załącznik do uchwały nr XLV/594/09 Rady Miasta Zielona Góra z dnia 28 kwietnia 2009 r. MIEJSKI PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ NA LATA 2009-2012 Zielona Góra, kwiecień 2009 rok
To, co robimy w imię niepełnosprawności dzisiaj będzie miało znaczenie dla wszystkich w świecie jutra Deklaracja Madrycka Europejski Kongres na rzecz Osób Niepełnosprawnych Madryt, 20-24 marca 2002 r. 2
I. Wprowadzenie Wspomaganie osoby z niepełnosprawnością powinno odbywać się w sposób systemowy: rozpoznanie przyczyn, zdiagnozowanie wszystkich potrzeb, a następnie prowadzenie długofalowej, wielopłaszczyznowej terapii, której celem jest zapobieganie lub zmniejszanie niepełnosprawności powstałej wskutek choroby lub urazu. Oddziaływania te winne być prowadzone w placówkach służby zdrowia, oświaty, pomocy społecznej. Proces przywracania społeczeństwu osoby z niepełnosprawnością jest w pełni efektywny, tylko wówczas, gdy rehabilitację realizuje się w sposób kompleksowy tzn. efekty rehabilitacji leczniczej wsparte są rehabilitacją społeczną, a utrwalone rehabilitacją zawodową. Głównymi celami działań ustalonych w Miejskim Programie Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością na lata 2009-2012 jest zmotywowanie osoby z niepełnosprawnością do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, wyrównywanie szans do korzystania z tych samych praw i realizacji tych samych obowiązków, eliminacja postawy roszczeniowej oraz przekształcenie osoby z niepełnosprawnością z biorcy opieki społecznej na osobę zasilającą budżet. Długofalowy proces terapeutycznego i społecznego oddziaływania na osobę z niepełnosprawnością odciąża i wspomaga jej rodzinę lub opiekunów. W procesie wyrównywania szans należy położyć duży nacisk na obowiązek przestrzegania prawa budowlanego. Likwidacja barier architektonicznych i urbanistycznych umożliwia swobodny dostęp do obiektów użyteczności publicznej, mieszkań i komunikacji, zwiększa stopień usamodzielnienia, zmniejsza uzależnienie osoby z niepełnosprawnością od pomocy osób trzecich. Działania na rzecz poprawy warunków życia osoby z niepełnosprawnością, powinny odbywać się zgodnie z założeniami określonymi w Deklaracji Madryckiej przyjętej przez Europejski Kongres na Rzecz Osób Niepełnosprawnych, którego uczestnikami było 600 niepełnosprawnych osób z wielu krajów świata (Madryt 20-24 marca 2002 rok). Poniższe zadania realizowane będą przy ścisłej współpracy z Miejską Społeczną Radą do spraw Osób Niepełnosprawnych i współudziale organizacji pozarządowych działających na rzecz niepełnosprawnych mieszkańców Miasta. Niniejszy dokument jest uaktualnionym, zatwierdzonym przez Radę Miasta Zielona Góra Uchwałą Nr XXIII/209/04 z dnia 30 marca 2004 roku Miejskim Programem Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych. Jego aktualizację wymogły zmiany społeczno-prawne dokonujące się między innymi w mieście Zielona Góra. Zakres działań zawartych w Programie skonsultowano z przedstawicielami jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez samorząd oraz z Miejską Społeczną Radą ds. Osób Niepełnosprawnych. 3
II. Program działań 1. Cel programu, wybór strategii i metod działania Program w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz przestrzegania praw osób z niepełnosprawnością stanowi integralną część Strategii Integracji Polityki Społecznej Miasta Zielona Góra. Konsekwentna realizacja programu pozwoli na osiągnięcie założonego celu strategicznego, jakim jest: Wyrównywanie szans osób z niepełnosprawnością. Powyższy cel zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących działań: 1) Kompleksowa i dostępna informacja dla osób z niepełnosprawnością, ich rodzin oraz zainteresowanych problematyką niepełnosprawności. 2) Likwidacja barier architektonicznych i urbanistycznych. 3) Likwidacja barier komunikacyjnych i w komunikowaniu się. 4) Zwiększenie dostępu do edukacji. 5) Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. 6) Rozszerzenie dostępu do świadczeń medycznych, rehabilitacyjnych i usług specjalistycznych. 7) Aktywny udział osób z niepełnosprawnością i ich rodzin w życiu społecznym. 8) Upowszechnianie działań organizacji pozarządowych. 4
DZIAŁANIE nr 1: Kompleksowa i dostępna informacja dla osób z niepełnosprawnością, ich rodzin oraz zainteresowanych problematyką niepełnosprawności. Zapewnienie kompleksowej i łatwo dostępnej informacji związanej z niepełnosprawnością. 1. Zapewnienie osobom z niepełnosprawnością, ich rodzinom oraz zainteresowanym problematyką niepełnosprawności dostępu do informacji o możliwych formach pomocy i działań poprzez istnienie ośrodka informacji, serwisu internetowego dostosowanego do różnego rodzaju niepełnosprawności itp. 2. Prowadzenie i systematyczne uzupełnianie bazy danych w celu bieżącego monitorowania oraz opracowywania raportu o sytuacji niepełnosprawnych mieszkańców Miasta Zielona Góra. 3. Organizowanie i/lub współudział w kampaniach, spotkaniach, konkursach, sympozjach itp., w celu podniesienia świadomości społecznej w zakresie spraw istotnych dla osób z niepełnosprawnością. 4. Współpraca z mediami, mająca na celu ułatwienie zrozumienia tematyki niepełnosprawności. 5. Opracowywanie i rozpowszechnianie informatorów, poradników, przewodników itp. stanowiących pomoc dla osób z niepełnosprawnością. W związku z różną interpretacją, często nowelizowanych aktów prawnych, istnieniem dużej ilości informacji przekazywanych przez różne podmioty, powstaje utrudnienie w uzyskaniu wyczerpującej informacji. Istnienie ośrodka, serwisu internetowego dostosowanego do różnego rodzaju niepełnosprawności itp. przyczyni się do podniesienia poziomu przekazywanych informacji. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Powiatowy Urząd Pracy, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Odpowiedzialny za realizację: Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe 5
DZIAŁANIE nr 2: Likwidacja barier architektonicznych i urbanistycznych. Zniesienie ograniczeń uniemożliwiających lub utrudniających osobom z niepełnosprawnością dogodne, swobodne przemieszczanie się w miejscu zamieszkania oraz po obszarach zurbanizowanych. 1. Aktualizacja Koncepcji przystosowania Miasta dla osób niepełnosprawnych i Projektu przystosowania obiektów oświatowych dla osób niepełnosprawnych. 2. Opracowanie i wdrożenie długofalowego programu zapobiegania powstawaniu nowych oraz likwidacji istniejących barier. 3. Prowadzenie konsultacji z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób z niepełnosprawnością podczas projektowania infrastruktury zurbanizowanej w celu uwzględnienia potrzeb wynikających ze specyfiki niepełnosprawności. 4. Współpraca inwestorów, projektantów i zarządców budynków w zakresie likwidacji barier. 5. Pozyskiwanie środków na realizację poszczególnych zadań. Osoba z niepełnosprawnością ma prawo do swobodnego przemieszczania się w wolnym od barier środowisku. Likwidacja barier urbanistycznych i wynikających z nich uciążliwości w dużym stopniu ułatwi życie nie tylko osobom z niepełnosprawnością. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Referat Planowania Przestrzennego Urząd Miasta Zielona Góra Referat Administracji Budowlanej Urząd Miasta Zielona Góra Wydział Inwestycji Miejskich Urząd Miasta Zielona Góra Biuro Zarządzania Drogami Urząd Miasta Zielona Góra Wydział Ochrony Środowiska Urząd Miasta Zielona Góra Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Urząd Miasta Zielona Góra Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Zielonej Górze Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe 6
DZIAŁANIE nr 3: Likwidacja barier komunikacyjnych i w komunikowaniu się. Zapewnienie możliwości swobodnego przemieszczania się, a tym samym aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym (nauka, praca zawodowa, rozwój zainteresowań). 1. Udoskonalanie istniejących i wprowadzanie nowych form transportu publicznego oferującego usługi na rzecz osób z niepełnosprawnością. 2. Pełne udostępnienie komunikacji miejskiej dla potrzeb osób z różną niepełnosprawnością poprzez np.: zakup taboru niskopodłogowego, informacji świetlnych i dźwiękowych itp. 3. Usuwanie barier w celu tworzenia warunków wzajemnego społecznego komunikowania się. 4. Ułatwianie dostępu do specjalistycznego sprzętu umożliwiającego pomoc osobom z niepełnosprawnością w komunikowaniu się i komunikacji. Osoba z niepełnosprawnością ma prawo do wzajemnego komunikowania się oraz pełnego korzystania z oferowanych form komunikacji. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Miejski Zakład Komunikacji Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe 7
DZIAŁANIE nr 4: Zwiększenie dostępu do edukacji. Umożliwienie kształcenia i dokształcania się poprzez zwiększenie dostępu do edukacji na wszystkich poziomach. 1. Ograniczanie nauczania indywidualnego poprzez stwarzanie warunków kształcenia i funkcjonowania w placówkach edukacyjnych. 2. Systematyczne gromadzenie danych dotyczących liczby dzieci z niepełnosprawnością wymagających nauczania w formie kształcenia integracyjnego lub specjalnego. 3. Powołanie doradcy metodycznego ds. kształcenia specjalnego. 4. Systematyczne organizowanie kursów i szkoleń dla kadry placówek edukacyjnych w zakresie pracy z osobami z niepełnosprawnością. 5. Zakup sprzętu i pomocy dydaktycznych ułatwiających naukę uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 6. Powołanie Zasadniczej Szkoły Zawodowej Specjalnej. 7. Rozszerzanie oferty kształcenia ustawicznego dostosowanej do potrzeb i możliwości dorosłych osób z niepełnosprawnością. 8. Włączanie organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnością do wspomagania działalności edukacyjno-wychowawczej szkół i placówek. Edukacja odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu przyszłości każdego człowieka, postrzeganej zarówno z osobistego, społecznego jak i zawodowego punktu widzenia. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe 8
DZIAŁANIE nr 5: Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. Wsparcie przygotowania zawodowego i zatrudniania osób z niepełnosprawnością oraz tworzenie nowych i doskonalenie dotychczasowych instrumentów zwiększających aktywność osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. 1. Diagnozowanie stanu oraz barier utrudniających realizację procesu aktywizacji zawodowej. 2. Prowadzenie działań, wymiana doświadczeń i/lub opracowywanie przykładów skutecznych rozwiązań w zakresie aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością. 3. Szkolenia umożliwiające zdobycie dodatkowych kwalifikacji zawodowych lub przekwalifikowanie zawodowe osób z niepełnosprawnością. 4. Szkolenia pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. 5. Szkolenia pracowników instytucji zajmujących się aktywizacją zawodową. 6. Dofinansowywanie do tworzonych i istniejących miejsc pracy. 7. Samozatrudnienie doradztwo, szkolenia, dotacje. 8. Doradztwo i pośrednictwo pracy w zakresie potrzeb osób z niepełnosprawnością. 9. Wprowadzenie usług asystentów osobistych. 10. Realizacja i promocja działań zmierzających do podjęcia pracy przez osobę z niepełnosprawnością, długotrwałego jej zatrudnienia w różnych formach na chronionym i otwartym rynku pracy. Osoby z niepełnosprawnością dzięki podejmowaniu aktywności zawodowej mają szansę osiągnąć w większym stopniu niezależność i samodzielność. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki Powiatowego Urzędu Pracy, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Powiatowy Urząd Pracy Centrum Usług Opiekuńczych Wyższe Uczelnie, Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe. 9
DZIAŁANIE nr 6: Rozszerzenie dostępu do świadczeń medycznych, rehabilitacyjnych i usług specjalistycznych. Wspieranie systemu opieki zdrowotnej i społecznej w celu rozszerzenia istniejących form świadczeń medycznych, rehabilitacyjnych i usług specjalistycznych oraz dostosowania ich do potrzeb osób z niepełnosprawnością. 1. Systematyczna ewidencja bazy medycznej, rehabilitacyjnej i świadczącej usługi specjalistyczne (pomoc społeczna, pielęgnacyjna itp.) pod kątem zaspokajania potrzeb osób z niepełnosprawnością. 2. Podejmowanie działań zmierzających do zmniejszenia skutków niepełnosprawności poprzez realizację wczesnego diagnozowania i interwencji. 3. Rozwój systemów kompleksowej opieki (realizowanej m.in. w formie stacjonarnej, domowej) specjalizującej się w określonych rodzajach niepełnosprawności. 4. Wsparcie osób indywidualnych m.in. poprzez dofinansowanie do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i sprzęt rehabilitacyjny. 5. Systematyczne doposażanie placówek w sprzęt umożliwiający zwiększanie zakresu i jakości realizowanych usług i świadczeń na rzecz osób z ograniczoną częściowo/całkowicie sprawnością, będących okresowo lub trwale niepełnosprawnymi. 6. Doskonalenie jakości wszechstronnej opieki nad osobami z niepełnosprawnością poprzez regularne dokształcanie pracowników świadczących usługi specjalistyczne. Każdy powinien mieć możliwość dostępu do leczenia i rehabilitacji w celu poprawy stanu zdrowia oraz do opieki specjalistycznej. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowy Fundusz Zdrowia, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Centrum Usług Opiekuńczych Zespół Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej Promyk SP ZOZ Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe. 10
DZIAŁANIE nr 7: Aktywny udział osób z niepełnosprawnością i ich rodzin w życiu społecznym. Stymulowanie rozwoju osobistego osoby z niepełnosprawnością poprzez udział we wszystkich obszarach życia społecznego. 1. Motywowanie osób z niepełnosprawnością, ich rodzin, opiekunów do nawiązywania współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz do kontaktów z instytucjami, m.in. kultury, sportu itp. 2. Motywowanie do udziału osób z niepełnosprawnością we wszystkich wydarzeniach społecznych, kulturalnych, turystycznych i sportowych odbywających się m.in. na terenie Miasta. 3. Wspieranie i propagowanie rozwoju umiejętności twórczych osób z niepełnosprawnością poprzez m.in. udział w wystawach, konkursach itp. 4. Szkolenia pracowników kultury, sportu, turystyki pod kątem uzmysłowienia problemów i zachowań niepełnosprawnych uczestników imprez wynikających ze specyfiki ich niepełnosprawności. 5. Tworzenie i/lub wspieranie działań m.in. świetlic, klubów środowiskowych, grup wsparcia działających na rzecz osób z niepełnosprawnością oraz ich rodzin. 6. Rozszerzanie sieci Domów Dziennego Pobytu. 7. Rozszerzanie sieci Środowiskowych Domów Samopomocy. 8. Organizowanie kompleksu mieszkań chronionych. 9. Utworzenie hosteli dla osób z niepełnosprawnością. Aktywizacja społeczna ułatwia wzajemną integrację osób z niepełnosprawnością i integrację z osobami sprawnymi. Wyrównuje rzeczywiste lub domniemane ograniczenia somatyczne, psychiczne, łagodzi niepowodzenia życiowe. Tworzenie sieci placówek zapewniających dzienną, pozadomową aktywizację osób z niepełnosprawnością zapobiega wykluczeniu ich rodzin i opiekunów z czynnego udziału w życiu społecznym. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Centrum Usług Opiekuńczych Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, organizacje pozarządowe 11
DZIAŁANIE nr 8: Upowszechnianie działań organizacji pozarządowych. Wzrost wykorzystania potencjału organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnością. 1. Udoskonalanie istniejącej bazy danych o organizacjach pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnością. 2. Inspirowanie organizacji pozarządowych do czynnej realizacji projektów z zakresu rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej osób z niepełnosprawnością. 3. Inicjowanie i/lub organizowanie spotkań organizacji pozarządowych, instytucji itp., których celem jest wzajemna wymiana informacji, doświadczeń, przedstawiania skutecznych rozwiązań itp. ułatwiających funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością w życiu codziennym. 4. Zorganizowanie systemu współpracy wolontariuszy z osobami z niepełnosprawnością i ich rodzinami. 5. Prowadzenie szkoleń dla kandydatów na wolontariuszy w zakresie potrzeb i sposobu udzielania pomocy, ponieważ różne potrzeby wynikają ze specyfiki związanej z rodzajem niepełnosprawności. Spójna polityka lokalna na rzecz wyrównywania szans osób z niepełnosprawnością oraz wzrost aktywności organizacji i instytucji działających na ich rzecz wyzwala nowe formy działalności. budżet Miasta, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, środki unijne, środki własne wnioskodawców, sponsorzy Centrum Wolontariatu Organizacje pozarządowe, Miejska Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych 12
III. System monitorowania i wspierania wdrażania Programu Coroczne sprawozdanie, w formie raportu, z realizacji programu i podsumowanie działań minionego roku otrzyma do zaopiniowania Miejska Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych (MSRdsON) do dnia 15 lutego roku następnego. Po dokonaniu oceny przez MSRdsON raport przedstawiony będzie, do końca I kwartału, Radzie Miasta Zielona Góra. Zatwierdzony przez w/w Rady dokument zostanie przekazany do wiadomości publicznej, poprzez między innymi umieszczenie go na stronie internetowej Urzędu Miasta Zielona Góra w dziale Niepełnosprawni. IV. Zakończenie Z każdym rokiem wzrasta liczba działań w zakresie uświadamiania społeczeństwu problemu istnienia barier utrudniających funkcjonowanie osobie z niepełnosprawnością. Wprowadzanie w czyn rozwiązań np. realizacja programu pracy wspomaganej pn. Trener Pracy, bardziej dostępna komunikacja busowa i autobusowa, oddawanie większej ilości obiektów użyteczności publicznej uwzględniających potrzeby niepełnosprawnych itp. to dobre praktyki, to sukcesywnie likwidowane bądź minimalizowane bariery. Seminaria, konferencje, kampanie, wystawy, konkursy - spontanicznie zaproponowane przez przedstawicieli różnych podmiotów - stają się działaniami cyklicznymi i sprawiają, że coraz więcej mieszkańców naszego Miasta aktywnie włącza się w system wspomagania osoby z niepełnosprawnością. Doświadczenia płynące z realizacji dotychczasowego Programu, wzrastająca aktywność organizacji pozarządowych, sukcesywnie uzupełniana baza danych m.in. o liczbie wydanych orzeczeń wg przyczyn i stopni niepełnosprawności, wieku, płci, wykształcenia, zatrudnienia oraz aktualna wiedza o możliwościach wspierania niepełnosprawnych płynąca z praktycznych doświadczeń pomogły ukształtować program aktualny. Program, który utrwala i wzmacnia sprawdzone rozwiązania, wprowadza nowe, umożliwiające bardziej precyzyjne planowanie zadań oraz zobowiązuje do efektywniejszej ich realizacji. PRZEWODNICZĄCY RADY Adam Urbaniak 13