w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie

Opracowano w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie Zespół autorski: Maria Ogar, Teresa Prajsnar, Teresa Reczek 2

SPIS TREŚCI 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA... 4 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 17 roku...4 1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza na stacjach w Tarnowie...15 1.3. Trendy zmian stężeń zanieczyszczeń powietrza mierzonych na stacjach pomiarowych w Tarnowie...22 2. MONITORING HAŁASU... 26 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 29 4. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH... 31 5. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH... 41 6. PODSUMOWANIE... 42 3

Niniejsze opracowanie wykonano na podstawie informacji uzyskanych z badań monitoringowych, prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, oraz działań kontrolnych WIOŚ w Krakowie. W 17 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował zadania w oparciu o Program Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 16- oraz Kierunki działania i plan pracy na 17 rok. Bieżące i archiwalne informacje dotyczące stanu środowiska w województwie małopolskim znaleźć można na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA Badania i ocena jakości powietrza prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie monitoringu jakości powietrza. Celem funkcjonowania podsystemu jest uzyskiwanie informacji i danych dotyczących poziomów substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników analiz i ocen w zakresie przestrzegania norm jakości powietrza. 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 17 roku Stan powietrza w 17 roku w województwie małopolskim określony został w szesnastej rocznej ocenie jakości powietrza1. Klasyfikację stref wykonano dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na obszarze aglomeracji lub innej strefy, dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 12 r. 2 na terenie województwa małopolskiego wydzielono 3 strefy: aglomeracja krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska (obejmująca obszar powiatów). 1 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 17 roku, WIOŚ Kraków, kwiecień 18. RMŚ z dnia 2 sierpnia 12 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 12, poz. 914). 2 4

Listę substancji, dla których istnieje obowiązek prowadzenia rocznej oceny jakości powietrza zawiera rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 września 12 r. 3 Dla kryterium ochrony zdrowia klasyfikację wykonano dla: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenku węgla (CO), benzenu (C6H6), ozonu (O3), pyłu zawieszonego PM1, pyłu zawieszonego PM2,5 oraz ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo(a)pirenu (B(a)P) w pyle zawieszonym PM1. Klasyfikację stref zgodnie z kryterium ochrony roślin wykonano dla: dwutlenku siarki (SO2), tlenków azotu (NOX) i ozonu (O3). Poziomy kryterialne substancji w powietrzu zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 12 roku 4). W ocenie wykorzystano: - wyniki pomiarów ze stacji stałych (pomiary automatyczne ciągłe oraz manualne) z 26 stacji pomiarowych stałych, w tym należących do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie stacji, oraz do Urzędu Miasta Krakowa 5 stacji i Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie 1 stacji, - wyniki modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym w zakresie stężeń: SO2, NO2, PM1, PM2,5, B(a)P), wykonanego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez ATMOTERM S.A. i przedstawionego w opracowaniu Wyniki modelowania stężeń PM1, PM2,5, SO2, NO2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 17 oraz wariantu II modelowania ozonu przedstawionego w opracowaniu Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 17 - do określenia obszarów przekroczeń normatywnych stężeń zanieczyszczeń. Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy zaliczono do jednej z klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe (dla pyłu zawieszonego PM2,5 poziom dopuszczalny określony dla tzw. I fazy, równy 25 µg/m3 z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 15 roku), klasa C1 - jeżeli stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 na jej terenie przekraczały poziom dopuszczalny określony µg/m3 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia roku (II faza), 3 RMŚ z 13 września 12 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 12 r., poz. 132) 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 12 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 12 r., poz. 131). 5

klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celu długoterminowego. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Zgodnie z dyrektywą 8/5/WE, należy utrzymać jakość powietrza tam, gdzie już jest ona dobra, lub ją poprawić. W przypadku, gdy cele dotyczące jakości powietrza ustalone w dyrektywie nie są osiągane, państwa członkowskie powinny podjąć działania w celu dotrzymania poziomów dopuszczalnych i poziomów krytycznych oraz w miarę możliwości, dotrzymania wartości docelowych i osiągnięcia celów długoterminowych (państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki, które nie pociągają za sobą niewspółmiernych kosztów, w celu zapewnienia osiągnięcia wartości docelowych i celów długoterminowych). W przypadku, gdy w określonej strefie lub aglomeracji poziomy zawartości zanieczyszczeń w powietrzu jednej lub kilku substancji przekraczają poziomy dopuszczalne, poziomy dopuszczalne powiększone o odpowiednie marginesy tolerancji lub poziomy docelowe, państwa członkowskie zapewniają opracowanie planów ochrony powietrza dla przedmiotowych stref i aglomeracji w celu dotrzymania odpowiednich wartości normatywnych. Omówienie wyników klasyfikacji stref w województwie małopolskim w 17 roku Dla kryterium ochrony zdrowia do: klasy C zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. aglomeracja krakowska, ze względu na przekroczenia stężeń NO2, pyłu zawieszonego PM1 roczne, 24-godzinne, benzo(a)pirenu w pyle PM1, pyłu zawieszonego PM2,5, 2. miasto Tarnów, ze względu na przekroczenia stężeń pyłu zawieszonego PM1 24 godzinne, benzo(a)pirenu w pyle PM1, pyłu zawieszonego PM2,5, 3. strefa małopolska, ze względu na przekroczenia stężeń pyłu zawieszonego PM1 - roczne, 24-godzinne, benzo(a)pirenu w pyle PM1, pyłu zawieszonego PM2,5. klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. aglomeracja krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska 6

klasy C1, ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 II faza obowiązującej od roku zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. aglomeracja krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska Dla kryterium ochrony roślin do: klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu została zakwalifikowana: 1. strefa małopolska Tab. 1. Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w rocznej ocenie pod kątem ochrony zdrowia w województwie małopolskim w 17 roku Nazwa strefy Aglomeracja Krakowska Miasto Tarnów Strefa małopolska Kod strefy PL11 PL13 PL12 PL13 As A A A B(a)P C C C C 6 H 6 A A A CO A A A Cd A A A NO 2 C A A Ni A A A O 3 A A A PM1 C C C PM 2,5 C C C Pb A A A SO 2 A A A Tab. 2. Wyniki klasyfikacji stref pod kątem ochrony roślin w województwie małopolskim w 17 roku Kod strefy Nazwa strefy SO 2 NO x O 3 PL13 Strefa małopolska A A A Strefa miasto Tarnów, zgodnie z wykonaną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia wartości normatywnych dla stężeń średniorocznych B(a)P i PM2,5 oraz dla stężeń 24-godzinnych PM1. Ze względu na poziom stężeń nie przekraczający poziomów dopuszczalnych dla pozostałych badanych substancji tj: SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, O 3 oraz Pb, As, Cd, Ni w pyle PM1, strefa - miasto Tarnów została zaliczona do klasy A. 7

obszar w km 2 liczba mieszkańców Tab. 3. Charakterystyka obszarów przekroczeń normatywnych stężeń zanieczyszczeń powietrza w strefie - miasto Tarnów w 17 roku (kryterium ochrony zdrowia) Kryterium stanowiące podstawę do zakwalifikowania strefy do klasy C/D2 - zanieczyszczenie, okres uśredniania stężeń Obszar przekroczeń B(a)P- rok kalendarzowy Tarnów obszar miasta 67,5 1 28 PM1-24 godziny (ilość dni przekroczeń poziomu dopuszczalnego) PM2,5 rok kalendarzowy Tarnów obszar miasta z wyjątkiem terenów położonych w części północno-zachodniej Tarnów wschodnia część miasta, niewielkie obszary w zachodniej i południowej części miasta 54,5 98 575 18,3 69 75 Przyczyna przekroczeń Oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków PM2,5 rok kalendarzowy II faza Tarnów prawie cały obszar miasta 57,3 99 143 O 3 maksymalna średnia 8-godzinna (ilość dni przekroczeń) poziom celu długoterminowego) Tarnów obszar miasta 67,9 1 655 Warunki meteorologiczne sprzyjające formowaniu się ozonu Omówienie wyników pomiarów wybranych zanieczyszczeń na stanowiskach w województwie małopolskim w 17 roku W 17 roku w województwie małopolskim przekroczenie poziomu dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM1 (4 µg/m 3 ) wystąpiło na 11 spośród 23 stanowisk (5%), spełniających wszystkie wymagania jakości danych. Przekroczeń nie zarejestrowano na stanowiskach: w Tarnowie, Bochni, Niepołomicach, Trzebini, Rabce, Olkuszu, Zakopanem, Muszynie, Gorlicach oraz na dwóch stanowiskach w Krakowie. Najwyższe stężenie średnioroczne zarejestrowano na stacji w Brzeszczach (64 µg/m 3 ), gdzie również zarejestrowano największą liczbę dni w roku z przekroczeniami stężeń dobowych (13 dni). Spośród wszystkich stanowisk najniższe stężenie PM1 uzyskano na stacji w Gorlicach (27 µg/m 3 ). 8

Na wszystkich stanowiskach w województwie przekroczona została dopuszczalna w roku kalendarzowym częstość przekroczeń stężeń dobowych PM1 (35 razy). Zarejestrowane ilości dni z przekroczeniami dopuszczalnych dobowych norm wynosiły od 45 (Muszyna) do 13 dni (Brzeszcze, Kraków-Al. Krasińskiego). W 17 roku stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu w pyle PM1 przekroczyły poziom docelowy na wszystkich stanowiskach w województwie. Pomiary wykonano na 19 stanowiskach manualnych, natomiast wykorzystano wyniki z 17 stanowisk spełniających wszystkie wymagania jakości danych. Stężenia B(a)P znacznie wyższe niż przeciętne dla województwa notowane były na stacjach w Brzeszczach (22,7 ng/m 3 ) i w Nowym Targu ( 14,6 ng/m 3 ). Najniższe stężenie B(a)P, przy czym i tak przekraczające normę trzykrotnie, uzyskano w Gorlicach (3,1 ng/m 3 ). Stężenia B(a)P w województwie, jak i w całej Polsce, od wielu lat utrzymują się na wysokim poziomie. Stężenia średnioroczne PM2,5 kształtowały się na poziomie od 25 µg/m 3 w Zakopanem do 4 µg/m 3 w Krakowie, Al. Krasińskiego. Poziom dopuszczalny został dotrzymany tylko na stanowisku w Zakopanem. Poziomy stężeń NO 2 w 2 strefach województwa (m. Tarnów i strefa małopolska) mieściły się poniżej wartości dopuszczalnych określonych dla 1-godziny i roku. Strefy te otrzymały klasę A. Natomiast Aglomeracja Krakowska otrzymała klasę C ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla stężenia średniorocznego na 2 stacjach komunikacyjnych w Krakowie. Najniższe stężenia roczne zarejestrowano na stacji tła regionalnego w Szymbarku (7 µg/m 3 ). 9

Al. Krasińskiego ul. Dietla ul. Złoty Róg ul. Bulwarowa ul. Bujaka ul. Telimeny os Wadów os. Piastów ul. Bitwy pod Studziankami ul. Ks. Romana Sitko Brzeszcze Nowy Targ Skawina Nowy Sącz Tuchów Bochnia Niepołomice Trzebinia Rabka Olkusz Zakopane Muszyna Gorlice średnia roczna [µg/m 3 ] Wykres 1. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 17 roku PM1 norma dla średniej rocznej 7 6 5 4 3 1 32 38 Aglomeracja Krakowska Miasto Tarnów Strefa małopolska 1

Al. Krasińskiego ul. Dietla ul. Złoty Róg ul. Bulwarowa ul. Bujaka ul. Telimeny os Wadów os. Piastów ul. Bitwy pod Studziankami ul. Ks. Romana Sitko Brzeszcze Nowy Targ Skawina Nowy Sącz Tuchów Bochnia Niepołomice liczba dni z przekroczeniami Trzebinia Rabka Olkusz Zakopane Muszyna Gorlice Wykres 2. Liczba dni z przekroczeniami stężenia dobowego PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 17 roku 14 1 Częstość przekroczeń dopuszczalna liczba dni z przekroczeniem 1 8 6 4 53 74 Aglomeracja Krakowska Miasto Tarnów Strefa małopolska 11

ul. Bulwarowa ul. Telimeny ul. Złoty Róg ul. Bujaka os. Piastów ul. Bitwy pod Studziankami Brzeszcze Nowy Targ Nowy Sącz Tuchów Rabka Niepołomice Bochnia Zakopane Trzebinia Muszyna Gorlice B(a)P [ng/m 3 ] Wykres 3. Średnie roczne stężenie benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 17 roku B(a)P norma roczna B(a)P 25 15 1 5 3,8 Aglomeracja Krakowska Miasto Tarnów Strefa małopolska 12

Wykres 4. Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 17 roku PM2,5 norma - I faza norma - II faza 45 PM2,5 [µg/m3] 4 35 29 3 26 25 15 1 5 Kraków, Al. Krasińskiego Kurdwanów Nowa Huta Aglomeracja Krakowska Tarnów, ul. Ks. ul. Bitwy pod Romana Sitko Studziankami Miasto Tarnów Nowy Sącz Bochnia Trzebinia Zakopane Strefa małopolska 13

Al. Krasińskiego ul. Dietla ul. Bujaka ul. Bulwarowa ul. Ks. Romana Sitko ul. Bitwy pod Studziankami Szymbark Kaszów Szarów Trzebinia Zakopane Skawina Nowy Sącz Wykres 5. Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 17 roku NO2 norma 7 6 NO2 [µg/m 3] 5 4 3 32 23 1 Aglomeracja Krakowska Miasto Tarnów Strefa małopolska 14

1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza na stacjach w Tarnowie Na terenie miasta Tarnowa funkcjonują 2 stacje automatycznych pomiarów zanieczyszczeń powietrza, zlokalizowane przy ul. Bitwy pod Studziankami (stacja tła miejskiego) oraz przy ul. Ks. Romana Sitko (stacja komunikacyjna). Na stacji przy ul. Bitwy pod Studziankami prowadzone były pomiary automatyczne (1- godzinne) pyłu zawieszonego PM1, dwutlenku azotu, tlenków azotu, dwutlenku siarki,, tlenku węgla, ozonu, oraz pomiary manualne(24-godzinne) pyłu zawieszonego PM1 i PM2,5, zawartości benzo(a)pirenu oraz arsenu, ołowiu, niklu i kadmu w pyle PM1., Na stacji przy ul. Ks. Romana Sitko prowadzone były pomiary automatyczne (1-godzinne) pyłu zawieszonego PM1, PM2,5, dwutlenku azotu, tlenków azotu, tlenku węgla, oraz pomiary manualne (24-godzinne) benzenu. Stacja Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami Stacja-Tarnów, ul. Ks. Romana Sitko Uruchomiona w grudniu 9 roku Stacja tła miejskiego Uruchomiona w styczniu 16 roku Stacja komunikacyjna Fot. Widok stacji monitoringu jakości powietrza w Tarnowie 15

Poziom alarmowy ( g/m 3 ) Tab. 4. Poziomy dopuszczalne lub docelowe dla niektórych substancji w powietrzu 5 Lp. 1 2 3 Nazwa substancji pył zawieszony PM1 pył zawieszony PM2,5 dwutlenek azotu Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny lub docelowy substancji w powietrzu Dopuszczal na częstość przekraczan ia poziomu dopuszczaln ego w roku kalendarzo wym Kryterium 24 godziny 5 g/m 3 35 razy ochrona zdrowia ludzi 3 rok kalendarzowy 4 g/m 3 - ochrona zdrowia ludzi rok kalendarzowy 25 g/m 3( do osiągnięcia do 1.1.15 r. (faza I) g/m 3 (do osiągnięcia do d1.1. r. (faza II) ochrona zdrowia ludzi ochrona zdrowia ludzi Jedna godzina g/m 3 18 razy ochrona zdrowia ludzi 4 rok kalendarzowy 4 g/m 3 ochrona zdrowia ludzi 4 tlenki azotu rok kalendarzowy 3 g/m 3 ochrona roślin 5 dwutlenek siarki Jedna godzina 35 g/m 3 24 razy ochrona zdrowia ludzi 5 24 godziny 125 g/m 3 3 razy ochrona zdrowia ludzi rok kalendarzowy i pora zimowa (okres od 1X do 31III) g/m 3 ochrona roślin 6 tlenek węgla Osiem godzin 1 g/m 3 ochrona zdrowia ludzi 7 benzen rok kalendarzowy 5 g/m 3 ochrona zdrowia ludzi 8 ołów rok kalendarzowy,5 g/m 3 ochrona zdrowia ludzi 9 arsen rok kalendarzowy 6 ng/m 3 ochrona zdrowia ludzi 1 benzo(a)piren rok kalendarzowy 1 ng/m 3 ochrona zdrowia ludzi 11 kadm rok kalendarzowy 5 ng/m 3 ochrona zdrowia ludzi 12 nikiel rok kalendarzowy ng/m 3 ochrona zdrowia ludzi 13 ozon Osiem godzin 1 g/m 3 25 dni ochrona zdrowia ludzi dla Okres wegetacyjny (1V-31VII) 18 g/m 3 *h ochrona roślin jednej godziny 24 Stężenia substancji w powietrzu mierzonych w 17 roku na stacjach pomiarowych w Tarnowie, w odniesieniu do wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24.8.12 r., przedstawiały się następująco: 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 12 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 12 r., poz. 131). 16

PYŁ ZAWIESZONY PM1 Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM1, uzyskane z 1-godzinnych pomiarów, wynosiło 38 µg/m3 (95, % poziomu dopuszczalnego). W miesiącach letnich średnia stężeń PM1 wyniosła 26 µg/m 3. W okresie zimowym (od października do marca), przy niższych temperaturach powietrza, średnia stężeń pyłu wynosiła 52 µg/m3. W tym też okresie notowane były przekroczenia norm. W okresie letnim nie zanotowano przekroczeń dobowych stężeń. Przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężenia 24-godzinnego, wynoszącego 5 µg/m3, odnotowano 74 razy w roku kalendarzowym 17. W analizowanym okresie 1 raz odnotowano przekroczenie poziomu informowania ( µg/m3). Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM1, uzyskane z 24-godzinnych pomiarów, wynosiło 32 µg/m3 (8, % poziomu dopuszczalnego) i wzrosło o 1 µg/m3 w porównaniu do roku ubiegłego. W miesiącach letnich średnia stężeń PM1 wyniosła µg/m3. W okresie zimowym (od października do marca), średnia stężeń pyłu wynosiła 44 µg/m3. W tym też okresie notowane były przekroczenia norm. W okresie letnim nie zanotowano przekroczeń dobowych stężeń. Przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężenia 24-godzinnego odnotowano 53 razy w roku kalendarzowym 17. W porównaniu do roku 16 częstość przekraczania 24godzinnych stężeń była wyższa o 14. W analizowanym okresie 1 raz odnotowano przekroczenie poziomu informowania ( µg/m3). PM1[µg/m3] ul. Bitwy pod Studziankami ul. Ks. Romana Sitko 1 9 8 7 6 5 4 3 1 Wykres 6. Średniomiesięczne stężenia pyłu zawieszonego PM1 w 17 roku na stanowiskach w Tarnowie 17

Liczba przekroczeń dobowej wartości dopuszczalnej ul. Bitwy pod Studziankami 3 ul. Ks. Romana Sitko 27 25 15 17 15 12 88 1 5 3 2 33 45 Wykres 7. Liczba przekroczeń dobowej wartości dopuszczalnej stężeń pyłu zawieszonego PM1 w 17 roku na stanowiskach w Tarnowie PYŁ ZAWIESZONY PM2,5 Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, uzyskane w pomiarach 3 manualnych, wynosiło 26 µg/m (14% wartości dopuszczalnej I faza i 13% normy dla II fazy6 ), i było większe od wartości z 16 roku o 2 µg/m3 (wzrost o 8%). Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, uzyskane w pomiarach automatycznych, wynosiło 29 µg/m3 (116% wartości dopuszczalnej I faza i 145% normy dla II fazy ), TLENEK AZOTU Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Średnioroczne stężenie NO2, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1godzinnych, wynosiło 32 µg/m3 (8, % wartości dopuszczalnej). Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Średnioroczne stężenie NO2, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1-godzinnych, wynosiło 23 µg/m3 (57,5 % wartości dopuszczalnej) i było większe od wartości z 16 roku o 2 µg/m3 (wzrost o 9,5%). 6 objaśnienie: II faza - określa poziom stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do 1.1. r. 18

TLENKI AZOTU (NO x ) Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Średnioroczne stężenie NO X, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1-godzinnych, wynosiło 33 µg/m 3 (11 % wartości dopuszczalnej dla kryterium ochrony roślin). W okresie zimowym średnia wynosiła 42, µg/m 3 a w letnim 25 µg/m 3. Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Średnioroczne stężenie NO X, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1- godzinnych, wynosiło 63 µg/m 3 (21 % wartości dopuszczalnej dla kryterium ochrony roślin). W okresie zimowym średnia wynosiła 76, µg/m 3 a w letnim 49 µg/m 3. DWUTLENEK SIARKI Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Średnioroczne stężenie SO 2, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1-godzinnych, wynosiło 7, µg/m 3 (35 % wartości dopuszczalnej) i była większa od wartości z 16 roku o,2 µg/m 3 (wzrost o 3%). BENZEN Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Średnioroczne stężenie benzenu, uzyskane w pomiarach manualnych ze stężeń 24-godzinnych, wynosiło 2,3 µg/m 3 (46 % wartości dopuszczalnej) i było większe od wartości z roku ubiegłego uzyskanej na stanowisku przy ul. Bitwy pod Studziankami o,2 µg/m 3. TLENEK WĘGLA Stanowisko ul. Ks. Romana Sitko Stężenie tlenku węgla, maksymalne średnie 8-godzinne spośród średnich kroczących, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1-godzinnych, wynosiło 4817 µg/m 3, co stanowi 48 % wartości dopuszczalnej. OZON Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Stężenie ozonu (O 3 ), maksymalne średnie 8-godzinne spośród średnich kroczących, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężen 1-godzinnych, wynosiło 131 µg/m 3, co stanowiło 19 % wartości poziomu docelowgo i było niższe od wartości z roku 16 o 8 µg/m 3 (spadek o 6 %). 19

Ze względu na ochronę zdrowia ludzi normowany jest poziom docelowy, o wartości 1 µg/m 3 z dopuszczalną częstością przekraczania do 25 dni w roku kalendarzowym. Do roku winien być dotrzymany poziom celu długoterminowego, którego wartość ustalono na 1 µg/m 3. BENZO(a)PIREN Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM1, uzyskane w pomiarach automatycznych ze stężeń 1-godzinnych, wynosiło 3,8 ng/m 3 (38 % wartości dopuszczalnej) i obniżyło się w porównaniu do roku 16. METALE CIĘŻKIE W PYLE ZAWIESZONYM PM1 Stanowisko ul. Bitwy pod Studziankami Stężenie średnioroczne kadmu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło,8 ng/m 3 (16% poziomu docelowego) i było wyższe o,4 ng/m 3 od stężenia notowanego w roku 16 (wzrost o 5%). Stężenie średnioroczne niklu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło 1, ng/m 3 (5, % poziomu docelowego) i było wyższe o,1 ng/m 3 od stężenia notowanego w roku 16 (wzrost o 11 %). Stężenie średnioroczne ołowiu w pyle zawieszonym wynosiło,2 g/m 3 (4% poziomu dopuszczalnego) i nie uległo zmianie w stosunku do roku 16. Stężenie średnioroczne arsenu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło 1, ng/m 3 (17% poziomu docelowego) i było wyższe o,1 ng/m 3 od stężenia zmierzonego w 16 roku (wzrost o 11%). Stężenia zanieczyszczeń uzyskane w 17 roku na stacji komunikacyjnej w Tarnowie, przy ul. Ks. Romana Sitko utrzymywały się na poziomie wyższym niż na stacji tła miejskiego, przy ul. Bitwy pod Studziankami.

ul. Bitwy pod Studziankami ul. Ks. Romana Sitko norma 131 14 1 1 1 74 8 6 4 63 53 35 33 3 26 29 3,8 1 Wykres 8. Wskaźniki, w których nie były dotrzymane standardy jakości powietrza na stanowiskach pomiarowych w Tarnowie w 17 roku Z powyższej analizy wynika, że w 17 roku nie były dotrzymane standardy jakości powietrza: na stanowisku pomiarowym Tarnów ul. Bitwy pod Studziankami - w pyle zawieszonym PM1 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom 53 razy w ciągu roku (dopuszczalna częstość przekraczania 35 razy w roku kalendarzowym), - w pyle zawieszonym PM2,5 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom o 1 µg/m3 (dla I fazy ) i tym samym przekroczyły poziom wyznaczony dla II fazy (który wynosi µg/m3 i jest wyznaczony do osiągnięcia do 1.1. r.), - w benzo(a)pirenie stężenie średnioroczne przekroczyło prawie 4-krotne poziom docelowy, - w ozonie maksymalne średnie 8-godzinne przekroczyło poziom celu długoterminowego i wynosiło 131 µg/m3 (poziom stężenia O3 dla celu długoterminowego wynosi 1 g/m3 ), - w tlenkach azotu (NOx) stężenie średnioroczne przekroczyło poziom dopuszczalny dla kryterium ochrony roślin i wynosiło 33 µg/m3 (norma wynosi 3 µg/m3). na stanowisku pomiarowym Tarnów ul. Bł. Ks. Romana Sitko 21

- w pyle zawieszonym PM1 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom 74 razy w ciągu roku (dopuszczalna częstość przekraczania 35 razy w roku kalendarzowym), - w pyle zawieszonym PM2,5 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom o 4 µg/m3 (dla I fazy ) i tym samym przekroczyły poziom wyznaczony dla II fazy (który wynosi µg/m3 i jest wyznaczony do osiągnięcia do 1.1. r.), - w tlenkach azotu (NOx) stężenie średnioroczne przekroczyło normę dla kryterium ochrony roślin i wynosiło 63 µg/m3 (przy normie wynoszącej 3 µg/m3). 1.3. Trendy zmian stężeń zanieczyszczeń powietrza mierzonych na stacjach pomiarowych w Tarnowie Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami w latach 9-17 W okresie 9-17 na stacji przy ul. Bitwy pod Studziankami, obserwuje się systematyczny spadek wartości średniorocznych PM1 (od 44 µg/m3 w 9 r. do 32 µg/m 3 w 17 r.), przy czym już od roku 13 wartości średnioroczne utrzymują się poniżej normy. W stężeniach PM2,5 również widoczny jest trend malejący, po maksimum osiągniętym w 1 r. (33,5 µg/m3) wartość stężenia powoli ale systematycznie spada i w roku 14 osiągnęła normę dla I fazy. W 17 roku średnie roczne stężenie PM2,5 znowu jednak przekroczyło normę dla I fazy (o 1µg/m3). Stężenia B(a)P nadal wielokrotnie przekraczają normę, wykazując jednak tendencję malejącą (od 6,5 ng/m3 w 9 r. do 3,8 ng/m3 w 17 r.). Pozostałe wskaźniki: SO2, NO2, As, Cd, Ni, Pb były poniżej wartości normatywnych, przy niewielkim wzroście stężeń średniorocznych większości z nich w 17 roku. PM1 poziom dopuszczalny stężenie [ g/m3] 5 Wykres 9. Pył zawieszony PM1 4 3 44 45 41 41 34 31 31 31 32 13 14 15 16 17 1 9 22 1 11 12

B(a)P poziom docelowy 7 Wykres 1. Benzo(a)piren w pyle PM1 stężenie [ng/m3] 6 5 4 3 6,5 6 5,9 5,4 2 4,4 3,5 4,2 4,2 3,8 15 16 17 1 9 1 11 12 stężenie [ g/m3] PM2,5 4 35 3 25 15 1 5 13 14 poziom dopuszczalny Wykres 11. Pył zawieszony PM2,5 29 9 33,5 1 31 11 33 12 SO2 27 25 25 24 26 13 14 15 16 17 poziom dopuszczalny stężenie [ g/m3] 25 Wykres 12. Dwutlenek siarki (SO2) 15 1 5 8 1,2 9,1 1 9 7,4 7 6,8 7 9 1 11 12 13 14 15 16 17 23

NO2 stężenie [ g/m3] 45 4 35 3 25 15 1 5 poziom dopuszczalny Wykres 13. Dwutlenek azotu (NO2) 29 9 22,9 25,3 24 25,1 22,1 22 21 23 1 11 12 13 14 15 16 17 Ni poziom docelowy stężenie [ng/m3] 25 Wykres 14. Nikiel (Ni) w pyle PM1 15 1 5 2,7 2,2 1,9 1,6 1,7 1,2 1,2,9 1 9 1 11 12 13 14 15 16 17 Pb poziom dopuszczalny 6 Wykres 15. Ołów (Pb) w pyle PM1 stężenie [ng/m3] 5 4 3 1 23 22 16 14 9 1 11 12 13 14 15 16 17 Cd poziom docelowy 6 Wykres 16. Kadm (Cd) w pyle PM1 stężenie [ng/m3] 5 4 3 2 1,8 2,3 2,9 1 1,6,8 14 15,4,8 9 24 1 11 12 13 16 17

As poziom docelowy 7 Wykres 17. Arsen (As) w pyle PM1 stężenie [ng/m3] 6 5 4 3 2 1,3 1,1 1,3 1,4 1,2 9 1 11 12 13 1,9 1,1,9 1 14 15 16 17 Tarnów, ul. Ks. Romana Sitko w latach 16-17 Wyniki uzyskane w okresie 2 lat (16-17) funkcjonowania stacji pokazują, że wartości stężeń dla PM1, NO2 i CO były wyższe w 17 roku, nie przekroczyły jednak wartości normatywnych. Stężenia średnioroczne tlenków azotu (NOx) przekroczyły normę ponad dwukrotnie. Średnie roczne stężenie PM2,5 w 17 roku przekroczyło normę dla I fazy o 4 µg/m3. NOx poziom dopuszczalny 41 7 4 6 39 38 37 36 37 38 35 stężenie [ g/m3] stężenie [ g/m3] PM1 poziom dopuszczalny 5 4 3 1 65 63 16 17 16 17 Wykres 18. Pył zawieszony PM1 Wykres 19. Tlenki azotu (NOx) 25

NO2 poziom dopuszczalny 6 5 5 4 4 3 2 1 2,1 2,3 16 17 stężenie [ g/m3] stężenie [ g/m3] benzen 31 32 16 17 1 Wykres. Benzen CO Wykres 21. Dwutlenek azotu (NO2) PM2,5 3 poziom dopuszczalny 1 8 4817 6 4 poziom dopuszczalny 29 1 2897 stężenie [ g/m3] stężenie [ g/m3] 3 poziom dopuszczalny 28 27 26 29 25 24 23 16 17 Wykres 22. Tlenek węgla (CO) 16 17 Wykres 23. Pył zawieszony PM2,5 2. MONITORING HAŁASU Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów hałasu w środowisku emitowanego przez źródła komunikacyjne i przemysłowe. Zgodnie z programem PMŚ dla województwa małopolskiego na lata 16-, w 16 roku wykonano pomiary hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego. Pomiary hałasu prowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 czerwca 11 roku 7. Przekroczenia wartości dopuszczalnych określono według Rozporządzenia 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 11 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. z 11 r. Nr 14, poz.824). 26

liczba przekroczeń Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 7 r. 8 Obliczenia wskaźnika L DWN wykonano według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 listopada 1 r. 9 Badania hałasu obejmowały wyznaczenie równoważnego poziomu dźwięku A (L AeqD, L AeqN ) oraz warunków poza akustycznych niezbędnych do interpretacji wyników i sporządzenia oceny klimatu akustycznego. Na potrzeby prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem, dla hałasu drogowego wyznaczone zostały wskaźniki: L DWN, L N. W województwie małopolskim w 17 roku przeprowadzono pomiary poziomu hałasu komunikacyjnego łącznie w 18 punktach. Pomiary hałasu drogowego wykonano w 15 lokalizacjach, w tym w 12 punktach wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe (dobowe) L Aeq D oraz L Aeq N, mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, a w 3 punktach prowadzono pomiary długookresowe. Pomiary hałasu kolejowego przeprowadzono w 3 punktach. Badania wykazały przekroczenia poziomów dopuszczalnych, zarówno w porze dnia jak i nocy, we wszystkich punktach hałasu drogowego oraz w jednym punkcie hałasu kolejowego. W pomiarach długookresowych przekroczenia wartości dopuszczalnych zawierały się w przedziale od 2 do 9,4 db (DK 28 - Wadowice). W pomiarach krótkookresowych odnotowane przekroczenia zawierały się w przedziale od,2 do 9,9 db (DW 768 Sokołowice, powiat proszowicki). Przekroczenia dla hałasu kolejowego odnotowano w jednym punkcie (Tuchów) i osiągnęły one wartość 1,2 db. 12 1 8 6 4 2 pora dzienna pora nocna 11 9 6 5 2 2 1 brak przekroczeń -5 db 5-1 db powyżej 1 db Wykres 24. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) w punktach pomiarowych wg badań monitoringowych w województwie małopolskim w 17 roku Emisja hałasu drogowego w porze dnia osiągała wartości od 63,8 do 73,8 db, w porze nocy od 57,7 do 66,1 db. Wartości maksymalne odnotowano na drodze krajowej DK 79 w Piotrowicach. 8 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 7 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj.) (tekst jednolity: Dz. U. z 13 r., poz. 112). 9 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 listopada 1 r. w sprawie sposobu ustalania wartości wskaźnika hałasu L DWN (Dz. U. 1 Nr 215 poz. 1414 z późn. zm.). 27

DK 28 - Wadowice DK 87 - Nowy Sącz DK 79 - Piotrowice DW 775 - Przesławice DW 791 - Olkusz DW 949 - Polana Wielka DW 967 - Marszowice DW 968 - Szczawa DW 957 Ludźmierz DK 87 Rytro Nowy Sącz ul.krakowska DW 768 - Sokołowice DW 775 - Kowala DW 975 - Radłów DW 965 - Połom Duży LK nr 117 Klecza Dolna LK nr 99 - Poronin LK nr 96 - Tuchów poziom hałasu [db] 66,1 63,1 66,2 DK 28 - Wadowice DK 87 - Nowy Sącz DK 79 - Piotrowice DW 775 - Przesławice DW 791 - Olkusz DW 949 - Polana Wielka DW 967 - Marszowice DW 968 - Szczawa DW 957 Ludźmierz DK 87 Rytro Nowy Sącz ul.krakowska DW 768 - Sokołowice DW 775 - Kowala DW 975 - Radłów DW 965 - Połom Duży LK nr 117 Klecza Dolna LK nr 99 - Poronin LK nr 96 - Tuchów poziom hałasu [db] 73,8 67,6 67,3 Emisja hałasu kolejowego w porze dnia osiągała wartości od 48,8 do 67,3 db, w porze nocy od 42,9 do 66,2 db. Wartości maksymalne wystąpiły na linii kolejowej LK nr 96 w Tuchowie. 8 7 6 5 4 3 1 pora dzienna norma - pora dzienna hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy Wykres 25. Wyniki pomiarów hałasu drogowego: krótko- i długookresowego oraz hałasu kolejowego dla pory dziennej w województwie małopolskim w 17 roku 7 pora nocna norma - pora nocna 6 5 4 3 1 hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy Wykres 26. Wyniki pomiarów hałasu drogowego: krótko - i długookresowego oraz hałasu kolejowego dla pory nocnej w województwie małopolskim w 17 roku 28

Na terenie miasta Tarnowa w 17 roku nie wyznaczono punktów pomiarowych monitoringu hałasu komunikacyjnego. 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Celem pomiarów było określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 7 roku1). Badania polegały na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego (parametr charakteryzujący oddziaływanie pola), w przedziałach częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 MHz, w punktach pomiarowych zlokalizowanych w dostępnych dla ludności miejscach, w trzech kategoriach obszarów: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys., pozostałe miasta oraz tereny wiejskie. Próg czułości sondy pomiarowej, którą wykonano pomiary wynosi,1 V/m. Ocenę poziomów pól elektromagnetycznych w punktach wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 3 roku 11). W Polsce, maksymalny dopuszczalny poziom promieniowania elektromagnetycznego w miejscach, gdzie mogą przebywać ludzie wynosi 7 V/m. W 17 roku WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla każdej z trzech kategorii obszarów. Uzyskane wartości średnie i maksymalne dla poszczególnych rodzajów obszaru wynosiły: wartość średnia wartość maksymalna dla obszaru pomiaru dla kategorii centralne dzielnice lub,597 V/m 1,18 V/m osiedla miast o liczbie mieszkańców (Kraków, Rondo Gen. przekraczającej 5 tys. Maczka) dla kategorii pozostałe miasta,265 V/m,58 V/m (Miechów) dla kategorii tereny wiejskie,92 V/m,2 V/m (Uście Gorlickie) 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 7 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U. Nr 221, poz.1645). 11 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 3 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). 29

Kraków, Rondo Gen Maczka Kraków, ul. Zbrojarzy Kraków, Rynek Główny Kraków, Rondo Grunwaldzkie Tarnów, ul. Mroźna Kraków, Pl. Centralny Kraków, ul. Meissnera Kraków, Al.. 3 Maja Kraków, ul. Armii Krajowej Kraków, ul. Kurczaba Nowy Sacz, ul. Nawojowska Nowy Sacz, ul. Wiśniowskiego Kraków, Pl. Inwalidów Nowy Sącz, ul. Jagiellońska Tarnów, ul. Legionów [V/m] Badania wykazały, że wartości natężenia PEM we wszystkich punktach na terenie województwa małopolskiego nie przekraczały wartości dopuszczalnej, wynoszącej 7 V/m. Na terenie miasta Tarnowa w 17 roku pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych wykonano w dwóch punktach. Uzyskane średnie wartości natężenia PEM wynosiły w punkcie przy ul. Mroźnej -,84 V/m, a przy ul. Legionów,1 V/m. Natężenie w punktach nie przekraczało więc wartości dopuszczalnej. Średnia wartość natężenia PEM dla obszaru Tarnowa w 17 roku wyniosła,47 V/m, co stanowiło 7 % wartości dopuszczalnej. 1,2 1,1 1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 próg czułości sondy -,1[V/m],84 średni poziom PEM dla kategorii,1 centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys. Wykres 27. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w 17 roku w województwie małopolskim dla kategorii centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys. 3

4. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH Monitoring jakości wód jest jednym z podsystemów państwowego monitoringu środowiska prowadzonego przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U.18 poz.799) celem monitoringu jest uzyskiwanie informacji i danych dotyczących jakości wód. Charakterystyka prowadzonego monitoringu wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 17 roku W ramach realizacji programu monitoringu wód powierzchniowych województwa małopolskiego, którego szczegółowy zakres został podany w Programie państwowego monitoringu środowiska województwa małopolskiego na lata 16-. W 17 roku, zostały zrealizowane badania wód rzek oraz zbiornika zaporowego w zakresie elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz chemicznych w następujących sieciach: monitoringu diagnostycznego (MD) 43 jednolitych części wód powierzchniowych (jcwp) monitoringu operacyjnego (MO) 92 jcwp, monitoringu obszarów wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (MOEU) 51 jcwp, monitoringu jcwp przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, dostarczające średnio więcej niż 1 m 3 na dobę (MOPI) 41 jcwp, monitoringu obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MDNA, MONA) 12 jcwp, monitoringu badawczego (MB) 81 jcwp. Punkty pomiarowo-kontrolne w ramach poszczególnych sieci zostały zlokalizowane na podstawie dostępnych dokumentów referencyjnych przekazanych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej oraz wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na terenie miasta Tarnowa badaniami monitoringowymi objęto 4 jcwp. W punktach reprezentatywnych realizowane były programy monitoringu diagnostycznego (MD) i operacyjnego (MO) służące ocenie stanu wód. Wykaz badanych jcwp wraz z realizowanymi w nich programami zawiera tabela 5. 31

Zasady przeprowadzenia oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych Uzyskane, na podstawie prowadzonego w 17 roku monitoringu, wyniki badań pozwoliły na sporządzenie: klasyfikacji elementów jakości wód, ocen stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Ocenę przeprowadzono na podstawie rozporządzenia MŚ z dnia 21 lipca 16 r. 12 oraz rozporządzenia MŚ z dnia 9 listopada 11 r. 13 Dodatkowo uwzględniono zasady określone szczegółowo w opracowanych przez GIOŚ wytycznych dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska do przeprowadzenia oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (GIOŚ, marzec 18). Przeprowadzono kolejno klasyfikację poszczególnych elementów jakości wód powierzchniowych (elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych, chemicznych), ocenę stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego oraz ocenę stanu badanych jednolitych części wód powierzchniowych. Przy klasyfikacji odstąpiono od stosowania zasady dziedziczenia wyników klasyfikacji wskaźników (uwzględniania w ocenie stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wyników klasyfikacji wskaźników z lat ubiegłych). Zgodnie z art. 349 ust.1 obowiązującej ustawy Prawo wodne od roku 17 Inspekcja Ochrony Środowiska dokonuje oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych natomiast oceny spełniania wymagań dla obszarów chronionych i osiągania celów środowiskowych leżą w gestii innych instytucji. Klasyfikacja wskaźników biologicznych Sposób klasyfikacji wskaźników biologicznych w roku 17 nie uległ istotnej zmianie w stosunku do lat poprzednich. Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych W 16 roku nastąpiły istotne zmiany w sposobie klasyfikacji fizykochemicznych elementów jakości wód powierzchniowych, według których kontynuowano klasyfikację jcwp w roku 17. Dotychczasowy system jednolitych wartości granicznych klas dla wszystkich wód płynących został zastąpiony nowym, w którym każdy typ ma własny zestaw wartości granicznych klas. W przeważającej większości jcwp spowodowało to zaostrzenie kryteriów klasyfikacji. Stąd klasyfikacja elementów fizykochemicznych w wielu przypadkach mogła się obniżyć w stosunku do poprzednich lat mimo braku rzeczywistej zmiany w mierzonych stężeniach substancji zanieczyszczających. 12 Rozporządzenie MŚ z dnia 21 lipca 16 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 16 r., poz. 1187) 13 Rozporządzenie MŚ z dnia 9 listopada 11 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych 32

Klasyfikacja wskaźników hydromorfologicznych Sposób klasyfikacji wskaźników hydromorfologicznych w wodach płynących w roku 17 uległ istotnej zmianie w stosunku do lat poprzednich. Metoda oceny rzek oparta została na Hydromorfologicznym Indeksie Rzecznym (HIR). Metoda ta została opracowana w 16 roku na potrzeby badań wskaźników związanych z hydromorfologią cieków, używanych w klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego jcwp rzecznych. Klasyfikacja stanu chemicznego Klasyfikację oparto o zweryfikowane wyniki badań substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, uzyskane w 17 roku w matrycy wodnej lub biocie (tkankach skorupiaków, ryb i mięczaków). Przyjmuje się, że jednolita część wód powierzchniowych jest w dobrym stanie chemicznym, jeżeli wartości średnioroczne (wyrażone jako średnia arytmetyczna z pomierzonych stężeń wskaźników) oraz stężenia maksymalne nie przekraczają dopuszczalnych wartości środowiskowych norm jakości (ang. EQS) odpowiednio dopuszczalnych stężeń średniorocznych i maksymalnych badanych wskaźników, określonych w rozporządzeniu klasyfikacyjnym (Dz. U. 16 poz. 1187) dla poszczególnych kategorii wód i matryc. Przekroczenie odpowiedniej środowiskowej normy jakości dla co najmniej jednej pozytywnie zweryfikowanej wartości stężeń substancji priorytetowej badanej w wodzie lub biocie powoduje obniżenie klasyfikacji stanu chemicznego do poniżej stanu dobrego. Klasyfikacja wskaźników chemicznych substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej monitorowanych w matrycy będącej wodą Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował w 17 roku badania substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej i innych substancji zanieczyszczających w matrycy wodnej. Rozporządzenie klasyfikacyjne, transponujące zapisy dyrektywy 13/39/UE, wprowadziło bardziej rygorystyczne środowiskowe normy jakości dla następujących substancji priorytetowych: antracen, bromowane difenyloetery, fluoranten, ołów i jego związki, naftalen, nikiel i jego związki, WWA benzo(a)piren, badanych w matrycy wodnej - w porównaniu z poprzednio obowiązującymi (wprowadzonymi dyrektywą 8/15/WE). Klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód monitorowanych w 17 roku dokonuje się na podstawie aktualnych, w tym bardziej rygorystycznych wartości EQS. Klasyfikacja wskaźników chemicznych substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej monitorowanych w matrycy będącej biotą W 17 roku na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wykonane zostały badania substancji priorytetowych, dla których określone zostały środowiskowe normy jakości w tkankach ryb, skorupiaków i mięczaków (biocie). Badania stężeń substancji priorytetowych jest jednym z obowiązków Inspekcji Ochrony Środowiska nałożonych w związku z transpozycją do polskiego porządku prawnego zapisów dyrektywy 13/39/UE. GIOŚ realizuje wspominane zadanie na wybranych jednolitych częściach wód powierzchniowych w ramach monitoringu diagnostycznego. Badane substancje to: bromowane difenyloetery, heksachlorobenzen, heksachlorobutadien, rtęć i jej związki, 33

dikofol, kwas perfluorooktanosulfonowy i jego pochodne (PFOS), dioksyny i związki dioksynopodobne, heksabromocyklododekan (HBCDD), heptachlor i epoksyd heptachloru, fluoranten, benzo(a)piren. Wyniki badań włączone zostały do klasyfikacji stanu chemicznego i oceny stanu jcwp. Sieć monitoringu wód powierzchniowych W roku 17 badania stanu wód powierzchniowych miasta Tarnowa prowadzono w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na 4 jednolitych częściach wód powierzchniowych. Zakres i częstotliwość badań wynika z programów ustalonych dla każdej jcwp w Wojewódzkim Programie Monitoringu Środowiska na lata 16-21. I tak: w 2 jcwp realizowano monitoring diagnostyczny i operacyjny, a w 2 monitoring operacyjny w zakresie stanu chemicznego. Tab. 5. Dane dotyczące jednolitych części wód oraz uwzględnionych w ocenie stanu wód miasta Tarnowa w 17 r. punktów pomiarowych lp Kod ppk Nazwa ppk Kod jcwp Nazwa jcwp Typ abiotyczny jcwp Status jcwp Program monitoringu 1 PL1S151_1825 Wątok Tarnów PLRW12214889 Wątok 12 SZCW MO 2 PL1S151_1827 Biała Tarnów PLRW14214899 14 NAT MD, MO 3 Dunajec PL1S151_1828 Ujście Jezuickie 19 SZCW MD, MO 4 Rów PL1S151_3639 Klikowski Bobrowniki Wielkie 23 NAT MO PLRW1921499 PLRW2321492 Biała od Rostówki do ujścia Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Rów Klikowski Objaśnienia: Status jcwp: NAT naturalna; SZCW- silnie zmieniona Sieć monitoringu wód powierzchniowych uwzględniona w ocenie stanu wód miasta Tarnowa nie obejmuje zlewni jcwp rzecznych, dla których na terenie miasta znajdują się jedynie odcinki źródłowe (tj. Żabnica do Żymanki). 34

Mapa 4. Sieć monitoringu wód powierzchniowych w 17 roku miasto Tarnów 35

Tab. 6. Omówienie wyników klasyfikacji i oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 17 roku dla miasta Tarnowa Liczba jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych monitorowanych i ocenionych na podstawie wyników monitoringu przeprowadzonego w 17 roku Jcwp monitorowanych [4]; jcwp ocenionych [2] Ocena stanu/ potencjału ekologicznego Ocenę stanu lub potencjału ekologicznego wykonano dla 2 jednolitych części wód powierzchniowych. Badaniami stanu ekologicznego objęto 1 jednolitą część wód Klasyfikacja powierzchniowych. stanu Klasyfikację stanu ekologicznego w ramach monitoringu diagnostycznego lub ekologicznego operacyjnego wykonano dla 1 jednolitej części wód powierzchniowych. Dla tej jcwp rzecznej (Biała od Rostówki do ujścia) stan ekologiczny określono jako umiarkowany. Klasyfikacja Badaniami potencjału ekologicznego objęto 1 jednolitą część wód potencjału powierzchniowych. ekologicznego Klasyfikację potencjału ekologicznego w ramach monitoringu diagnostycznego lub operacyjnego wykonano dla 1 jednolitej części wód powierzchniowych Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia. Dla tej jcwp rzecznej potencjał ekologiczny określono jako dobry. Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu jednolitych części wód Badaniami stanu chemicznego objęto 4 jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikację stanu chemicznego w ramach monitoringu diagnostycznego lub operacyjnego wykonano dla 4 jednolitych częściach wód powierzchniowych. Dla 3 jcwp rzecznych ( Wątok, Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia, Rów Klikowski) stan ekologiczny określono jako dobry. Dla 1 jcwp rzecznej (Biała od Rostówki do ujścia) stan chemiczny określono jako poniżej dobrego. W roku 17 badaniami stanu wód objęto 4 jednolite części wód powierzchniowych. Klasyfikację stanu wód w ramach monitoringu diagnostycznego lub operacyjnego wykonano dla 2 jednolitych części wód powierzchniowych. Dla jcwp Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia stan ekologiczny określono jako dobry. Dla jcwp, Biała od Rostówki do ujścia stan ekologiczny określono jako zły. Podsumowanie W 17 roku 1 spośród 4 jednolitych części wód objętych badaniami na terenie miasta Tarnowa osiągnęła stan dobry (Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia) a 1 stan zły (Biała od Rostówki do ujścia) ze względu na umiarkowany stan ekologiczny i stan chemiczny poniżej dobrego. 36

Tab. 7. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego oraz stanu wód w punktach pomiarowych oraz w jcwp lp Kod ppk Nazwa ppk Kod jcwp Nazwa jcwp 1 PL1S151 _1825 Wątok - Tarnów PLRW122 14889 Wątok Klasyfikacja stanu/potencjał Wskaźniki decydujące Klasyfikacja stanu chemicznego Stan chemiczny dobry Wskaźniki decydujące Ocena stanu jcwp 2 PL1S151 _1827 Biała - Tarnów PLRW142 14899 Biała od Rostówki do ujścia Umiarkowany stan ekologiczny Twardość og. Stan chemiczny poniżej dobrego Benzo(a)piren w matrycy wodnej Zły stan wód 3 4 PL1S151 _1828 PL1S15 1_3639 Dunajec - Ujście Jezuickie Rów Klikowski - Bobrowniki Wielkie PLRW192 1499 PLRW232 1492 Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Rów Klikowski Dobry potencjał ekologiczny Ichtiofauna, odczyn ph Stan chemiczny dobry Stan chemiczny dobry Dobry stan wód 37

Mapa 5. Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w 17 roku - miasto Tarnów 38

Mapa 6. Klasyfikacja stanu i potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w 17 roku miasto Tarnów 39

Mapa 7. Klasyfikacja stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w 17 roku miasto Tarnów. 4

5. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH Badania i ocena stanu wód podziemnych prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, w podsystemie monitoring jakości wód podziemnych. Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód podziemnych, śledzenie jego zmian oraz sygnalizowanie zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych. Przedmiotem badań i oceny są jednolite części wód podziemnych (JCWPd), dla których określany jest stan ilościowy i chemiczny. Zgodnie z programem wojewódzkim PMŚ na lata 16- w 17 roku na obszarze województwa małopolskiego badania jakości wód podziemnych prowadzono w sieciach: krajowej i regionalnej. Badania w sieci krajowej wykonuje Państwowy Instytut Geologiczny pełniący rolę Państwowej Służby Hydrogeologicznej. Przedmiotem badań PIG są wody zwykłe 14 o zwierciadle swobodnym (wody gruntowe) lub napiętym (wody wgłębne) użytkowych poziomów wodonośnych. Poza badaniami na poziomie krajowym, w uzasadnionych przypadkach wykonywane są przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska uzupełniające badania wód podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych. Monitoring regionalny stanu chemicznego wód podziemnych w województwie jest rezultatem Projektu PL 32 p.n. Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Badania w sieci regionalnej prowadzone były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie. W 17 roku w województwie małopolskim badania w sieci krajowej prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego w 15 punktach obserwacyjno-badawczych monitoringu ilościowego i jakościowego, natomiast sieć regionalną województwa tworzyło 12 punktów zlokalizowanych na ujęciach wód podziemnych. Badania stanu chemicznego wód podziemnych dla miasta Tarnowa w 17 roku prowadzone były w 2 punktach monitoringu regionalnego, zlokalizowanych na ujęciach wód podziemnych w Kępie Bogumiłowickiej (gm. Wierzchosławice) oraz Tarnów- Świerczków. Na podstawie badań sporządzono ocenę stanu chemicznego wód podziemnych w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 15 roku 15). 14 Wody zwykłe wody niebędące solankami, wodami leczniczymi oraz termalnymi, utożsamiane z wodami słodkimi, o sumie składników rozpuszczonych nie wyższej niż 1 mg/l. 15 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 8 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U.16 poz.85). 41

Gmina 1 Kępa Wierzchosławice regionalna Bogumiłowicka 15 2 TarnówŚwierczków 15 m. Tarnów Rodzaj sieci JCWPd regionalna Wskaźniki decydujące o klasyfikacji Wskaźniki w klasie IV i V Q Miejscowość Klasa jakości wód III fosforany, Ca, wodorowęglany - Q lp Sratygrafia Tab. 8. Klasyfikacja stanu chemicznego wód podziemnych w punktach pomiarowych regionalnej sieci monitoringu dla miasta Tarnowa w 17 roku II AOX - Objaśnienia: Stratygrafia - Q-czwartorzęd; Źródło: Regionalny monitoring wód podziemnych ( WIOŚ Kraków) Badania w 17 roku wykazały, że wody podziemne dobrej jakości (klasa II) występowały w punkcie Tarnów-Świerczków, a wody zadowalającej jakości (klasa III)- w punkcie Kępa Bogumiłowicka. 6. PODSUMOWANIE 1. Strefa Miasto Tarnów, zgodnie z wykonaną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia wartości normatywnych dla stężeń średniorocznych B(a)P, PM2,5 oraz częstości przekraczania wartości dopuszczalnych stężeń dobowych PM1. 2. Ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu (O3) strefa małopolska została zakwalifikowana do klasy D2. Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania szczególnych działań (planów i programów naprawczych). Zakwalifikowanie do klasy D2, ze względu stężenie ozonu powyżej poziomu celu długoterminowego, wymaga działań dążących do osiągnięcia tego poziomu do roku. 3. Na stacjach pomiarowych w Tarnowie w 17 roku standardy jakości powietrza nie były dotrzymane: Tarnów ul. Bitwy pod Studziankami - w pyle zawieszonym PM1 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom 53 razy w ciągu roku, - w pyle zawieszonym PM2,5 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom o 1 µg/m3 (dla I fazy ), 42

- w benzo(a)pirenie stężenie średnioroczne przekroczyło 3,8 - krotnie poziom docelowy, - w ozonie maksymalne średnie 8-godzinne przekroczyło poziom celu długoterminowego i wynosiło 131 µg/m3, - w tlenkach azotu (NOx) stężenie średnioroczne przekroczyło poziom dopuszczalny dla kryterium ochrony roślin i wynosiło 33 µg/m3. Tarnów ul. Ks. Romana Sitko - w pyle zawieszonym PM1 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom 74 razy w ciągu roku, - w pyle zawieszonym PM2,5 stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom o 4 µg/m3 (dla I fazy), - w tlenkach azotu (NOx) stężenie średnioroczne przekroczyło dwukrotnie normę dla kryterium ochrony roślin i wynosiło 63 µg/m3 (przy normie wynoszącej 3 µg/m3). 4. Pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych w 17 roku wykonano w dwóch punktach: ul. Mroźna (uzyskana wartość natężenia PEM,84 V/m) i ul. Legionów (uzyskana wartość natężenia PEM,1 V/m). Wartości natężenia PEM w punktach były znacznie poniżej normy, wynoszącej 7 V/m. 5. W 17 roku 1 spośród 4 jednolitych części wód objętych badaniami na terenie miasta Tarnowa osiągnęła stan dobry (Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia) a 1 stan zły (Biała od Rostówki do ujścia) ze względu na umiarkowany stan ekologiczny i stan chemiczny poniżej dobrego. 6. Badania w 17 roku wykazały, że wody podziemne dobrej jakości występowały w punkcie Tarnów-Świerczków, a wody zadowalającej jakości - w punkcie Kępa Bogumiłowicka. 43

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie 33-1 Tarnów, ul. Krasińskiego 7a tel. +48-14-62737 insp@wios.tarnow.pl www.wios.tarnow.pl www.krakow.pios.gov.pl 44