PRAWO ZOBOWIĄZAŃ (prawo obligacyjne) Prawo zobowiązań dział prawa cywilnego, obejmujący zespół norm prawnych regulujących formy wymiany dóbr i usług (np. zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży, zamiany, umowy o dzieło, umowy zlecenia;).
Źródła prawa zobowiązań: - Konstytucja - Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r.(księga III) - ustawy szczególne: prawo wekslowe, czekowe, bankowe - rozporządzenia i akty prawa miejscowego
Pojęcie zobowiązania: Jest to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, na mocy którego jedna osoba(wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) określonego działania lub zaniechania (świadczenia), a dłużnik jest zobowiązany to świadczenie spełnić.
Klasycznym przykładem zobowiązania niepieniężnego jest umowa zamiany z art. 603-604 k.c., w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej rzeczy.
Uprawnienie wierzyciela do domagania się spełnienia świadczenia przez dłużnika nazywa się wierzytelnością. Przykład: W ramach umowy przechowania przechowawcy przysługuje roszczenie (wierzytelność) o wydanie przedmiotu przechowania, a w trakcie trwania samej umowy roszczenie o zapłatę wynagrodzenia. Zaś obciążający dłużnika obowiązek spełnienia świadczenia określany jest mianem długu.
Zobowiązanie jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego, w którym można wyróżnić następujące elementy: podmioty, przedmiot i treść. Podmiot uprawniony- wierzyciel Podmiot zobowiązany- dłużnik
Może zdarzyć się, że podmioty stosunku zobowiązaniowego będą występować w podwójnej roli (złożony model zobowiązania). Przykład: W umowie sprzedaży sprzedający jest wierzycielem w zakresie prawa do otrzymania ceny oraz dłużnikiem w zakresie obowiązku przeniesienia własności rzeczy i jej wydania kupującemu. Kupujący natomiast jest dłużnikiem w zakresie obowiązku uiszczenia ceny, wierzycielem zaś w zakresie prawa do otrzymania nabytej rzeczy.
Zaś prosty model zobowiązania, tj. taki, w którym jedna strona (wierzyciel) jest wyłącznie uprawniona, zaś druga (dłużnik) wyłącznie zobowiązana: będziemy z nim mieli do czynienia zwłaszcza na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej oraz na gruncie tzw. bezpodstawnego wzbogacenia.
Przykład: Gdy więc pracodawca omyłkowo wypłaci swemu pracownikowi zbyt wysokie wynagrodzenie, może od tego ostatniego (jako wzbogaconego bez podstawy prawnej dłużnika) żądać zwrotu nadpłaconej kwoty, sam nie będąc do niczego zobowiązany.
Podobnie ukształtuje się sytuacja prawna, gdy X ze swej winy wyrządzi Y szkodę (np. niszcząc należącą do Y rzecz). W takim przypadku, z mocy art. 415 k.c., poszkodowany Y stanie się wierzycielem sprawcy uszczerbku i będzie mógł domagać się od niego odpowiedniego odszkodowania. Oczywiście, skoro on sam nie ma tu żadnych obowiązków wobec X, powstałą między X a Y więź prawną należy ocenić jako prosty stosunek zobowiązaniowy.
Przedmiot zobowiązania- świadczenie, tj. określone zachowanie się dłużnika, którego może domagać się wierzyciel Przykład: Świadczeniem jednorazowym jest zapłata ceny z umowy sprzedaży; Świadczeniem ciągłym jest wykonywanie umowy przechowania; Świadczeniem okresowym jest zapłata czynszu w ramach umowy najmu
Przykład: Strony zawarły umowę sprzedaży samochodu, z której wynika w konsekwencji zobowiązanie sprzedaży. W tym zobowiązaniu świadczenie sprzedawcy polega na działaniu w postaci przeniesienia na kupującego własności samochodu i wydania go nabywcy. Natomiast świadczeniem kupującego jest działanie mające kształt zapłacenia ceny i odebrania samochodu. Przedmiotem obu tych świadczeń jest sam samochód.
Przykład: W drodze umowy X zobowiązał się za wynagrodzeniem - do uczenia Y matematyki. Świadczenie X polega na przekazywaniu Y wiedzy z zakresu nauk matematycznych. Z kolei świadczenie Y to zapłacenie wynagrodzenia za udzielanie korepetycji. Treść stosunku zobowiązaniowego- to uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.
Więź prawna, jaką stwarza stosunek zobowiązaniowy wymaga, aby istniała ona między wierzycielem a dłużnikiem jako oznaczonymi osobami. Uprawnienie wierzyciela jest skierowane przeciw dłużnikowi i tylko dłużnik jest nim związany i za dług odpowiada. Cecha ta odróżnia zobowiązanie od praw bezwzględnych (od praw rzeczowych).
Uprawnienia wierzyciela: 1. Główne: przede wszystkim uprawnienie do uzyskania świadczenia oraz uprawnienie do uzyskania odszkodowania zamiast lub obok świadczenia. 2. Uboczne(pomocnicze wobec głównych): np. roszczenie o odsetki, roszczenie o uzyskanie od dłużnika wiadomości o przedmiocie świadczenia.
Uprawnienia wierzyciela są zabezpieczone sankcją przymusu państwowego. Jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązania mimo nadejścia terminu spełnienia świadczenia, to wierzyciel może dochodzić ochrony swego prawa przed odpowiednim organem państwowym, którym z reguły jest sąd. Przymusowa realizacja uprawnień wierzyciela następuje na drodze egzekucji sądowej albo- bardzo rzadko administracyjnej.
Dług i odpowiedzialność dłużnika: Odpowiedzialność osobista dłużnika- wierzyciel może skierować egzekucję do całego majątku dłużnika, w takim składzie, w jakim znajduje się on w chwili wszczęcia egzekucji. Odpowiedzialność rzeczowa dłużnika- gwarancję zaspokojenia wierzyciela stanowi nie cały majątek dłużnika, ale tylko ściśle oznaczony przedmiot majątkowy, na którym została zabezpieczona wierzytelność, i to bez względu na to, w czyich rękach znajduje się ten przedmiot w chwili wszczęcia
egzekucji(odpowiedzialność rzeczowa powstaje w drodze zastawu i hipoteki). Powstanie zobowiązania: Zobowiązanie powstaje na skutek wystąpienia zdarzeń cywilnoprawnych.
Do tych zdarzeń, jako źródła stosunków zobowiązaniowych, należą: czynności prawne, a wśród nich: - umowy obligacyjne czyny niedozwolone (czynem niedozwolonym jest fakt wyrządzenia szkody poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym. Treścią powstałego wskutek wyrządzenia szkody zobowiązania jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania
i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody). bezpodstawne wzbogacenie (fakt uzyskania kosztem innej osoby jakiejś korzyści majątkowej bez należytego usprawiedliwienia prawnego-zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia). Ten, kto uzyskał korzyść i przez to się wzbogacił, zobowiązany jest do dokonania jej zwrotu na rzecz zobowiązanego.
Akty administracyjne. Akty administracyjne, czyli jednostronne, indywidualne decyzje organów administracji publiczne stanowią specjalne źródło zobowiązań. Takim źródłem zobowiązania jest decyzja organu administracyjnego przyznająca obywatelowi A mieszkanie w budynku należącym do obywatela B. Powoduje ona po przekazaniu lokalu nawiązanie między wymienionymi osobami stosunku zobowiązaniowego,
w którym B wystąpi w charakterze wynajmującego, zaś A w charakterze najemcy. Powstanie opisanego zobowiązania nie jest wynikiem zawarcia przez strony umowy najmu, lecz rezultatem aktu administracyjnego. Inne zdarzenia (prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia) Przykład: odebranie przesyłki pocztowej i uiszczenie za nią opłaty pobraniowej, zapłacenie za gaz pod nieobecność sąsiada z własnej gotówki
Samo prowadzenie cudzej sprawy połączone z dokonywaniem wydatków i zaciąganiem zobowiązań może spowodować powstanie między tymi osobami stosunku zobowiązaniowego, mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy, a nawet że jedna z nich, jak to się dzieje najczęściej, nic nie wie o prowadzeniu jej sprawy przez drugą. Powstanie zobowiązania zależy od tego czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, czy podjęcie i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą
zainteresowanego i wreszcie, czy sprawę prowadzono z zachowaniem należytej staranności. Prowadzący sprawę powinien też w miarę możności powiadomić zainteresowanego i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jego zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć. Spełnienie przez prowadzącego tych wymagań daje mu prawo żądania od osoby, której sprawę bez zlecenia prowadził, zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami.
Świadczenie jako przedmiot zobowiązania: Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, czyniące zadość interesom wierzyciela. Świadczenie może polegać bądź na działaniu, bądź zaniechaniu, czyli na powstrzymaniu się od działania. Świadczenie musi być oznaczone- wierzyciel musi wiedzieć, czego może domagać się od dłużnika, a dłużnik jak ma się zachować, by zaspokoić chroniony przez prawo interes wierzyciela.
Świadczenie musi być możliwe do spełnienia. Gdy ś. nie jest możliwe do spełnienia od samego początku- zobowiązanie w ogóle nie powstaje. Jeśli ś. staje się niemożliwe do spełnienia już po powstaniu zobowiązania- to samo zobowiązanie jest ważne- tym niemniej w zależności od przyczyny powstania niemożliwości świadczenia albo stosunek zobowiązaniowy wygaśnie i dłużnik będzie zwolniony od obowiązku świadczenia, albo też utrzyma się w mocy, a dłużnik będzie obowiązany do dania odszkodowania w miejsce świadczenia.
Niektóre rodzaje świadczeń: - ś. jednorazowe (np. wydanie rzeczy nabywcy przy umowie sprzedaży) i ś. ciągłe (np. świadczenie najemcy i wynajmującego) - ś. okresowe (np. świadczenie rentowe, czynsz najmu) -ś. niepodzielne (np. dostarczenie maszyny do szycia) i ś. podzielne (np. zapłata pewnej sumy pieniężnej) -ś. oznaczone indywidualnie- przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości( np. obraz Matejki Sobieski pod Wiedniem )
ś. oznaczone rodzajowo- przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do gatunku(np. sprzedaż 10 kg. Worków cementu, 5 kg. ziemniaków). -ś. pieniężne- Szczególnym rodzajem świadczenia jest świadczenie pieniężne wyrażone w sumie określonych jednostek pieniężnych np. 50 złotych. Świadczenia pieniężne są przedmiotem zobowiązań pieniężnych stanowiących podstawową formę stosunków występujących w obrocie prawnym.
Przykład: Klasycznym przykładem stosunku obligacyjnego, w którym występuje zobowiązanie pieniężne jest umowa sprzedaży. Świadczeniem pieniężnym jest w tym przypadku obowiązek zapłaty ceny przez kupującego. -ś. odszkodowawcze (naprawienie szkody)- szczególny, bardzo ważny rodzaj świadczenia.
Świadczenie odszkodowawcze: Polega- bądź na przywróceniu stanu sprzed wyrządzenia szkody, bądź na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej(rekompensaty, odszkodowania). Aby poszkodowany mógł uzyskać świadczenie odszkodowawcze od innej osoby, musi udowodnić, że ta osoba ponosi względem niego odpowiedzialność odszkodowawczą.
Należy wyróżnić w prawie zobowiązań następujące rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej: 1. odpowiedzialność deliktowa, która występuje wtedy, gdy między poszkodowanym a podmiotem odpowiedzialnym za szkodę nie ma stosunku zobowiązaniowego, lub też gdy szkoda zostaje wyrządzona poza istniejącym stosunkiem; zdarzenie wyrządzające szkodę rodzi stosunek zobowiązaniowy jako stosunek samoistny (art. 415 i nast. KC)
2. Odpowiedzialność kontraktowa, która powstaje wówczas, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika; odszkodowanie w takim wypadku zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia (art. 471 i nast. KC)
Powstanie określonego rodzaju odpowiedzialności odszkodowawczej uzależnione jest od istnienia przesłanek przewidzianych w przepisach prawa cywilnego, które dany rodzaj odpowiedzialności regulują. Wśród tych przesłanek główna role odgrywają: a. wyrządzenie szkody b. zdarzenie, z którym system prawny wiąże powstanie obowiązku jakiegoś podmiotu do naprawienia tej szkody,
c. między tym zdarzeniem a szkodą musi zachodzić związek przyczynowy. Oznacza to, że bez tego zdarzenia szkoda nie mogłaby nastąpić. Ad. a) szkoda- uszczerbek, najczęściej o charakterze majątkowym, wyrządzony w dobrach poszkodowanego wbrew jego woli. Szkoda majątkowa podlega naprawieniu w każdym wypadku jej wyrządzenia, o ile tylko poszkodowany jest w stanie wskazać osoby odpowiedzialne za szkodę i potrafi udowodnić przesłanki powstania odpowiedzialności odszkodowawczej tej osoby.
Krzywda- szkoda niemajątkowa, podlega naprawieniu tylko wtedy gdy przepis szczególny tak stanowi, w drodze tzw. zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę.
Podmioty stosunku zobowiązaniowego: Zobowiązanie solidarne- pojęcie Gdy w stosunku zobowiązaniowym po stronie wierzycielskiej lub dłużniczej występuje więcej niż jeden podmiot (np. oboje małżonkowie sprzedają osobie X samochód osobowy wchodzący do ich majątku wspólnego; w miejsce pożyczkobiorcy wchodzi trzech jego spadkobierców). o
Solidarność dłużników (bierna): Po stronie dłużników występuje kilka osób zobowiązanych wobec jednego wierzyciela, który może wedle własnego wyboru żądać wykonania zobowiązania w całości lub w części od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Spełnienia świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia z długu pozostałych.
Ten, kto spełnił świadczenie może jednak domagać się od pozostałych współdłużników zwrotu w częściach równych przypadających na nich części (roszczenie zwrotne), chyba że co innego wynika z umowy lub innego stosunku prawnego istniejącego między współdłużnikami. Np. współwłaściciele w częściach równych X, Y, Z zawarli umowę o remont domu mieszkalnego przez A na kwotę 30 tys. złotych, którą to kwotę zapłacił w całości X;
o wielkości roszczenia zwrotnego w takim wypadku będzie decydował udział we współwłasności, który wynosi po 1/3, dlatego też X będzie mógł żądać od Y i Z po 10 tysięcy złotych. Źródłem solidarności biernej może być ustawa lub czynność prawna. Z mocy wyraźnego postanowienia ustawy solidarność dłużników powstaje m.in. w wypadku wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, za który odpowiada kilka osób (art. 441 par. 1 KC);
solidarnie odpowiadają wszyscy wspólnicy za zobowiązania spółki cywilnej oraz współspadkobiercy za długi spadkowe do działu spadku. Solidarność bierna powstaje, gdy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, np. współwłaściciele domu zawarli umowę z rzemieślnikiem o remont budynku.
Solidarność wierzycieli (czynna): Po stronie wierzycieli występuje kilka osób uprawnionych do przyjęcia świadczenia od jednego dłużnika, który może wedle własnego wyboru spełnić świadczenie do rąk któregokolwiek z nich, przez co zwolni się z długu wobec pozostałych. Jednakże po wytoczeniu powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie właśnie jemu.
Umowy jako źródło zobowiązań 1. Zasada swobody umów i jej ograniczenia: Zasada swobody umów: 1. podmioty zawierające umowę mają pełną swobodę co do tego, czy chcą zawiązać między sobą stosunek obligacyjny i od ich woli zależy zatem samo powstanie zobowiązania umownego. 2. istnieje pełna swoboda wyboru kontrahenta 3. strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść według swojego uznania
4. swoboda umów pozwala na daleko posunięte uwolnienie stron od formalizmu prawnego oznacza to że porozumienie stron nie wymaga szczególnej formy. art.353¹k.c. -Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z przepisu tego wynika, że swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego nie jest absolutna.
Jedną ze szczególnych instytucji, ograniczających pole swobody umów jest m.in. instytucja wyzysku (art. 388 KC) Wyzysk (art. 388 k.c.): 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia,
a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy. 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy. Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna. Z przepisu wynika że przede wszystkim należy przywrócić zachwianą równowagę ekonomiczną między wzajemnymi świadczeniami stron.
Wyzysk powoduje wadliwość umowy, jeżeli są spełnione dwie przesłanki: -obiektywna, tj. gdy jedna strona w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie albo dla osoby trzeciej świadczenie, ktrórego wartość majątkowa jest rażąco wysoka w stosunku do wartości świadczenia wzajemnego -subiektywna, która polega na tym, że zastrzeżenie lub przyjęcie swiadczenia rażąco wysokiego następuje poprzez wykorzystanie przymusowaego połozenia niedołęstwa lub niedoświadczenia innej osoby.
Pokrzywdzony wyzyskiem może- według swego wyboru- żądać zmniejszenia swego świadczenia albo zwiększenia świadczenia wzajemnego, bądź w ostateczności przysługuje mu nawet uprawnienie do unieważnienia umowy. 2. Umowy odnoszące się do osób trzecich: 1. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią 2. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej
Umowa o świadczenie przez osobę trzecią: W umowie takiej, zawartej między stronami może znaleźć się przyrzeczenie, że osoba trzecia zaciągnie wobec jednego z kontrahentów zobowiązanie lub spełni świadczenie. Przykład: osoba A zobowiązuje się wobec osoby B że artysta namaluje portret osobie B. Osoba trzecia artysta nie ma tutaj żadnych obowiazków.
art.391 k.c. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią zalicza się do umów o charakterze gwarancyjnym. Cechą charakterystyczną jest to że gwarant przyjmuje w nich ryzyko związane z realizacją bądź niepowodzeniem określonego w umowie przedsięwzięcia. Jedna ze stron (gwarant) przyrzeka drugiej (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie. Umowa taka nie wywiera żadnych skutków prawnych wobec osoby trzeciej.
Jej skutek polega jedynie na tym, że, ten kto uczynił wyżej wymienione przyrzeczenie (gwarant), jest odpowiedzialny za szkodę, którą ponosi druga strona przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Przyżekający może jednak uwolnić się od obowiązku naprawienia szkody, jeżeli sam spełni świadczenie, chyba, że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.
Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej: Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej uregulowana jest w art.393 k.c. Umowa ta dopuszcza, że osoba trzecia nabywa bezpośrednie uprawnienia przeciwko dłużnikowi. Osoba ta staje się wierzycielem mimo,że nie brała udziału w zawarciu umowy. Przykładami takich umów są karta gwarancyjna, lub umowa ubezpieczenia.
Celem tej umowy jest wola stron, aby trzeciej osobie, niebędącej stroną dać bezpośrednie uprawnienie żądania świadczenia. Dłużnik (przyżekający) zobowiązuje się wobec wierzyciela (zastrzegającego)spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej, a osoba ta może żądać od przyrzekającego spełnienia świadczenia. Osoba trzecia, chociaż nie brała udziału w zawarciu umowy, staje się wierzycielem. I tak karta gwarancyjna okresla nie tylko zakres udzielonej gwarancji, ale także osobe uprawnioną, którą może być posiadacz gwarancji.
3. Szczególne zagadnienia związane z zawarciem umów: A. Umowa przedwstępna: Umowa przedwstępna to umowa przygotowująca zawarcie właściwej umowy między tymi samymi stronami. Strony tej umowy (lub jedna z nich) zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy.
Umowa przedwstępna nie wymaga żadnej szczególnej formy(pisemnej, notarialnej), chociaż zawarcie umowy przedwstępnej w jednej z form szczególnych ma istotne znaczenie dla skutków prawnych, jakie wywołuje. Jeżli bowiem u.p. czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej,w szczególności wymaganiom co do formy tej umowy, to strona uprawniona (wierzyciel)z umowy przedswastepnej może przymusowo dochodzic zawarcia umowy przyrzeczonej,
a wyrok sądowy zapadły w procesie będzie równoznaczny ze złożeniem oświadczenia przez kontrahenta, który nie wykonywał umowy przedwstępnej (skutek silniejszy u.p.). Skutek słabszy tej umowy polega na tym, że strona uprawniona może dochodzodzić jedynie odszkodowania za niezawarcie umowy przyrzeczonej. Realizacja tego skutku zależy od wykazania przez uprawnionego faktu poniesienia szkody, jakiej doznał przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej.
Jeżeli umowa przedwstępna była zawarta w formie aktu notarialnego to uprawniony może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli umowa ta nie była zawarta w formie aktu notarialnego to umowa jest ważna, ale skutek jest słabszy i osoba uprawniona może żądać odszkodowania. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej: Termin ten może zostać ustalony w samej umowie przedwstępnej.
Jeżeli jednak nie zostanie w ten sposób oznaczony, wówczas umowa przyrzeczona powinna zostać zawarta w terminie wskazanym przez stronę uprawnioną do żądania jej zawarcia (ale gdyby obie strony były uprawnione do żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej i każda wyznaczy inny termin, to strony będą związane tym terminem, który został wcześniej wyznaczony).
Istotne jest, że nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej strony nie wyznaczą terminu do jej zawarcia. Przedawnienie roszczeń: Roszczenia z umowy przedwstępnej ulegają przedawnieniu po roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta.
B. Zadatek - dodatkowe zastrzeżenie umowne. Służy do zabezpieczenia interesów obu stron umowy. Strona, która nie wykona swojego zobowiązania traci zadatek, jeśli sama go dała; albo obowiązana jest go zwrócić w dwukrotnej wysokości. Zadatkiem może być określona suma wyrażona w pieniądzu jak również rzecz ruchoma. Wysokość zadatku nie powinna przekraczać wartości przyszłego zobowiązania.
Zadatek jest najczęściej stosowany w umowach przedwstępnych (sprzedaży nieruchomości, samochodu itp.). Dzięki niemu każda ze stron zabezpiecza się na wypadek zerwania umowy w ostatniej chwili przez drugą stronę. Zadatek różni się od zaliczki tym, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona wzbogaca się o wysokość zadatku; natomiast zaliczka jest po prostu zwracana, bez dodatkowych konsekwencji.
Zadatek staje się nim tylko wtedy, gdy zostanie to jasno określone w umowie - bez takiego określenia będzie to zaliczka. Najczęstszy scenariusz: kupujący, zawierając umowę przedwstępną, płaci sprzedającemu zadatek (zwykle 10%). Jeśli umowa właściwa zostanie zawarta, zadatek jest zaliczony jako część zapłaty i kupujący dopłaca brakujące 90% Jeśli kupujący wycofa się z zakupu, to sprzedający może zatrzymać zadatek
Jeśli sprzedający wycofa się ze sprzedaży, to kupujący może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości Jeśli właściwa umowa nie zostanie zawarta z winy obu stron lub z przyczyn niezależnych, to zadatek ulega zwrotowi Zadatek jest zdefiniowany w art. 394 k.c.
C. Umowne prawo odstąpienia: Zasadą jest, że strony, które zawarły umowę są nią związane i nie mogą jej rozwiązać bez zgody drugiej strony. W treści zobowiązania można jednak zastrzec możliwość odstąpienia od niego. Jest to umowne prawo odstąpienia. Jednostronne prawo odstąpienia od umowy jest przewidziane tylko w niektórych przypadkach, m.in. w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę.
Natomiast przy zawarciu każdej umowy strony w niej uczestniczące mogą ustalić dodatkowe zastrzeżenie umowne, na mocy którego w ciągu oznaczonego terminu obie lub jedna ze stron mogą od umowy odstąpić. Kiedy można skorzystać z prawa odstąpienia: Strony danego zobowiązania same wyznaczają termin, w którym dopuszczają taką możliwość jak odstąpienie od umowy. Ma to na celu ochronę interesów podmiotu przeciwnego.
Musi on bowiem wiedzieć jak długo ma trwać stan niepewności odnośnie tego czy umowa dojdzie do skutku czy nie. Termin powinien być zapisany: przez podanie daty końcowej - np. Odstąpić od umowy można do dnia 04.11.2008 roku albo przez podanie okresu czasu - np. Od niniejszej umowy można odstąpić w ciągu 3 miesięcy od momentu jej zawarcia. W przypadku niewskazania w umowie terminu na odstąpienie, zapis nie będzie ważny.
Jakie są skutki odstąpienia Odstąpienie od umowy skutkuje tym, że umowę uważa się za nie zawartą. To co strony sobie nawzajem świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym. D. Odstępne Odstępne to pewna odmiana umownego prawa odstąpienia od umowy. Strony mogą się umówić, że skorzystać z odstąpienia od umowy można dopiero po zapłaceniu oznaczonej sumy pieniężnej, tzw. odstępnego.
Zapłata powinna nastąpić dopiero w momencie skorzystania z prawa do odstąpienia. Odstępne ma tak naprawdę charakter odszkodowawczy. Jest to pewien sposób na wyrównanie strat tej stronie, która liczyła, że umowa dojdzie do skutku. Kwotę odstępnego określają strony.
Bezpodstawne wzbogacenie- źródło zobowiązań Bezpodstawne wzbogacenie stanowi samoistne źródło zobowiązań. Obok umów i czynów niedozwolonych bezpodstawne wzbogacenie należy z pewnością do najczęstszych zdarzeń, które rodzą obowiązek świadczenia dłużnika na rzecz wierzyciela.
Istotę instytucji bezpodstawnego wzbogacenia wyraża art. 405 k.c., w myśl którego kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Z normy zawartej w art. 405 k.c. wynika, że dla powstania roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia konieczne jest spełnienie następujących przesłanek: 1) określona osoba uzyskała korzyść, czyli wzbogaciła się; 2) korzyść ta została osiągnięta kosztem innej osoby, czyli nastąpiło zubożenie innej osoby; 3) pomiędzy wzbogaceniem jednej a zubożeniem drugiej osoby zachodził związek; 4) uzyskanie korzyści nastąpiło bez podstawy prawnej.
Podstawą prawną jest przyczyna, która usprawiedliwia wzbogacenie, czyli czyni je zgodne z porządkiem prawny. Bezpodstawne wzbogacenie może nastąpić: 1)nie tylko w wyniku działania wzbogaconego np. poprzez wybudowanie na swoim gruncie budynku z cudzych materiałów, ale także poprzez:
2) działanie osoby trzeciej np. gdy osoba trzecia wybuduje na nie należącym do niej gruncie budynek z cudzych materiałów; 2) przez działanie tego, czyim kosztem wzbogaca się ktoś drugi np. gdy ktoś stawia budynek ze swoich materiałów na cudzym gruncie;
Przedmiotem roszczenia o zwrot z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest co do zasady: -zwrot korzyści w naturze, a gdyby to było niemożliwe -zwrot wartości korzyści. To roszczenie będzie mieć miejsce w szczególności, gdy wzbogacony utracił przedmiot wzbogacenia.
Czyny niedozwolone- źródła zobowiązań Przykład:Jeżeli hotel nie wykona obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa klientom, to w razie powstania szkody poszkodowanemu, niezależnie od roszczeń kontraktowych, przysługują roszczenia deliktowe, ponieważ wyrządzenie szkody na osobie, stanowiące naruszenie obowiązku umownego, jest jednocześnie czynem niedozwolonym i prowadzi do zbiegu odpowiedzialności kontraktowej z odpowiedzialnością deliktową.
Nie ma podstaw do odpowiedzialności, jeżeli hotelowi nie można przypisać żadnej winy, np. jeżeli gość hotelowy na skutek własnej nieostrożności poślizgnął się w mokrej wannie i doznał obrażeń czy spadł z dobrze utrzymywanych schodów albo z bezpiecznego krzesła, doznając złamania ręki. W razie doznania szkody gość hotelowy musi ją udowodnić. Odpowiedzialność hotelarza generalnie opiera się na zasadzie winy.
Może to być nawet wina domniemana (np. w razie pogryzienia gościa przez psa hotelowego), a także na zasadzie ryzyka, niezależnie od winy (np. w razie zawalenia się balkonu w hotelu lub szkody doznanej przez gościa przewożonego samochodem hotelowym na dworzec). Hotel odpowiada także za szkodę, której dozna gość hotelowy w restauracji hotelowej, np. na skutek zatrucia nieświeżą potrawą. Tak samo w przypadku, gdy np. gość szedł boso po dywanie w zajmowanym pokoju i nadepnął na igłę, która poważnie zraniła mu stopę, a nie było dowodu, że pokój był sprzątany zanim się do
niego wprowadził. Podobnie gdy gość opuszczał hotel i wsiadał do zamówionej taksówki. Drzwi samochodu otwierał i zamykał boy hotelowy. Na skutek nieostrożności przyciął palec gościa, czym spowodował jego szkodę. Boy nie dołożył należytej staranności, dopuścił się niedbalstwa w zamykaniu drzwi, za co ponosi odpowiedzialność hotel. W razie szkody gość hotelowy może żądać pokrycia kosztów leczenia, a w przypadku utraty zdolności do pracy odpowiedniej renty i zadośćuczynienia pieniężnego za cierpienia fizyczne i krzywdę moralną (art. 444-445 k.c.). Jeżeli zaś na skutek uszkodzenia ciała
lub rozstroju zdrowia poniesie śmierć, roszczenia odszkodowawcze mają osoby bliskie pośrednio poszkodowane (art. 446 k.c.). Inne przykłady odpowiedzialności deliktowej: -zarysowanie komuś samochodu -przywłszczenie cudzej własności- kradzież -wybicie szyby piłką w domu sąsiada
- w czasie zwiedzania przedsiębiorstwa przez grupę uczniów, jeden z nich dozna obrażeń cielesnych na skutek pracy maszyny, odszkodowanie zostanie wypłacone z tytułu ubezpieczenia OC działalności przedsiębiorstwa, przy czym obowiązek odszkodowania powstanie z tytułu odpowiedzialności deliktowej.
1. Przesłanki i zasady odpowiedzialności deliktowej: Za czyn niedozwolony (delikt) uznaje się fakt wyrzadzenia szkody poza istniejącym dotychczas stosunkiem zobowiązaniowym, z którym to faktem ustawa wiąże powstanie obowiązku naprawienia szkody.
Treścią nowo powstałego- na skutek wystapienia deliktustosunku obligacyjnego jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody. Przepisem mającym podstawowe znaczenie dla tego reżimu odpowiedzialności- deliktowej- ma niewątpliwie art. 415 k. c., który stanowi, że: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Jak wynika z powołanego przepisu źródłem stosunku prawnego między sprawcą, a poszkodowanym jest sam fakt wyrządzenia szkody. Oznacza to, że w momencie wyrządzenia szkody po stronie sprawcy powstaje obowiązek naprawienia szkody (staje się on dłużnikiem), a po stronie poszkodowanego powstaje uprawnienie do uzyskania stosownego odszkodowania(poszkodowany staje się wierzycielem).