Program Wieloletni IO (2015-2020) Działania na rzecz poprawy konkurencyjności i innowacyjności sektora ogrodniczego z uwzględnieniem jakości i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska naturalnego ustanowiony Uchwałą nr 105/2015 Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015 roku. Zadanie 4.1 - Hodowla i chów pszczół oraz dzikich owadów zapylających Analiza i charakterystyka realizacji zasobów wziątku na terytorium Polski w sezonie pszczelarskim 2017 Bieńkowska M., Panasiuk B., Gerula D., Węgrzynowicz P., Teper D, Borański M., Skwarek E., Białek T.
Pszczoły i inne owady zapylające stanowią integralną część ekosystemów, odgrywają ważną rolę w zapylaniu roślin uprawnych i dzikiej flory. Około 80 % gatunków roślin dla wydania nasion wymaga obecności zapylaczy, a około 30 % żywności pochodzenia roślinnego uzależnione jest w sposób bezpośredni lub pośredni od zapylenia przez owady. Zmiany klimatyczne, zmiany w strukturze pożytków, intensywna ochrona roślin oraz zanieczyszczenie środowiska, a także rozwój pasożytów (np. Varroa destructor) i innych patogenów, wpływają negatywnie na stan i funkcjonowanie rodzin pszczelich. Cele zadania 4.1: 1. zwiększenie liczebności populacji owadów użytkowych przez optymalizację bazy genetycznej pszczół i innych owadów zapylających oraz działania zwiększające ich odporność na choroby i szkodliwe czynniki środowiskowe; 2. stałe monitorowanie fenologiczno-rolniczych warunków stacjonowania pasiek, pozwalających na ocenę przystosowania się różnych populacji pszczół do badanego środowiska
Punkty wagowe na terytorium Polski monitorowanie fenologiczno-rolniczych warunków stacjonowania pasiek W 2017 roku za podstawę do scharakteryzowania zasobów pożytkowych posłużyły dane z systemu monitorującego przybytki wagowe w rodzinach pszczelich, rozlokowanych w 30 miejscach w Polsce po 2 lub 3 w każdym województwie; Kwestionariusze pszczelarskie analiza wielkości produkcji pasiecznej, ocena wpływu kontrolowanej wymiany matek pszczelich oraz nastroju rojowego, pojawiania się chorób na wyniki produkcyjne
METODYKA Wspólnie z producentem wag opracowano i przetestowano system monitorujący ich pracę, jak również opracowano system powiadamiania koordynatora badań i użytkownika wag o dziennych przybytkach wagowych; W okresie od połowy marca do końca października, do systemu wpływały codzienne pomiary przybytków i ubytków z wag elektronicznych, z uwzględnieniem temperatury otoczenia i wilgotności powietrza; Zebrane materiały uporządkowano według podziału administracyjnego kraju, analizowano kształtowanie się przybytków w każdym punkcie wagowym w ciągu sezonu pszczelarskiego. Obliczono także rozkład przybytków w głównych miesiącach sezonu pasiecznego maju, czerwcu, lipcu i w sierpniu.
Kształtowanie się zmian cieżaru ula Stan przybytku brutto i ubytki 150 100 50 0-50 -100 Przyb. brutto (kg) Ubytek (kg) przybytek brutto - suma dobowych przybytków ciężaru ula w sezonie pszczelarskim; w naszych opracowaniach jest to ta część pożytku, którą pszczoły przynoszą do ula. ubytek ciężaru ula - suma dobowych ubytków (to co pszczoły zużyły w dni uniemożliwiające loty, wykarmienie czerwiu i własne potrzeby) przybytek netto - otrzymujemy odejmując od przybytku brutto sumę ubytków dziennych. Jest to stopień wykorzystania wziątku zgromadzonego w ulu pod postacią miodu. Ulega on dużym zmianom w zależności od tego w jaki sposób rodziny pszczele zużytkują pożytek, na co duży wpływ ma gospodarka pasieczna prowadzona przez pszczelarza w pasiece.
Województwo Kształtowanie się zmian ciężaru ula w 2017 roku oraz stan przybytku brutto w poszczególnych miesiącach Przyb. brutto (kg) Ubytek (kg) Przyb. netto (kg) % udział przyb. netto w przyb. brutto % udział przybytków brutto w miesiącach Szacowane maj (%) Czerwiec (%) Lipiec (%) sierpień (%) zbiory miodu od maja do sierpnia dolnośląskie 107,5-62,0 45,5 42,33 36,4 28,0 20,9 4,4 35,8 kujawsko-pomorskie 62,4-33,5 28,9 46,31 70,3 17,9 1,9 4,9 21,5 lubelskie 84,9-51,6 33,3 39,22 34,2 19,5 8,8 8,0 25,3 lubuskie 73,9-69,0 4,9 6,63 55,2 23,6 13,6 3,2 łódzkie 30,8-31,0-0,2 38,3 30,8 9,1 9,7 małopolskie 72,3-69,6 2,7 3,73 18,6 8,9 3,9 4,9 mazowieckie 41,3-33,7 7,6 18,40 46,1 11,0 6,5 13,0 2,6 opolskie 68,1-37,5 30,6 44,93 87,2 4,3 1,0 0,0 22,9 podkarpackie 48,7-53,4-4,7 16,2 11,7 13,3 19,2 podlaskie 52,6-29,9 22,7 43,16 54,2 18,6 5,8 7,6 16,1 pomorskie 90,7-76,1 14,6 16,10 30,4 14,7 14,8 10,3 9,1 śląskie 58,6-70,4-11,8 76,3 7,0 0,5 4,3 świętokrzyskie 22,7-26,2-3,5 34,8 47,1 1,8 4,8 warmińsko-mazurskie 91,4-67,5 23,9 26,15 40,2 15,7 16,8 3,6 17,1 wielkopolskie 97,4-28,6 68,8 70,64 34,8 29,2 30,1 4,7 55,9 zachodniopomorskie 82,2-58,7 23,5 28,59 36,0 18,7 25,4 12,4 16,8 Ogółem 71,5-50,2 21,3 29,79 40,3 18,8 14,3 7,4 14,9
Przybytki netto (kg) 80 70 60 50 Średnia dobowa temp powietrza wielkopolskie dolnośląskie łódzkie śląskie 40 30 20 10 0-10 -20 Stwierdzono istotną ale niską korelację miedzy przybytkiem a średnia dobową temperaturą powietrza
Udział przybytków brutto w miesiącach (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 maj (%) Czerwiec (%) Lipiec (%) sierpień (%)
Udział przybytków brutto w 2017 roku maj (%) Czerwiec (%) Lipiec (%) sierpień (%)
Przed rozpoczęciem sezonu pszczelarskiego - monitorowanie stopnia porażenia rodzin przez pasożyta Varroa destructor - osyp zimowy i naturalna śmiertelność pasożyta na podstawie osypu dobowego Badanie Ocena wartości zimotrwałości użytkowej i rodzin hodowlanej pszczelich - liczba plastrów obsiadanych przez nowych pszczoły populacji wiosną pszczoły w stosunku miodnej, do stanu przez zazimowaniem wyznaczanie Ocena oraz siły wartościowanie rodzin pszczelich cech - trzykrotna ocena liczby pszczół i komórek z podlegających czerwiem ocenie, odpowiednich dla zamierzonego Ocena kierunku stopnia porażenia selekcji pszczół rodzin pszczelich przez pasożyta Varroa destructor z zastosowaniem - liczba pasożytów różnych metod znalezionych doboru w 10 g pszczół (metoda z zastosowaniem do kojarzeń cukru pudru), badanie rozrodczości pasożyta (zainfekowane komórki czerwiu) Ocena zachowania higienicznego pszczół - dwukrotna ocena na podstawie Matki szybkości pszczele zazimowane usuwania martwych w 2016 poczwarek roku - oceniane z komórek w 2017 plastra (PIN TEST) Liczba Rodziny wycofane z Ocena zachowania obronnego Upadki zimowe pszczół zazimowanych obserwacji - cicha Ocena miodności oraz ilości rodzinodłożonej pierzgi Rasa Linia rodzin wymiana matki, wirusy Wpisane do Ksiąg Hodowlanych A.mellifera carnica 24 4 12 8 Marynka A.mellifera caucasica 21 5 4 12 Puławska Razem 45 9 16 20
Rasa Apis mellifera carnica Marynka Wykaz matek pszczelich wychowanych w roku 2017 i zazimowanych do oceny w roku 2018 Grupa Pochodzenie po stronie matecznej Liczba matek zazimowanych I 37/15 1 II 39/15 4 III 175/15 5 IV 293/15 5 V 329/15 14 VI 401/15 7 VII 60/16 1 VIII 279/16 2 IX 334/16 4 Razem 43 I 401/14 1 II 86/15 8 III 352/15 8 IV 390/15 7 Razem 24 Apis mellifera caucasica Puławska
Przygotowanie materiałów gniazdowych i założenie hodowli murarki rogatej (Osmia cornuta Latreille) oraz analiza zasiedlonych gniazd Ze względu na przedłużające się wiosenne chłody, hodowlę murarki rogatej rozpoczęto w połowie kwietnia, co było skorelowane z ich pojawieniem się w warunkach naturalnych. W hodowli murarki rogatej, do skrzynki gniazdowej wyłożono około 1500 trzcinowych rurek powiązanych w pęczki. Rurki trzcinowe, preferowany przez murarki materiał gniazdowy, miały długość około 15 cm i średnicę wewnętrzną około 10 mm. Do skrzynki włożono tekturowe pudełko z wyciętym otworem, w którym znajdowało się około 1600 kokonów murarki rogatej. Po wygryzieniu się pszczół, w połowie maja, pudełko z resztkami kokonów usunięto (zabieg higieniczny redukujący ewentualny rozwoju pasożytów). Murarki zakończyły loty na początku czerwca. W listopadzie rozpoczęto ocenę zasiedlenia rurek gniazdowych tak, aby do zimowli przenieść tylko dobrze rozwinięte kokony bez oznak spasożytowania. Kokony pozostawione jako materiał hodowlany na kolejny sezon, będą przechowywane w warunkach chłodniczych w temperaturze 4 C. Zasiedlone gniazda murarki rogatej Murarka rogata - samica i samce wygrzewające się na słońcu
Przygotowanie materiałów gniazdowych i założenie hodowli nożycówki pospolitej (Chelostoma florisomne L.) oraz analiza zasiedlonych gniazd W pierwszej połowie maja do skrzynki gniazdowej wyłożono 600 gniazd zasiedlonych w poprzednim roku oraz 200 zakupionych (w celu zwiększenia hodowli nożycówki pospolitej). Jednocześnie wyłożono około 1000 nowych gniazd z pociętej trzciny o średnicy wewnętrznej 3-4 mm. Wygryzające się nożycówki zasiedlały wyłożony materiał gniazdowy. Nożycówki zakończyły loty w czerwcu/lipcu. Stopień zasiedlenia gniazd uważa się za zadowalający. Pełna ocena przyrostu populacji będzie możliwa po pełnej analizie uzyskanego materiału. Nożycówka pospolita chętnie odwiedza kwiaty o łatwo dostępnym pyłku i nektarze, szczególnie gatunki z rodziny jaskrowatych. Dlatego w przyszłym roku planowane jest podjęcie działań zmierzających do zapewniania owadom odpowiedniej bazy pokarmowej (wysiew, nasadzenia atrakcyjnych gatunków roślin). Materiały gniazdowe nożycówki pospolitej Samica nożycówki pospolitej
Działania upowszechnieniowo-promocyjne: konsultacje telefoniczne lub bezpośrednie na temat wartości matek, znaczenia innych zapylaczy udział w konferencjach krajowych i międzynarodowych, wykłady i prelekcje warsztaty dla dzieci, młodzieży i studentów
Podsumowanie i wnioski Opracowano i wdrożono system monitorujący przybytki/ubytki wagowe oraz zorganizowano sieć 30 punktów wagowych w Polsce; Rozesłano około 1500 ankiet pszczelarskich celem monitorowania fenologiczno-przyrodniczych warunków stacjonowania pasiek; Prowadzono selekcję pszczół podgatunków Apis mellifera carnica- Marynka i Apis mellifera caucasica- Puławska, oceniono ich wartość użytkową i hodowlaną z uwzględnieniem najistotniejszych parametrów oceny oraz przygotowano nowe grupy do oceny w 2018 roku; Prowadzono hodowlę murarki rogatej (Osmia cornuta L.) i nożycówki pospolitej (Chelostoma florisomne L.) oraz przygotowano materiał hodowlany na 2018 rok.
Dziękuję za uwagę