Scena narkotykowa Część I - Epidemiologia Michał Kidawa Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN Urząd Dzielnicy Ochota 01.10.2010 Warszawa
Epidemiologia zjawiska używania narkotyków oraz narkomanii w Polsce na tle Europy Wprowadzenie: Badania ankietowe w szkołach dostarczają informacji o rozpowszechnieniu eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji psychoaktywnych Badania szkolne nie nadają się do oceny rozmiarów zjawiska uzależnień Zmiany w rozpowszechnieniu używania substancji jako wskaźnik efektów realizacji działań zapobiegawczych stąd potrzeba monitorowania Korzyści z porównań międzynarodowych
Badania ESPAD Prace nad programem badań ESPAD zostały zainicjowane w 1993 r. przez zespół ekspertów Grupy Pompidou (Rada Europy) Badania zrealizowano już czterokrotnie w: 1995 rok w 26 krajach 1999 rok w 30 krajach 2003 rok w 35 krajach 2007 rok w 35 krajach (plus w 5 krajach w 2008 r.) W Polsce badania ESPAD są finansowane przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, realizatorem zaś jest Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Cel badań Ocena rozmiarów zjawiska używania substancji psychoaktywnych wśród młodzieży szkolnej Śledzenie trendów w tym zakresie Identyfikacja i pomiar czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaży.
Metodologia Wspólnie wypracowane standardowa metodologia porównywalność danych Kwestionariusz (identyczny we wszystkich krajach) Populacja (uczniowie urodzeni w 1991 r. średni wiek badanych 15,8) Wielkość i dobór próby (losowane klasy szkolne minimum 2400 uczniów) Sposób realizacji badania (samodzielne wypełnianie ankiet przez uczniów) Protokół postępowania ankieterów Kwestie etyczne (anonimowość i dobrowolność) Ten sam czas badania wiosna 2007 Analiza danych (wspólna baza danych)
25 20 15 Odsetki uczniów w wieku 15-16 lat, którzy używali poszczególnych środków chociaż raz w swoim życiu 18,5 18,3 17,3 19,2 15,6 15,1 15,7 1995 1999 2003 2007 10 5 0 10,1 10,4 9,1 9,3 8,2 7,4 6,0 3,8 2,9 ESPAD 5,7 4,0 3,4 2,8 1,8 2,2 2,5 1,9 2,5 2,8 2,8 2,9 1,9 1,8 1,8 2,1 1,4 0,8 0,8 0,8 Leki usp. lub nasenne Konopie Wziewne Amfetamina LSD Kokaina Heroina Ecstasy Sterydy anabol. Janusz Sierosławski, Instytut Psychiatrii I Neurologii
Odsetki uczniów w wieku 17-18 lat, którzy używali poszczególnych środków chociaż raz w swoim życiu 40 35 36,7 1995 1999 2003 2007 30 27,9 25 20 15 20,8 22,4 20,820,1 19 17,1 15,4 ESPAD 10 5 0 7,9 6,8 5,4 6,3 10,5 2,8 7,8 2,7 4,2 3,5 2,7 1,8 2,4 2,5 0,8 0,6 6,8 2,2 1,7 0,6 5,8 4,2 2,7 4,0 2,63,5 3,5 Leki usp. lub nasenne Konopie Wziewne Amfetamina LSD Kokaina Janusz Sierosławski, Instytut Psychiatrii I Neurologii Heroina Ecstasy Sterydy anabol.
Polska na tle średniej dla wszystkich krajów alkohol i tytoń w 2007 r. Odsetki badanych 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Picia alkoholu 12 miesięcy 78 83 Upicie się 12 miesięcy 31 39 5+ drinków pod rząd 30 dni 39 43 Zakup piwa 30 dni 18 29 Zakup wódki 30 dni Palenie tytoniu 30 dni 6 14 21 29 Polska Średnia dla wszytkich krajów
Picie alkoholu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Polska lekki spadek, zgodnie z dominującym trendem W większości krajów spadek lub stabilizacja Tylko w 4 krajach znaczący wzrost
Ekscesywne nadmierne picie co najmniej 5 drinków pod rząd w czasie ostatnich 30 dni Polska wzrost, zgodnie z dominującym trendem Skala wzrostu w Polsce podobna jak w innych krajach Znaczący spadek tylko w 6 krajach Mimo wzrostu Polska nadal poniżej średniej
Polska na tle średniej dla wszystkich krajów narkotyki w 2007 r. Odsetki badanych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Konopie kiedykolwiek 16 19 Inne narkotyki kiedykolwiek Wziewne kiedykolwiek 7 7 6 9 Polska Średnia dla wszytkich krajów Leki uspok. kiedykolwiek 6 18 Alkohol + tabletki kiedykolwiek 5 6 Łatwy dostęp do konopi 33 35
Używanie przetworów konopi chociaż raz, kiedykolwiek w życiu Nieznaczący spadek, na granicy stabilizacji W większości krajów stabilizacja lub spadek Tylko w 3 krajach znaczący wzrost
Używanie narkotyków innych niż przetwory konopi chociaż raz, kiedykolwiek w życiu Stabilizacja, podobnie jak w zdecydowanej większości krajów Rozpowszechnienie na poziomie średniej
Używanie leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza chociaż raz, kiedykolwiek w życiu Polska w 2007 r. pierwsze miejsce pod względem rozpowszechnienia (tak jest od 1995 r.) Nieznaczący wzrost podobnie jak w większości krajów Tylko w jednym kraju istotny wzrost, niegdzie nie było spadku
Wnioski Spadek lub stabilizację większości wskaźników używania substancji psychoaktywnych, zarówno w Polsce jak w większości krajów uczestniczących w badaniu Do 2003 r. przeważała tendencja wzrostowa zarówno, jeśli chodzi o picie alkoholu jak i używanie narkotyków Wzrost nastąpił tylko w przypadku ekscesywnego nadmierne picie, tj. wypijanie co najmniej 5 drinków pod rząd Polska młodzież od początku badań ESPAD odznacza się największym rozpowszechnieniem używania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza
Młodzież 2008 Badania nad młodzieżą Realizator: Centrum Badania Opinii Społecznej na zlecenie KBPN
Próba i metodologia badania Badanie ankietowe zrealizowane przez CBOS w terminie 8-24 października 2008 r. Próba N = 1 400 Ostatnie klasy szkół pondagminazjalnych Młodzież w wieku 18-19 lat (43 osoby starsze lub młodsze)
Używanie substancji psychoaktywnych w ciągu ostatniego roku odsetki badanych Odpowiedź: Tak CBOS 2003, 2008 2003 2008 32% 24% 23% 15% 13% 9% Ogółem Dziewczynki Chłopcy
Odsetki uczniów, którzy używali poszczególnych środków chociaż raz w swoim życiu 35 30 30,5 CBOS 2008 25 20 21,8 17,3 15 10 5 12,2 9,0 5,5 4,8 3,6 3,5 3,4 3,2 2,9 2,3 2,2 2,1 0 Marihuana, haszysz Leki uspokajające i nasenne Alkohol razem z marihuaną Alkohol razem z tabletkami Amfetamina Ecstasy Poppersy Grzyby halucynogenne Dopalacze tzw. smarty Sterydy anaboliczne Leki przeciwkaszlowe Substancje wziewne LSD Kokaina Szałwia wieszcza (salvia divinorum)
Odsetki uczniów, którzy używali poszczególnych środków w ciągu ostatnich 12 miesięcy 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16,4 11,2 10,1 7,1 3,7 3 2,6 2,4 2 1,9 1,9 1,3 CBOS 2008 1,1 1,1 1 Marihuana, haszysz Leki uspokajające i nasenne Alkohol razem z marihuaną Alkohol razem z tabletkami Amfetamina Ecstasy Dopalacze tzw. smarty Poppersy Grzyby halucynogenne Leki przeciwkaszlowe Sterydy anaboliczne LSD Kokaina Szałwia wieszcza (salvia divinorum) Substancje wziewne
Odsetki uczniów, którzy używali poszczególnych środków w ciągu ostatnich 30 dni 8 7 6 5 7,3 4,9 4,7 CBOS 2008 4 3 2 1 3,1 1,5 1,1 1,1 1,1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,6 0,6 0,5 0 Marihuana, haszysz Alkohol razem z marihuaną Leki uspokajające i nasenne Alkohol razem z tabletkami Dopalacze tzw. smarty Amfetamina Ecstasy Grzyby halucynogenne Leki przeciwkaszlowe Poppersy Sterydy anaboliczne Kokaina Substancje wziewne Szałwia wieszcza (salvia divinorum) LSD i inne halucynogeny
Odsetki uczniów, którym proponowano kupno narkotyków CBOS 76% 68% 55% 52% 64% Nie, nigdy 7% 9% 6% 8% 24% 26% 6% 18% 21% 12% 6% 8% 12% 14% 7% 1994 1996 1999 2003 2008 Tak, raz Tak, kilka razy Tak, często
Sprzedaż narkotyków na terenie szkół, odsetki badanych CBOS 37% 30% 37% 50% Nie 49% 43% 37% 40% Trudno powiedzieć 27% 26% 14% 10% 1996 1999 2003 2008 Tak
120 100 80 60 40 20 0 Ocena trudności zdobycia poszczególnych substancji odsetki uczniów z łatwym lub bardzo łatwym dostępem 95 96 95 93 CBOS 2008 46 45 24 22 20 18 17 16 14 13 13 12 11 11 8 Papierosy Piwo Wino Wódka Leki uspokajające i Marihuana, haszysz Amfetamina Sterydy anaboliczne Ecstasy Grzyby halucynogenne LSD Dopalacze (tzw. smarty) Kokaina Poppersy Heroina Polska heroina, tzw. kompot Szałwia wieszcza (salvia Crack Dekstrometorfan (DXM)
Rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród młodzieży szkolnej 100% 90% CBOS 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% piwo wódka papierosy wino narkotyki 0% 1992 1994 1996 1999 2003 2008 Odsetki odpowiedzi twierdzących na pytania o palenie papierosów (regularnie i w wyjątkowych sytuacjach), o picie piwa, wina oraz wódki i innych mocnych alkoholi w ciągu miesiąca przed badaniem, a także o używanie jakichkolwiek narkotyków w ciągu ostatniego roku
Marihuana i haszysz najczęściej używanymi substancjami nielegalnymi Tendencja spadkowa w używania narkotyków przez młodzież Spadek dostępności narkotyków w ocenie badanych Nowe tendencje i zagrożenia: używania łącznie substancji psychoaktywnych tzw. politoksykomania oraz sięganie po nowe substancje tzw. dopalacze Potrzeba nowych działań, angażujących wielu partnerów z różnych dziedzin jako odpowiedź na agresywną kampanię promującą nowe środki o działaniu psychoaktywnym
Wskaźniki dotyczące problemowego używania narkotyków
Liczba problemowych użytkowników narkotyków w Polsce mieści się w przedziale 100 000 120 000, w tym liczba użytkowników opiatów: 25 000 27 000.
Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w latach 1997-2008 liczby osób 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 5336 6100 6827 8590 9096 11241 11778 12836 13320 13198 12582 12627 0 1997 1999 2001 2003 2005 2007
Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w latach 1997-2008 liczby osób wg. substancji Mieszane i inne 14000 Wziewne 12000 Halucynogeny 10000 Inne stymulanty 8000 Kokaina 6000 4000 2000 Uspokajające i nasenne Konopie Opiaty 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Liczba klientów programów leczenia substytucyjnego w latach 2003 2008 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1944 1522 969 1221 825 801 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Osoby leczone w programach leczenia substytucyjnego w Europie wskaźnik na 100 tyś osób. Leczenie substytucyjne w Europie (2005) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 Przypadki leczenia - wskażnik na 100 000 mieszkańców 0 UK LU IE PT ES IT FR MT BE DK SK AT EU-average NL DE EE GR SE CZ FI LT BG SI HU LV RO PL CY
Liczby zgonów w Polsce z powodu używania narkotyków w latach 1997 2008 (zgony wg kodów ICD-10: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14) 350 300 250 200 253 235 292 310 294 324 277 231 290 241 214 244 150 100 50 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Nowe przypadki zakażeń HIV, w tym w wyniku używania iniekcyjnego zażywania narkotyków 1999-2008 (według daty wykrycia) 900 800 700 600 500 400 narkotyki w iniekcjach wszyscy 300 200 100 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Spadek liczby osób zgłaszających się do lecznictwa Spadek liczby osób zgłaszających się do lecznictwa z powodu opiatów. Politoksykomania rosnący problem Niewystarczająca dostępność leczenia substytucyjnego Stabilny trend problemów związanych z używaniem narkotyków: zgony, zakażenia HIV
Podsumowanie CBOS, Młodzież 2008 Marihuana i haszysz najczęściej używanymi substancjami nielegalnymi Tendencja spadkowa w używania narkotyków przez młodzież Spadek dostępności narkotyków w ocenie badanych Nowe tendencje i zagrożenia: używania łącznie substancji psychoaktywnych tzw. politoksykomania oraz sięganie po nowe substancje tzw. dopalacze
Podsumowanie II ESPAD 2007 Spadek lub stabilizację większości wskaźników używania substancji psychoaktywnych, zarówno w Polsce jak w większości krajów uczestniczących w badaniu Do 2003 r. przeważała tendencja wzrostowa zarówno, jeśli chodzi o picie alkoholu jak i używanie narkotyków Wzrost nastąpił tylko w przypadku ekscesywnego nadmierne picie, tj. wypijanie co najmniej 5 drinków pod rząd Polska młodzież od początku badań ESPAD odznacza się największym rozpowszechnieniem używania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza
Podsumowanie III Problemowi Epi Spadek liczby osób zgłaszających się do lecznictwa Spadek liczby osób zgłaszających się do lecznictwa z powodu opiatów. Politoksykomania rosnący problem Niewystarczająca dostępność leczenia substytucyjnego Stabilny trend problemów związanych z używaniem narkotyków: zgony, zakażenia HIV
Wyzwania Dopalacze Politoksykomania Pozamedyczne używanie leków Leczenie substytucyjne