Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy zagrożenia i ochrona 4-5 września 2014 r. Mazowiecki Park Krajobrazowy Prowadzący: Marek Kowalski Towarzystwo Przyrodnicze Bocian Maria Łepkowska Towarzystwo Przyrodnicze Bocian
Działania związane z ochroną nietoperzy można podzielić na kilka kategorii: ochrona prawna; praktyczna ochrona; badania naukowe żeby skutecznie chronić nietoperze, musimy je dobrze znać; edukacja.
Ochrona prawna Poziom międzynarodowy: Konwencja Bońska Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt z 1979 r. (zał. II wymienione są wszystkie europejskie gatunki nietoperzy); Dyrektywa Habitatowa EWG Dyrektywa w sprawie siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory z 1992 r. Zał. II gatunki będące przedmiotem specjalnego zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (tu znalazły się: podkowiec duży, podkowiec mały, nocek duży, nocek Bechsteina, nocek łydkowłosy, nocek orzęsiony, mopek). Zał. IV gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, które wymagają ścisłej ochrony (obejmuje wszystkie gatunki nietoperzy).
Ochrona prawna Efektem realizacji zapisów Konwencji Bońskiej jest Porozumienie o Ochronie Europejskich Populacji Nietoperzy (European Bat Agreement), które Polska ratyfikowała w roku 1996.
Ochrona prawna w Polsce Ochroną gatunkową wszystkie krajowe gatunki nietoperzy zostały objęte w roku 1952 na mocy rozporządzenia w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej zwierząt. Kolejne rozporządzenia utrzymywały ten status. Oznacza to, że nie wolno ich zabijać, chwytać, płoszyć, przetrzymywać, handlować nimi, a także wywozić poza granice państwa i preparować. Chronione są nietoperze jako grupa, zatem także gatunki, które pojawią się w Polsce w przyszłości.
Ochrona prawna w Polsce Na początku lat 90-tych w rozporządzeniu po raz pierwszy pojawił się zapis dotyczący ochrony strefowej zimowisk nietoperzy. Nazwa polska Strefa ochrony całorocznej w promieniu do Nietoperze zimowiska w których w ciągu 3 kolejnych lat stwierdzono ponad 200 osobników Pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze Strefa ochrony okresowej w promieniu do Termin ochrony okresowej
Ochrona prawna w Polsce W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (mocno przestarzałej) zostało umieszczonych 8 gatunków: podkowiec duży (kategoria LC), podkowiec mały (EN), nocek Bechsteina (NT), nocek łydkowłosy (EN), nocek orzęsiony (EN), mroczek posrebrzany (LC), mroczek pozłocisty (NT), borowiaczek (VU). EN - gatunek bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony wyginięciem; VU - gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie; NT - gatunek niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia; LC - gatunek nie wykazujący na razie regresu populacyjnego, ale reprezentowany przez populacje marginalne i nietrwale.
Ochrona czynna Ochrona czynna jest reakcją na pojawiające się zagrożenia. Można wyróżnić kategorie zagrożeń związane z: zimowiskami, miejscami letnich schronień, stosowaniem środków ochrony roślin, przekształceniami siedliskowo-krajobrazowymi, interakcjami z innymi gatunkami (ze szczególnym uwzględnieniem człowieka...).
Zimowiska Zimą dla nietoperzy najważniejsze są: spokój oraz odpowiednie i stabilne warunki mikroklimatyczne w kryjówce.
Zagrożenia Ograniczanie liczby miejsc sprzyjających dogodnemu zimowaniu: - zagospodarowywanie obiektów; - ich niszczenie (naturalne i w wyniku dewastacji); - zamykanie podziemi, co prowadzi do zmiany warunków w zimowisku.
Zagrożenia Obecność ludzi w zimowisku: - wizyty lokalnej ludności; - wizyty poszukiwaczy skarbów ; - aktywność speleologów.
Ochrona Zamykanie obiektów na czas zimowania nietoperzy odpowiednie zamykanie! Ograniczenie ruchu turystycznego i speleologicznego w jaskiniach, sztolniach itp. w okresie, kiedy przebywają tam nietoperze. Objęcie ochroną prawną (jako rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, ostoje Natura 2000).
Ochrona Stworzenie (lub zachowanie) warunków mikroklimatycznych dogodnych dla zimowania nietoperzy (likwidowanie zbyt dużych otworów, wstawianie drzwi, zwiększanie wilgotności). Wypracowanie takich form zagospodarowania podziemi, które nie będą wykluczały obecności nietoperzy. Zwiększanie liczby ukryć poprzez przyczepianie na ścianach i suficie cegieł dziurawek czy desek, ewentualnie tworzenie ścianek z cegieł czy pustaków. Usunięcie śmieci.
Ochrona
Schronienia letnie Nietoperze w budynku, zwłaszcza mieszkalnym, może przeszkadzać mieszkańcom: - duże ilości odchodów nietoperzy zapach, gnicie stropu; - zapach i hałas dochodzący z kryjówki; - obecność nietoperzy strach przed nimi.
Zagrożenia Celowe lub przypadkowe likwidowanie kolonii nietoperzy. Remonty strychów i poddaszy prowadzenie ich w złym terminie, szczelne zamykanie, likwidowanie mikroukryć, używanie toksycznych środków konserwujących.
Zagrożenia Oświetlanie (tzw. iluminacja) budynków.
Zagrożenia Zmniejszanie liczby kryjówek naturalnych i synantropijnych, od lat użytkowanych przez nietoperze: - mniej dziuplastych drzew; - mniej domów z drewnianymiapoddaszami, okiennicami.
Ochrona Umożliwienie zamieszkiwania tego samego budynku przez nietoperze i ludzi poprzez: - usuwanie guana; - odciążanie strychu poprzez montowanie platform; - odgrodzenie części strychu dla nietoperzy.
Ochrona Zamontowanie dodatkowych desek. Zawieszanie na strychu budek dla nietoperzy.
Ochrona Pozostawianie okienek z wlotami dla nietoperzy. Przekonywanie ludzi, że toksyczne materiały szkodzą również im, poza tym zabijają wszystko, również stworzenia przyjazne. Wykonywanie ewentualnych remontów poza okresem przebywania nietoperzy (poza okresem maj-sierpień). Posadzenie drzew i krzewów na trasie wylotu z kolonii.
Ochrona Pozostawienie dziuplastych drzew w lasach. Wieszanie budek (różne typy: Issel, Stratmann, budki podtynkowe w budynkach z wielkiej płyty i inne).
Ochrona
Ochrona
Ochrona Jak i gdzie wieszamy budki dla nietoperzy? - grupowo, czyli po 10-25 skrzynek w jednym miejscu; - nietoperze muszą mieć swobodny dolot do budki (wybieramy miejsca bez podszytu, zwisających gałęzi itp.); - wysokość zawieszenia 3,5 5 m.
Ochrona Jak i gdzie wieszamy budki dla nietoperzy? Środowisko najlepiej w monokulturze sosnowej.
Stosowanie pestycydów: środków owadobójczych, DDT i in. Działają na owady, ale kumulują się w łańcuchu pokarmowym i w efekcie są toksyczne zwierząt odżywiających się owadami. Zmniejsza się różnorodność gatunków owadów wypada baza pokarmowa. Ochrona Wycofuje się środki najbardziej toksyczne (DDT już się nie stosuje). Unika się stosowania środków uniwersalnych na rzecz selektywnych.
Przekształcenia siedliskowo-krajobrazowe Zagrożenia Mniej oczek wodnych, cieków w lasach i pobliżu lasów. Mało połączeń między kompleksami leśnymi, zadrzewień pasowych, które ułatwiałyby orientację i umożliwiały migrację nietoperzom.
Przekształcenia siedliskowo-krajobrazowe Zagrożenia
Przekształcenia siedliskowo-krajobrazowe Zagrożenia
Przekształcenia siedliskowo-krajobrazowe Ochrona Przywracanie charakterystycznych dla naszego krajobrazu oczek śródpolnych i śródleśnych. Pocięcie krajobrazu zadrzewieniami, zarośnięte miedze.
Badania naukowe Niezbędne jest rozpoznanie: - występowania nietoperzy w różnych regionach Polski; - cyklu życiowego; - wybiórczości kryjówek; - preferencji pokarmowych. Bardzo ważne jest także prowadzenie monitoringu liczebności, przynajmniej dla wybranych gatunków.
Badania to też zagrożenie dla zwierząt! Stres chwytanie, obrączkowanie, zakładanie nadajników... Utrudnienia w poruszaniu się związane np. z przymocowaniem nadajnika (przy badaniach telemetrycznych). Ludzie, którzy nie mają dostatecznej wiedzy o nietoperzach, a próbują je badać. System licencji jako reakcja na tę sytuację.
Edukacja W świadomości społecznej stale funkcjonuje wiele mitów krzywdzących dla nietoperzy. Niestety jeżeli czego nie znamy, to się tego boimy.
Edukacja Przekazywanie ogólnej wiedzy o nietoperzach, pozwalającej nie bać się tych zwierząt. Spotkania informacyjne w miejscach, gdzie np. zamyka się zimowiska kratami. Organizowanie zajęć na temat nietoperzy w szkołach. Prowadzenie warsztatów nietoperzowych dla dzieci i młodzieży. Organizowanie szkoleń dla dorosłych.
Edukacja Informowanie ludzi, jak należy postąpić ze znalezionym nietoperzem. Informowanie o możliwości wystąpienia u nietoperzy (jak i wszystkich innych dzikich ssaków) wścieklizny zatem nie wolno ich dotykać! Tworzenie miejsc, gdzie można bezpiecznie pokazywać życie nietoperzy.
Edukacja Rozpowszechnianie wiedzy o nietoperzach wydawanie folderów, ulotek, pocztówek, książek, plakatów, nalepek itp.
Dziękujemy za uwagę.