Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 4, 290-295, 2010 Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny GRAŻYNA GEBUZA 1, MARZENA KAŹMIERCZAK 1, MAŁGORZATA GIERSZEWSKA 1, ESTERA MICHALSKA 2 Streszczenie Wstęp: Połóg jest to okres 6-8 tygodni po porodzie, kiedy cofają się zmiany powstałe w organizmie kobiety podczas ciąży i porodu. Najczęstszymi problemami, z jakimi borykają się kobiety po porodzie to ból (po zszyciu krocza, rany po cięciu cesarskim, ból spowodowany obkurczaniem się mięśnia macicy), lęk, przemęczenie, problemy z karmieniem piersią. Cel pracy: Celem pracy była ocena najczęściej występujących problemów u kobiet po porodzie. Materiał i metody: Badaniem objęto 100 losowo wybranych położnic przebywających w Oddziale Klinicznym Położnictwa Aseptycznego, Katedry Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej, Szpitala Uniwersyteckiego nr 2, im. dr J. Biziela. Udział w badaniu był dobrowolny. Badania przeprowadzono od 1 czerwca do 30 września 2009 roku. Zebrany materiał został poddany analizie statystycznej. Wyniki: Najczęstszą przyczyną u kobiet po porodzie był ból rany po zszyciu krocza 45,7% i inwolucja mięśnia macicy 40,0%. Problemy z laktacją dotyczyły prawie 30% kobiet. Obniżenie nastroju wystąpiło u 26% badanych kobiet. Wnioski: W nowoczesnym pielęgniarstwie położniczym priorytetem w pracy położnej powinna być walka z bólem, wspieranie karmienia piersią oraz profilaktyka zaburzeń emocjonalnych. Słowa kluczowe: połóg, problemy okołoporodowe Wstęp Połóg jest to okres 6-8 tygodni po porodzie, kiedy cofają się zmiany powstałe w organizmie kobiety podczas ciąży i porodu. Rozpoczyna się z chwilą urodzenia kompletnego popłodu, charakteryzują go następujące procesy: cofanie się zmian ciążowych i poporodowych, gojenie się ran poporodowych, rozpoczęcie się i utrzymanie laktacji, ponowne podjęcie czynności przez jajniki. Cofanie się zmian ciążowych i poporodowych (inwolucja) polega na powrocie kobiecych narządów do pierwotnego położenia, kształtu i stanu. Inwolucja dotyczy macicy, dna miednicy, powłok brzusznych, pęcherza moczowego, jelit. Obejmuje również zwiększenie napięcia mięśni brzucha oraz zmniejszenie działania hormonów na macicę (po wydaleniu łożyska) oraz zmniejszenie ukrwienia mięśnia macicznego w wyniku występowania skurczów połogowych [1-3]. Najczęstszymi problemami, z jakimi borykają się kobiety po porodzie, to ból po zszyciu krocza, ból rany po cięciu cesarskim (nie wyróżniono w badaniu), ból spowodowany obkurczaniem się mięśnia macicy, smutek, lęk, przemęczenie, niedobór snu, nierzadko problemy z karmieniem piersią. Problemy kobiet po porodzie dotyczące karmienia piersią najczęściej są związane z przystawianiem dziecka do piersi, bólem brodawek sutkowych spowodowanym zbyt płytkim ssaniem brodawki przez noworodka, subiektywnym brakiem pokarmu, rzadko obecnie obserwowanym nawałem pokarmu oraz brakiem wiary we własne siły. Bolesność brodawek jest jednym z najczęstszych problemów występujących w pierwszych tygodniach po porodzie. U części kobiet występuje zwiększona wrażliwość brodawek piersiowych określana też jako fizjologiczna. Największe jej nasilenie obserwuje się od 3. doby do 7. doby. Wywołana jest najprawdopodobniej przez zmiany hormonalne [4]. W pracy wyróżniono kilka głównych problemów związanych z funkcjonowaniem psychofizycznym po porodzie: ból, dyskomfort związany z raną po zszyciu naciętego krocza, pogorszenie nastroju. Występowanie zaburzeń nastroju u kobiet w okresie poporodowym odnotowywane było już w czasach Hipokratesa, a w XIX wieku powstały pierwsze prace naukowe, dotyczące poporodowych zaburzeń nastroju. Kobiety w ciąży i matki stają się mniej odporne i bardziej podatne na stres, w okresie tym kilkakrotnie wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych [5]. W pracy problemy z karmieniem piersią ujęto ogólnie jako: problemy z laktacją, ból z powodu uszkodzonych brodawek sutkowych oraz ograniczenia spowodowane karmieniem piersią. Problem ból związano z bólem z powodu inwolucji mięśnia macicy, zszytego krocza, uszkodzonych brodawek. Nie uwzględniono w pracy bólu rany po cięciu cesarskim. Można myśleć, że ból z powodu obkurczania mięśnia macicy uwzględniały badane kobiety po cięciu cesarskim razem jako ból związany z inwolucją macicy i ból rany po cięciu cesarskim. Cel pracy Celem pracy była ocena najczęściej występujących problemów u kobiet po porodzie. Materiał i metody Badaniem objęto 100 losowo wybranych położnic przebywających w Oddziale Klinicznym Położnictwa Aseptycznego, Katedry Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej, Szpitala Uniwersyteckiego nr 2, im. 1 Pracownia Podstaw Opieki Położniczej, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. J. Brudzińskiego w Bydgoszczy

Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny 291 dr J. Biziela w Bydgoszczy. Udział w badaniu był dobrowolny. Badania przeprowadzono od 1 czerwca do 30 września 2009 roku. Na wykonanie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej KB 328/2009 Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przy Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy. Materiał zebrano w oparciu o analizę kwestionariusza ankietowego specjalnie skonstruowanego dla potrzeb obecnego badania. Pierwsza część ankiety zawierała pytania metryczkowe (wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania). Kolejne pytania dotyczyły najczęściej występujących problemów w okresie poporodowym i przyczyn ich występowania. Zebrany materiał został poddany analizie statystycznej. W pracy zastosowano następujące testy statystyczne: 1) Test dla dwóch frakcji nazywany także testem dla dwóch wskaźników struktury, który stosuje się w celu porównania częstości (procentów) występowania wyróżnionych przypadków w dwóch porównywanych grupach. 2) Nieparametryczny test niezależności chi-kwadrat w celu ustalenia zależności korelacyjnej między cechami niemierzalnymi, jakościowymi, m.in. między miejscem zamieszkania a faktem występowania pogorszenia nastroju. Wyniki Badana grupa liczyła 100 kobiet, z których 5 było w wieku poniżej 18 (5%), 60 kobiet (60%) w wieku 19-25, 31 kobiet (31%) w wieku 26-35 i 4 kobiety (4%) w wieku powyżej 35. 5 kobiet (5%) miało wykształcenie podstawowe, 17 (17%) zawodowe, 21 (21%) średnie i 57 (57%) wyższe. 65 kobiet (65%) pochodziło z miast, 35 (35%) ze wsi. Porównanie częstości występowania poszczególnych problemów kobiet w połogu W tabeli pierwszej podano liczby i procenty występowania poszczególnych problemów kobiet w kolejności malejącej. Poniższy wykres ilustruje rozkład występowania poszczególnych problemów kobiet w połogu (ryc. 1). Za pomocą testu dla dwóch frakcji (dwóch wskaźników struktury) były porównane procenty występowania poszczególnych procentów i ustalono, że istotnie częściej niż wszystkie pozostałe problemy występują ból i dyskomfort spowodowany raną krocza. Nie ma różnicy między problemami z laktacją i pogorszenia nastroju (p = 0,57), najrzadziej występującym problemem jest ograniczenie związane z karmieniem. Ryc. 1. Rozkład występowania problemów kobiet w połogu Niżej w tabeli podano wyniki testowania poziomy istotności p (tabela 2). Jakie przyczyny bólu występują najczęściej Na pytanie czym ból jest spowodowany? odpowiedzi udzieliło 97 kobiet, przy czym niektóre wskazywały na dwie, a nawet i na trzy przyczyny. Dego ilość wszystkich odpowiedzi wyniosła 140. Niżej w tabeli podano liczby i procenty występowania przyczyn bólu (tabela 3 i ryc. 2). Za pomocą testu dla dwóch frakcji były porównane procenty (częstości) występowania poszczególnych przyczyn bólu. Mimo że liczbowo częstość występowania bólu z powodu nacięcia i zszycia krocza jest większa niż częstość występowania bólu z powodu obkurczania się mięśnia macicy, test nie wykrył istotnej różnicy między tymi procentami: u = 0,97 < 1,96 = u kr, p = 0,33. Natomiast częstość odpowiedzi wskazujących na uszkodzenie brodawek sutkowych jako przyczynę bólu jest istotnie mniejsza niż częstości występowania innych przyczyn (p < 0,0001). Czy pogorszenie nastroju jest związane z wiekiem, wykształceniem i miejscem zamieszkania? W celu odpowiedzi na to pytanie były zbudowane tablice korelacyjne i zastosowany nieparametryczny test niezależności chi-kwadrat. W poniższych tabelach przedstawiono wyniki obliczeń i testowania (tabela 4-6). Tabela 1. Występowanie poszczególnych problemów kobiet w kolejności malejącej Ból Rana krocza dyskomfort Problemy z laktacją Pogorszenie nastroju Ograniczenia z powodu karmienia n % n % n % n % n % Tak 82 82 67 69,8 29 29,6 26 26 13 13 Nie 18 18 29 30,2 69 70,4 74 74 87 87 Razem 100 100% 96 100% 98 100% 100 100% 100 100%

292 G. Gebuza, M. Kaźmierczak, M. Gierszewska, E. Michalska Ból Tabela 2. Wyniki testowania poziomy istotności p Rana krocza dyskomfort Problemy z laktacją Pogorszenie nastroju Karmienie ogranicza Ból p < 0,05 p < 0,0001 p < 0,0001 p < 0,0001 Rana krocza dyskomfort p < 0,0001 p < 0,0001 p < 0,0001 Problemy z laktacją - p = 0,57 p < 0,004 Pogorszenie nastroju p = 0,02 Tabela 3. Liczby i procenty występowania przyczyn bólu Przyczyny bólu nacięcie i zszycie krocza obkurczanie się mięśnia macicy uszkodzenie brodawek sutkowych Razem 64 56 20 140 45,7% 40,0% 14,3% 100% Nie wykryto zależności między wykształceniem, wiekiem i miejscem zamieszkania a pogorszeniem nastroju wszystkie wartości obliczonych statystyk χ 2 są mniejsze od wartości krytycznych (p > 0,05). Tabela 6. Pogorszenie nastroju jest związane z miejscem zamieszkania Miejsce zamieszkania Razem miasto wieś Pogorszenie tak 18 8 26 nastroju nie 47 27 74 Razem 65 35 100 Test χ 2 χ 2 0,28 (χ 2 kr =3,84) p 0,60 (ns) Ryc. 2. Rozkład procentowy przyczyn bólu Tabela 4. Pogorszenie nastroju związane z wykształceniem Wykształcenie podstawowdownie zawo- śred- Razem wyższe Pogorszenie tak 2 2 4 18 26 nastroju nie 3 15 17 39 74 Razem 5 17 21 57 100 Test χ 2 χ 2 3,75 (χ 2 kr = 7,81) p 0,29 (ns) Czy występowanie określonych problemów jest związane z kolejnością porodu? W badanej populacji 51 kobiet rodziło po raz pierwszy, pozostałe 49 kobiet rodziło po raz kolejny. Należało zweryfikować hipotezę, że częstości występowania określonych problemów w tych grupach nie różnią się istotnie. Dego zastosowano parametryczny test dla dwóch frakcji, nazywany także testem dla dwóch wskaźników struktury. W tabeli 7 i na rycinie 3 podano liczby i procenty występowania problemów w porównywanych grupach oraz wyniki testowania. Tabela 5. Pogorszenie nastroju związane z wiekiem <18 19-25 Wiek 26-35 >35 Razem Pogorszenie tak 1 18 6 1 26 nastroju nie 4 42 25 3 74 Razem 5 60 31 4 100 Test χ 2 χ 2 1,31 ( χ 2 kr =7,81) p 0,73 (ns) Ryc. 3. Rozkład procentowy występowania problemów badanej populacji kobiet

Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny 293 Tabela 7. Występowanie określonych problemów związane z kolejnością porodu Poród Pierwszy Kolejny Test dla 2 frakcji (u kr = 1,96) Ból Rana krocza dyskomfort Problemy z laktacją Pogorszenie nastroju Ograniczenia z powodu karmienia n % n % n % n % n % tak 50 98,0% 39 79,6% 20 40,0% 18 35,3% 7 13,7% nie 1 2,0% 10 20,4% 30 60,0% 33 64,7% 44 86,3% Razem 51 100% 49 100% 50 100% 51 100% 51 100% tak 32 65,3% 28 59,6% 9 18,8% 8 16,3% 6 12,2% nie 17 34,7% 19 40,4% 39 81,3% 41 83,7% 43 87,8% Razem 49 100% 47 100% 48 100% 49 100% 49 100% u 4,89 2,16 2,34 2,2 0,22 p < 0,0001 0,03 < 0,02 < 0,03 0,83 (ns) Tylko w jednym przypadku test nie wykrył różnicy między porównywanymi grupami częstości (procenty) odpowiedzi tak na pytanie związane z ograniczeniem z powodu karmienia istotnie nie różnią się w obu grupach. Natomiast kobiety, które rodziły po raz pierwszy, istotnie częściej wskazują na występowanie pozostałych problemów niż kobiety po kolejnych porodach wieloródki. Dyskusja Pobyt w szpitalu po porodzie fizjologicznym i cięciu cesarskim trwa zazwyczaj 2-4 dni. Długość pobytu zależy w dużym stopniu od tego, jaką droga odbył się poród, z jakiego powodu było wykonane cięcie cesarskie i jak przebiega wczesny okres poporodowy. Istotną rolę w przebiegu tego okresu ma praca całego zespołu opiekującego się matką i dzieckiem w oddziale położniczo-noworodkowym. Istnieje wiele problemów u kobiet w okresie poporodowym, spośród najczęściej występujących pojawia się ból związany z nacięciem krocza i ból związany z obkurczaniem się mięśnia macicy, problemy z karmieniem piersią i obniżenie nastroju. Wśród tych licznych problemów pojawiających się wraz z narodzinami dziecka pojawiają się takie, którym poprzez podjęcie pewnych działań pielęgnacyjnych wynikających z obowiązku i postępowania zgodnie ze standardami opieki położniczej oraz najnowszymi badaniami naukowymi, możemy wcześnie im zapobiegać. Takim problemem jest ból, który można szybko zminimalizować, przez podanie leków zgodnie ze standardami leczenia przeciwbólowego w okresie pooperacyjnym. Należy wpływać na lepszą jakość życia kobiet po porodzie przez profesjonalną opiekę położniczą. W przedstawionych badaniach problem bólu dotyczy 82% kobiet po cięciu cesarskim i porodzie fizjologicznym. W badaniach R. Landau i wsp.10-15% kobiet cierpi z powodu przewlekłego bólu po cięciu cesarskim. Zdaniem cytowanego autora, celem opieki po porodzie powinno być optymalne łagodzenie bólu pooperacyjnego w trakcie i po cięciu cesarskim, oferując indywidualne podejście do pacjentek szczególnie wrażliwych na ból. Ponadto zaleca łagodzenie bólu podczas ostrej fazy, ponieważ może to prowadzić do przewlekłych dolegliwości bólowych. Zapewnienie pacjentek przygotowanych do planowanego cięcia cesarskiego o profesjonalnej opiece i łagodzeniu bólu w okresie poporodowym, znacznie zmniejsza lęk przed zabiegiem operacyjnym. Wpływ rozwoju przewlekłego bólu w okresie pooperacyjnym ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania kobiet w połogu. Może wpłynąć negatywnie na zdolność położnic do opieki nad dzieckiem w okresie bezpośrednio po porodzie, jak również na ich własne samopoczucie przez długi okres czasu [6]. Ponadto w badaniach Kainu J.P. i wsp. nad badaniem związku między rodzajem porodu i rozwojem bólu przewlekłego, zdaniem autora przewlekłe bóle po upływie roku od porodu były znamiennie częściej po cięciu cesarskim (18%) niż po porodzie fizjologicznym (10%). Przewlekły ból był łagodny u 55% pacjentek w obu grupach. Przewlekłe bóle znacznie częściej występowały u kobiet z wcześniejszymi bólami (p = 0,016), oraz przewlekłymi chorobami (p = 0,016) [7]. W badaniach Loos J.M. i wsp. dotyczących bólu przewlekłego po cięciu cesarskim 33% (690 kobiet) kobiet zgłosiło przewlekły ból, ale tylko 7% uważa, że jest to ból umiarkowany lub silny. Jednak 8,9% respondentek stwierdziło, że ból powoduje zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu [8]. Zgodnie z najnowszymi badaniami, rutynowe nacięcie krocza nie chroni przed urazami, nietrzymaniem moczu i stolca. Powoduje ból i często dyspareunię. Kobiety po porodzie mają z tego powodu problemy z samodzielnym funkcjonowaniem i sprawowaniem opieki nad dzieckiem [9, 10]. W Polsce nacięcie krocza jest najczęściej stosowanym zabiegiem podczas porodu i w większości szpitali wykonywane jest rutynowo z danych zebranych w trakcie ostatniej edycji akcji Rodzić po ludzku" (2006 r.) wynika, że blisko 80% kobiet rodzących miało nacięte krocze, w tym 60% z nich nie zapytano o zgodę na wykonanie tego zabiegu. Od 2005 roku Fundacja Rodzić po Ludzku prowadzi akcję Nie daj się naciąć, która ma celu zwrócić uwagę opinii publicznej na problem rutynowego nacięcia krocza, promować dobre praktyki, edukować kobiety, a także zaapelować do środowiska medycznego, aby

294 G. Gebuza, M. Kaźmierczak, M. Gierszewska, E. Michalska w Polsce ograniczono wykonywanie nacięcia krocza oraz zwracano większą uwagę na prawa i potrzeby rodzącej [10]. W badaniach własnych, ból z powodu obrażeń okolicy krocza dotyczył prawie 70% pacjentek. W wyżej przytoczonych badaniach i własnych dotyczących problemów kobiet w połogu, jednoznacznie stwierdza się nasilenie dolegliwości bólowych w okresie połogu. W związku z powyższym należy kierować się najnowszymi badaniami i przeciwdziałać rutynowemu nacięciu krocza, jednocześnie powodując zmniejszenie dolegliwości bólowych u kobiet po porodzie z powodu stosowania wymienionych praktyk. Następnym niepokojącym problemem kobiet w okresie połogu jest obniżony nastrój. W badaniach własnych problem obniżenie nastroju, dotyczy 26% kobiet. W komunikacie prasowym AOAG od 14 do 23% kobiet w ciąży ma objawy depresji w czasie ciąży [11], natomiast 5-25% kobiet ma depresję poporodową[12]. Należy wspomnieć, że w badaniach własnych kobiety były we wczesnym okresie poporodowym, przed wypisem ze szpitala, cierpiące z powodu obrażeń porodowych, pod silnym wpływem hormonów i występowanie obniżonego nastroju w związku z tym faktem, wydaje się uzasadnione. Kolejny problem dotyczy karmienia piersią. Najlepszym rozwiązaniem tych problemów jest zapobieganie ich wystąpieniu. Wczesne przystawianie dziecka do piersi z pomocą położnej, edukacja położnic dotycząca fizjologii laktacji oraz wsparcie emocjonalne i instrumentalne niezbędne w początkowym okresie. Dziecko uczy się ssać poprzez działanie i zapamiętuje, jak prawidłowo uchwycić brodawkę sutkową, podobnie jest z matką. Na początku wystarczy kilka razy poinstruować położnicę, jak powinna postępować, a następnie sama będzie powielać właściwe zachowania. Wspieranie karmienia piersią i postępowanie zgodnie z 10 krokami do udanego karmienia piersią, wpłynie na zdrowie społeczeństwa w przyszłości. Wnioski 1) Najczęstszymi problemami kobiet w połogu był ból. Najczęstszą przyczyną bólu była rana po zszyciu krocza 69,8% i inwolucja mięśnia macicy 56%. 2) W nowoczesnym pielęgniarstwie położniczym i wszechobecnej walki z bólem, priorytetem w pracy położnej w oddziale położniczym powinno być optymalne złagodzenie dolegliwości bólowych. 3) Pomoc w rozpoczęciu i utrzymaniu laktacji jest nieodzownym obowiązkiem personelu medycznego sprawującego opiekę nad matką i dzieckiem. 4) Położna powinna wspierać emocjonalnie i pomagać kobietom po porodzie w adaptacji do nowej roli życiowej, ponieważ obniżenie nastroju dotyczy 26% badanych kobiet. 5) W związku z nowymi dowodami i badaniami dotyczącymi nacięcia krocza, należy przeciwdziałać rutynowym zabiegom nacinania krocza, a tym samym zwiększać jakość życia kobiet po porodzie. 6) Podejmowanie aktywności edukacyjnej przez personel medyczny przyczyni się do sprawowania profesjonalnej opieki nad matką i dzieckiem. Piśmiennictwo [1] Pisarski T. (1991) Położnictwo i Ginekologia, Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa: 382. [2] Dudenhausen J.W., Pschyrembel W. (2009) Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. PZWL, Warszawa: 377. [3] Marianowski L., Marianowski P. (2003), Przebieg połogu fizjologicznego. [W:] Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii. Red. Łepecka-Klusek C., Czelej, Lublin: 195. [4] Krzyżanowska-Zbucka J. (2008) Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym. Fundacja Rodzić po Ludzku, Warszawa: 27. [5] Żukowska-Rubik M. (2006) Brodawki bolesne i poranione. W: Karmienie piersią. Podręcznik. Red. Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M. Warszawa, KUKP: 61. [6] Landau R., Kraft J.C., Flint L.Y. et al. (2010) An experimental paradigm for the prediction of Post-Operative Pain (PPOP). J. Vis. Exp. (35). pii: 1671. doi: 10.3791/1671. [7] Kainu J.P., Sarvela J., Tiippana E. et al. (2010) Persistent pain after caesarean section and vaginal birth: a cohort study. Int. J. Obstet. Anesth. 19(1): 4-9. Epub 2009 Sep 3. [8] Loos M.J. Scheltinga M. et al. (2008) The Pfannenstiel Incision as a Source of Chronic Pain, Obstetrics & Gynecology. 111(4): 839-846. [9] Mota R., Costa F., Amaral A. et al. (2009) Skin Adhesive Versus Subcuticular Suture for Perineal Skin Repair After Episiotomy: A Randomized Controlled Trial, Obstetrical & Gynecological Survey 64(9): 582-583. [10] Kubicka-KraszyńskaU.,OtffinowskaA,SiemińskaA, (2008) Nacięcie krocza-konieczność czy rutyna, Fundacja Rodzić po Ludzku, 2008, 9-23. [11] ACOG (2009), A Joint Report from APA and ACOG, Depression During Pregnancy: Treatment Recommendations. [12] ACOG (2010) Perinatal and Postpartum Depression a Top Priority at Annual Conference of Ob-Gyns, May 17, 2010. [13] Moczko J.A., Bręborowicz G.H., Tadeusiewicz R., Statystyka w badaniach medycznych, Springer PWN, Warszawa, 1998. [14] Greń J., Statystyka matematyczna. Modele i zadania, PWN, Warszawa, 1976. [15] Domański C., Statystyczne testy nieparametryczne, PWN, Warszawa, 1979. J Grażyna Gebuza Toruń, ul. Niesiołowskiego 2B/30 e-mail: grazyna.gebuza@cm.umk.pl The problems of women in the puerperium and their causes Introduction: The puerperium is the period 6-8 weeks after birth, when changes in women made during pregnancy and childbirth are being withdrawn. The most common problems faced by women after childbirth is pain (after the suturing of the perineum,

Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny 295 wounds after caesarean section), the pain caused by shrinking (contracting) the uterus), anxiety, fatigue, problems with breastfeeding. Aim: The aim of this study was to assess the most common problems in women after childbirth. Methods and material: The study included 100 randomly selected woman in childbirth staying in aseptic Department of Obstetrics (Aseptic Obstetrics Ward), Faculty of Obstetrics, Women's Diseases, Gynecological Oncology in University Hospital No. 2, named after Dr. J. Biziela. Participation in the survey was voluntary. The study was conducted from 1 June to 30 September 2009. Collected material was subjected to statistical analysis. Results: The most common (problem) cause in women after childbirth was sore wounds after suturing of the perineum 45.7% and involution uterine muscle 40.0%. Problems with lactation affected almost 30% of women. Depressed mood occurred in 26% of women. Conclusions: In modern obstetric nursing priority in the work of a midwife should be pain management, supporting of breastfeeding and the prevention of emotional disturbances. Key words: puerperal period, problems after the childbirth