Cele i treść postępowania sprawdzającego jako element ochrony informacji niejawnych. W dniu 5 sierpnia 2010 r. Sejm uchwalił ustawę o ochronie informacji niejawnych Ustawa przewiduje cztery klasy informacji niejawnych: ściśle tajne, tajne, poufne i zastrzeżone z czego jednostki samorządu terytorialnego będą gromadzić i przetwarzać informacje opatrzone dwoma ostatnimi klasami. Klauzulę tajności nadaje osoba, która jest uprawniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału, przy czym zmiana bądź zniesienie klauzuli jest możliwe wyłącznie po wyrażeniu pisemnej zgody przez w/w osobę albo przez jej przełożonego. W przypadku zaistnienia sporu pomiędzy odbiorcą materiału opatrzonego klauzulą tajności a osobą, która ją nadała, właściwymi do jego rozstrzygnięcia jest Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Służba Kontrwywiadu Wojskowego w zależności od zawartości dokumentu. Nadzór nad funkcjonowaniem systemu ochrony informacji niejawnych sprawują ABW i SKW, przy czym właściwa do nadzorowania działań jednostek samorządu terytorialnego jest ABW. Prowadzi ona kontrolę ochrony informacji niejawnych i przestrzegania przepisów obowiązujących w tym zakresie, realizuje zadania w zakresie bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych, prowadzi postępowania sprawdzające, kontrolne postępowania sprawdzające oraz postępowania bezpieczeństwa przemysłowego, zapewnia ochronę informacji niejawnych wymienianych między Rzeczypospolitą Polską a innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi, a także prowadzi doradztwo i szkolenia w zakresie ochroni informacji niejawnych. Zgodnie z ustawą, kierownik jednostki organizacyjnej, w której przetwarzane są informacje niejawne, czyli np. wójt w stosunku do urzędu gminy, odpowiedzialny jest za ochronę informacji. Kierownik jest również bezpośrednim przełożonym pełnomocnika do spraw ochrony informacji niejawnych, który odpowiada za zapewnienie przestrzegania przepisów. Szczegółowe wytyczne co do osoby, która może piastować stanowisko pełnomocnika, oraz jego zadania normują art. 14 i 15 ustawy o ochronie informacji niejawnych. Podjęcie działań obejmujących swoim zakresem dostęp do informacji niejawnej musi być poprzedzone odbyciem szkolenia z zakresu ochrony informacji niejawnych. W przypadku pracowników samorządowych, przeprowadzają je: ABW dla pełnomocników ochrony i ich zastępców oraz osób przewidzianych na te stanowiska; ABW wspólnie z pełnomocnikiem ochrony dla kierownika jednostki organizacyjnej, w której są przetwarzane informacje niejawne o klauzuli ściśle tajne lub tajne ; pełnomocnik ochrony dla pozostałych osób zatrudnionych, pełniących służbę lub wykonujących czynności zlecone w jednostce organizacyjnej. Ukończenie szkolenia potwierdzane jest wydaniem zaświadczenia. Ustawa określa też wymogi personalne, które muszą spełniać osoby ubiegające się o pracę związaną z informacją niejawną, a także procedury mające potwierdzić ich wiarygodność: postępowanie sprawdzające oraz kontrolne postępowanie sprawdzające. Szereg przepisów technicznych normuje tworzenie kancelarii tajnych i stosowanie środków bezpieczeństwa fizycznego, zapewnienie bezpieczeństwa teleinformatycznego, bezpieczeństwa przemysłowego oraz ewidencjonowanie i udostępnianie danych oraz akt postępowań sprawdzających, kontrolnych postępowań sprawdzających i postępowań bezpieczeństwa przemysłowego. Rozdział 11 ustawy o ochronie informacji niejawnych zawiera szereg zmian, które wprowadzono w przepisach obowiązujących, m.in. w k.p.a., k.p.c. czy kodeksie pracy. Ustawa weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia czyli 1 stycznia 2011 r. z wyjątkiem art. 131 (wprowadzającym zmiany w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o
żegludze śródlądowej Dz. U. z 2006 r., Nr 123, poz. 857 ze zm.), który wchodzi w życie 1 stycznia 2013 r. Podstawą do wszczęcia przez pełnomocnika ochrony postępowania sprawdzającego wobec osoby ubiegającej się o stanowisko lub zlecenie prac związanych z dostępem do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową jest pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej, natomiast w wypadku postępowania sprawdzającego poszerzonego lub specjalnego, które prowadzą służby ochrony państwa, podstawą do jego wszczęcia jest wniosek kierownika jednostki organizacyjnej o wszczęcie postępowania sprawdzającego Wystawienie poświadczenia bezpieczeństwa osobie, która zamierza podjąć pracę na określonym stanowisku związanym z dostępem do informacji niejawnych lub zleceniem prac, jest poprzedzone czynnościami polegającymi na przeprowadzeniu procedury sprawdzenia. Postępowania sprawdzające mogą przeprowadzać tylko podmioty wymienione w ustawie, tzn.: Wojskowe Służby Informacyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz pełnomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych. Postępowanie sprawdzające ma na celu ustalenie, czy osoba sprawdzana daje rękojmię zachowania tajemnicy. Pełnomocnik ochrony prowadzi wykaz stanowisk i prac zleconych oraz osób dopuszczonych do pracy na stanowiskach, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych. W zależności od stanowiska lub zleconej pracy, o które ubiega się dana osoba, przeprowadza się postępowanie: zwykłe - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową sprawdzające oznaczonych klauzulą: "zastrzeżone" oraz "poufne"; poszerzone - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą "tajne", Przeprowadzenie postępowania sprawdzającego wymaga pisemnej zgody osoby sprawdzanej. Podanie osoby sprawdzanej ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku objętym z mocy przepisów ustawy wymogiem przeprowadzenia postępowania sprawdzającego, w przypadku braku zgody osoby sprawdzanej na przeprowadzenie tego postępowania, pozostawia się bez rozpatrzenia. Można odstąpić od postępowania sprawdzającego, jeżeli osoba sprawdzana przedstawi odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa. Ustawa zezwala w zakresie niezbędnym dla ustalenia, czy osoba sprawdzana daje rękojmię zachowania tajemnicy, na zbieranie i przetwarzanie informacji o osobach trzecich, określonych w ankiecie bezpieczeństwa osobowego, bez wiedzy i zgody tych osób. Postępowania sprawdzające powtarza się, odpowiednio, w stosunku do osób na stanowiskach i wykonujących prace zlecone, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą:
"poufne" - co 10 lat, "tajne" - co 7 lat, "ściśle tajne" - co 5 lat - liczone od daty wydania poświadczenia bezpieczeństwa. Wniosek o wszczęcie kolejnego postępowania sprawdzającego powinien zostać złożony co najmniej na 6 miesięcy przed upływem terminu ważności poświadczenia bezpieczeństwa. Postępowanie zwykłe Zwykłe postępowanie sprawdzające przeprowadza pełnomocnik ochrony na pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej. Zwykłe postępowanie sprawdzające obejmuje w stosunku do osoby ubiegającej się o dostęp do informacji oznaczonych klauzulą "zastrzeżone" : wypełnienie ankiety bezpieczeństwa osobowego. Ankietę wypełnia i podpisuje własnoręcznie osoba sprawdzana; -sprawdzenie, w niezbędnym zakresie, w ewidencjach, rejestrach i kartotekach, a w szczególności w Krajowym Rejestrze Karnym oraz Centralnym Zarządzie Służby Więziennej, danych zawartych w wypełnionej i podpisanej przez osobę sprawdzaną ankiecie bezpieczeństwa osobowego; -sprawdzenie akt stanu cywilnego dotyczących osoby sprawdzanej, -rozmowę z osobą sprawdzaną, jeżeli jest to konieczne na podstawie uzyskanych informacji. W toku postępowania sprawdzającego ustala się, czy istnieją wątpliwości dotyczące: -uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzaną działalności szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, -ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko jej podatności na szantaż lub wywieranie presji, -przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim, czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji
-zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji. Ponadto w stosunku do osoby ubiegającej się o dostęp do informacji oznaczonych klauzulą "poufne" zwykłe postępowanie sprawdzające obejmuje: -sprawdzenie, na pisemny wniosek pełnomocnika ochrony, przez odpowiednie służby ochrony państwa, w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie, zawartych w ankiecie danych dotyczących osoby kandydującej lub zajmującej stanowisko związane z dostępem do informacji niejawnych, oznaczonych klauzulą "poufne", -w toku sprawdzeń w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie służby ochrony państwa mają prawo przeprowadzić rozmowę z osobą sprawdzaną w celu uniknięcia nieścisłości lub sprzeczności zawartych w uzyskanych informacjach; -służby ochrony państwa przekazują pełnomocnikowi ochrony pisemną informację o wynikach czynności sprawdzeń w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie. Świadome podanie nieprawdziwych lub niepełnych danych w ankiecie stanowi podstawę do odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa przez pełnomocnika ochrony. Po zakończeniu zwykłego postępowania sprawdzającego z wynikiem pozytywnym pełnomocnik ochrony wydaje poświadczenie bezpieczeństwa i przekazuje osobie sprawdzanej, zawiadamiając o tym osobę upoważnioną do obsady stanowiska. Poświadczenie bezpieczeństwa osobowego Postępowanie sprawdzające kończy się wydaniem poświadczenia bezpieczeństwa lub odmową wydania takiego poświadczenia. Poświadczenie bezpieczeństwa upoważniające do dostępu do informacji niejawnych oznaczonych wyższą klauzulą tajności uprawnia do dostępu do informacji niejawnych oznaczonych niższą klauzulą tajności wyłącznie w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej zleconej pracy. Wzór poświadczenia bezpieczeństwa określony został w drodze rozporządzenia przez Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji. Poświadczenie bezpieczeństwa zawiera: -podstawę prawną, -wskazanie wnioskodawcy postępowania sprawdzającego, -określenie służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony, który przeprowadził postępowanie sprawdzające, -datę i miejsce wystawienia, -imię, nazwisko i datę urodzenia osoby sprawdzanej, -rodzaj przeprowadzonego postępowania sprawdzającego ze wskazaniem klauzuli informacji niejawnych, do których osoba sprawdzana może mieć dostęp, -stwierdzenie wydania poświadczenia bezpieczeństwa, -termin ważności, -imienną pieczęć i czytelny podpis upoważnionego funkcjonariusza albo żołnierza służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony.
Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa Wzór odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa określony został w drodze rozporządzenia przez Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji. Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa zawiera: -podstawę prawną, -wskazanie wnioskodawcy postępowania sprawdzającego, -określenie służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony, który przeprowadził postępowanie sprawdzające, -datę i miejsce wystawienia, -imię, nazwisko i datę urodzenia osoby sprawdzanej, -rodzaj przeprowadzonego postępowania sprawdzającego ze wskazaniem klauzuli informacji niejawnych, do których osoba sprawdzana nie może mieć dostępu, -stwierdzenie odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa, -termin ważności, -imienną pieczęć i czytelny podpis upoważnionego funkcjonariusza albo żołnierza służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony. Pełnomocnik ochrony odmawia wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli nie zostaną usunięte wątpliwości dotyczące: -uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzaną działalności szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, -ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko jej podatności na szantaż lub wywieranie presji, -przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim, czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji, -zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji. Pełnomocnik ochrony może odmówić wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli przeprowadzenie skutecznego postępowania sprawdzającego, w związku z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą "poufne", nie było możliwe z przyczyn niezależnych od tego pełnomocnika. O odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa pełnomocnik pisemnie zawiadamia osobę upoważnioną do obsady stanowiska. Służby ochrony państwa odmawiają wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli nie zostaną usunięte wątpliwości dotyczące:
-uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzaną działalności szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, -ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko jej podatności na szantaż lub wywieranie presji, -przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim, czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji, -zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji. Służby ochrony państwa mogą odmówić wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli przeprowadzenie skutecznego postępowania sprawdzającego, w związku z dostępem do informacji niejawnych, nie było możliwe z przyczyn niezależnych od służb ochrony państwa. O odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa służby ochrony państwa pisemnie zawiadamiają osobę upoważnioną do obsady stanowiska. Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa nie jest wiążąca dla osoby upoważnionej do obsady stanowiska, z którym wiąże się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową. W razie obsady stanowiska lub zlecenia pracy osobie, w stosunku do której odmówiono wydania poświadczenia bezpieczeństwa dotyczącego informacji niejawnych oznaczonych klauzulą "poufne" lub dopuszczenia do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, osoba upoważniona do obsady stanowiska informuje o tym niezwłocznie właściwą służbę ochrony państwa. Postępowanie sprawdzające wobec osoby, która nie uzyskała poświadczenia bezpieczeństwa, można przeprowadzić najwcześniej po roku od daty odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa.