Posłani głosić dobrą nowinę Podstawowy kurs homiletyczny
Ryszard Hajduk CSsR POSŁANI GŁOSIĆ DOBRĄ NOWINĘ Podstawowy kurs homiletyczny
Korekta: Paulina Lenar Projekt okładki & skład komputerowy: Michał Madejski Fotografia na okładce: Photos.com Nihil obstat: Zdzisław Klafka CSsR, Prowincjał L.dz.: 186/04/07 Wydawnictwo HOMO DEI ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. (012) 656-29-88, fax. (012) 259-81-21 www. homodei.com.pl e-mail: wydawnictwo@redemptor.pl ISBN: 978-83-910623-8-8 Druk i oprawa: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego Kraków
Prawdziwe słowa nie są miłe, miłe słowa nie są prawdziwe. (Lao Tse) Kto ostre jak miecz słowo Boże owija watą, gdyż nie chce stać się niepopularnym, zniekształca prawdę Ewangelii i staje się winnym fałszerstwa. (H. Dannenbaum) Słowo Boże to nie balsam dla uszu, ale młot. Kto nie ma od niego siniaków, nie powinien sądzić, że go uderzyło. Z zachwytu najczęściej rodzi się tylko słomiany zapał. (H. Thielicke) Trzeba wciąż na nowo głosić prawdę, gdyż wokół nas rozprzestrzenia się fałsz; i nie czynią tego jednostki, ale masy. (J. W. Goethe) Dobrze głosi słowo Boże ten, kto dobrze żyje; nie znam żadnej innej teologii. (M. de Cervantes) Ewangelizacja to inaczej: żebrak mówi żebrakowi, gdzie znajdzie coś do jedzenia. (Nairobi 1975) Od tego, jak się mówi o Bogu, zależy, czy w ogóle się o Nim mówi. (G. Ebeling) Ludzie nie dadzą sobie nic powiedzieć, ale opowiedzieć można im spokojnie o wszystkim. (B. Brentano) Głoszenie słowa Bożego to sztuka, która polega na tym, by skusić ludzi do dobra. (B. Graham)
Wykaz skrótów AEN Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Instrukcja duszpasterska o przekazie społecznym Aetatis novae, Watykan 1992. ChL Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, Watykan 1988. CP Papieska Komisja ds. Środków Społecznego Przekazu, Instrukcja duszpasterska o środkach społecznego przekazu Communio et progressio, Watykan 1971. CT Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Catechesi tradendae, Watykan 1979. DCE Benedykt XVI, Encyklika Deus Caritas est, Watykan 2005. DI Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja Dominus Iesus, Watykan 2000. EdE Jan Paweł II, Encyklika Ecclesia de Eucharystia, Watykan 2003. EiE Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Ecclesia in Europa, Watykan 2003. EN Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1975. KDK Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, Watykan 1965. KGS Kongregacja ds. Duchowieństwa, Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, Watykan 1999. KK Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, Watykan 1965. KKK Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994. KO Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum, Watykan 1965. NE Jan Paweł II, Nowa ewangelizacja, postęp człowieka, kultura chrześcijańska. Przemówienie inauguracyjne wygłoszone na otwarcie obrad IV Konferencji Ogólnej Episkopatów Ameryki Łacińskiej, San Domingo 12.10.1992, Osservatore Romano 12 (1992). PDV Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Pastores dabo vobis, Watykan 1992. RMi Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, Watykan 1990. RH Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis, Watykan 1987. SCa Benedykt XVI, Adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis, Watykan 2007.
Wstęp Kościół zajmuje ważne miejsce w życiu społecznym. Mówią o tym nie tylko wierzący, ale także ci, którzy z dystansu obserwują życie i aktywność Kościoła. Wówczas zwykle na pierwszy plan wysuwa się jego zaangażowanie w działalność charytatywną. Zdarza się, iż ktoś potrafi zachwycić się pięknem sztuki kościelnej, a nawet liturgią. Niedawno pewien niewierzący artysta głośno zastanawiał się nad fenomenem mszy św., nazywając ją przedziwnym teatrem, który od dwóch tysięcy lat grany jest na tylu scenach świata i ciągle gromadzi pokaźną widownię. Najtrudniej tzw. opinii publicznej zaakceptować Kościół, który zabiera głos w kwestiach egzystencjalnych, a więc etycznych, społecznych czy politycznych. Wtedy bowiem okazuje się, że Kościół nie nadąża za postępem, nie rozumie ducha czasów i próbuje zepsuć dobre samopoczucie tym, którzy uchodzą za luminarzy trzeciego tysiąclecia. Taki Kościół, który głosi często niepopularne i niemodne poglądy, jest zagłuszany przez środki masowego przekazu oraz publicznie piętnowany jako wróg nowoczesności i bezlitosny kontestator prawa człowieka do pełni szczęścia. Tymczasem Kościołowi zamilknąć nie wolno. Zadaniem Kościoła jest kontynuować misję Chrystusa, czyli głosić Jego Ewangelię. Ma to czynić w porę i nie w porę, bez względu na trendy społeczne i stosunek człowieka do religii. Swoją misję głoszenia Ewangelii Kościół podejmuje z wiarą, iż niesie światu dobrą nowinę, która chociaż czasem niewygodna, bo wymagająca jako jedyna może zaspokoić pragnienia duszy człowieka, nadając jego życiu prawdziwy sens.
8 Posłani głosić dobrą nowinę Ewangelię Chrystusową Kościół głosi w różny sposób i przy użyciu dostępnych mu środków. Dobrą nowinę rozpowszechnia przez happeningi uliczne, w czasopismach i książkach, na falach radiowych i za pomocą obrazu telewizyjnego, na ekranach kin i tablicach ogłoszeniowych, przez propagowanie dzieł sztuki, utworów muzycznych i poetyckich inspirowanych Ewangelią. Jednak w proklamacji dobrej nowiny o zbawieniu w Jezusie Chrystusie największe znaczenie ma ambona. Wprawdzie kaznodzieje kierują z niej orędzie Ewangelii do ograniczonego kręgu słuchaczy gromadzących się w kościele, ale w skali całego kraju jest to bardzo wielkie audytorium. Ponadto można do niego przemawiać systematycznie, głosząc homilię przynajmniej co niedzielę podczas liturgii mszy św. W obecnej sytuacji dziejowej, w której wielu ochrzczonych oddala się od osoby Jezusa i poddaje się relatywizmowi moralnemu, a wiara chrześcijańska jest redukowana niejednokrotnie do elementów kulturowych, kaznodziejom potrzeba nowego zapału i zaangażowania się w przepowiadanie słowa. Chodzi o ewangelizację nową ewangelizację lub reewangelizację, w której sam Chrystus mocą swojego Ducha za pośrednictwem głosicieli słowa Bożego kieruje do ludzi orędzie zbawienia. Według dokumentu Kongregacji ds. Duchowieństwa Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia, ewangelizacja prowadzona dzisiaj domaga się pełnej zapału posługi słowa, która pozostaje wierna tradycji chrześcijańskiej i bierze pod uwagę konkretne ludzkie potrzeby 1. Głównym źródłem przepowiadania powinno być Pismo Święte, 1 KGS, rozdz. II.
Wstęp 9 które czytane i rozważane ma przemieniać serca głosicieli Ewangelii i czynić z nich świadków Chrystusa. Każdy sługa słowa winien przekazywać zawarte w Biblii orędzie w sposób atrakcyjny, pozytywny, zrozumiały, serdeczny, pociągający ludzi do Dobra, Piękna i Prawdy, którą jest Bóg. Pierwszorzędne zadanie ewangelizacyjne spełnia homilia, która jest aktem przepowiadania słowa Bożego w liturgii, a więc w klimacie modlitwy 2. Istotą ewangelizacji jest zaś przepowiadanie kerygmatyczne, czyli pełne mocy słowo obwieszczające prawdę, że Bóg kocha człowieka i w Chrystusie obdarza go dzisiaj nowym życiem. Dlatego homilia ma służyć proklamacji kerygmatu, który wzywa do nawiązania osobistej relacji z Jezusem, jedynym i prawdziwym Zbawicielem. Celem Podstawowego kursu homiletycznego jest podanie wskazań dotyczących praktyki przepowiadania słowa Bożego, których zastosowanie może pomóc współczesnym kaznodziejom sprostać wymaganiom stawianym im dzisiaj przez Kościół, świat i konkretnych słuchaczy. Dobór materiału nie jest wyłącznie owocem refleksji nad współczesną literaturą homiletyczną, ale wynika także z doświadczenia autora uzyskanego w czasie prowadzenia zajęć homiletycznych zarówno z alumnami przygotowującymi się do działalności kaznodziejskiej, jak i z kapłanami intensywnie oddającymi się posłudze słowa. Teorię homiletyczną uzupełniają propozycje ćwiczeń, które można wykonać indywidualnie bądź grupowo, a także tytuły książek i artykułów polskojęzycznych, których lektura daje możliwość pogłębienia zagadnień poruszanych w książce. 2 EN, nr 43.
Rozdział I Posługa słowa w perspektywie działalności pastoralnej Kościoła Aby głosiciel słowa Bożego mógł odpowiedzialnie wypełniać swoją misję, musi pamiętać, iż czyni to z woli Chrystusa w Kościele i wraz z Kościołem. Ważne jest więc, aby dostrzegł swoją rolę pośród różnych form działalności duszpasterskiej Kościoła, a także w perspektywie celu, do którego zmierza lud Boży wędrujący ścieżkami historii. W posłudze kaznodziejskiej nie wystarczy odwołać się do powagi autorytetu Pisma Świętego, oddać się jego regularnemu studium i czerpać inspirację do przepowiadania z kontekstu liturgicznego. Kaznodzieja musi jeszcze znaleźć odpowiedź na pytanie, co czyni Kościół i co jest jego zadaniem w Kościele 1. Tylko wówczas może się przekonać, iż głosząc słowo Boże, ma udział w kontynuacji Chrystusowego dzieła odkupienia, które swoją wyzwalającą mocą chce ogarnąć wszystkie sfery ludzkiego życia i działania. 1. Misja Kościoła Kościół istnieje w czasie jako prawowicie ukonstytuowana w społeczeństwie wspólnota, w której Bóg sam objawia się ludziom 2. Tym samym Bóg wstępuje w ludzką historię, aby każdy 1 F. B. Craddock, Predicare, Milano 1997, s. 59. 2 K. Rahner, Das Grundwesen der Kirche, w: X. Arnold, K. Rahner, V. Schurr, L. M. Weber, Handbuch der Pastoraltheologie, t. I, Freiburg i. B. 1964, s. 119.