Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. w Hiszpanii

Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii

Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=815 Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 7 Finansowanie... 8 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 9 Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej?... 9 Co obejmuje ubezpieczenie?...10 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?...10 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby...12 Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...12 Co obejmuje ubezpieczenie?...12 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...13 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...14 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?...14 Co obejmuje ubezpieczenie?...14 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.15 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...16 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...16 Co obejmuje ubezpieczenie?...17 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...18 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...19 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...19 Co obejmuje ubezpieczenie?...20 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...21 Rozdział VII: Renty rodzinne...22 Kiedy masz prawo do renty rodzinnej?...22 Co obejmuje ubezpieczenie?...23 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...24 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej...25 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...25 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...26 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...27 Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych?...27 Co obejmuje ubezpieczenie?...27 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...27 Rozdział X: Bezrobocie...28 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...28 Co obejmuje ubezpieczenie?...29 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...30 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...31 Kiedy masz prawo do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...31 Co obejmuje ubezpieczenie?...32 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 33 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...35 Kiedy masz prawo do opieki długoterminowej?...35 Co obejmuje ubezpieczenie?...35 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...36 Lipiec 2012 r 3

Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...37 Lipiec 2012 r 4

Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie System zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii obejmuje dwa poziomy lub rodzaje ochrony: system składkowy i system nieskładkowy. System składkowy Hiszpański system zabezpieczenia społecznego składa się z dwóch rodzajów systemów składkowych: systemu powszechnego, który obejmuje wszystkich zatrudnionych nieobjętych systemami specjalnymi, a także niektóre kategorie urzędników służby cywilnej; oraz trzech systemów specjalnych dla osób prowadzących działalność na własny rachunek, górników zatrudnionych w kopalniach węgla oraz pracowników sektora morskiego (marynarzy i rybaków). Osoby uczące się są objęte specjalnym planem ochrony (ubezpieczenie szkolne). Istnieje również specjalny system składkowy dla urzędników służby cywilnej. System nieskładkowy Świadczenia nieskładkowe przysługują osobom, które znajdują się w wyjątkowej sytuacji i których dochód nie przekracza określonego prawnie poziomu. Osoby takie mogą być uprawnione do świadczeń, nawet jeśli nigdy nie odprowadzały składek na ubezpieczenie społeczne lub odprowadzały takie składki, ale nie są uprawnione do świadczeń z systemu składkowego. Świadczenia nieskładkowe obejmują: pomoc medyczną; świadczenia emerytalne i świadczenia dla osób niepełnosprawnych; specjalny zasiłek dla bezrobotnych (subsidio por desempleo); zasiłki rodzinne; nieskładkowe świadczenie z tytułu macierzyństwa (subsidio por maternidad de naturaleza no contributiva) (świadczenia niezależne od oceny zasobów finansowych). Ponadto niektóre ograniczone kategorie osób mogą ubiegać się o świadczenia uzupełniające ze strony państwa lub władz lokalnych. Taka pomoc społeczna jest skierowana głównie do osób starszych i niepełnosprawnych. Ubezpieczenia dobrowolne W systemie hiszpańskim przewidziano możliwość zawarcia specjalnych dobrowolnych umów na świadczenia w ramach zabezpieczenia społecznego w celu utrzymania, lub w określonych przypadkach rozszerzenia, prawa do świadczeń zabezpieczenia społecznego. Lipiec 2012 r 5

W niektórych sytuacjach zawarcie takiej umowy może oznaczać przystąpienie do odpowiedniego systemu ochrony socjalnej w zależności od rodzaju wykonywanego zawodu i wówczas składki na ubezpieczenie opłaca w całości ubezpieczony. Rejestracja Osoba rozpoczynająca pierwszą pracę w Hiszpanii musi w określonym terminie zarejestrować się w systemie zabezpieczenia społecznego i przystąpić do systemu ubezpieczeń odpowiadającego rodzajowi wykonywanej pracy. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek musi to zrobić samodzielnie, zaś w przypadku pracowników najemnych jest to obowiązek pracodawcy. Rejestracja w systemie zabezpieczenia społecznego jest obowiązkowa. Dokonuje się jej jednorazowo przy podjęciu pierwszej pracy i zachowuje ona ważność przez cały okres aktywności zawodowej beneficjenta. Osoby, które się zarejestrowały, otrzymują kartę rejestracji zawierającą dane osobowe oraz osobisty numer identyfikacyjny ubezpieczenia społecznego. Karta jest ważna przez całe życie ubezpieczonego i jest potrzebna do wszystkich kontaktów z systemem zabezpieczenia społecznego, dlatego należy o nią dbać. Osoba wykonująca dany zawód nie może być jednocześnie ubezpieczona w dwóch systemach zabezpieczenia społecznego. Po zarejestrowaniu się we właściwym systemie zabezpieczenia społecznego i rozpoczęciu pracy pracownik zaczyna opłacać składki na ubezpieczenie społeczne i jest automatycznie objęty ubezpieczeniem. Zmiany w sytuacji zawodowej, np. zmiana pracy lub okres bezrobocia, wpływają na status ubezpieczeniowy pracownika. Składkowe okresy zatrudnienia są nazywane altas, zaś okresy, w których osoba nie pracuje są nazywane bajas. Warunkiem otrzymania świadczeń jest zasadniczo zatrudnienie i odprowadzanie składek. Istnieją jednak różne sytuacje, które są traktowane jako okresy ubezpieczenia (alta asimilada), nawet jeśli dana osoba nie jest aktywna zawodowo. Podobnie, pod warunkiem spełnienia określonych wymagań, osoba nieodprowadzająca składek może w dalszym ciągu mieć prawo do emerytury, renty z tytułu trwałej niezdolności do pracy (całkowita trwała niezdolność do pracy lub ciężkie inwalidztwo), świadczenia z tytułu śmierci oraz renty rodzinnej (oprócz zasiłku pogrzebowego). Specjalny system dla urzędników służby cywilnej Urzędnicy służby cywilnej, urzędnicy wojskowi i inni pracownicy sektora publicznego są ubezpieczeni w ramach specjalnego systemu zabezpieczenia społecznego, chociaż niektóre kategorie urzędników są objęte powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych. System specjalny obejmuje: urzędników służby cywilnej; urzędników wojskowych; urzędników pracujących w sądach, administracji sądowej i innych organach państwowych lub konstytucyjnych, jeżeli przewiduje to obowiązujące ustawodawstwo. Lipiec 2012 r 6

Organizacja ochrony socjalnej Hiszpańskim systemem zabezpieczenia społecznego zarządzają poniższe instytucje. Instytut Poboru Składek i Ewidencji Ubezpieczonych (Tesorería General de la Seguridad Social TGSS) zajmuje się rejestrowaniem firm, pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek, jak również monitorowaniem ich statusu zatrudnienia i historii składek odprowadzanych na ubezpieczenie społeczne, pobieraniem tych składek oraz wypłacaniem wszelkich świadczeń. Instytut zarządza również rezerwowym funduszem zabezpieczenia społecznego. Krajowy instytut zabezpieczenia społecznego (Instituto Nacional de la Seguridad Social INSS) jest organizacją zajmującą się przyznawaniem i obliczaniem wszelkich świadczeń pieniężnych przewidzianych we wszystkich systemach (z wyjątkiem systemów specjalnych dla pracowników sektora morskiego, nieskładkowych emerytur i rent inwalidzkich oraz świadczeń z tytułu bezrobocia), a także wszystkich świadczeń rodzinnych (w ramach wszystkich systemów, w tym systemu specjalnego dla pracowników sektora morskiego). Instytut spraw socjalnych pracowników sektora morskiego (Instituto Social de la Marina ISM) pełni podwójną funkcję: odpowiada za problematykę społeczną sektora morskiego i rybołówstwa oraz zarządza specjalnym systemem zabezpieczenia społecznego dla pracowników sektora morskiego. Opieka medyczna jest zarządzana przez służby zdrowia we wspólnotach autonomicznych oraz przez Narodowy Zakład ds. Zdrowia (Instituto Nacional de Gestion Sanitaria INGESA) w jednostkach administracyjnych Ceuta i Melilla. Instytut ds. osób starszych i usług socjalnych (Instituto de Mayores y Servicios Sociales IMSERSO) zarządza, we współpracy ze wspólnotami autonomicznymi, rentami przyznawanymi w systemie nieskładkowym, świadczeniami dla osób starszych i niepełnosprawnych oraz powiązanymi usługami socjalnymi. Instytut zarządza również systemami opieki długoterminowej. Krajowe publiczne służby zatrudnienia (Servicio Público de Empleo Estatal INEM) zarządzają świadczeniami z tytułu bezrobocia i kontroluje je. Ponadto we współpracy ze wspólnotami autonomicznymi i za pośrednictwem urzędów zatrudnienia (Oficinas de Empleo) odpowiadają za wypracowanie polityki w zakresie zatrudnienia. Systemy specjalne dla urzędników służby cywilnej są zarządzane przez specjalne organizacje sektora publicznego. Odwołania Każdy, kto się nie zgadza z decyzją instytucji zabezpieczenia społecznego, może wnieść skargę do tej instytucji w ciągu trzydziestu dni od daty zawiadomienia o decyzji. Jeżeli instytucja odrzuci skargę, ubezpieczony może złożyć odwołanie do lokalnego sądu ds. zabezpieczenia społecznego (Juzgado de lo social). Kolejnym krokiem może być wniesienie skargi do sądu wyższej instancji wspólnoty autonomicznej, któremu podlega dany sąd ds. zabezpieczenia społecznego. Lipiec 2012 r 7

Finansowanie Od momentu podjęcia pracy pracownik najemny zaczyna opłacać składki na ubezpieczenie społeczne. Wysokość składek oblicza się jako odsetek (stawkę składki) od podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru i stawkę składki ustala co roku rząd. W powszechnym systemie ubezpieczeń podstawa wymiaru odpowiada w przybliżeniu rzeczywistemu wynagrodzeniu pracownika. Istnieje jednak limit dolny, który odpowiada gwarantowanej płacy minimalnej (SMI), podwyższonej o jedną szóstą w przypadku zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, oraz limit górny nieznacznie wyższy od pięciokrotności gwarantowanej płacy minimalnej. Przynależność do specjalnego systemu pracowników prowadzących działalność na własny rachunek pociąga za sobą obowiązek odprowadzania składek przynajmniej od podstawy minimalnej ustalonej kwoty, zainteresowany może jednak wybrać opłacanie składek od wyższej kwoty, w zakresie ustalonych limitów podstawy minimalnej oraz maksymalnej. Zainteresowany może następnie zmienić podstawę składkową i wybrać inną mieszczącą się we wspomnianych limitach. Pod pewnymi warunkami mogą one również dobrowolnie zwiększyć swoją ochronę, aby ubezpieczyć się od wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek odpowiadają za odprowadzanie własnych składek na ubezpieczenie społeczne. W przypadku pracowników najemnych pracodawca potrąca składki z ich wynagrodzenia i przekazuje do Instytutu poboru składek i ewidencji ubezpieczonych wraz ze swoimi własnymi składkami. Składki na ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych opłaca wyłącznie pracodawca. Świadczenia z tytułu opieki długoterminowej są finansowane przez państwo, wspólnoty autonomiczne (Comunidades Autónomas), przy udziale instytucji lokalnych oraz, w stosownych przypadkach, samych beneficjentów. Świadczenia rodzinne również są finansowane z podatków. Urzędnicy służby cywilnej muszą odprowadzać składki do odpowiedniego programu ubezpieczeniowego i funduszu emerytalno-rentowego. Lipiec 2012 r 8

Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej? Kto jest ubezpieczony? Zarejestrowani pracownicy najemni, którzy są członkami systemu ochrony socjalnej lub znajdują się w równoważnej sytuacji. Do celów tych świadczeń uznaje się, że pracownicy są w pełni objęci ubezpieczeniem, nawet jeśli pracodawca nie dopełnił obowiązków ubezpieczeniowych. Emeryci i renciści oraz osoby pobierające okresowe świadczenia zabezpieczenia społecznego. Osoby bezrobotne, które wykorzystały świadczenie lub zasiłek z tytułu bezrobocia. Dostęp do ubezpieczenia zdrowotnego mają również członkowie rodziny osób ubezpieczonych przez okres zamieszkiwania w Hiszpanii, w tym pod pewnymi warunkami: współmałżonek osoby uprawnionej lub osoba żyjąca w konkubinacie z osobą ubezpieczoną przez co najmniej jeden rok, jak również dzieci takiej osoby; zstępni ubezpieczonego lub jego współmałżonka, niezależnie od sytuacji prawnej, bracia i siostry ubezpieczonego oraz dzieci przysposobione, które nie ukończyły 26. roku życia lub których stopień niepełnosprawności wynosi co najmniej 65%; dzieci adoptowane i małoletni w okresie przysposobienia, aż do zakończenia procedury adopcyjnej, które nie ukończyły 26. roku życia lub których stopień niepełnosprawności wynosi co najmniej 65%. Osoby w separacji lub rozwiedzione lub których małżeństwo zostało unieważnione, które nie mają prawa do tych świadczeń z innego tytułu, o ile podstawowy beneficjent jest uprawniony do świadczeń medycznych. Emigranci hiszpańscy należący do określonych kategorii oraz określeni członkowie ich rodzin, tymczasowo mieszkający w Hiszpanii lub którzy wrócili do Hiszpanii, mogą przystąpić do systemu opieki zdrowotnej, o ile nie posiadają innych uprawnień do opieki zdrowotnej. Opieka zdrowotna jest również zapewniana osobom zamieszkującym w Hiszpanii legalnie, których dochód nie przekracza limitu ustawowego. Określone są szczegółowe warunki kwalifikujące, które dotyczą przede wszystkim miejsca zamieszkania i braku ubezpieczenia społecznego. Jeżeli warunki te nie są spełnione, ubezpieczony może być uprawniony wyłącznie do opieki w nagłych przypadkach w sytuacji poważnej choroby lub wypadku. Ubezpieczenie nie jest możliwe na podstawie pracy zarobkowej, która jest uważana za marginalną i nie zapewnia minimalnego dochodu umożliwiającego przeżycie. Lipiec 2012 r 9

Co obejmuje ubezpieczenie? Opieka zdrowotna Narodowy system zdrowia obejmuje leczenie domowe (ayuda domiciliaria, na przykład dla emerytów i osób niepełnosprawnych), w ośrodku zdrowia oraz w szpitalu (publicznym lub prywatnym), który zawarł kontrakt z wspólnotami autonomicznymi (Comunidades Autónomas) lub INGESA. Hospitalizacja i opieka w nagłych przypadkach w ośrodkach pogotowia (z hospitalizacją lub bez hospitalizacji) również pokrywane są przez narodowy system zdrowia. Jeżeli potrzebny jest transport sanitarny (ambulans), narodowy system zdrowia pokrywa związane z tym koszty. Narodowy system zdrowia zapewnia leki, protezy chirurgiczne, sprzęt ortopedyczny oraz wózki inwalidzkie. Nie zapewnia jednak protez zębowych ani okularów. Rehabilitacja jest zapewniana nieodpłatnie, jeżeli lekarz prowadzący uzna ją za konieczną z medycznego punktu widzenia. Pod pewnymi warunkami leczenie z kuracją termalną jest również dostępne. Statki na morzu mogą otrzymywać porady medyczne drogą radiową z instytutu spraw socjalnych pracowników sektora morskiego (ISM) 24 godziny na dobę. Szczególne warunki dotyczące specjalnych systemów W specjalnym systemie zabezpieczenia społecznego dla pracowników sektora morskiego istnieją szczególne warunki dotyczące wypadków lub chorób osób znajdujących się na pokładzie statku lub w obcych portach. Specjalne programy dla osób niepełnosprawnych Narodowy system zdrowia zapewnia opiekę zdrowotną i leki osobom niepełnosprawnym w formie programów rehabilitacji ruchowej oraz psychoterapeutycznej, terapii i konsultacji psychologicznych, programów edukacji ogólnej i specjalistycznej, rehabilitacji zawodowej, programów przystosowania zawodowego itp. Osoby niepełnosprawne powyżej 3. roku życia z inwalidztwem powyżej 33%, które nie mogą korzystać ze środków transportu publicznego, mogą otrzymać dodatek dla osób niepełnosprawnych na pokrycie wydatków związanych z transportem lub zwrot kosztów transportu. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Aby uzyskać opiekę medyczną, należy przedstawić kartę użytkownika narodowego systemu zdrowia (tarjeta de usuario del Sistema National de Salud). Świadczenia medyczne są zasadniczo dostępne nieodpłatnie, chociaż ubezpieczenie nie pokrywa w pełni opieki dentystycznej. W przypadku leczenia ambulatoryjnego leki są bezpłatne dla niektórych beneficjentów, szczególnie dla osób otrzymujących emerytury nieskładkowe, osób bezrobotnych, które wykorzystały zasiłek z tytułu Lipiec 2012 r 10

bezrobocia, oraz beneficjentów świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Inni beneficjenci muszą ponosić część kosztów (w zależności od dochodów beneficjenta: od 10% do 60% ceny). Leki przepisane w ramach hospitalizacji są bezpłatne. Osoba objęta ubezpieczeniem zdrowotnym jako beneficjent dodatkowy (zazwyczaj współmałżonek), która nie jest już w związku z głównym ubezpieczonym, może ubiegać się o kartę ubezpieczenia zdrowotnego dla siebie oraz dzieci pozostających na jej utrzymaniu. W tym celu należy zgłosić się do regionalnej dyrekcji krajowego instytutu zabezpieczenia społecznego (INSS) właściwej dla miejsca zamieszkania. Opieka zdrowotna świadczona jest wyłącznie za pośrednictwem sieci ośrodków zdrowia wspólnot autonomicznych (z wyjątkiem Ceuty i Melilli, gdzie opiekę zapewnia narodowy zakład ds. zdrowia (Instituto Nacional de Gestion Sanitaria INGESA), lub w zatwierdzonych ośrodkach medycznych (Centros médicos concertados). Narodowy system zdrowia zasadniczo nie pokrywa świadczeń medycznych uzyskanych w innych ośrodkach medycznych. W razie potrzeby ubezpieczony może uzyskać bezpośrednią konsultację z lekarzem rodzinnym, pediatrą lub stomatologiem. W przypadku konsultacji z lekarzem specjalistą wymagane jest skierowanie od lekarza rodzinnego. W ramach lokalnej opieki zdrowotnej ubezpieczony może wybrać lekarza rodzinnego i lekarza pediatrę, o ile liczba pacjentów tych lekarzy nie przekracza maksymalnej liczby ustalonej na dany obszar. Poza nagłymi przypadkami, przyjęcie do szpitala odbywa się na podstawie skierowania od lekarza specjalisty. Zasadniczo wybór szpitala nie jest możliwy. Pacjenci mają przypisany określony szpital w zależności od miejsca zamieszkania (z wyjątkiem nagłych przypadków, w których można korzystać z dowolnego szpitala). Lipiec 2012 r 11

Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Świadczenie pieniężne z tytułu choroby w przypadku tymczasowej niezdolności do pracy (incapacidad temporal) jest wypłacane osobom zarejestrowanym w systemie zabezpieczenia społecznego, które przestały pracować z powodu choroby lub wypadku. Szczególne warunki przewidziano dla osób prowadzących działalność na własny rachunek w rolnictwie. Mogą one dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia zapewniającego świadczenia pieniężne z tytułu choroby w momencie rozpoczęcia pracy w tym zawodzie lub przed 1 października każdego roku. Do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby uprawnione są osoby, które opłaciły składki za łącznie 180 dni w ciągu ostatnich pięciu lat. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Zasadniczo świadczenia z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy są wypłacane po okresie oczekiwania wynoszącym 3 dni. Pracodawca wypłaca świadczenie od czwartego do 15 dnia zwolnienia chorobowego. Po tym okresie świadczenie pieniężne z tytułu choroby zapewnia system zabezpieczenia społecznego. Świadczenie jest wypłacane przez maksymalnie 365 dni. Okres ten może zostać przedłużony o kolejne 180 dni, jeżeli lekarz prowadzący stwierdzi, że możliwy jest powrót do zdrowia w tym dodatkowym okresie. Świadczenie pieniężne z tytułu choroby wynosi 60% podstawy wymiaru (zazwyczaj podstawy wymiaru składki za poprzedni miesiąc) i jest wypłacane od czwartego dnia zwolnienia lekarskiego, aż do dwudziestego dnia włącznie (do piętnastego dnia wypłaca je pracodawca). Od 21 dnia zwolnienia lekarskiego świadczenie wynosi 75% podstawy wymiaru. Dostępne jest świadczenie z tytułu sprawowania opieki na dziećmi dotkniętymi chorobą nowotworową lub inną poważną chorobą (Cuidado de menores afectados por cáncer u otra enfermedad grave) dla rodziców (w tym rodziców adopcyjnych i przyszłych rodziców adopcyjnych lub rodziców zastępczych), jeżeli oboje pracują i zmniejszyli swój wymiar pracy o co najmniej 50%, aby móc opiekować się dzieckiem dotkniętym którąś z tych chorób, wymagającym długoterminowej hospitalizacji. Prawo do otrzymania tego świadczenia zostanie przyznane tylko jednemu z rodziców. Szczególne warunki dotyczące specjalnych systemów W przypadku osób prowadzących działalność na własny rachunek świadczenie z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy jest wypłacane od czwartego dnia niezdolności do pracy. Wysokość świadczenia wynosi 60% miesięcznej podstawy wymiaru od czwartego do dwudziestego dnia włącznie oraz 75% podstawy wymiaru począwszy od dwudziestego pierwszego dnia. Lipiec 2012 r 12

Świadczenie z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy jest bezpośrednio wypłacane osobom prowadzącym działalność na własny rachunek (w zależności od przypadku przez INSS lub przez prywatny fundusz ubezpieczeniowy). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Niezdolność do pracy musi orzec lekarz publicznej służby zdrowia (Servicios Públicos de Salud). Po przeprowadzeniu badania lekarz musi wystawić zaświadczenie, które pracodawca musi otrzymać w ciągu trzech dni od wysłania. Lipiec 2012 r 13

Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Świadczenia rzeczowe Opieka zdrowotna (asistencia sanitaria) jest zagwarantowana pracownicom najemnym, emerytom i rencistom, grupom powiązanym oraz członkom ich rodzin (jak opisano w części dotyczącej opieki zdrowotnej). Nieuprawnieni cudzoziemcy uzyskują opiekę zdrowotną w okresie ciąży, porodu i połogu. Urlop macierzyński/świadczenia z tytułu macierzyństwa Świadczenie z tytułu ciąży zagrożonej (riesgo durante el embarazo) ma chronić zdrowie pracującej matki lub płodu w okresie, gdy umowa o pracę zostaje zawieszona, ponieważ kobieta ciężarna ze względu na swój stan musi zmienić stanowisko pracy (lub zaprzestać prowadzenia działalności na własny rachunek), a zmiana taka nie jest możliwa w obrębie jej dotychczasowego zakładu pracy. Świadczenie z tytułu ryzyka podczas karmienia piersią (riesgo durante la lactancia) przysługuje pracującym matkom, które karmią piersią i nie są w stanie kontynuować swojej dotychczasowej pracy. Świadczenie z tytułu macierzyństwa jest wypłacane wszystkim zarejestrowanym pracownikom najemnym, którzy są uprawnieni do urlopu macierzyńskiego przewidzianego w prawie pracy w przypadku porodu, adopcji lub przysposobienia dziecka. Aby otrzymać uzupełniający zasiłek macierzyński (subsidio por maternidad de naturaleza contributiva) lub zasiłek ojcowski (subsidio por paternidad), osoba ubezpieczona musi wykazywać się co najmniej: 180 dniami składek w ciągu siedmiu lat bezpośrednio poprzedzających narodziny dziecka (lub, w przypadku adopcji lub przysposobienia dziecka, bezpośrednio poprzedzających datę wydania decyzji administracyjnej/sądowej); lub 360 dniami składek w ciągu całego życia zawodowego. Specjalne przepisy regulują sytuację pracowników najemnych poniżej 26. roku życia, jedynie w przypadku macierzyństwa. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia rzeczowe Kobiety w ciąży są uprawnione do opieki prenatalnej, opieki medycznej przy porodzie oraz opieki poporodowej. Hospitalizacja jest możliwa w szpitalach narodowego systemu zdrowia (Sistema Nacional de Salud) oraz w szpitalach, które zawarły z nim kontrakty. Lipiec 2012 r 14

Urlop macierzyński/ojcowski i świadczenia Składkowe świadczenie z tytułu macierzyństwa jest zapewniane przez 16 tygodni. Okres ten może zostać przedłużony o kolejne dwa tygodnie w przypadku porodu mnogiego, adopcji lub przysposobienia lub jeżeli dziecko jest niepełnosprawne. Jeżeli oboje rodzice pracują, ojciec może otrzymać do 10 tygodni urlopu. Okres ten ulega wydłużeniu w przypadku przedwczesnego porodu lub hospitalizacji dziecka. Możliwe jest również łączenie urlopu macierzyńskiego z pracą w niepełnym wymiarze czasu pracy. Okres urlopu macierzyńskiego może być dostosowany do potrzeb matki, ale w przypadku macierzyństwa biologicznego urlop jest obowiązkowy dla matki przez okres 6 pierwszych tygodni po urodzeniu dziecka. Świadczenie uzupełniające z tytułu ojcostwa jest zapewniane na 13 dni (w niektórych przypadkach 20 dni). Świadczenie może zostać przedłużone o kolejne dwa dni na dziecko w przypadku porodów mnogich, adopcji lub przysposobienia dziecka. Od dnia 1 stycznia 2013 r. urlop ojcowski zostanie wydłużony do czterech tygodni. Dzienne świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa są wypłacane przez cały okres uprawnienia do urlopu i wynoszą 100% podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru oblicza się, dzieląc podstawę wymiaru składki za miesiąc poprzedzający datę rozpoczęcia urlopu przez liczbę dni przypadających na tę składkę. Nieskładkowe świadczenie z tytułu macierzyństwa (subsidio por maternidad de naturaleza no contributiva) jest wypłacane przez 42 dni (w niektórych przypadkach 56 dni). Odpowiada 100% IPREM (publiczny wskaźnik dochodu, Indicador Público de Renta de Efectos Múltiples). Świadczenie z tytułu ryzyka podczas ciąży (riesgo durante el embarazo) naliczane jest codziennie i wypłacane od dnia zawieszenia umowy o pracę z tego powodu przez cały okres zawieszenia umowy. Kwota tego świadczenia wynosi 100% podstawy wymiaru, która jest taka sama, jak w przypadku choroby spowodowanej wypadkiem przy pracy i choroby zawodowej. Kwota świadczenia z tytułu ryzyka podczas karmienia piersią (riesgo durante la lactancia) wynosi 100% wspomnianej wyżej podstawy wymiaru. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Aby uzyskać opiekę medyczną, należy przedstawić kartę użytkownika narodowego systemu zdrowia (tarjeta de usuario del Sistema National de Salud). Osoba objęta ubezpieczeniem zdrowotnym jako beneficjent dodatkowy (zazwyczaj współmałżonek), która nie jest już w związku z głównym ubezpieczonym, może ubiegać się o kartę ubezpieczenia zdrowotnego dla siebie oraz dzieci pozostających na jej utrzymaniu. W tym celu należy zgłosić się do regionalnej dyrekcji krajowego instytutu zabezpieczenia społecznego (INSS) właściwej dla miejsca zamieszkania (zob. również część dotyczącą opieki zdrowotnej). Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa, świadczenia z tytułu ryzyka podczas ciąży oraz ryzyka podczas karmienia piersią są wypłacane bezpośrednio przez INSS lub instytut spraw socjalnych pracowników sektora morskiego (ISM) na podstawie wniosku. Lipiec 2012 r 15

Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Trwała niezdolność do pracy Trwała niezdolność do pracy to sytuacja, w której pracownik, który zakończył zalecane leczenie i otrzymał stosowne zaświadczenie lekarskie o powrocie do zdrowia, nadal jest fizycznie lub funkcjonalnie niezdolny do pracy w takim stopniu, że prawdopodobnie nie będzie mógł wykonywać regularnej pracy do końca swojego życia. Osoba powyżej 65. roku życia, która jest uprawniona do emerytury, nie może ubiegać się o świadczenia z tytułu trwałej niezdolności do pracy wskutek choroby lub urazu niezwiązanego z pracą. W wieku 65 lat świadczenie z tytułu trwałej niezdolności do pracy jest automatycznie przekształcane w świadczenie z tytułu starości. Nie zmienia to jednak sposobu wypłacania świadczeń. Trwała niezdolność do pracy jest to również niezdolność, która utrzymuje się po upływie maksymalnego okresu trwania tymczasowej niezdolności do pracy. Z reguły trwała niezdolność do pracy następuje po okresie tymczasowej niezdolności do pracy. Istnieje specjalny system dla osób prowadzących działalność na własny rachunek. Warunki kwalifikujące Aby otrzymać świadczenia z tytułu trwałej niezdolności do pracy, osoba musi być zarejestrowana w systemie zabezpieczenia społecznego lub znajdować się w sytuacji równoważnej w momencie zaistnienia zdarzenia. Warunek ten nie ma zastosowania: 1) gdy inwalidztwo jest wynikiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, oraz 2) w przypadku gdy całkowita trwała niezdolność do pracy lub ciężkie inwalidztwo nie wynika z wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i pracownik najemny opłacał składki przez co najmniej piętnaście lat, z czego trzy przypadają na okres dziesięciu lat poprzedzających zdarzenie. Minimalny okres składkowy nie jest wymagany w przypadku, gdy niezdolność do pracy jest następstwem wypadku niezwiązanego z wykonywanym zawodem, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jeżeli niezdolność wynika z choroby niezwiązanej z wykonywanym zawodem, pracownik najemny musi wykazywać się składkami na ubezpieczenie społeczne opłacanymi przez określoną liczbę lat w zależności od wieku. Osoba ubezpieczona w wieku poniżej 31 lat musi wykazywać się opłacaniem składek przez co najmniej jedną trzecią czasu w okresie od ukończenia 16. roku życia do daty wystąpienia inwalidztwa. Osoby powyżej 16. roku życia muszą wykazywać się ubezpieczeniem przez co najmniej jedną czwartą okresu od ukończenia 20. roku życia do momentu zaistnienia zdarzenia, które spowodowało niezdolność do pracy (minimum pięć lat). Ponadto jedna piąta okresu składkowego musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat poprzedzających wystąpienie inwalidztwa. Osoba niepełnosprawna niedysponująca wystarczającymi środkami finansowymi, która nigdy nie opłacała składek na ubezpieczenie społeczne lub nie była objęta ubezpieczeniem dostatecznie długo, aby móc skorzystać z renty składkowej, mogę Lipiec 2012 r 16

uzyskać prawo do nieskładkowej renty inwalidzkiej po spełnieniu określonych warunków. Stopień niezdolności W powszechnym systemie zabezpieczenia społecznego rozróżnia się cztery poziomy niezdolności: częściowa trwała niezdolność do wykonywania stałego zawodu (incapacidad permanente parcial para la profesión habitual), definiowana jako zdolność do wykonywania stałego zawodu z efektywnością niższą niż dwie trzecie normalnej efektywności, całkowita trwała niezdolność do wykonywania stałego zawodu (incapacidad permanente total para la profesión habitual), definiowana jako niezdolność do wykonywania stałego zawodu, przy jednoczesnej zdolności do wykonywania innej pracy, bezwzględna trwała niezdolność do pracy (incapacidad permanente absoluta) w sytuacji, gdy występuje całkowita trwała utrata zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy, ciężkie inwalidztwo (gran invalidez), definiowane jako niezdolność pociągająca za sobą konieczność pomocy danej osobie w podstawowych, codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, ubieranie się itp. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia pieniężne W przypadku częściowej trwałej niezdolności do pracy wypłacane jest zryczałtowane świadczenie w wysokości 24-krotności podstawy wymiaru świadczenia z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy (zob. rozdział III Świadczenia pieniężne z tytułu choroby). W przypadku całkowitej trwałej całkowitej niezdolności do pracy świadczenie równe jest 55% podstawy wymiaru. W przypadku osób, które ukończyły 55. rok życia i które mają problemy ze znalezieniem pracy, wysokość świadczenia zwiększa się do 75% podstawy wymiaru. Na wniosek beneficjenta świadczenie może zostać wypłacone w formie płatności zryczałtowanej wynoszącej 84-krotność świadczenia miesięcznego (minus 12 miesięcy na każdy rok powyżej 54. roku życia beneficjenta, przy czym minimum wynosi 12 miesięcy). W przypadku bezwzględnej trwałej niezdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy świadczenie równe jest 100% podstawy wymiaru. W przypadku ciężkiego inwalidztwa wypłacane jest świadczenie z tytułu bezwzględnej trwałej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem (45% minimalnej podstawy wymiaru składki na rok plus 30% podstawy wymiaru składki pracownika danego pracownika). Istnieją minimalne i maksymalne kwoty świadczenia. Rehabilitacja Dostępne są leczenie (rehabilitacja funkcjonalna), poradnictwo zawodowe oraz kształcenie zawodowe (rehabilitacja pod kątem zwykłego zatrudnienia lub przekwalifikowanie zawodowe). Lipiec 2012 r 17

Ponadto określony może zostać przydział zatrudnienia dla niepełnosprawnych pracowników (na przykład 2% miejsc pracy w firmach zatrudniających ponad 50 pracowników). Firmy zatrudniające niepełnosprawnych pracowników są uprawnione do ulg w składkach na ubezpieczenie społeczne. Kolejną formą zachęty są dotacje i ulgi podatkowe/składkowe w przypadku systemów, w których firmy tworzą chronione zakłady pracy dla niepełnosprawnych pracowników. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? Trwała niezdolność do pracy jest oceniana przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności (EVI). Przegląd orzeczenia o inwalidztwie możliwy jest w dowolnym momencie do osiągnięcia wieku emerytalnego. Lipiec 2012 r 18

Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Emerytura składkowa Prawo do emerytury składkowej (pensión de jubilación) przysługuje osobom, które ukończyły 65 lat, są zarejestrowane w systemie zabezpieczenia społecznego lub znajdują się w sytuacji równoważnej (np. bezrobotni z przyczyn od nich niezależnych) oraz wykazują się minimalnym okresem składkowym (15 lat, z czego 2 lata w ciągu 15 lat bezpośrednio poprzedzających przejście na emeryturę), a które zaprzestają działalności zawodowej. Taki sam okres składkowy jest wymagany w przypadku osób, które w dniu przejścia na emeryturę nie są zarejestrowane w systemie zabezpieczenia społecznego i znajdują się w równoważnej sytuacji. Osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz urzędników służby cywilnej dotyczą przepisy szczególne. Emerytury wcześniejsze, częściowe i elastyczne Osoby wykonujące prace ciężkie, toksyczne, w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub zagrażających życiu (górnicy w kopalniach węgla, kolejarze, personel lotniczy, pracownicy sektora morskiego) oraz osoby, których stopień niepełnosprawności jest równy lub wyższy 45%, co oznacza skrócenie średniego dalszego trwania życia (w niektórych przypadkach 65% lub więcej), mogą przejść na emeryturę przed osiągnięciem 65. roku życia i pobierać ją w pełnej wysokości. Liczbę dni bonifikaty za pracę w niektórych kategoriach zawodów lub specjalizacjach określa się poprzez zastosowanie odpowiedniego współczynnika. Osoby, które wpłacały składki do prywatnego programu świadczeń emerytalnych przed 1 stycznia 1967 r., mogą przejść na emeryturę w wieku 60 lat, przy czym wysokość świadczenia będzie proporcjonalnie niższe. Pracownicy najemni, którzy opłacali składki przez 30 lat, są zarejestrowani w urzędach pracy i są bezrobotni z przyczyn od nich niezależnych, również mogą przejść na emeryturę w wieku 61 lat. Pracownicy mogą skorzystać z emerytury częściowej (pensión de jubilación parcial) od ukończenia 61. roku życia do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli między innymi: zawrą z pracodawcą umowę o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, na mocy której czas pracy i wynagrodzenie uległy zmniejszeniu o 25-75%; pracodawca równocześnie zawrze umowę o zastępstwo z osobą poszukującą pracy, a czas tej pracy będzie obowiązkowo objęty ubezpieczeniem do momentu przejścia na emeryturę pracownika zastępowanego (warunek ten nie jest konieczny, jeżeli osoba przechodząca na emeryturę częściową ukończyła 65 lat). W Hiszpanii istnieje również elastyczny system emerytalny, w ramach którego można łączyć emeryturę z umową o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy (od 25 do 75% dnia pracy), przy czym wysokość emerytury jest proporcjonalnie niższa. Lipiec 2012 r 19

Emerytura nieskładkowa Osoby w podeszłym wieku o niskich dochodach, które nigdy nie opłacały składek na ubezpieczenie społeczne lub nie opłacały składek dostatecznie długo, aby móc skorzystać z emerytury składkowej, mogą uzyskać prawo do emerytury nieskładkowej. Co obejmuje ubezpieczenie? Emerytura składkowa Za piętnaście lat składkowych przysługuje emerytura w wysokości 50% podstawy wymiaru i zwiększa się o 3% za każdy dodatkowy rok odprowadzania składek między 16. a 25. rokiem, o 2% między 26. a 35. rokiem, aż do 100% za 35 lat składkowych. Podstawę wymiaru ustala się, dzieląc przez 210 podstawę wymiaru składek opłaconych przez daną osobę w ciągu 180 miesięcy poprzedzających miesiąc przejścia na emeryturę. Podstawy wymiaru składek z ostatnich 24 miesięcy bezpośrednio poprzedzających przejście na emeryturę są uwzględniane według ich wartości nominalnej; pozostałe są aktualizowane według wskaźnika cen konsumpcyjnych. Pracownicy w wieku powyżej 65 lat, którzy opłacali składki przez ponad 15 lat i którzy kontynuują pracę, są uprawnieni do dwuprocentowego zwiększenia emerytury za każdy dodatkowy rok składkowy. Emerytura jest zwiększana od 3% za każdy dodatkowy rok, jeżeli osiągnięty okres składkowy wynosi ponad 40 lat. Minimalna (pensión mínima) i maksymalna wysokość emerytury są określone (np. 2 522,89 EUR miesięcznie). Emerytura jest wypłacana 14 razy w roku. Świadczenia przedemerytalne Obszar ten jest nadal w znacznym stopniu nieuregulowany. Systemy świadczeń przedemerytalnych są programami prywatnymi i nie mają nic wspólnego z powszechnymi emeryturami z zabezpieczenia społecznego. Niedbałe używanie tego terminu wprowadza zamieszanie, ponieważ osoby korzystające z świadczeń przedemerytalnych nie są w rzeczywistości emerytami. System świadczeń przedemerytalnych można zdefiniować jako rodzaj umowy między firmą a pracownikiem, który nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego, na mocy której pracownik taki przestaje pracować, w zamian za co otrzymuje dochód podobny do wcześniej uzyskiwanego aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Fakt zaprzestania pracy nie uprawnia jednak do pobierania świadczeń emerytalnych. Sytuacja finansowa takiego pracownika jest zabezpieczona albo poprzez wypłacanie odszkodowania przez firmę, albo poprzez przyznanie świadczeń i zasiłków z tytułu bezrobocia wypłacanych przez krajowe publiczne służby zatrudnienia (Servicio Público de Empleo Estatal, SPEE), bądź w wyniku połączenia obu tych systemów. Na ten okres pracownik podpisuje specjalną umowę z instytutem poboru składek i ewidencji ubezpieczonych, na mocy której Instytut opłaca składki na ubezpieczenie społeczne w jego imieniu aż do momentu osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego. Lipiec 2012 r 20