyć, Ŝe problematyka samorządowa okazała się duŝo łatwiejsza dla zdających maturę z przedmiotu na poziomie rozszerzonym poziom wykonania zadania 11., sprawdzającego wiedzę z tego zakresu, wyniósł 52%. DuŜe problemy zdającym sprawiały równieŝ zadania z bloku Polityka, dotyczące wiedzy w zakresie znajomości nazw form demokracji bezpośredniej i liczby obywateli uprawnionych od realizacji jednej z jej form (zad. 8., poziom wykonania 29%), rozpoznawania czołowych postaci polskiej sceny politycznej przełomu XX i XXI wieku (zad. 14., poziom wykonania 22%). Relatywnie trudne okazało się takŝe zadanie wymagające znajomości chronologii procesu integracji Polski z Unią Europejską (zad. 25., poziom wykonania 28%).
15 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 Niski poziom wykonania (34%) miało zadanie 31. NaleŜało w nim podać na podstawie fragmentu Konstytucji RP, warunek jaki trzeba spełnić do uzyskania statusu uchodźcy, a następnie wskazać wyjątek od określenia kaŝdy w przypadku skargi konstytucyjnej. Z prawidłowym rozwiązaniem pierwszej części zadania zdający mieli mniej problemów niŝ z drugą. Trudności w odpowiedzi do tej części zadania wynikać mogą z faktu słabego opanowania umiejętności interpretowania przepisów prawnych. W arkuszu na poziomie rozszerzonym Ŝadne zadanie nie okazało się bardzo trudne. Najtrudniejsze było zadanie 17. (poziom wykonania 19%), w którym naleŝało rozstrzygnąć, czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (PDPC) na charakter wiąŝący, oraz uzasadnić odpowiedź odwołując się do dwóch materiałów źródłowych zamieszczonych w arkuszu fragmentów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (KoOPCiPW). Najczęściej popełnianym błędem było stwierdzenie, Ŝe PDPC ma charakter wiąŝący lub odpowiedzi niezawierające w uzasadnieniu odwołania do obu dokumentów.
Wiedza o społeczeństwie 16 W zadaniu naleŝało wykazać się nie tylko wiadomościami z zakresu bloku Prawo, ale takŝe umiejętnościami krytycznej analizy (a nie prostego odczytywania) tekstów prawniczych. Trudności sprawiła teŝ zdającym nietypowa analiza badań opinii publicznej zamieszczonych na wykresach (zad. 19.A., poziom wykonania 19%). Trzy z pięciu najtrudniejszych zadań z arkusza na poziomie rozszerzonym sprawdzały wyłącznie lub przede wszystkim wiedzę. 26% zdających poradziło sobie z zadaniem 15., które sprawdzało wiadomości z zakresu zasad działania Parlamentu Europejskiego największą trudność zdającym przysporzyło prawidłowa odpowiedź na zdanie C. Poziom wykonania zadania 16., w którym naleŝało podać nazwę i numer na mapie Sudanu Południowego, wyniósł 21%, zaś zadania 2., sprawdzającego rozumienie pojęcia klasa średnia 25%. 2. Problem pod lupą Zadanie rozszerzonej odpowiedzi w arkuszu na poziomie podstawowym oraz wypracowanie w arkuszu na poziomie rozszerzonym okazały się dla zdających zadaniami trudnymi poziom wykonania wyniósł odpowiednio 3 i 28%. Warto podkreślić, Ŝe taki poziom nie był wynikiem braku umiejętności konstruowania wypowiedzi pisemnej w sensie filologicznym (w wypracowaniu poziom wykonania wyniósł w tej dziedzinie 91%), ale niewystarczającej wiedzy do odpowiedniego opracowania tematu oraz niewłaściwego wykorzystania materiałów źródłowych (w wypracowaniu poziom wykonania wyniósł w ostatniej dziedzinie 22%). Analizując wypowiedzi uczniów, moŝemy stwierdzić, Ŝe jedną z trudności zdających było prawidłowe odczytanie (a takŝe doczytanie) tematu rozszerzonej odpowiedzi lub wypracowania. Maturzyści w zdecydowanej większości podejmowali się rozwiązania zadania rozszerzonej odpowiedzi w arkuszu podstawowym, bardzo rzadkie były przypadki, aby piszący pisali zupełnie nie na temat. W przewaŝającej liczbie prac zdający skupili się na przedstawieniu przyczyn uchodźstwa i tylko wzmiankowali o skutkach, jakie wywołuje to zjawisko w państwach przyjmujących. Niestety, takie ujęcie problemu prowadziło niektórych zdających do mylenia kategorii uchodźstwa i emigracji zarobkowej. Propozycje działań instytucji krajowych i unijnych przedstawiano w sposób ogólnikowy, nie odnosząc się do konkretnych działań, a jedynie do sugerowania, co naleŝałoby zrobić, aby przyczynić się do
17 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 integracji uchodźców ze społeczeństwami europejskimi. Niekiedy zamiast o instytucjach unijnych maturzyści pisali o organach ONZ i organizacjach pozarządowych, np. Human Rights Watch. W arkuszu maturalnym na poziomie rozszerzonym w zadaniu 25. zdający byli proszeni o napisanie wypracowania mieli do wyboru dwa tematy: 1. Scharakteryzuj system ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz odwołując się do przykładów dwóch państw kwestię łamania praw i wolności człowieka w XXI wieku. 2. Odwołując się do unormowań prawnych oraz przemian sceny politycznej, scharakteryzuj polski system partyjny w XXI wieku. Zdecydowanie częściej wybierany był temat 1. W pierwszym wypracowaniu maturzyści, charakteryzując system ochrony praw człowieka ONZ, skupiali się na przyczynach powstania tego sytemu oraz na ocenie jego skuteczności, natomiast nie charakteryzowali go z punktu widzenia dokumentów ONZ i organizacji pomocniczych oraz ich uprawnień, celów i zakresu działania. Częstym błędem zdających było uznawanie KoPCiPW za dokument ONZ oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu za organ ONZ.
Wiedza o społeczeństwie 18
19 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214 W drugim wypracowaniu zdający skupiali się na opisie systemu wielopartyjnego w Polsce, pomijając konieczność scharakteryzowania przemian sceny politycznej w XXI wieku. Kolejnym problemem maturzystów była słaba znajomość zagadnienia pod względem prawnym. W temacie pierwszym często widoczna była niewielka wiedza na temat dokumentów i instytucji systemu ochrony praw człowieka ONZ. W temacie drugim powoływano się na regulacje prawne dotyczące systemu partyjnego w Polsce, ale skupiano się głównie na prawach i zasadach wynikających z Konstytucji RP. Maturzyści, którzy wybrali temat 2., charakteryzując przemiany polskiej sceny politycznej, najczęściej pomijali omówienie dekompozycji środowiska AWS i UW oraz powstania PO i PiS, a takŝe nowych ugrupowań partyjnych. Często zbytecznie z punktu widzenia tematu i jednocześnie błędnie opisywano system partyjny przed 1989 rokiem.
Wiedza o społeczeństwie 2 Zdający piszący temat 1., trochę lepiej poradzili sobie z charakteryzowaniem kwestii łamania praw człowieka w opisach wybranych przez siebie dwóch państw. Prawidłowo podawano przykłady państw, w których łamane były prawa człowieka, natomiast gorzej przedstawiała się juŝ kwestia charakterystyki łamania tych praw. Najczęściej wypracowania ograniczały się tylko do wymienienia praw, które były łamane, przy czym podając przykłady podchodzono to tego bardzo schematycznie, nie wnikając, na czym polega problem łamania praw w danym państwie.
21 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 214
Wiedza o społeczeństwie 22 3. Wnioski i rekomendacje Analiza wyników egzaminu z wiedzy o społeczeństwie pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków dotyczących pracy z maturzystami w kolejnych latach. Maturzyści najwięcej problemów mieli z zadaniami, w których sprawdzano bardziej szczegółową wiedzę z zakresu przedmiotu. Wiedza o społeczeństwie to przedmiot, w którym mamy do czynienia z kilkoma dyscyplinami nauk społecznych przede wszystkim: socjologią, politologią i prawem. Wymaga on więc obszernej i holistycznej wiedzy. Podkreślanie tego, Ŝe bez wiedzy na odpowiednim poziomie trudno osiągnąć dobry wynik na maturze z tego przedmiotu wydaje się waŝnym zadaniem nauczycieli. Niezadawalający poziom wykonania przez uczniów zadania rozszerzonej odpowiedzi w arkuszu na poziomie podstawowym oraz wypracowania w arkuszu na poziomie rozszerzonym pozwala na stwierdzenie, Ŝe naleŝy poświęcić duŝo uwagi konstruowaniu przez uczniów prac pisemnych. Przy tym w ich sprawdzaniu naleŝy zwracać szczególną uwagę na poziom wiedzy (w tym braki w niej występujące), który jak wskazuje analiza okazał się kluczowe dla wyników rozwiązujących te zadania. Niski średni wynik zadania 8. w arkuszu na poziomie podstawowym oraz zadania 2. w arkuszu na poziomie rozszerzonym wskazuje, Ŝe naleŝy w większym stopniu egzekwować od uczniów wiedzę pojęciową. Problemy zdających z rozwiązaniem zadania 14., 15., 17. i 18. w arkuszu na poziomie podstawowym oraz zadania 9. i 1. w arkuszu na poziomie rozszerzonym dają asumpt do stwierdzenia, Ŝe jeszcze większy nacisk naleŝy połoŝyć na wiedzę z zakresu uprawnień poszczególnych organów państwowych, jak i uprawnień oraz organizacji samorządu terytorialnego w państwie polskim. Niski średni wynik zadania 24., 25. i 32. w arkuszu na poziomie podstawowym oraz zadania 15. i 16. w arkuszu na poziomie rozszerzonym wskazuje, Ŝe uczniowie winni znacznie bardziej przygotowywać się takŝe z problematyki stosunków międzynarodowych, szczególnie organizacji międzynarodowych i ich struktury. Poziom wykonania zadania 31. w arkuszu na poziomie podstawowym oraz zadania 17. w arkuszu na poziomie rozszerzonym wskazuje, Ŝe trudna dla zdających była takŝe kwestia bardziej złoŝonej interpretacji przepisów prawnych, szczególnie jeśli wymagało to zestawienia dwóch materiałów i ich przetworzenia. NaleŜy zatem na lekcjach wiedzy o społeczeństwie poświęcić więcej czasu na kształtowanie tego typu umiejętności. Poziom wykonania zadań wymagających krytycznej analizy materiałów zawierających dane z badań opinii publicznej, a zatem zadania 3., 6. i 9. w arkuszu na poziomie podstawowym i 19A w arkuszu na poziomie rozszerzonym pokazuje, Ŝe naleŝy ćwiczyć odczytywanie danych z róŝnych typów wykresu oraz wskazywać na uŝyteczność podstawowej wiedzy matematycznej w tym zakresie, np. podkreślać róŝnicę między procentem a punktem procentowym. Warto teŝ podkreślić, Ŝe niektóre z tego typu zadań (3. i 9. w arkuszu na poziomie podstawowym oraz 24. w arkuszu na poziomie rozszerzonym) były wykonywane na podobnym poziomie zarówno przez zdających mających wyŝszy, jak i niŝszy średni wynik matury z przedmiotu. Oznacza to, Ŝe uczniowie lepsi nie powinni lekcewaŝyć tego typu umiejętności.