Michalak Jarosław 1, Fabisiak Jacek 2 Pączek Bartłomiej 3, Bełdowski Jacek 4 Bezpieczeństwo transportu i połowu ryb w oficjalnych i nieoficjalnych rejonach zatopienia amunicji chemicznej w Morzu Bałtyckim wnioski z identyfikacji obiektów podwodnych za pomocą zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego Wstęp CHEMSEA Chemical munitions search & assessment to międzynarodowy projekt badawczy realizowany od 9 czerwca 2011 roku (data zatwierdzenia przez Komitet Monitorujący w Rostocku, działający w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Morza Bałtyckiego dofinansowania do projektu). Podstawowym zadaniem projektu jest weryfikacja hipotezy o zatopionej wokół Głębi Gdańskiej i Gotlandzkiej amunicji chemicznej. Projekt zakłada również oszacowanie stężeń bojowych środków trujących oraz ocenę ryzyka związanego z przypadkowym lub naturalnym uwolnieniem tych substancji do toni wodnej. Bezpośrednio w projekt zaangażowanych jest 11 instytucji naukowo-badawczych z 5 pięciu państw nadbałtyckich (Polska, Niemcy, Szwecja, Finlandia i Litwa). Stronę polską reprezentują Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (IOPAN), Akademia Marynarki Wojennej (AMW) oraz Wojskowa Akademia Techniczna (WAT). Pomocw realizacji projektu zaoferowały także instytucje rządowe i samorządowe bezpośrednio zainteresowane wynikami badań realizowanego projektu, tak zwani partnerzy wspierający. Wśród nich są m.in.: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Morski Gdynia, Morski Instytut Rybacki w Gdyni, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Grupa Robocza HELCOM MUNI, Szwedzka Straż Granicz na, Fińskie i Szwedzkie Ministerstwo Środowiska, Międzynarodowy Instytut Badań Nad Konfliktami Zbrojnymi w Sztokholmie (SIPRI), Organizacja Międzynarodowego Dialogu na Temat Zatopionej Amunicji (IDUM) oraz Rosyjski Instytut Oceanologii (Shirshov Institute of Oceanology) 5. Niniejszy artykuł jest kontynuacją procesu upowszechniania wyników badań realizowanych w ramach projektu (poprzednie wyniki badań publikowano w Logistyka nr 5/2012) Poszukiwanie i identyfikacja obiektów podwodnych Jednym z podstawowych zadań badawczych projektu jest podwodna inspekcja i identyfikacja wykrytych, za pomocą zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego ROV (Remotely Operated Vehicle), obiektów. W pracach podwodnych wykorzystano pojazd Super Achille stanowiący wyposażenie Zakładu Technologii Prac Podwodnych AMW. Omawiane zadanie podzielono na cztery etapy (cztery osobne wyjścia na badania na pokładzie R/V Oceania IOPAN). Terminy rejsów to: wrzesień 2012 r. oraz luty, kwiecień i wrzesień 2013 r. Podczas wszystkich rejsów wykonano 111 zanurzeń badawczych pojazdu, średnia głębokość zanurzeń wyniosła około 100 metrów, łączny czas zanurzeń to ponad 96 godzin a ilość pobranych próbek przekroczyła 200. Zestawienie wszystkich zanurzeń przedstawia tabela nr 1. 1 dr Jarosław Michalak, Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni 2 dr Jacek Fabisiak, Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni 3 dr Bartłomiej Pączek, Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni 4 dr Jacek Bełdowski, Instytut Oceanologii PAN 5 Michalak J., Olejnik A, CHEMSEA Chemical munitions search & assessment identyfikacja obiektów podwodnych wnioski z badań za pomocą zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego LOGISTYKA nr 5/2012 wyd. płyta cd. Str. 660-670 Logistyka 6/2013 337
Tabela 1. Zestawienie pozycji zanurzeń ROV w czasie 4 rejsów badawczych Szerokość Długość Szerokość Długość I-szy rejs wrzesień 2012 1 ROV1 N54,59613 E18,91243 10 ROV10 N55,93293 E18,69933 2 ROV2 N54,72417 E19,15335 11 ROV11 N55,93047 E18,62787 3 ROV3 N54,72398 E19,153 12 ROV12 N55,93077 E18,6281 4 ROV4 N54,73698 E19,1452 13 ROV13 N55,93085 E18,62885 5 ROV5 N54,54587 E18,59753 14 ROV14 N55,93163 E18,62988 6 ROV6 N54,71998 E19,17195 15 ROV15 N55,95007 E18,74098 7 ROV7 N54,7257 E19,18373 16 ROV16 N55,95125 E18,73533 8 ROV8 N54,75502 E19,17955 17 ROV17 N55,96347 E18,71593 9 ROV9 N54,74795 E19,1695 18 ROV18 N55,9625 E18,64642 II-gi rejs luty 2013 19 C_AD_0650 N56,14714 E19,03676 35 C_T_15090 N 56,09974 E18,94228 20 C_AD_0649 N56,14684 19,036803 36 C_T_10241 N 56,112377 E18,973685 21 C_AD_0651 N56,147283 19,03606 37 C_AE_5909 N 56,13234 E18,980748 22 C_AD_0652 N56,147495 19,035452 38 C_AO_10038 N 56,262275 E19,146407 23 C_AD_1038 N 56,15574 19,008915 39 C_AN_11620 N 56,259283 E19,049717 24 C_AD_1037 N56,155738 19,008613 40 C_AE_6195 N 56,241435 E18,96857 25 C_AE_5325 N56,189323 19,000187 41 C_AF_1378 N 56,211715 E18,875645 26 C_B_6979 N55,951402 18,877623 42 C_AF_1377 N 56,211478 E18,875745 27 C_B_6978 N55,951742 18,877723 43 C_AG_0354 N 56,242527 E18,844368 28 C_B_6976 N55,951515 18,877485 44 C_G_4798 N 55,992868 E18,800667 29 C_G_4411 N55,990475 18,837497 45 C_M_15007 N 56,069422 E18,716433 30 C_G_4438 N55,993447 18,707398 46 C_M_15011 N 56,06184 E18,650138 31 C_G_4866 N56,012923 18,801278 47 C_G_14911 N 56,000532 E18,778097 32 C_G_4848 N56,009178 18,820347 48 C_G_4457 N 55,994705 E18,797053 33 C_E_5633 N55,970248 18,952927 49 C_G_4835 N 56,009103 E18,819583 34 C_E_5545 N55,967242 19,003733 50 C_G_4799 N 55,994182 E18,812738 338 Logistyka 6/2013
Tabela 1. Zestawienie pozycji zanurzeń ROV w czasie 4 rejsów badawczych c.d. Szerokość Długość Szerokość Długość II-gi rejs luty 2013 51 C_L_14980 N56,022278 E18,767132 55 C_G_4614 N 56,008773 E18,694557 52 C_L_14981 N56,022357 E18,7674 56 C_G_4888 N 56,014252 E18,719427 53 C_N_8639 N56,061685 E18,844405 57 C_L_7269 N 56,0385 E18,798475 54 C_T_15092 N56,099415 E18,942022 III-ci rejs kwiecień 2013 58 C_A2319 N55,93337 E18,691775 72 C_Q 7625 * N 56,088693 18,890522 59 C_A2319 * N55,93339 E18,691703 73 C_Q 7625 ** N 56,088693 18,890522 60 C_A 2828 N55,95278 E18,745863 74 C_Q 7623 N 56,089050 18,891690 61 C_A 2828 * N55,95281 E18,746100 75 C_Q 7623 * N 56,089050 18,891690 62 C_A 2763 N55,95061 E18,845056 76 C_Q 7623 ** N 56,089050 18,891690 63 C_L 7171 N56,02980 E18,770577 77 C_Q 7623 *** N56,089100 18,89166333 64 C_L 7171 * N56,02979 E18,770702 70 C_Q 7771 N 56,094563 18,902241 65 C_L 7216 N56,03229 E18,756270 79 C_Q 7771 * N 56,094563 18,902241 66 NIEZNANY N56,03241 E18,756936 80 C_Q 7770 N56,09456 18,902345 67 C_L 7216 N56,03229 E18,756270 81 C_Q 7770 * N56,09456 18,902345 68 C_L 7216 * N56,03229 E18,756270 83 C_A 2737 N55,94778 18,763658 69 C_K 0645 N56,020506 E18,9979533 84 C_A 2736 N 55,947846 E18,758408 70 C_K 0644 N56,021321 E18,9972700 85 C_A 2736 * N 55,947846 E18,758408 71 C_Q 7625 N56,088840 E18,8908550 IV-ty rejs wrzesień 2013 c.d. 86 ROV2 N5473492 E191451 91 3RS_wrak_19sep2013 N5517665 E1702621 87 7MAR_12 _sep2013 N5472879 E1918292 92 4RS_19sep2013 N5517639 E1702498 88 RS5_19sep2013 N55 18103 E17025783 93 ROV7_20sep2013 N5474795 E1916943 89 RS6_19sep2013 N5518105 E17 02255 94 ROV4_20sep2013 N5474511 E1914553 90 2RS_19sep2013 N5517916 E17026141 95 5SEP12_20sep2013 N5450033 E1911175 Logistyka 6/2013 339
Tabela 1. Zestawienie pozycji zanurzeń ROV w czasie 4 rejsów badawczych c.d. Szerokość Długość Szerokość Długość IV-ty rejs wrzesień 2013 c.d. 96 SEP13_21sep2013_JAS N5464662 E18 70124 105 C_Q_7625_sep2013 N56,088462 E18,890861 97 SEP13_21sep2013_JAS * N5464668 E1870108 106 C_Q_7623_sep2013 N56,089053 E18,891757 98 SEP12_21sep2013_JAS N5464623 E1870247 107 C_Q_7665_sep2013 N56,092646 E18,888722 99 C_A_2828 N55,952872 E18,74617 108 C_A_2491_sep2013 N55,938321 E18,733989 100 C_G_4457_sep2013 N55,994550 E18,796738 109 C_A_2478_sep2013 N55,938346 E18,710026 101 C_G_4748_sep2013 N55,990986 E18,798468 110 C_A_2313_sep2013 N55,931718 E18,677931 102 C_E_5545_sep2013 N55,967620 E19,003789 111 C_A_2307_sep2013 N55,933206 E18,659928 103 C_E_5673_sep2013 N55,971770 E19,007055 112 Zatoka Gdańska materiał na zlecenie Parlamentu Europejskiego 104 C_Q_7771_sep2013 N56,094463 E18,902087 Źródło: Opracowanie własne autorów Objaśnienia: Ilość * oznacza ilość kolejnych zanurzeń w pobliżu celu Miejsce zanurzenia pojazdu: Miejsca zanurzenia pojazdu podwodnego wybierano na podstawie danych dostarczonych przez Instytut Oceanologii PAN (są to miejsca: wskazane przez jednego z partnerów projektu - Szwedzką Administrację Morską [Swedish Maritime Administration] wskazania obiektów opierały się głównie na badaniach sonograficznych), miejsca wskazane przez Akademię Marynarki Wojennej na podstawie analizy danych literaturowych oraz danych z wywiadów prowadzonych pośród rybaków, a także miejsca,w których wcześniejsze badania (bez wykorzystania pojazdu podwodnego) potwierdziły obecność środków trujących lub produktów ich rozkładu. Głównymi rejonami działań były: Głębia Gdańska, Głębia Gotlandzka, rejon południowo wschodniego Bornholmu oraz Rynna Słupska. W gestii kierownika naukowego rejsu było podjęcie decyzji o miejscu zakotwiczenia (wyborze punktu). Po zakotwiczeniu analizowano możliwość dopłynięcia pojazdu do wyznaczonego rejonu z uwzględnieniem głębokości w danym miejscu oraz odległości obiektu dennego w płaszczyźnie poziomej od aktualnej pozycji statku. W czasie tej analizy brano pod uwagę dostępną długość kabloliny sterującej oraz aktualne warunki falowania, które mogły mieć wpływy na myszkowanie rufy jednostki i uniemożliwić dopłyniecie jednostki głębinowej ROV do wskazanego rejonu działania. Jeśli po zakotwiczeniu okazało się, że odległość pozioma do rejonu badania jest większa od 100 metrów, kierownik zespołu ROV prosił o przekotwiczenie jednostki bazowej 6. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że dokładne ustawienie jednostki pływającej nad celem nie należy do najłatwiejszych (uwzględniając wyposażenie R/V Oceania). kontaktu wzrokowego z obiektem: Do pozycjonowania ROV (w czasie jego zanurzeń) wykorzystywano system pozycjonowania podwodnego USBL (Ultra Short BaseLine). W momencie kontaktu wzrokowego z celem operator pojazdu dokonywał odczytu współrzędnych znaleziska przekazując je prowadzącemu dziennik działań hydrograficznych. Dokładna pozycja znaleziska oraz parametry ruchu pojazdu rejestrowane były w sposób ciągły w systemie 6 tamże 340 Logistyka 6/2013
Qincy. Równolegle dokonywano rejestracji materiału wideo na twardym dysku komputera obsługującego powierzchniowe stanowisko sterowania i kontroli. Postępowanie według tej procedury pozwala na jednoczesne zapisanie dokładnych współrzędnych celu oraz daje pełny obraz ruchu pojazdu podwodnego względem dna oraz jednostki pływającej. Zastosowanie tego trybu postępowania pozwoliło na kilkakrotnie zanurzenie pojazdu nad tym samym obiektem w krótkim czasie. Na fotografiach 1 i 2 zobrazowano cały proces wykrycia obiektu oraz dokumentowania jago pozycji. Fot. 1. Pulpit stanowiska kontroli i sterowania jednostką głębinową ROV Źródło: Fotografia własna autorów. W momencie kontaktu wzrokowego (znalezienia przez pojazd obiektu) do akcji wkraczał jeden ze specjalistów Wydziału Dowodzenia i Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej, którego zadaniem była wstępna, wzrokowa identyfikacja obiektu (identyfikacja oparta była o bazę danych oraz doświadczenie pracowników AMW). Jeżeli analiza materiału wideo (z kamer zainstalowanych na pojeździe) prezentowanych na ekranach stanowiska kontroli i sterowania oraz sali odpraw (umiejscowionej na rufie statku), jednoznacznie wskazywała, że znalezisko nosi znamiona amunicji natychmiast podejmowano decyzję o dokładniejszej inspekcji pojazdem (inspekcja wokół obiektu lub kilka zejść w to samo miejsce) oraz o poborze próbek do analizy (patrz rys.4). Po każdej identyfikacji pozytywnej, (beczka, mina, bomba, bryła itp.) zachowywano szczególne środki ostrożności. Każdorazowo pojazd oraz próbki badane były za pomocą automatycznego przyrządu do wykrywania skażeń bojowymi środkami trującymi AP-4C (zakupionemu z funduszy projektu). Jeżeli detekcja była pozytywna osoby bezpośrednio zatrudnione przy wydobyciu pojazdu z wody, pojazd oraz pokład poddawane były dekontaminacji. Fot. 2. Widok obrazu sonarowego wraz ze zdjęciem obiektu. Źródło: Fotografia własna autorów. Rys. 4. Miejsca poboru próbek osadów dennych Źródło: IOPAN Fot. 3. zobrazowanie graficzne ruchu pojazdu podwodnego i statku podczas zanurzenia Źródło: Fotografia własna autorów. Wyniki badań: Prezentowane poniżej wyniki badań (zestawienie wykrytych przez pojazd podwodny obiektów)w niedługim czasie wzbogacone zostanie o wyniki badań prowadzonych równolegle przez jednego z partnerów projektu szwedzką administrację morską. Dopiero zestawienie wszystkich wyników badań pozwoli na szacunkową ocenę ilościowego i jakościowego (stan techniczny znalezionej amunicji) zagrożenia. Pozwoli to również na uaktualnienie map i innych dokumentów mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa użytkowników morza. Logistyka 6/2013 341
Tabela 2 Zestawienie obiektów posiadających znamiona amunicji lub substancji niebezpiecznych Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Nazwa obiektu C_B_6979 C_G_4848 C_AF_1378 C_AF_1377 C_AG_0354 C_G_4614 C_L_7269 C_A2319 C_A 2828 C_L 7171 C_L 7216 Nieznany obiekt C_Q 7625 C_Q 7623 C_Q 7771 16 C_A 2736 17 ROV2 18 7MAR_12 _sep2013 Krótki opis znaleziska Skupisko drewnianych bali, obok widoczna substancja barwy żółtej. Badania AP-4C dały wynik pozytywny - iperyt Grupa małych obiektów. Badania AP-4C dały wynik pozytywny - iperyt Mina Mina Prawdopodobnie pociski artyleryjskie Dwie metalowe kule z otworami kształtem przypominające miny Duża mina - dziurawa Brak obiektu ale w próbkach wykryto podniesione stężenie siarki Brak obiektu ale w próbkach wykryto podniesione stężenie siarki Bomba Bomba Bomba Brak obiektu ale w próbkach wykryto podniesione stężenie fosforu Badanie AP-4C wykazało obecność związków siarki o stężeniu 0,150 mg/m3, badanie CAM * wykazało obecność iperytu w badanej próbce Bomba - w próbkach wykryto podniesione stężenie fosforu Beczka - w próbkach wykryto podniesione stężenie fosforu Obiektu nie znaleziono - w próbkach wykryto podniesione stężenie fosforu Brak obiektu - w próbkach wykryto podniesione stężenie fosforu 19 C_A_2491_sep2013 Skorodowana beczka Źródło: Opracowanie własne autorów Dodatkowo w czasie pierwszego rejsu we wrześniu 2012 roku udało się wykryć i zidentyfikować wrak barki (w badaniach oznaczony jako punkt ROV4 wrak stoi na dnie lekko przechylony na lewą burtę, dobrze zachowana dziobnica z elementami wyposażenia pokładowego półkluza zakryta na lewej burcie) a poniżej kluza cumownicza obramowana kołnierzem ochronnym. Analiza próbek pobranych w okolicach wraku wykazała obecność arsenu. Klasyfikacja obiektów: Podczas postprocesingu danych wideo każdemu wykrytemu obiektowi nadaje się oznaczenie cyfrowe określające klasę niesionego przez nie niebezpieczeństwa powiązaną z prawdopodobieństwem wykrycia amunicji chemicznej lub BST. Zasady klasyfikacji są bardzo proste: im wyższy numer tym prawdopodobieństwo, że jest to amunicja chemiczna, maleje i tak klasa I to 80-100% pewności, że jest to broń chemiczna, klasa II 40-79% pewności, klasa III 15-39% a IV to od 0-14% pewności. Badania analityczne: Badania próbek pozyskanych podczas rejsów prowadzone są w 4 niezależnych laboratoriach (tylko bojowe środki trujące). Wojskowa Akademia Techniczna i VERIFIN - Fińska Agencja Weryfikacji Przestrzegania Konwencji o Broni Chemicznej (Finnish Institute for Verification of the Chemical Weapons Convention) badają próbki na obecność bojowych środków trujących oraz produktów ich rozkładu. Natomiast Instytut Oceanologii PAN oraz Litewska Agencja Ochrony Środowiska badają próbki tylko na obecność organicznych i nieorganicznych form arsenu. Uzyskane dotychczas wyniki badań pozwoliły między innymi na stwierdzenie obecności produktów rozkładu bojowych środków trujących w Głębi Gdańskiej. Ocena bezpieczeństwa transportu i połowu ryb Badania przeprowadzone podczas 4 rejsów wykazały obecność amunicji, w tym amunicji chemicznej oraz pochodnych i produktów ich rozkładu, w miejscach oficjalnie znanych jako miejsca zatopienia amunicji chemicznej (południowo-wschodnia część Głębi Gotlandzkiej [ok. 2000 ton amunicji], wschodnią 342 Logistyka 6/2013
część Głębi Bornholmskiej [ok. 32 000 ton amunicji7] oraz w miejscach dotychczas uznawanych jako czyste rejon Głębi Gdańskiej. Oceniając wpływ amunicji chemicznej na bałtycki transport morski stwierdzić należy, że jedyną możliwością skażenia jednostki pływającej jest podniesienie przez jednostkę obiektu nieznanego pochodzenia i umieszczenie go na pokładzie jednostki. Zakładając, że znacząca większość statków wykonuje rejsy w myśl zasady tak szybko jak to możliwe przyjąć należy; że prawdopodobieństwo podniesienia obiektu nieznanego pochodzenia jest bardzo małe. Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku statków rybackich. W tym przypadku zagrożenie jest dużo większe i wynika przede wszystkich z dwóch faktów: w czasie prac podwodnych z wykorzystaniem sieci istnieje duże prawdopodobieństwo wytrałowania razem z połowem amunicji, drugim, znacznie gorszym, jest fakt, że rybacy nie do końca przestrzegają obowiązujące przepisy. W czasie rejsów (zwłaszcza w kwietniu 2013 roku) mogliśmy się o tym przekonać obserwując przez kilka dni jak kilkanaście kutrów rybackich dokonywało połowu na akwenach zamkniętych dla rybołówstwa. Takie zachowanie, połączone z niską świadomością rybaków jeżeli chodzi o skutki wydobycia (wyłowienia) amunicji chemicznej, powoduje, że rybacy stanowią grupę ludzi potencjalnie najbardziej narażonych na kontakt z bojowymi środkami trującymi. Niestety opisywane działania rybaków powodują wydłużenie łańcucha zagrożeń kolejną grupę stanowią bowiem niczego nieświadomi konsumenci, którzy kupując ryby, zwłaszcza oczyszczone ze skóry i pozbawione wnętrzności filety, nie mają możliwości organoleptycznej oceny wyglądu ryby (chodzi głównie o widoczne ślady poparzeń lub innych nie mechanicznych uszkodzeń ciała). Wnioski: Badania na morzu, prowadzone od września 2012 roku do września 2013 roku (łącznie 4 rejsy badawcze), pozwoliły na wykonanie ponad 110 zanurzeń pojazdu ROV oraz pobranie ponad 200 próbek. Znaczenie tych badań jest niepodważalne, to dzięki nim możliwa była weryfikacja celów wskazanych przez partnerów projektu (głównie szwedzką administracje morską), dodatkowo udało się wykryć i zidentyfikować wrak barki (Głębia Gdańska). Znaczenie tego znalezi- 7 HELCOM CHEMU, Report to the 16th Meeting of Helsinki Commission 8-11 March 1994 from the Ad Hoc Working Group on Dumped Chemical Munition, Danish Environmental Protection Agency, 1994 ska okazało się dużo większe niż sądzono na początku. Okazało się bowiem, że w próbkach pobranych w pobliżu barki znaleziono arsen. Wyniki badań prowadzonych przy wykorzystaniu pojazdu podwodnego pozwoliły również na wstępną (wzrokową) ocenę stanu technicznego znalezionej amunicji (stopień korozji, ewentualne rozszczelnienie), dzięki czemu możliwa jest ocena stanu technicznego całej amunicji zatopionej w Morzu Bałtyckim (we wszystkich oficjalnych i nieoficjalnych rejonach zatopień panują zbliżone warunki). Badania współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wspierającego Program Regionalny Morza Bałtyckiego w ramach projektu #069 CHEMSEA Chemical Munitions Search and Assessment oraz ze środków finansowych M2iSW na naukę w latach 2012-2014 przyznanych na realizację projektu. Streszczenie W artykule autorzy przedstawiają dotychczasowe wyniki badań realizowanych w ramach projektu badawczego #069 CHEMSEA: Chemical Munitions Search and Assessment współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wspierającego Program Regionalny Morza Bałtyckiego oraz Ministerstwa nauki i Szkolnictwa Wyższego. Prace, których celem była wizyjna inspekcja miejsc prawdopodobnego zalegania amunicji chemicznej wykonano z pokładu statku badawczego Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie r/v Oceania podczas 4 rejsów badawczych wykonanych od września 2012 roku do września 2013 roku. Abstract In this paper the authors present the current results of the research carried out in the framework of the research project # 069 CHEMSEA: Chemical Munitions Search and Assessment wanego co-funded by the European Regional Development Fund to support the Baltic Sea Regional Programme and the Ministry of Science and Higher Education. The work, which aimed at the Video inspection of the likely fate of Logistyka 6/2013 343
chemical munitions were made from the deck of the research vessel Ocea-nology Institute of the Polish Academy of Sciences in Sopot - r / v "Oceania" - during four research cruises performed since September 2012 to September 2013 year. Literatura 1. Michalak J., Olejnik A, CHEMSEA Chemical munitions search & assessment identyfikacja obiektów podwodnych wnioski z badań za pomocą zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego LOGI- STYKA nr 5/2012 wyd. płyta cd. Str. 660-670 2. HELCOM CHEMU, Report to the 16th Meeting of Helsinki Commission 8-11 March 1994 from the Ad Hoc Working Group on Dumped Chemical Munition, Danish Environmental Protection Agency, 1994 344 Logistyka 6/2013