MAGAZYN Wydanie Jubileuszowe Ekonomicznie i ekologicznie Mija 20 lat od powstania Geotermii Podhalańskiej. To wystarczająco wiele czasu, by podsumować zarówno działalność spółki, jak i sposób wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce. 2 Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP Wyróżnienie to bywa popularnie nazywane Polskim Gospodarczym Noblem. Przyznawane jest jako podziękowanie za wkład w rozwój gospodarczy kraju. 13 Nowy odwiert Bańska PGP-3 W maju 2013 roku zakończono wiercenie odwiertu geotermalnego Bańska PGP-3. Otwór osiągnął planowaną głębokość 3400 m. 13
GEOTERMIA MAGAZYN Ekonomicznie i ekologicznie zawsze na plusie Już od dwóch dekad Podhale jest pozytywnym przykładem, jak korzystać z odnawialnych, czystych ekologicznie źródeł energii cieplnej. O dotychczasowej działalności PEC Geotermia Podhalańska S.A. oraz planach na przyszłość rozmawiamy z Czesławem Ślimakiem, prezesem spółki. Mija 20 lat od powstania Geotermii Podhalańskiej. To wystarczająco dużo czasu, by podsumować zarówno działalność spółki, jak i sposób wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce. Jak ocenia Pan ten okres dla spółki? Czesław Ślimak: Projekt geotermalny na Podhalu był pierwszym tego typu w Polsce. Początkowo realizowany jako projekt naukowy, szybko przekształcił się w zadanie komercyjne. Geotermia Podhalańska jako firma była budowana od podstaw i wymagała dużych nakładów inwestycyjnych, ale warto było wyłożyć każdą złotówkę. Dzisiaj jesteśmy nowoczesnym przedsiębiorstwem energetycznym wykorzystującym ciepło Ziemi, czyli źródła geotermalne. Za naszym przykładem powstało jeszcze kilka zakładów geotermalnych w innych rejonach Polski. Można więc powiedzieć, że byliśmy wzorem, ale także pionierami. Te 20 lat działania spółki to okres systematycznego rozwoju zarówno w zakresie rozbudowy źródeł ciepła, jak i jego dystrybucji corocznie podłączamy do naszej sieci dziesiątki nowych budynków. A jak wypada Podhale i Geotermia Podhalańska na tle innych producentów energii z wód geotermalnych w Polsce i w Europie? W Polsce jest to zdecydowanie największy producent energii geotermalnej. W opublikowanym przez Ministerstwo Gospodarki Krajowym Planie Działań OZE określono Geotermię Podhalańską jako największy geotermalny system ciepłowniczy na kontynencie europejskim pod względem docelowej mocy i produkcji ciepła. Widać, że pozytywnie zmienia się myślenie Polaków o innych, ekologicznych źródłach ciepła. Czy mieszkańców gmin, z którymi Państwo współpracują, trzeba było przekonywać do zalet geotermii? Czy musieli Państwo obalać jakieś mity, rozwiewać obawy? Na początku firma podłączyła bezpłatnie kilkanaście budynków we wsi Bańska Niżna w okolicy odwiertu geotermalnego. Okazało się, że to działa, że jest skuteczne i bezpieczne. Z biegiem czasu coraz więcej osób przekonywało się do zalet korzystania z geotermii. Zadziałała pozytywna opinia tych, którzy pierwsi zdecydowali się podłączyć swoje budynki. Mieszkańcy zrozumieli, że jest to stabilne ekonomicznie i jednocześnie ekologiczne źródło ogrzewania. Jeśli zestawimy koszt ogrzewania bu dynków energią geotermalną z kosztami ogrzewania olejem opałowym czy gazem ziemnym, wychodzi on na plus. A jak przekonałby Pan tych wszystkich, którzy wolą korzystać z ciepła pochodzącego ze spalania węgla, bo to wciąż jest tańsze źródło energii? Przede wszystkim wygoda w eksploatacji nasz system jest całkowicie bezobsługowy. Poza tym bezpieczeństwo np. pożarowe, ale także niewyczerpywalność źródła geotermalnego. Sądzę, że coraz więcej mieszkańców, zapewne także pod wpływem przyjeżdżających do nas turystów, docenia czyste powietrze na Podhalu. Geotermia to gwarantuje. Czy w ciągu tych lat zmienił się znacząco stosunek odbiorców indywidualnych do odbiorców instytucjonalnych? Która grupa stanowi największy procent odbiorców? Dostarczamy ciepło do prawie 1400 odbiorców, z czego 80 proc. to odbiorcy indywidualni. Warto jednak podkreślić, że o wielkości sprzedaży ciepła decydują odbiorcy instytucjonalni: hotele, pensjonaty, obiekty użyteczności publicznej itp. Ciepło sprzedajemy dla odbiorców w Zakopanem, Szaflarach, Poroninie i Białym Dunajcu. Z naszego ciepła korzystają urzędy miejskie, szkoły, ale 2
także Tatrzański Park Narodowy czy zakopiański Aqua Park. Co wymieniłby Pan jako największy sukces Geotermii Podhalańskiej? A o czym jeszcze trzeba myśleć i nad czym pracować? System geotermalny na Podhalu wpisał się w pejzaż Podhala. Największym dla nas sukcesem jest to, że jesteśmy nowoczesną firmą, z usług której chce korzystać coraz więcej klientów. Dzięki naszej działalności w znaczący sposób poprawie uległa jakość powietrza na Podhalu. Zredukowaliśmy ponad 300 tysięcy ton dwutlenku węgla. Projekt geotermalny jest nie tylko przedsięwzięciem o kapitalnym znaczeniu dla środowiska naturalnego, ale także broni się ekonomicznie. Firma uzyskuje dobre wyniki ekonomiczne. Pozostaje więc dbanie o to, by się rozwijała, a przy okazji służyła dobru całego regionu. Jakie są plany spółki na najbliższe miesiące, a co planują Państwo w dalszej przyszłości? W roku bieżącym zamierzamy włączyć do systemu ciepłowniczego kolejny, już trzeci geotermalny odwiert produkcyjny, dzięki czemu zwiększymy moc układu geotermalnego o ponad 50 proc. Pozwoli to na podłączanie do sieci kolejnych kilkuset budynków na Podhalu. Naszym celem długofalowym jest przede wszystkim rozwój sieci ciepłowniczych, aby jak najszersze obszary Podhala objęte były zaopatrzeniem w ekologiczne ciepło z Ziemi. Energia geotermalna odnawialne i zdrowe źródło ciepła Wewnętrzne ciepło Ziemi zgromadzone w skałach oraz w wodach wypełniających pory i szczeliny skalne to właśnie energia geotermalna, określana również mianem geotermii. Prawidłowością budowy naszej planety, szczególnie jej warstwy litosferycznej, jest wzrost temperatury wraz z postępowaniem w głąb Ziemi. Jeśli na znacznych głębokościach znajduje się woda, to jej temperatura sięga kilkudziesięciu, a nawet ponad 100 C. Na terenach o zwiększonej aktywności wulkanicznej (np. na Islandii) możemy zaobserwować jej występowanie na powierzchni w postaci gejzerów. Dzięki temu, że źródło energii geotermalnej jest praktycznie niewyczerpalne jest nim przecież rozżarzone wnętrze kuli ziemskiej dlatego zaliczana jest do kategorii energii odnawialnej. Odnawialność, aspekt ekologiczny oraz niezależność od warunków klimatycznych wszystkie te zalety geotermii przemawiają za wykorzystywaniem jej do ogrzewania pomieszczeń i stosowania zarówno w gospodarstwach domowych, jak również w rolnictwie, balneoterapii i rekreacji. Podhale należy do najbardziej perspektywicznych rejonów dla wykorzystania energii geotermalnej w Polsce. Posiada bardzo dobre warunki złożowe i eksploatacyjne odpowiednią bazę dla ciepłownictwa, rekreacji, balneoterapii oraz innych zastosowań. To właśnie na Podhalu zainicjowano energetyczne wykorzystanie wód geotermalnych w Polsce. Wykorzystanie ciepła geotermalnego spowodowało zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i poprawę stanu środowiska naturalnego regionu poprzez wprowadzanie ogrzewania geotermalnego w miejsce stosowania paliw kopalnych, a szczególnie węgla. Działania te przyniosły wymierne i zauważalne korzyści środowiskowe w postaci m.in. ograniczenia emisji dwutlenku siarki, dwutlenku węgla oraz pyłu zawieszonego. Odbiorcy ciepła geotermalnego doceniają jego zalety i korzyści, w tym przede wszystkim: duży komfort obsługi urządzeń ciepłowniczych, większą możliwość regulacji temperatury ogrzewanych pomieszczeń, możliwość obserwacji zużycia ciepła, co wpływa na jego oszczędzanie, ograniczenie zanieczyszczenia powietrza w najbliższym otoczeniu, stabilne i konkurencyjne ceny. 3
GEOTERMIA MAGAZYN Ziemskie ciepło w służbie człowieka Z naturalnego ciepła Ziemi ludzie korzystają od wieków. Z epoki na epokę zmieniała się technika i sposoby wykorzystania, jednak geotermia zawsze była blisko człowieka i jego potrzeb. XIX wieku na terenie Stanów Zjednoczonych, gdzie stosowano ją do ogrzewania domów oraz łaźni. Na kontynencie europejskim przełom w tej dziedzinie jest zasługą włoskiego naukowca i księcia Piera Ginori Contiego, który w 1904 roku wynalazł prototyp pierwszej elektrowni geotermalnej. Do napędzenia silnika tłokowego wykorzystano parę wydobytą z otworu geotermalnego. Elektrownia Larderello 1 została oddana do użytku w 1912 roku i działa do dziś. Słowo geotermia pochodzi od greckiego geo Ziemia i therme, czyli ciepło. Z tego uniwersalnego i niewyczerpanego źródła energii z powodzeniem korzystali już starożytni Rzymianie, używając wód termalnych do kąpieli i ogrzewania domostw. Nowożytne zainteresowanie geotermią na początku dotyczyło głównie zastosowania jej w rekreacji i rehabilitacji. Kolejnym etapem było wykorzystanie jej w elektryfikacji i ocieplaniu domów. Można powiedzieć, że motorem rozwoju tej dziedziny było naturalne dążenie człowieka do komfortu i relaksu oraz rozsądek i rachunek ekonomiczny. Energia z Ziemi na świecie Współcześnie energię geotermalną stosuje się bezpośrednio w 78 krajach. W pierwszej kolejności do ogrzewania pomieszczeń, następnie w rekreacji i lecznictwie. Inne zastosowania to m.in.: ogrzewanie szklarni, upraw, podłoża, hodowle wodne, suszenie produktów rolnych, przeciwdziałanie oblodzeniu ciągów komunikacyjnych. W tych kategoriach najwięcej ciepła geotermalnego zużywają Chiny, USA, Szwecja, Turcja i Japonia. Wytwarzanie prądu elektrycznego na bazie geotermii odbywa się z kolei w 24 krajach, m.in. w USA, Filipinach, Indonezji, Meksyku, Włoszech, Islandii. Moda na energię geotermalną była szczególnie zauważalna w latach 60. Ranga energii geotermalnej wzrosła znacznie w latach 70. XX w. wraz z kryzysem naftowym i poszukiwaniem alternatywnych źródeł energii. Rządy zaczęły współfinansować programy geotermalne w Niemczech, Szwecji, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Obecnie ten rodzaj energii odgrywa ważną rolę także ze względów ekologicznych. Czy wiecie, że: energia geotermalna jest jedną z najczystszych form energii, ponieważ uwalnia bardzo mało dwutlenku węgla, zaledwie ułamek tego, co paliwa kopalne? Nie wytwarza też innych gazów, takich jak tlenek azotu lub siarki. Kąpiele w Jaszczurówce, 1904 rok. Mat. archiwalne Tatrzańskiego Parku Narodowego. 4
Geotermalne Podhale Zainteresowanie problematyką wykorzystania źródeł geotermalnych na Podhalu pojawiło się już w połowie XIX wieku. Dużym powodzeniem cieszyły się cieplice na Jaszczurówce koło Zakopanego. Ich istnienie związane było ze zjawiskiem infiltracji, czyli grawitacyjnego przemieszczania się wód opadowych na duże głębokości. Tam pod wpływem ciepła woda się ogrzewała i wznosiła do góry wzdłuż pęknięć tektonicznych średnia temperatura wody w basenie kąpielowym wynosiła 18 o C. Cieplejsze wody termalne wydobyto kilkadziesiąt lat później, w 1963 roku, z otworu wiertniczego w Zakopanem (na zboczu Antałówki) o głębokości 3000 m. Wody te były wykorzystywane początkowo w basenach kąpielowych, teraz stosowane są w parku wodnym. Przełomowe znaczenie dla polskiej geotermii miało jednak uruchomienie odwiertu Bańska IG-1 w 1981 roku i następnie pierwszego w Polsce zakładu geotermalnego. Czy wiecie, że: Dawny basen termalny w Jaszczurówce. Mat. archiwalne Tatrzańskiego Parku Narodowego. Reykjavik, stolica Islandii, jest ogrzewany w całości przez energię geotermalną pochodzącą z Grzbietu Północnoatlantyckiego? Islandia jest obecnie największym producentem energii elektrycznej per capita, z której większość pochodzi z energii wodnej, a Reykjavik jest jednym z najczystszych miast świata. Od nauki po praktyczne zastosowanie Prekursorem pozyskiwania energii z wnętrza Ziemi był Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. Doświadczalny Zakład Geotermalny PAN w Bańskiej Niżnej tworzony był w latach 1989 1993. Produkcja ciepła opierała się na odwiertach Bańska IG-1 oraz Biały Dunajec PAN-1. Do geotermalnej sieci ciepłowniczej podłączono kilka pierwszych budynków. W dalszej kolejności projekt naukowy przeistoczył się w przedsięwzięcie komercyjne. W 1994 roku uruchomiono pilotażową instalację ciepłowniczą, rozbudowywaną w kolejnych latach. Obecnie producentem i dystrybutorem energii cieplnej jest PEC Geotermia Podhalańska S.A., która systematycznie przyłącza do systemu ciepłowniczego kolejnych odbiorców na terenie czterech gmin: Zakopanego, Szaflar, Poronina i Białego Dunajca. Spółka pokrywa 35 proc. zapotrzebowania na ciepło w Zakopanem. Basen termalny na Polanie Szymoszkowej. 5
GEOTERMIA MAGAZYN Geotermia sposób na ekologiczne ogrzewanie Przez wieki ludzkość wykorzystywała najpierw do ogrzewania, a następnie do produkcji energii różne surowce naturalne, głównie kopaliny: węgiel, ropę naftową, a także gaz ziemny. Współcześnie wzrost świadomości ekologicznej i zwrot ku odnawialnym źródłom energii sprawiają, że geotermia staje się dobrym i zdrowym wyborem. PEC Geotermia Podhalańska S.A. co roku przyłącza do geotermalnej sieci ciepłowniczej dziesiątki nowych odbiorców ciepła. W ten sposób wspólnie z mieszkańcami oraz firmami czy instytucjami wybierającymi taką formę ogrzewania budynków przyczynia się w olbrzymim stopniu do ograniczania emisji pyłów i gazów, które zwykle towarzyszą spalaniu paliw kopalnych. Do atmosfery trafia więc znacznie mniej dwutlenku węgla, dwutlenku siarki oraz pyłu zawieszonego, substancji uciążliwych i groźnych dla zdrowia człowieka oraz środowiska naturalnego. Wykorzystanie odnawialnych źródeł geotermalnych jest rozwiązaniem bardzo ekologicznym. Odgrywa też szczególną rolę właśnie na Podhalu. Tu bowiem, w jednym z najpiękniejszych rejonów Polski, znajdują się aż cztery parki narodowe: Tatrzański, Gorczański, Babiogórski oraz Pieniński Park Narodowy. Tu również kwitnie turystyka, dla której czyste powietrze i woda oraz niezmienione zasoby przyrodnicze mają kluczowe znaczenie. Dwutlenek węgla (CO 2 ) W Polsce spalanie węgla jest podstawą produkcji energii elektrycznej i ciepła. O ile jednak produkcja przemysłowa podlega ostrym wymogom środowiskowym, o tyle w domowych piecach grzewczych i lokalnych kotłowniach węglowych spalanie węgla często odbywa się w sposób mało efektywny. Tanie paliwa stałe, niskiej jakości oraz małej wartości energetycznej, w znaczącym stopniu przyczyniają się do zanieczyszczania powietrza. Jednocześnie emisja dwutlenku węgla powoduje m.in. wzrost temperatury Ziemi i globalne ocieplenie. Dzięki podłączaniu nowych odbiorców do geotermalnej sieci ciepłowniczej stan powietrza systematycznie się poprawia. 6
Dwutlenek siarki (SO 2 ) Podłączanie nowych odbiorców do geotermalnej sieci ciepłowniczej sprzyja likwidacji lokalnych źródeł emisji CO 2 oraz zwiększeniu efektu ekologicznego. Wykorzystanie energii geotermalnej na Podhalu pozwoliło w ciągu minionych 20 lat zredukować ilość emitowanego dwutlenku węgla o ponad 300 tys. ton. Wielkość ta rośnie systematycznie: w 1999 roku wskutek zrealizowanych podłączeń udało się ograniczyć emisję CO 2 o 4,9 tony, tymczasem w roku 2012 było to już 36,38 tony ponad siedmiokrotnie więcej! Hasło kwaśne deszcze nie jest chyba obce nikomu powstają one w wyniku łączenia się dwutlenku siarki z parą wodną, prowadząc do niszczenia roślinności oraz degradacji gleby. Dla człowieka zbyt duże stężenie tego związku w powietrzu jest wysoce szkodliwe, szczególnie dla astmatyków oraz osób cierpiących na chroniczne choroby płuc. Dwutlenek siarki pojawia się podczas spalania paliw kopalnych zawierających siarkę. Jego zwiększona emisja do atmosfery wiąże się z wciąż powszechnym wykorzystywaniem węgla do celów grzewczych. Tak więc podobnie jak w przypadku dwutlenku węgla stosowanie energii geotermalnej pozwala dbać o ekologię oraz ludzkie zdrowie. Redukcja emisji CO osiągnięta 2 wskutek zrealizowanych podłączeń (w tys. ton CO 2 rocznie) 22,1 18,9 23,5 24,6 25,2 29,3 30,9 35,54 36,38 32,45 33,53 12,7 4,9 5,2 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Przed rozpoczęciem projektu geotermalnego średnioroczne stężenie SO 2 w latach 1994-98 wynosiło 32,6 μg/m³. Dzięki podłączaniu nowych odbiorców do geotermalnej sieci ciepłowniczej stan powietrza systematycznie się poprawia: w latach 2004-2010 stężenie wahało się w granicach 8-13 μg/m³, czyli jest trzykrotnie niższe. 7
GEOTERMIA MAGAZYN Obieg ciepła rozwiązania techniczne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalańska S.A. jest największym w Polsce producentem ciepła wykorzystującym ekologiczną energię wód termalnych. System ciepłowniczy PEC Geotermia Podhalańska S.A. podzielony jest na trzy obiegi: 1. Układ geotermalny Obecny układ geotermalny składa się z dwóch dubletów odwiertów: Bańska PGP-1, Biały Dunajec PGP-2 oraz Bańska IG-1, Biały Dunajec PAN-1, pompowni geotermalnej i chłodni wentylatorowej. Woda termalna wydobywana jest ze złoża przez odwierty eksploatacyjne, a następnie poprzez płytowe wymienniki ciepła ogrzewa wodę sieciową. Uzyskane ciepło jest wykorzystywane do ogrzewania budynków, basenów i do przygotowania ciepłej wody użytkowej. Po odebraniu energii cieplnej woda termalna tłoczona jest przez odwierty chłonne do złoża, a częściowo schładzana i zrzucana do cieku powierzchniowego. Pewna ilość wody powrotnej kierowana jest do obiektu wypoczynkowo-rekreacyjnego Termy Szaflary tu stosuje się ją nie tylko do ogrzewania budynków, ale po uzdatnieniu trafia do niecek basenowych. 8
2. Sieć ciepłownicza Sieć ciepłownicza PEC Geotermia Podhalańska S.A. w całości została wykonana z rur preizolowanych, a jej łączna długość wynosi 100 km. Układ wody sieciowej został wykonany na ciśnienie nominalne 16 bar. Ze względu na dużą różnicę rzędnych terenu układ został podzielony na cztery strefy ciśnieniowe. Elementy sieci ciepłowniczej: magistrala ciepłownicza, pompownia wody sieciowej w Ciepłowni Geotermalnej Bańska Biały Dunajec, trzy przepompownie (Pozawodzie 703 m n.p.m., Poronin 732 m n.p.m., Ustup 762 m n.p.m.) wraz z układami redukcji ciśnień, pompownia wody sieciowej z układem redukcji ciśnień w Kotłowni Centralnej, Kotłownia Centralna, pompownie wody sieciowej (Szymoszkowa 860 m n.p.m. oraz Bristol 883 m n.p.m.), sieci dystrybucyjne oraz przyłącza ciepłownicze. Cały system jest sterowany za pomocą dwóch stacji roboczych w Ciepłowni Geotermalnej oraz Kotłowni Centralnej. 3. Instalacje wewnętrzne u odbiorców Odbiorcy ciepła sieciowego wyposażeni są w kompaktowe węzły ciepłownicze składające się m.in. z płytowych wymienników ciepła. Posiadają one również automatykę pogodową z możliwością zaprogramowania wielu funkcji, np. obniżania temperatury nocą czy reagowania na wpływ wiatru oraz zmiany temperatury zewnętrznej. Płytowe wymienniki ciepła charakteryzują się małymi gabarytami w stosunku do powierzchni wymiany ciepła oraz wysokim współczynnikiem przewodzenia ciepła. Są wytrzymałe, odporne na korozję i proste w obsłudze. 9
20 LAT PEC GEOTERMIA PODHALAŃSKA S.A. zakończenie wiercenia otworów Biały Dunajec PGP-2 oraz Bańska PGP-1 powstanie Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalańska S.A. (fuzja z PEC Tatry ) uruchomienie Kotłowni Szczytowej w Zakopanem rozpoczęcie budowy Ciepłowni Geotermalnej w Bańskiej Niżnej podłączenie do sieci ciepłowniczej 27 gospodarstw domowych w Białym Dunajcu budowa sieci dystrybucyjnej w Białym Dunajcu uruchomienie pilotażowej fazy projektu Zaopatrzenie w ciepło wsi Bańska Niżna pierwsza w Polsce działająca instalacja geotermalna 1995 1994 1993 1996 1997 POWSTANIE GEOTERMII PODHALAŃSKIEJ S.A. zakończenie z sukcesem wiercenia odwiertu produkcyjnego Bańska PGP-3. Osiągnięto głębokość 3400 m UZYSKANIE NAGRODY GOSPODARCZEJ PREZYDENTA RP 1998 Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP jest najbardziej prestiżowym wyróżnieniem gospodarczym w Polsce, nazywanym przez wiele mediów Polskim Gospodarczym Noblem 2013
1999 2000 2001 rozbudowa sieci ciepłowniczych w Zakopanem 2002 2007 zakończenie budowy magistrali ciepłowniczej Bańska Niżna Kotłownia Szczytowa Zakopane i uruchomienie Ciepłowni Geotermalnej Bańska podłączenia nowych odbiorców w Zakopanem i Białym Dunajcu rozbudowa sieci ciepłowniczej podłączenie nowych odbiorców na terenie Zakopanego oraz gmin Biały Dunajec i Poronin 324 TJ 187 TJ 2008 osiągnięcie sprzedaży ciepła w wielkości ponad 324 TJ/rok oraz przekroczenie 50 MW mocy zamówionej na koniec 2008 r. 2002 2008 2009 wprowadzenie nowej Strategii rozwoju PEC Geotermia Podhalańska S.A. na lata 2009 2020 ; uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej oraz na wiercenie otworu produkcyjnego Bańska PGP-3; 2010 realizacja Projektu Wspólnych Wdrożeń Rozszerzenie i rozwój energii geotermalnej, Zakopane, Polska budowa pompowni wody termalnej podnoszącej wydajność systemu geotermalnego o ok. 10 proc. 2011 Technologia uruchomienie produkcji energii elektrycznej i ciepła w wysokosprawnej kogeneracji w trzech silnikach gazowych o mocy 0,543 MWe i 0,7 MWt każdy 2012 rekonstrukcja odwiertu chłonnego Biały Dunajec PAN-1 INWESTOR ERU GOSPODARZ rozpoczęcie wiercenia nowego odwiertu produkcyjnego Bańska PGP-3; osiągnięcie sprzedaży ciepła ponad 383 TJ/rok oraz przekroczenie 57 MW mocy zamówionej na koniec 2012 r.; zakończenie realizacji projektu Rozwój infrastruktury służącej do produkcji, przesyłu i dystrybucji energii geotermalnej w gminach Zakopane, Biały Dunajec i Szaflary
GEOTERMIA MAGAZYN Nagradzani za rozwój Satysfakcja klientów jest największą nagrodą dla przedsiębiorstwa. Ale powodem do dumy dla PEC Geotermia Pohalańska S.A. są również prestiżowe nagrody, które firma otrzymała w ciągu ostatnich lat. Nagroda Gospodarcza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej XI edycji/2013 w kategorii Zielona Gospodarka za wkład w unowocześnianie i rozwój gospodarki. To jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień gospodarczych w Polsce, określane często jako Polski Gospodarczy Nobel. Nagroda ta ma na celu promowanie pozytywnych wzorców oraz przedsiębiorstw, które osiągają sukces zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Pozwala uhonorować firmy czy zespoły naukowe przyczyniające się do rozwoju gospodarczego Polski i współtworzące pozytywny obraz polskiej gospodarki. Małopolska Nagroda Gospodarcza 2012 w kategorii Mały i Średni Przedsiębiorca. Przyznawana przez kapitułę skupiającą grono ekspertów ze środowiska gospodarczego i naukowego powołaną przez Zarząd Województwa. Nagroda jest potwierdzeniem wkładu w rozwój gospodarczy województwa małopolskiego oraz jego promocję. To dowód uznania wysokiej jakości świadczonych usług i rozwiązań technologicznych, jak również dobrej sytuacji finansowej i przyjętego kierunku rozwoju spółki. Wprowadzony przez firmę geotermalny system ciepłowniczy jest nowatorskim rozwiązaniem na skalę europejską, a wdrożony projekt wykorzystania energii geotermalnej na Podhalu stał się początkiem rozwoju geotermii w Polsce. Rynkowy Lider Innowacji 2013 Jakość, Kreatywność, Efektywność. Tytuł nadawany przez kapitułę Strefy Gospodarki, ogólnopolskiego dodatku Dziennika Gazety Prawnej. VI miejsce w 2012 roku w Ogólnopolskim Rankingu Najlepszych Przedsiębiorstw Energetyki Cieplnej publikowanym przez Dziennik Gazetę Prawną (VII miejsce w 2011 r.). Gazela Biznesu 2011 tytuł przyznawany przez redakcję Pulsu Biznesu najdynamiczniej rozwijającym się małym i średnim firmom, które doskonale funkcjonują na krajowym rynku. Wyróżnienie przedsiębiorstwa a wiec wyróżnienie jego załogi za wysoką jakość usług jest motywacją do jeszcze lepszych osiągnięć, podnosi także poczucie własnej wartości i przynależności do zespołu, który odnosi sukces. 12
Nagroda Gospodarcza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Rok 2013 przyniósł PEC Geotermia Podhalańska S.A. najwyższe w dotychczasowej historii wyróżnienie, Nagrodę Gospodarczą Prezydenta RP. Statuetkę z rąk prezydenta Bronisława Komorowskiego odebrał podczas uroczystej gali Czesław Ślimak, prezes spółki. Nowy odwiert Bańska PGP-3 W maju 2013 roku zostało zakończone wiercenie kierunkowego odwiertu geotermalnego Bańska PGP-3. Otwór osiągnął planowaną głębokość 3400 m. Po przeprowadzeniu badań hydrogeologicznych planowane jest podłączenie go rurociągiem z istniejącym systemem ciepłowniczym PEC Geotermia Podhalańska S.A. Finalistów nagrody wybierała kapituła pod przewodnictwem Wiesława Rozłuckiego (współzałożyciela Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie i jej pierwszego prezesa), w skład której weszli profesorowie, ekonomiści oraz dziennikarze. Aby ją otrzymać, przedsiębiorstwo musi znaleźć uznanie w oczach specjalistów, a także spełniać czytelne i ostre kryteria, obejmujące całokształt działalności kandydatów od wyników ekonomicznych po ochronę środowiska. Prezes PEC Geotermia Podhalańska odbiera statuetkę z rąk prezydenta Bronisława Komorowskiego. Wyróżnienie to bywa popularnie nazywane Polskim Gospodarczym Noblem. Przyznawane jest jako podziękowanie za wkład ze strony laureatów w rozwój gospodarczy kraju oraz budowanie przez nich korzystnego obrazu polskiej gospodarki. Służy jednocześnie wskazaniu pozytywnych wzorców biznesowych i rozwiązań przynoszących sukcesy w gospodarce. To nagroda dla firm, które z powodzeniem funkcjonują na krajowym i zagranicznym rynku, tworzą nowe miejsca pracy i stosują zasady szeroko pojętej etyki w biznesie. To dla nas wielkie wyróżnienie i powód do dumy. Geotermia Podhalańska jest przykładem firmy wykorzystującej nowoczesne technologie dla dobra społeczności lokalnej przy jednoczesnej trosce o stan środowiska naturalnego mówi Czesław Ślimak, prezes PEC Geotermia Podhalańska S.A. Cieszymy się, że nasza praca została doceniona. Jednocześnie jest to dla nas impuls, by z jeszcze większym zaangażowaniem przyczyniać się do rozwoju geotermii w Polsce. Gala XI edycji Nagrody Gospodarczej odbyła się 5 czerwca 2013 roku w nowym Centrum Konferencyjno-Kongresowym MTP w Poznaniu. Oprócz PEC Geotermia Podhalańska S.A. wśród laureatów znalazły się takie firmy jak m.in. Zakłady Farmaceutyczne Polpharma, KGHM Polska Miedź czy Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. W grudniu 2012 roku rozpoczęto wiercenie głębokiego otworu geotermalnego Bańska PGP-3 w Bańskiej Niżnej, tuż obok odwiertu Bańska PGP-1 powstałego w 1997 roku. Ten ostatni dostarcza energię cieplną do obiektów na terenie Zakopanego, Szaflar, Białego Dunajca i Poronina. Ponieważ wśród potencjalnych odbiorców istnieje duże zainteresowanie podłączaniem do sieci geotermalnej, konieczne jest zwiększenie mocy źródła geotermalnego. Odwiert Bańska PGP-1, choć najbardziej wydajny w Polsce (550 m 3 /h), nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb nowych użytkowników. Dlatego też spółka podjęła tę ważną strategicznie decyzję pozwalającą zwiększyć wydajność całego systemu geotermalnego. Po zakończeniu procesu badawczego odwiert zostanie podłączony do istniejącej sieci ciepłowniczej. Ciepło z nowego odwiertu trafi do użytkowników w sezonie grzewczym, na przełomie 2013 i 2014 roku. Wartość inwestycji wynosi ok. 20 mln zł. 13
GEOTERMIA MAGAZYN O geotermii z różnych punktów widzenia Jan Ochalik dyspozytor-operator urządzeń geotermalnych W PEC Geotermia Podhalańska S.A. pracuje od 13 lat, dokładnie od maja 2000 roku. Na początku, kiedy ogrzewano Bańską Niżną oraz pierwsze gospodarstwa w Białym Dunajcu, wymienniki ciepła dzierżawiono odbiorcom: Jeszcze wtedy nie było dużej przepompowni, woda była bezpośrednio tłoczona do otworu. Jego praca jako operatora systemu odbywa się w trybie zmianowym. Do jego obowiązków należy kontrolowanie prawidłowości pracy sieci geotermalnej: w czasie dyżuru objeżdża teren co 4 godziny, zaczynając od pompowni w Białym Dunajcu. Sprawdza funkcjonowanie głowic eksploatacyjnych i chłonnych, szczelność sieci, usuwa ewentualne awarie. Na bieżąco spisuje dane do książki eksploatacyjnej, m.in. ciśnienie wody, temperaturę zatłaczania i temperaturę na sieci. Ale również pilnuje porządku, bo Geotermię Podhalańską odwiedza wielu gości oraz wycieczki. Jan Ochalik mieszka w Szaflarach. Podobnie jak wielu sąsiadów, także i on czeka z utęsknieniem na moment, w którym nowy odwiert zostanie podłączony do sieci ciepłowniczej. Podkreśla, że geotermia to prawdziwa wygoda. To sieć bezobsługowa i bezawaryjna, nie trzeba przywozić i składować węgla, nie trzeba martwić się, co robić z odpadami z pieca. Na pewno nie ma takiego zanieczyszczenia, jakie było wcześniej. Ludzie z początku myśleli o geotermii różnie, ale teraz są zadowoleni. Mieliśmy na miejscu małą przepompownię i naszym obowiązkiem było regularne kontrolowanie, czy wszystko funkcjonuje, czy nie koroduje. Odkąd jest nowa przepompownia i system sterowany komputerowo, praca przebiega o wiele spokojniej i bardziej komfortowo mówi Jan Ochalik. Marek Dziedzic dyrektor FWP Sp. z o.o. Oddział ZDW Zakopane Z energii geotermalnej korzystamy już od 2000 roku w dwóch naszych obiektach: w Ośrodku Konferencyjno-Wypoczynkowym Hyrny i Domu Wczasowym Sienkiewiczówka w Zakopanem. Jest stosowana również w Domu Wczasowym Bristol, który do marca 2013 roku był eksploatowany przez FWP, a następnie został przekazany do Urzędu Miasta Zakopane. Wcześniej były w nich kotłownie węglowe oraz ogrzewanie gazowe. Energia geotermalna jest wygodniejsza przy kotłowniach trzeba było zatrudniać palaczy, przewozić węgiel, było brudno od pyłu. Teraz, kiedy są wymienniki, jest czysto. Na pewno jest to bardziej ekologiczne rozwiązanie. My dodatkowo dbamy o to, by oszczędzać wydatki na ciepło: mamy na przykład odpowiednie regulatory na grzejnikach, a także solary. 14
Jestem dyrektorem tego oddziału FWP od 2001 roku i z tej perspektywy mogę śmiało powiedzieć, że współpraca z Geotermią Podhalańską układa się nam dobrze. Jesteśmy zadowoleni, wszystko przebiega sprawnie, a potwierdzeniem tego jest fakt, że FWP korzysta z geotermalnej energii już od ponad dekady. dr inż. Wiesław Bujakowski IGSMiE PAN Nie można zapomnieć o tym, że w latach 1989 1993 nasi profesorowie Roman Ney i Julian Sokołowski, znający maksymę St. J. Leca Aby dojść do źródła, trzeba płynąć pod prąd, odważyli się podjąć pionierskie prace badawcze. Dzięki tej postawie i determinacji w 1993 roku osiągnęliśmy sukces w postaci uruchomienia pierwszej w Polsce instalacji geotermalnej na Podhalu. Jak ważne i trudne to były momenty, możemy stwierdzić po latach zwłaszcza my ich następcy i uczniowie, którzy staramy się kontynuować dzieło rozwoju geotermii. Małgorzata Mrugała prezes WFOŚ Małgorzata Mrugała: Naczelnym zadaniem Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie jest dofinansowanie inwestycji i innych działań na rzecz ochrony środowiska oraz tworzenie optymalnych warunków dla realizacji tych zadań w województwie małopolskim. Wspieramy poszukiwania złóż wód geotermalnych, szczególnie pod kątem ich przydatności do pozyskiwania energii. Propagowanie energii geotermalnej jest ważnym elementem dbania o środowisko naturalne. Te ostatnie 20 lat inwestycji w geotermię jest dobrym przykładem tego, że można i warto zmieniać nasze przyzwyczajenia oraz inwestować w odnawialne źródła energii. A te inwestycje zwracają się. Podhale, które jest prawdziwą perłą natury i jednym z najpiękniejszych miejsc w Polsce, oddycha czystszym powietrzem. Dzięki energii geotermalnej wyraźnie zmniejszyła się emisja dwutlenku węgla i dwutlenku siarki do atmosfery. Systematycznie i stale poprawia się stan środowiska naturalnego, możemy łatwiej dbać o jego walory przyrodnicze i turystyczne. Korzystają z tego nie tylko turyści, ale przede wszystkim sami mieszkańcy. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska pomaga firmom oraz instytucjom, które chcą zrobić coś pożytecznego dla mieszkańców i środowiska, a przeszkodą dla nich bywają kwestie finansowe. Wystarczy przywołać w tym kontekście spółkę PEC Geotermia Podhalańska, która musiała stworzyć cały system od zera. Po początkowym okresie ponoszenia kosztów już od wielu lat notuje rosnące zyski. A niedawno Geotermia sfinansowała budowę nowego odwiertu z pożyczki udzielonej przez Wojewódzki Fundusz na preferencyjnych warunkach. 15
GEOTERMIA MAGAZYN Społecznie dla Podhala i ekologii Nowoczesny i odpowiedzialny biznes nie może zapominać o swoim otoczeniu. Pielęgnowanie relacji ze społecznością lokalną i poczucie wspólnoty z regionem przynoszą dobre efekty dla wszystkich: firmy, pracowników, mieszkańców. Wsparcie inicjatyw społecznych zawsze było ważnym elementem działalności PEC Geotermia Podhalańska S.A. Firma włącza się w wiele regionalnych przedsięwzięć związanych z promocją kultury podhalańskiej, tradycji sportowych i aktywności wysokogórskiej. Lokalnie, dla kultury i sportu Naukowo o geotermii Geotermia Podhalańska jest członkiem Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego z siedzibą w Krakowie. Ściśle współpracuje z Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk. W 2011 roku spółka została fundatorem Fundacji na rzecz Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu, której zadaniem jest wspieranie działalności oraz promowanie uczelni. Przekłada się to na wsparcie naukowych działań studentów: prac dyplomowych, licencjackich i magisterskich, organizację szkoleń dla uczestników praktyk zawodowych. Bardzo istotnym kierunkiem działań Geotermii Podhalańskiej jest rozwój edukacji ekologicznej. Uczestniczy we wszelkich inicjatywach, których celem jest rozpowszechnianie informacji na temat geotermii i propagowanie idei jej ekologicznego wykorzystywania. Zlokalizowane w siedzibie spółki Centrum Edukacyjno-Informacyjne jest miejscem konferencji i spotkań, podczas których prezentowane są osiągnięcia w wykorzystaniu energii geotermalnej oraz płynące z tego korzyści dla ekologii i gospodarki. Pozwala to szerzyć wiedzę na temat geotermii na Podhalu, która może być wykorzystana w ciepłownictwie, wypoczynku, lecznictwie. Przykładem takich działań była wizyta we wrześniu 2012 roku delegacji z Ukrainy, złożonej m.in. z naukowców z Uniwersytetu Technicznego Nafty i Gazu z Iwano-Frankowska oraz samorządowców z Oblasti Zakarpackiej. Spotkanie, finansowane przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, odbyło się w ramach projektu mającego na celu wzmocnienie ukraińskich samorządów w obszarze nowoczesnego zarządzania usługami komunalnymi. Geotermia Podhalańska jest partnerem akcji charytatywnych i kulturalnych, które nawiązują do dorobku kulturowego Podhala. Firma wspiera organizacje pozarządowe i stowarzyszenia oraz takie wydarzenia jak: Spotkanie z filmem górskim festiwal organizowany w Zakopanem, akcja charytatywna Przedsiębiorcy Podhala Dzieciom, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej Muzyka na szczytach organizowany przez Stowarzyszenie im. Mieczysława Karłowicza w Zakopanem, koncert autorski pt. Pejzaż górski kompozytora i wykonawcy muzyki elektronicznej Jerzego Gruszczyńskiego, Memoriał Piotra Malinowskiego zawody w narciarstwie wysokogórskim poświęcone pamięci ratownika tatrzańskiego, taternika, alpinisty. Pomaga również w rozwoju wielu społecznych inicjatyw oraz organizacji, których celem jest dbanie zarówno o środowisko naturalne, rozwój kultury, jak i o potrzeby mieszkańców. Wśród beneficjentów są m.in.: Fundacja Andrzeja Brandstattera PRO ARTIS, która skupia niepełnosprawne dzieci i młodzież z Podhala oraz innych regionów Polski. Ich wspólną pasją jest śpiewanie, muzyka ludowa, kultura i folklor góralski, Polski Związek Emerytów i Rencistów, Fundacja TOPR, Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza. 16
Marzenia się spełniają Społecznik i działacz regionalny, wielki zwolennik wykorzystania energii geotermalnej i sekretarz Społecznego Komitetu Uciepłowienia Bańskiej Niżnej, a także jedna z pierwszych osób, które przyłączyły się do powstałej sieci ciepłowniczej Jan Antoł opowiada o swojej przygodzie z geotermią. Geotermią zainteresowałem się już w latach 60. XX wieku, kiedy prof. Stanisław Sokołowski prowadził badania na Podhalu. Poznałem go przez doktora Stanisława Bafię, który mieszkał w Zakopanem w willi Ornak, w domu rodziny Sokołowskich. Tam też w czasie powstawania odwiertów na Antałówce mieszkał prof. Sokołowski. Byłem świadkiem, jak wytrysnęła pierwsza woda geotermalna, jeszcze nie taka gorąca. Marzyliśmy, żeby kiedyś wykorzystać ją w basenach termalnych, żeby móc zimą pływać w takim basenie na Równi Krupowej... Wtedy było na to jednak jeszcze za wcześnie owszem, stał baniak, w którym w wodzie geotermalnej mogło się zmieścić naraz kilka osób, ale to było wszystko. Później dowiedziałem się, że w mojej rodzimej Bańskiej Niżnej powstał odwiert, z którego wytrysnął bardzo wysoki słup gorącej wody. Pracami kierował prof. Julian Sokołowski z PAN-u. Zrobiono drugi odwiert odległy o niecałe 2 km i rurą wtłaczano do ziemi gorącą wodę. Ręką można było sprawdzić, jak jest gorąca. Czekaliśmy wszyscy, co z tego będzie. Mówiło się wprost o perspektywie ogrzewania całego Podhala, o zlikwidowaniu niskiej emisji i kwaśnych deszczów, które powodują śmierć lasów. Profesor zainteresował tym tematem Związek Podhalan, a po przełomie 1989 roku zaczął chodzić po urzędach, szukając osób chętnych do współpracy. Ponoć jeden z ówczesnych wójtów twierdził, że szybciej mu włosy na dłoni wyrosną, niż uda się to zrobić! Aż w końcu prof. Sokołowski trafił do gminy Szaflary, którą kierował wójt Stanisław Ślimak. Ten ostatni, kiedy jeszcze był naczelnikiem miasta Nowy Targ, miał okazję odwiedzić francuskie Évry i tam spotkał się z tematem wód geotermalnych. Wybrano więc Bańską Niżną do tego eksperymentu przede wszystkim dlatego, że ma dość trudne warunki i można było sprawdzić, jak będzie z rozprowadzaniem wody grzewczej do odbiorców. Jan Antoł, społecznik i ambasador geotermii. Przed świętami wielkanocnymi 1993 roku zwołano zebranie w remizie strażackiej w Bańskiej Niżnej, na które przyszło wielu mieszkańców. To był dobry czas na takie inicjatywy: ludzie byli ciekawi i entuzjastycznie nastawieni, ówczesny prezydent Lech Wałęsa podpisał list intencyjny w sprawie wykorzystania wód geotermalnych. Spotkanie trwało dobrych kilka godzin profesor i wójt szczegółowo tłumaczyli sprawy techniczne, ludzie przystępowali do specjalnie założonej gminnej spółki z wkładem własnym w wysokości 10 tys. zł, co odpowiadało wówczas wartości dwóch dorodnych krów. Wybraliśmy Społeczny Komitet Uciepłowienia Bańskiej Niżnej pod przewodnictwem Stanisława Borkowskiego. Członkowie komitetu jeździli po sąsiednich wsiach, rozmawiali z właścicielami gruntów i ustalali, jak optymalnie przeciągnąć rurociąg. To był prawdziwy romantyczny zryw: ludzie rozgradzali płoty, wpuszczali ekipy do swoich ogródków. We wrześniu ruszyły wykopy, a na Boże Narodzenie pierwsze sześć domów było już ogrzewanych energią geotermalną! Odbyła się wielka uroczystość, po mszy świętej kardynał Macharski poświęcił całą instalację. Pamiętam, że te pierwsze urządzenia grzewcze zajmowały niemal całą łazienkę! W 1994 roku przeprowadzono główne wykopy i podłączono połowę wioski, czyli ponad 90 domów, a w następnym roku przyłączono resztę. Z czasem doczekaliśmy się też basenu termalnego na granicy Szaflar i Bańskiej Niżnej. Cieszymy się, że byliśmy pierwsi w Polsce i że udało się przeprowadzić tę inicjatywę. Teraz, po tym ostatnim odwiercie, żyjemy nadzieją, że w niedalekiej przyszłości uda się podłączyć do sieci Szaflary i Nowy Targ. A wtedy będzie można zmniejszyć emisję pyłów i uwolnić Nowy Targ od zamglenia i zanieczyszczenia powietrza, szczególnie uciążliwego zimą. Z własnego doświadczenia mogę potwierdzić, że wykorzystanie energii geo termalnej przynosi wiele korzyści. Na pierwszym miejscu postawiłbym ekologię, ale to również wygoda i bezpieczeństwo. Nie trzeba spalać węgla, a za tę cenę mamy przez cały czas dostęp do ciepłej wody użytkowej. No i zimą można włączyć ogrzewanie, kiedy jest taka potrzeba. Naprawdę do tej pory nic lepszego nikt na świecie jeszcze nie wymyślił! 17
GEOTERMIA MAGAZYN GEOTERMIA w liczbach 550 m 3 /h wydajność największego odwiertu produkcyjnego Bańska PGP-1 300 000 ton o tyle zredukowano emisję dwutlenku węgla (CO 2 ) do atmosfery dzięki zrealizowanym podłączeniom geotermalnym 383 738 ilość sprzedanej energii cieplnej w roku 2012 wyrażona w GJ 5 ilość odwiertów geotermalnych działających w Geotermii Podhalańskiej 57 megawatów (MW) to moc zamówiona przez klientów PEC Geotermia Podhalańska 3 500 000 ilość wody geotermalnej wydobywanej rocznie z odwiertów geotermalnych wyrażona w m 3 18
1miejsce Geotermii Podhalańskiej wśród producentów ciepła wykorzystujących ekologiczną energię wód geotermalnych ilość gmin podhalańskich z siecią geotermalną: Szaflary, Biały Dunajec, 4Poronin, Zakopane 86 stopni Celsjusza wynosi temperatura wody geotermalnej 100 km długość sieci ciepłowniczej 1383 ilość obiektów podłączonych do sieci ciepłowniczej, w tym: 220 budynki usługowe i użyteczności publicznej szkoły, przedszkola 30 hotele, pensjonaty, domy wczasowe 105 809 budynki jednorodzinne budynki wielorodzinne 219 19
PRZEDSIĘBIORSTWO ENERGETYKI CIEPLNEJ GEOTERMIA PODHALAŃSKA S.A. 34-500 Zakopane ul. Nowotarska 35a telefony (18) 201 50 41, (18) 20150 42, (18) 201 50 43 fax (18) 201 50 44 geoterm@geotermia.pl www.geotermia.pl Publikacja została wydrukowana na papierze ekologicznym produkowanym w 100% z makulatury, bielonym bez użycia chloru gazowego. Produkty oznaczone certyfikatem FSC pochodzą z lasu zarządzanego zgodnie z dobrem przyrody, a także dobrem żyjących na jego terenie społeczności, czyli według zasad Dobrej Praktyki Leśnej. Z dobrą energią od 20 lat