RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 ROKU

RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 ROKU Opracował: Stanisław Wolny Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Gorzycach 2017-11-25 1

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 4 I. ORGANIZACJA LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 R 7 1. Formuła prawna funkcjonowania placówek leczenia uzależnień na terenie województwa śląskiego 7 2. Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień województwa śląskiego 8 II. WYPOSAŻENIE, WARUNKI TECHNICZNE I LOKALOWE PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO 10 1. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych 10 2. Ocena warunków lokalowych placówek terapii odwykowej oraz ich wyposażenia 11 3. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące terapii 11 III. DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 ROKU 13 1. Dostępność do ambulatoryjnego lecznictwa uzależnień 13 2. Dostępność do leczenia w dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu 14 3. Dostępność do leczenia w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu 15 4. Dostępność do leczenia w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych 16 5. Dostępność do leczenia odwykowego osób uzależnionych - dysfunkcyjnych 17 6. Wykonanie kontraktów z zakresu lecznictwa odwykowego z NFZ w 2016 r. a dostępność do leczenia uzależnień 20 7. Odpłatnie świadczenie usług z zakresu lecznictwa odwykowego 22 IV. FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2016 ROKU 23 1. Kontraktowanie świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień 23 2. Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2016 r. na lecznictwo odwykowe w województwie śląskim 23 V. PACJENCI PLACÓWEK LECZENIA UZALEŻNIEŃ WOJEWÓDZTWA ŚLASKIEGO 25 1. Liczba pacjentów uzależnionych w województwie śląskim a skuteczność leczenia 25 2. Liczba pacjentów współuzależnionych 26 3. Pozostałe grupy pacjentów leczonych w 2016 r. placówkach terapii uzależnień. 27 2

4. Populacja uzależnionych od alkoholu w 2016 ze względu na wiek 28 5. Populacje uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia przez sądy.. 29 VI. ODDZIAŁYWANIA LECZNICZE W PLACÓWKACH ODWYKOWYCH 31 1. Farmakoterapia a psychoterapia uzależnień 31 2. Programy ograniczenia picia w placówkach terapii uzależnień 32 3. Regularne rodzaje działalności leczniczej realizowane w placówkach odwykowych 33 A. Działanie lecznicze na wstępnym etapie terapii 33 B. Podstawowa działalność psychoterapeutyczna 35 C. Pozostała działalność psychoterapeutyczna w placówkach terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim 37 D. Indywidualne programy terapeutyczne 38 4. Kierowanie do grup samopomocowych AA 39 5. Kierowanie do klubów abstynenta, po ukończonej terapii odwykowej 41 VII. PERSONEL ZAKŁADÓW LECZNICTWA ODWYKOWEGO 42 1. Pracownicy lecznictwa odwykowego w województwa śląskiego 42 2. Liczba zatrudnionych wg wykształcenia w poszczególnych typach placówek 43 3. Kwalifikacje specjalne pracowników merytorycznych lecznictwa odwykowego. 45 4. Pozostali pracownicy placówek lecznictwa odwykowego 46 PROBLEMY ZGŁASZANE W 2016 R. PRZEZ PLACÓWKI LECZNICTWA VIII. ODWYKOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO 48 WYKAZ PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE IX. ŚLĄSKIM 51 3

Wypity 100% alkoholu w litrach WPROWADZENIE Spożycie alkoholu w Polsce przedstawiane jest najczęściej za pomocą wskaźnika spożycia stuprocentowego alkoholu na osobę. Zgodnie z danymi Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) spożycie 100% alkoholu, w latach 2006-2016 wykazuje nieznaczną tendencję wzrostową. W 2006r., poziom spożycia alkoholu w przeliczeniu na czysty spirytus, na jednego mieszkańca, mieścił się w granicach 8,79 l. Przez kolejne lata, do 2016r. obserwuje się wzrost spożycia napojów alkoholowych o niespełna pół litra czystego spirytusu na mieszkańca. W tym okresie, mimo pojedynczych wzrostów i spadków spożycia alkoholu, obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową spożycia alkoholu (wykres 1), aby w latach 2014-2016 ustabilizować się na poziomie 9,4 litra czystego spirytusu na mieszkańca. 9,8 9,6 Spożycie w Polsce stuprocentowego alkoholu na osobę w latach 2006-2016 9,58 9,67 9,4 9,2 9 9,21 9,06 9,02 9,25 9,16 9,4 9,41 9,37 8,8 8,79 8,6 8,4 8,2 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. 2016r. Wykres 1. Spożycie napojów alkoholowych w Polsce w latach 2006-2016 (źródło: dane PARPA) Jak wynika z danych na przestrzeni lat 2006-2016 najczęściej spożywanym alkoholem nadal jest piwo, które w przeliczeniu na czysty spirytus, stanowiło ponad połowę spożywanych napojów alkoholowych. Od 2012r. roku, kiedy to udział w spożyciu piwa był największy (59,54%) spożycie stopniowo zaczęło się obniżać, aby w 2016 roku osiągnąć 58.4% udziału w rynku sprzedanych napojów alkoholowych. Jeżeli chodzi o wyroby spirytusowe, to na przestrzeni ostatnich 10 lat, ich udział w rynku również ulegał wahaniom (wykres 2). Od 2006 roku, kiedy to wyniósł 30,7%, w późniejszych latach wykazywał nieznaczne obniżanie się, po czym ponownie wzróść do 37,27%, aby w ostatnich 3 latach ustabilizować się na poziomie nieco powyżej 32%. Jeżeli w ostatniej dekadzie rynek piwowarski oraz wyrobów spirytusowych się rozwijał, to udział wina i miodów pitnych wykazuje tendencje do zanikania. Należy 4

stwierdzić, że struktura spożywania napojów alkoholowych wyraźnie nakierowana jest na większą ekspansję przemysłu browarniczego oraz wyrobów spirytusowych a rynek konsumpcji win i miodów pitnych maleje. W porównaniu z 2006r. rynek ten zmniejszył się o 5% (wykres 2). Struktura spożycia napojów alkoholowych w procentach, w przeliczeniu na 100% alkohol, w latach 2006-2016 Wyroby spirytusowe Wino i miody Piwo 2016r. 2015r. 2014r. 2013r. 2012r. 2011r. 2010r. 2009r. 2008r. 2007r. 2006r. 34,20% 7,40% 58,40% 34,00% 8,00% 57,90% 34,10% 8,00% 57,90% 37,20% 7,20% 55,70% 32,74% 7,73% 59,54% 35,70% 8,30% 56,00% 35,50% 9,30% 55,20% 35,30% 9,30% 55,40% 35,50% 10,30% 54,20% 32,60% 11,60% 55,80% 30,70% 12,40% 56,90% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wykres 2. Struktura spożycia napojów alkoholowych w przeliczeniu na 100% spirytus w latach 2006-2016 (źródło: dane PARPA 3 ) Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia 4 w Polsce istnieje stosunkowo duża grupa osób, które w ogóle nie spożywa alkoholu. Wśród nich kobiety stanowią największą grupę (25,5% kobiet to abstynenci), natomiast wśród mężczyzn osoby, które nie piją alkoholu, stanowią ok. 10,9%. Pozostały odsetek populacji, to osoby spożywające alkohol o różnym nasileniu. Wśród znajdziemy osoby pijące towarzysko, takie które pija alkohol w sposób szkodliwy, a także uzależnione. Piwo od wielu lat pozostaje napojem najchętniej spożywanym przez dorosłych, a w ostatnich latach także przez młodzież. Utrzymywanie się spożycia piwa oraz wysoko procentowych napojów alkoholowych na wysokim poziomie, zwykle koreluje z pojawiającymi problemami u zdrowych osób. A zatem w tym kontekście należy rozpatrywać przedstawione dane statystyczne w niniejszym raporcie Podobnie jak w latach poprzednich Raport za 2016r., jest opracowaniem uwzględniającym, następujące zagadnienia: lecznictwo uzależnienia od alkoholu i innych środków psychoaktywnych, 3 http://www.parpa.pl/index.php/badania-i-informacje-statystyczne/statystyki 4 Wojciech Stefan Zgliczyński - Alkohol w Polsce http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/36ea6d746cfec2fcc1257fd2003e6cef/$file/infos_215.pdf 5

funkcjonowanie formalno-prawne i organizacyjne placówek leczenia uzależnień na terenie województwa, dostępność do lecznictwa uzależnień i jego skuteczności, rodzaje działalności placówek odwykowych i oferty terapeutyczne, finansowanie świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień, zatrudnienie specjalistycznej kadry terapeutów i lekarzy, inne zagadnienia istotne dla funkcjonowania lecznictwa uzależnień w województwie. Świadomie została zachowany układ Raportu taki jak w latach poprzednich. Ułatwi to dokonywanie ewentualnych zestawień i porównań na przestrzeni lat. Jak co roku, dane stanowiące podstawę opracowania, pochodzą z ankiet "Lecznictwo uzależnień 2016", które z początkiem 2017r. rozesłano do wszystkich placówek leczenia uzależnień w województwie śląskim z prośba o wypełnienie. Nie wszystkie jednak ankiety wróciły do WOTUW w Gorzycach. Zwrotnie otrzymano jedynie 64 wypełnionych ankiet, co stanowi 76,19% wszystkich wysłanych ankiet. Dane uzyskane z tych ankiet były podstawą analiz. W 2016 roku na terenie województwa śląskiego funkcjonowały łącznie 84 placówki leczenia uzależnień. Po raz pierwszy odnotowano istnienie hostelu dla uzależnionych od alkoholu. Tabela 1. Liczba ankiet stanowiących dane źródłowe do dalszych opracowań. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 ) Rzeczywista liczba placówek leczenia uzależnienia od alkoholu województwie śląskim Liczba placówek, które wypełniły i odesłały ankietę Odsetek placówek, z których dane stanowią podstawę do dalszych opracowań PTUA, PTU OLAZA COTUA, COTU DOTUA HOSTEL dla uzależniony ch od alkoholu OGÓŁEM 53 5 7 18 1 84 36 5 7 16 0 64 67,92% 100,00% 100,00% 88,88% 0,00% 76,19% Ponadto w Raporcie, wykorzystano również dane i opracowania własne - Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Gorzycach oraz Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 6

I. ORGANIZACJA LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 ROKU 1. Formuła prawna funkcjonowania placówek leczenia uzależnień w województwie śląskim Z danych 64 ankiet uzyskanych za 2016 rok, wynika, że na terenie województwa śląskiego blisko 40% placówek, to przedsiębiorstwa typu - spółka kapitałowa, spółka cywilna lub spółka prowadzona przez osobę fizyczną, w tym połowa z wszystkich poradni to placówki prowadzone przez osobę fizyczną, spółkę cywilną lub kapitałową, natomiast wśród oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, takich podmiotów było 20%, zaś wśród oddziałów dziennych 37,5%. Kolejną najliczniejsza grupę placówek stanowią samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (35,94% wszystkich placówek), przy czym w tej formule funkcjonuje 71,43% z wszystkich COTUA i 40% OLAZA, a także 37,50% oddziałów dziennych i 27,78% placówek ambulatoryjnych. Na mapie placówek odwykowych kolejną grupą są takie, dla których organem założycielskim jest fundacja lub stowarzyszenie. W 2016 roku takich podmiotów było 10, co stanowi 15,63% wszystkich. Prym wiodą dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu, których jest 1/4 wszystkich oddziałów dziennych. Fundacja prowadzi również jeden z oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (20% wszystkich oddziałów), natomiast dla 13.89% placówek ambulatoryjnych organem założycielskim jest stowarzyszenie lub fundacja (patrz tabela 2). Tabela 2. Status prawny placówek lecznictwa odwykowego w 2016 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) Liczba placówek Przedsiębiorcą (spółką kapitałową jednostki samorządu terytorialnego) Przedsiębiorcą innym (np. spółką kapitałową, spółką cywilną, osobą fizyczną) SP ZOZ - em Fundacją, stowarzyszeni em PTUA 36 3 18 10 5 56,25% 8,33% 50,00% 27,78% 13,89% COTUA 7 2-5 - 10,94% 28,57% - 71,43% - DOTUA 16-6 6 4 25,00% - 37,50% 37,50% 25,00% OLAZA 5 1 1 2 1 7,81% 20,00% 20,00% 40,00% 20,00% RAZEM 64 6 25 23 10 100,00% 9,38% 39,06% 35,94% 15,63 7

W spółkę kapitałową jednostek samorządu terytorialnego przekształciło się 6 podmiotów, które w swojej strukturze posiadają kilka jednostek organizacyjnych. Stanowią one 9,38% wszystkich tego typu podmiotów. Wśród nich znajdują się 3 placówki ambulatoryjne, 2 oddziały dzienne oraz jeden oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. 2. Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień województwa śląskiego W minionych latach placówki leczenia uzależnień przechodziły różne transformacje Istniały i nadal istnieją w zamyśle różnych decydentów koncepcje umiejscawiające lecznictwo uzależnień, jako odrębne placówki w oderwaniu od większych struktur organizacyjnych. Uzasadnieniem dla takiej organizacji jest zlikwidowanie konieczności dzielenia się przychodami z udzielania świadczeń z innymi komórkami organizacyjnymi. Często komórki leczenia uzależnień są tworzone w celu pozyskania dodatkowych środków na działalność bieżącą. W 2016r. na terenie województwa śląskiego funkcjonowały 3 ambulatoryjne placówki jako samodzielne jednostki odwykowe. 12 placówek wchodziło w skład większej struktury odwykowej, natomiast 21 placówek ambulatoryjnych wchodziło w skład większej struktury leczniczej. Wśród COTUA, DOTUA oraz OLAZA, nie odnotowano w 2016r. struktury, która działała by jako podmiot samodzielny odwykowy. Wśród całodobowych oddziałów terapii uzależnień 6 oddziałów (85,71% wszystkich) było częścią większej struktury leczniczej, a tylko jeden z oddziałów był częścią większej struktury odwykowej. W przypadku oddziałów dziennych - 11 (68,75% wszystkich oddziałów dziennych) wchodziło w skład większej struktury odwykowej, natomiast 5 oddziałów (31,25% wszystkich oddziałów) stanowiło część większej psychiatrycznej struktury leczniczej. Jeżeli chodzi o OLAZA, to 60% tych oddziałów funkcjonuje jako część większego zakładu odwykowego, natomiast 40%, to oddziały wchodzące skład większych struktur typu szpital psychiatryczny. 8

Szczegółowy rozkład wyników przedstawia wykres 3. Placówki województwa ślaskiego stanowią samodzielny odwykowy część odwykowego częścią innej, większej struktury leczniczej 100% 80% 21 5 2 60% 6 40% 20% 0% 12 3 1 0 PTUA COTUA DOTUA OLAZA 11 0 3 0 wykres 3. Struktura organizacyjna placówki lecznictwa uzależnień w 2016 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) 9

liczba placówek komputer ksero telewizor dvd/video rzutnik internet kamera / dyktafon brak odp. II. WYPOSAŻENIE, WARUNKI TECHNICZNE I LOKALOWE PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO 1. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych Przy realizacji programów terapeutycznych w lecznictwie uzależnień, niezależnie od rodzaju placówki standard wymaga, aby placówka dysponowała kserokopiarką lub dostępem do niej, dostępem do internetu, kamery/dyktafonu, rzutnika oraz sprzęt audio-video. To podstawowe instrumentarium, które jest niezbędne do prowadzenia zajęć terapeutycznych z osobami uzależnionymi. Dane ankietowe za 2016 r. wskazują, że większość placówek dysponuje takim sprzętem. Należy także stwierdzić, że w porównaniu z poprzednimi latami wyposażenie jest coraz lepsze. To że niektóre jednostki nie wykazały posiadania na swoim wyposażeniu tego rodzaju sprzętu, nie oznacza, że nie maja do niego dostępu. Jeżeli dobrze zanalizować dane w tabeli 4 można zauważyć, że nieliczne placówki szczególnie ambulatoryjne nie dysponują niektórymi w wymienionych sprzętów, co wydaje się trudne do wytłumaczenia. Szczegółowe wyposażenie w sprzęt techniczny z podziałem na poszczególne typy placówek przedstawia tabela 4. Tabela 3. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych w 2016 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) PTUA 36 35 35 32 32 15 33 12 0 56,25 % 97,2% 97,2% 88,8% 88,8% 41,6% 91,6% 33,3% 0,00% COTUA 7 7 7 7 7 5 6 1 0 10,9% 100,00% 100,00% 100,0% 100,00% 71,4% 85,7% 14,2% 0,00% DOTUA 16 16 16 15 14 8 16 8 0 25,0% 100,00% 100,00% 93,7% 87,5% 50,0% 100,00% 50,0% 0,00% OLAZA 5 4 3 3 3 2 3 1 1 7,81% 80,0% 60,0% 60,0% 60,0% 40,0% 60,0% 20,0% 20,0% RAZEM 64 62 61 57 56 30 58 22 1 100,00% 96,8% 95,3% 89,0% 87,5% 46,8% 90,6% 34,3 % 1,56% 10

2. Ocena warunków lokalowych placówek odwykowych. W 2016r. kierownicy placówek, którymi kierują lepiej oceniają warunków lokalowe w porównaniu z ocenami poprzednich lat. 90,63% kierowników stwierdza, że warunki lokalowe ich placówek są wystarczające i bardzo dobre. Najwięcej, bo 4 kierowników poradni leczenia uzależnień (11,11% spośród placówek ambulatoryjnych) jest niezadowolona z warunków lokalowych i ocenia je na poziomie niewystarczającym. Taka sama ocena jest wystawiona przez kierownika jednego z oddziałów całodobowych. Z tabeli 4 wynika również, że jeden z oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych nie udzielił na to pytanie odpowiedzi. Przy pięciu tego typu oddziałach funkcjonujących w województwie śląskim, brak w jednym przypadku jednoznacznej deklaracji może świadczyć o tym, że albo warunki są niewystarczające, albo bardzo złe. Tabela 4. Ocena kierowników placówek odwykowych ich warunków lokalowych. liczba placówek bardzo dobre wystarczające niewystarczające bardzo złe brak odp. PTUA 36 11 21 4 - - 56,25% 30,56% 58,33% 11,11% - COTUA 7-6 1 - - 10,94% - 85,71% 14,29% - - DOTUA 16 7 9 - - - 25,00% 43,75% 56,25% - - - OLAZA 5-4 - - 1 7,81% - 80,00% - - 20,00% RAZEM 64 18 40 5-1 100,00% 28,13% 62,50% 7,81% - 1,56% (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) 3. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęt służące terapii W ankiecie zapytano również kierowników o subiektywną ocenę wyposażenia ich placówek w niezbędne meble i sprzęt służący terapii. Podobnie jak w latach ubiegłych, oceny te były pozytywne. 96,88% kierowników oceniło wyposażenie na poziomie bardzo dobrym i wystarczającym. Wyposażenie w jednym z całodobowych oddziałów terapii uzależnień zostało ocenione na poziomie niewystarczającym. 11

jeden z oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych nie dokonał oceny. Wydaje się, że w kontekście danych z tabeli - wyposażenie techniczne placówek odwykowych - kierownicy nie chcieli wprost powiedzieć, że wyposażenie jest niewystarczające dlatego nie udzielono odpowiedzi. Szczegółowe dane dotyczące wyposażenia w meble i sprzęty służące realizacji zadań w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela 5. Tabela 5. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji terapii. PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM liczba bardzo wystarczające niewystarczające bardzo brak odp. placówek dobre złe 36 14 22 - - - 56,25% 38,89% 61,11% - - - 7-6 1 - - 10,94% - 85,71% 14,29% - - 16 8 8 - - - 25,00% 50,00% 50,00% - - - 5-4 - - 1 7,81% - 80,00% - - 20,00% 64 22 40 1-1 100,00% 34,38% 62,50% 1,56% - 1,56% (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) 12

III. DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2016 ROKU 1. Dostępność do ambulatoryjnego lecznictwa uzależnienia od alkoholu Dostępność do ambulatoryjnego lecznictwa odwykowego mierzona liczbą poradni leczenia uzależnień na terenie województwa śląskiego wskazuje, że w 2016 r. utrzymuję się na tym samym, poziomie co rok wcześniej. Na terenie województwa działały 53 placówki ambulatoryjne, z których tylko 48 posiadało kontakt z NFZ. Pozostałe działały w oparciu o finansowanie świadczeń zdrowotnych przez gminy, inne placówki finansowały świadczenia ze środków własnych - pozyskiwane przez stowarzyszenia, czy fundacje. Wynika to z braków ogłaszania przez NFZ nowych konkursów. Te placówki, które miały przed kilku laty zawarte kontrakty, dzisiaj działają na zasadzie aneksowania już istniejących umów. Dostępność do leczenia ambulatoryjnego może być rozumiana w kategoriach średniego czasu oczekiwania na przyjęcie. Niestety ta kategoria dzieli się na pacjentów tzw. dobrowolnych oraz pacjentów zobowiązanych do leczenia przez sądy. Czas oczekiwania z podziałem na rodzaj pacjentów zdecydowanie się różni na niekorzyść pacjentów zobowiązanych. Dane uzyskane w ankietach wskazują, że: do 27 placówek (75% wszystkich placówek ambulatoryjnych) pacjenci dobrowolni są przyjmowani w zasadzie na bieżąco, lub czas oczekiwania na przyjęcie wynosi do tygodnia czasu; do 5 placówek, termin oczekiwania na przyjęcie mieści się w przedziale od 2 4 tygodni. Jeżeli zaś chodzi o pacjentów zobowiązanych do leczenia przez sądy, to podobnie jak w przypadku pacjentów dobrowolnych, w większości (26 placówek) oczekiwanie na przy na przyjęcie odbywa się na bieżąco lub najwyżej do tygodnia czasu. W przypadku 4 placówek na przyjęcia do leczenia należy oczekiwać do 2 tygodni. W jednej z poradni kolejka do przyjęcia jest wydłużona do 3 tygodni a także w jednej oczekiwanie w kolejce na przyjęcie trwa 4 tygodnie. Istnieje również jedna poradnia, która pacjentom zobowiązanym do leczenia przez sąd, nie wiedzieć dlaczego, każe czekać nawet 24 tygodnie. W związku z powyższym niepokoi fakt, że przy powszechnej wiedzy, że osoba uzależniona nie powinna czekać na przyjęcie gdy zdecyduje się na leczenie, nadal w 2016 r., funkcjonują placówki ambulatoryjne, które każą pacjentom czekać na 13

przyjęcie więcej niż trzy tygodnie, a w przypadku uzależnionych zobowiązanych nawet do pół roku. Szczegółowe dane zawiera tabela 6. Tabela 6 Czas oczekiwania na leczenie ambulatoryjne uzależnionych z podziałem na pacjentów dobrowolnych oraz zobowiązanych do leczenia przez sądy w 2016r. DOBROWOLNI ZOBOWIĄZANI Liczba tygodni Liczba placówek % placówek Liczba placówek % placówek bd 4 11,11% 3 8,33% 0 15 41,67% 16 44,44% 1 12 33,33% 10 27,78% 2 3 8,33% 4 11,11% 3 1 2,78% 1 2,78% 4 1 2,78% 1 2,78% 24 0 0,00% 1 2,78% śr. 0,8 36 100,00% - - śr. 1,5 - - 36 100,00% (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2016 ) 2. Dostępność do leczenia w dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu Analiza danych dotyczących czasu oczekiwania na przyjęcie do dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu wskazuje, że pacjenci dobrowolni do ponad 60% placówek dziennych przyjmowani są na bieżąco, do nieco ponad 30% czas oczekiwania będzie się wahał do tygodnia czasu, natomiast do jednej placówki (6,25% wszystkich) na przyjęcie należy oczekiwać do 2 tygodni (patrz tabela 7). Tabela 7. Czas oczekiwania na leczenie w dziennych oddziałach leczenia uzależnień z podziałem na pacjentów dobrowolnych oraz zobowiązanych do leczenia przez sądy w 2016r. Liczba tygodni ZOBOWIĄZANI DOBROWOLNI Liczba placówek % placówek Liczba placówek % placówek bd 1 6,25% - - 0 9 56,25% 10 62,50% 1 4 25,00% 5 31,25% 2 - - 1 6,25% 4 1 6,25% - - 5 1 6,25% - - śr. 0,4 - - 16 100,00% śr. 0,9 16 100,00% - - (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2016 ) 14

Jeżeli chodzi o czas oczekiwania na przyjęcie pacjentów zobowiązanych do niektórych dziennych oddziałów, to podobnie jak w lecznictwie ambulatoryjnym, czas się wydłuża się. Ponad połowa placówek dziennych (56,25%) przyjmuje na bieżąco pacjentów z postanowieniem sądowym do leczenia, do 1/4 placówek czas oczekiwania wynosi 1 tydzień, natomiast do 1 placówki, czas oczekiwania wynosi 4 tygodnie, a także do 1 placówki na przyjęcie do leczenia osoba zobowiązana musi czekać nawet 5 tygodni. 3. Dostępność do leczenia w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu Podobnie jak w poprzednich typach placówek, dostępność do leczenia w całodobowych oddziałach leczenia uzależnień można rozpatrywać w kategorii czasu oczekiwania na przyjęcie. I tak biorąc pod uwagę pacjentów dobrowolnych czas oczekiwania jest różny w każdym z 7 całodobowych oddziałów. W zasadzie na bieżąco, tzn. przyjęcie pacjenta w dniu zgłoszenia realizuje jedynie jeden z całodobowych oddziałów. Każdy następny oddział wydłuża przyjęcie o jeden tydzień. Przy czym jeden z oddziałów każe czekać na przyjęcie nawet 10 tygodni. Natomiast w przypadku pacjentów zobowiązanych, czas oczekiwania na przyjęcie do całodobowego oddziału terapii uzależnień: 2 oddziały całodobowe przyjmują pacjentów na bieżąco, ale spotkamy takie oddziały, które każą pacjentom czekać na przyjęcie ok. miesiąca czasu (1 placówka). Wśród całodobowych oddziałów jeden wyznacza terminy przyjęcia, natomiast 2 oddziały wyznaczają terminy przyjęć dla zobowiązanych odległe nawet o 1,5 roku (patrz tabela 8). Tabela 8. Czas oczekiwania na leczenie w całodobowych oddziałach terapii uzależnień z podziałem na pacjentów dobrowolnych oraz zobowiązanych do leczenia przez sądy w 2016r. Liczba tygodni DOBROWOLNI 15 ZOBOWIĄZANI Liczba placówek % placówek Liczba placówek % placówek bd 1 14,29% 1 14,29% 0 1 14,29% 2 28,57% 1 1 14,29% - - 3 1 14,29% - - 4 1 14,29% 1 14,29% 5 1 14,29% - - 10 1 14,29% - - 17 - - 1 14,29% 78 - - 2 28,57% śr. 3,8 7 100,00% - - śr. 29,5 - - 7 100,00% (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2016 )

Szukając wytłumaczenia takiego stanu rzeczy należy przyjąć, że może to wynikać z realizacji zapisów ustawowych dotyczących proporcji przyjęć pacjentów dobrowolnych w stosunku do zobowiązanych przez sąd do leczenia. Art. 26 ustawy o wychowaniu w trzeźwości mówi o tym wprost, że pacjentów zobowiązanych należy przyjmować do leczenia poza kolejnością do wykorzystania limitu miejsc stanowiących 20% ogółu miejsc przeznaczonych do leczenia odwykowego w podmiocie leczniczym. Analizując dostępność, nie sposób pominąć oczekiwane wskaźniki dotyczące liczby łóżek na 10 tyś./mieszkańców. W 2016 r. w stosunku do roku poprzedniego w województwie śląskim wskaźniki te utrzymują się na tym samym poziomie. Dla porządku: w całodobowych oddziałach terapii uzależnień nadal funkcjonuje 388 łóżek całodobowych, a wskaźnik ilości łóżek na 10 tyś mieszkańców w województwie wyniósł 0,85 łóżka, przy oczekiwanym w 1.22 łóżka na 10 tyś. mieszkańców. A więc w 2016 r. liczba łóżek w lecznictwie stacjonarnym terapii uzależnienia od alkoholu jest nadal niższa od oczekiwanej. 4. Dostępność do leczenia w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Najmniej wiarygodne dane dotyczą oczekiwania na leczenie w oddziałach alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Jest to spowodowane tym, że 40% placówek dla tzw. pacjentów dobrowolnych oraz 60% dla pacjentów zobowiązanych do leczenia, nie odpowiedziało na pytanie dotyczące czasu oczekiwania na przyjęcie. Pozostałe placówki zarówno w jednej jaki drugiej kategorii wykazały, że pacjentów do odtrucia przyjmują na bieżąco. Szczegółowe dane przedstawia tabela 9. Tabela 9. Czas oczekiwania na leczenie w Oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych z podziałem na pacjentów dobrowolnych oraz zobowiązanych do leczenia przez sądy w 2016r. DOBROWOLNI ZOBOWIĄZANI liczba tygodni Liczba placówek % placówek Liczba placówek % placówek bd 2 40,00% 3 60,00% 0 3 60,00% 2 40,00% 0 5 100,00% 5 100,00% (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2016 ) 16

Dla oceny dostępności do leczenia w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych /detoksykacji kluczową rolę odgrywa również liczba łóżek na terenie województwa. Na trenie województwa śląskiego w 2016 r. odnotowano 110 statutowych łóżek prowadzonych przez 5 stacjonarnych oddziałów. To oznacza, że wskaźnik dostępności jest zachowany na poziomie przedniego roku i wynosi 0,23 łóżka/10 tys. mieszkańców. Jest nawet nieco wyższy od oczekiwanego w Śląskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2013-2020. Liczba łóżek w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych przedstawiona została na wykresie 4. Liczba łóżek w OLAZA na terenie województwa ślaskiego w 2016r. (łączna liczba łóżek 139) SP ZOZ Szpital Psychiatryczny w Toszku; 25 Wojew ódzki Ośrodek Lecznictw a Odw ykow ego i Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Gorzycach; 35 NZOZ Ośrodek Terapii Uzależnień Parzymiechach Sp. z o. o. w ; 25 NZOZ Ośrodek Terapii Uzależnień w Parzymiechach filia Częstochow a ; 16 NZOZ Śląska Fundacja Błękitny Krzyż, Bielsko Biała ; 9 Wykres 4. Liczba łóżek w poszczególnych OLAZA w województwie śląskim w 2016r. (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2016 ) 5. Dostępność do leczenia odwykowego osób uzależnionych - dysfunkcyjnych Osoby uzależnione niepełnosprawne zarówno z deficytami fizycznymi jak i psychicznymi również maja prawo do leczenia. Są to osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z defektami narządów ruchu - poruszający się na wózku inwalidzkim. Dla placówek leczenia uzależnień pacjenci tego typu stanowią nie lada wyzwanie ze względu na trudnościach w komunikowaniu się. Terapeuci niestety nie posiadają umiejętności porozumiewania się z osobami głuchymi za pomocą języka migowego lub miganego oraz z osobami niewidomymi za pomocą alfabetu Braille a. W przypadku osób niewidomych podobnie jak w latach ubiegłych ok. połowa placówek podejmuje próby leczenia w programie terapii uzależnień. Najmniej, bo tylko 14,29% całodobowych oddziałów terapii uzaleznien deklarowało przyjmowanie 17

pacjentów niewidomych do leczenia. Jeżeli osoby uzależnione niedosłyszące mogą w większości placówek uzyskać pomoc terapeutyczną, to osobami uzależnionymi głuchymi jest wyraźny problem. W 2016 roku osoby głuche mogły uzyskać pomoc tylko w 6 placówkach terapeutycznych. Pod tym względem nic nie zmienia się od kilku lat. Można więc stwierdzić, że dostępność do leczenia osób głuchych jest ograniczona a ograniczenie wynika z braku umiejętności posługiwania się terapeutów uzależnień językiem migowym. W przypadku pacjentów uzależnionych posiadających niesprawność narządów ruchu, poruszających się na wózkach inwalidzkich sytuacja jest bardziej optymistyczna. Tylko 12 na 64 placówki (18,75%) jednoznacznie deklaruje, że nie przyjmuje do leczenia pacjentów z deficytami ruchu. Trudno zrozumieć takie stanowisko zarządzających tymi placówkami, gdyż zgodnie z przepisami wszystkie placówki lecznicze powinny mieć obiekty dostosowane do możliwości poruszania się pacjentów na wózkach inwalidzkich. A może to wcale nie chodzi o tą przeszkodę w przyjęciu na leczenie osób o niepełnosprawności fizycznej? Szczegółowy rozkład wyników wobec tej grupy pacjentów przedstawia tabela 10. Tabela 10. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób uzależnionych dysfunkcyjnych. (źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 ). PTUAiW COTUA DOTUA OLAZA RAZEM TAK osoby niewidome Osoby głuche osoby niedosłyszące NIE Brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich brak TAK NIE odp. 17 17 5,56% 4 26 6 31 3 2 29 4 3 47,22% 47,22% 11,11% 72,22% 16,67% 86,11% 8,33% 5,56% 80,56% 11,11% 8,33% 1 6-1 5 1 7 - - 4 3-14,29% 85,71% 14,29% 71,43%14,29% 100,00% - - 57,14% 42,86% - 8 8-1 13 2 15 1-12 4-50,00% 50,00% 6,25% 81,25% 12,50% 93,75% 6,25% - 75,00% 25,00% - 3 2-3 2-5 - - 4 1-60,00% 40,00% 2 60,00% 40,00% - 100,00% - - 80,00% 20,00% - 29 33 3,13% 9 46 9 58 4 2 49 12 3 45,31% 51,56% 5,56% 14,06% 71,88%14,06% 90,63% 6,25% 3,13% 76,56% 18,75% 4,69% Wśród pacjentów uzależnionych zdarzają się także osoby, które nie potrafią czytać i pisać. Jako że terapia uzależnień jest oparta w dużej mierze na umiejętnościach czytania i pisania, brak tych umiejętności stanowi dla pacjentów poważne utrudnienie. Placówki leczenia uzależnień jakoś sobie z tym radzą. Ponad 18

8% placówek przyjmuje i realizuje programy terapeutyczne dla pacjentów, które nie posiadają sprawności pisania. Podobny odsetek placówek zajmuje się pacjentami nie potrafiącymi czytać. Leczenie osób uzależnionych od alkoholu jest ustawowo bezpłatne. A więc osoby, które są bezdomne, często bez środków do życia, prawie do wszystkich rodzajów placówek bez żadnych przeszkód przyjmowani są do leczenia odwykowego. Nie wiedzieć dlaczego - 2, a może 3 placówki, doliczając w jednym przypadku brak odpowiedzi, zadeklarowały nie przyjmowanie tego typu pacjentów do leczenia. Szczegółowe dane dotyczące rozkładu danych w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela 11. Tabela 11. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób uzależnionych - dysfunkcyjnych (Źródło: ( ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 NIEPISZĄCE NIECZYTAJĄCE BEZDOMNE PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM TAK NIE brak brak TAK NIE odp. odp. TAK NIE brak odp. 32 2 2 31 3 2 35 1 88,89% 5,56% 5,56% 86,11% 8,33% 5,56% 97,22% 2,78% - 5 2-5 2-7 - - 71,43% 28,57% - 71,43% 28,57% - 100,00% - - 15 1-15 1-15 1-93,75% 6,25% - 93,75% 6,25% - 93,75% 6,25% - 4-1 4-1 4-1 80,00% - 20,00% 80,00% - 20,00% 80,00% - 20,00% 56 5 3 55 6 3 61 2 1 87,50% 7,81% 4,69% 85,94% 9,38% 4,69% 95,31% 3,13% 1,56% Pacjenci uzależnieni niejednokrotnie mają rozpoznane inne schorzenia niż uzależnienie. W tym przypadku należy ustalić, które ze schorzeń należy leczyć w pierwszej kolejności. Decyzję podejmuje zawsze lekarz po badaniu. Jeżeli w trakcie badania zostanie stwierdzone dodatkowe schorzenie wymagające leczenia w pierwszej kolejności, pacjent zostaje przekierowany do odpowiedniego leczenia specjalistycznego w pierwszej kolejności. Natomiast przyjęcie do programu terapii uzależnień powinno nastąpić w sytuacji, kiedy leczenie specjalistyczne zostało zakończone, lub nie wymaga bieżącego nadzoru medycznego. Do grupy takich osób należą: rozpoznania podwójnej diagnozy (osoby chore psychicznie i uzależnione od alkoholu), uzależnione i przewlekle chore somatycznie - poruszające się samodzielnie, uzależnione oraz będący nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne). 19

Dane dotyczące przyjęć do leczenia pacjentów z takimi rozpoznaniami wskazują, że zdecydowana większość placówek (87,50%) przyjmuje do programu pacjentów z podwójna diagnozą, 89,06% placówek przyjmuje pacjentów przewlekle chorych somatycznie - poruszających się samodzielnie, oraz 84,38% placówek przyjmuje pacjentów będących jednocześnie uzależnionymi i nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne). Szczegółowy rozkład danych w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela 12. Tabela 12. Udział placówek terapii uzależnień w leczeniu uzależnienia i innych schorzeń. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 ) z tzw. "podwójną diagnozą" (alkohol + zaburzenia psychiczne) przewlekle chore somatycznie, poruszające się samodzielnie będące nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne) TAK NIE Brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM 31 3 2 33 2 1 30 2 4 86,11% 8,33% 5,56% 91,67% 5,56% 2,78% 83,33% 5,56% 11,11% 5 2 6 1-6 1-71,43% 28,57% - 85,71% 14,29% - 85,71% 14,29% - 14 2-14 2-14 1 1 87,50% 12,50% - 87,50% 12,50% - 87,50% 6,25% 6,25% 5 - - 4 1 4-1 100,00% - - 80,00% 20,00% 80,00% - 20,00% 55 7 2 57 5 2 54 4 6 85,94% 10,94% 3,13% 89,06% 7,81% 3,13% 84,38% 6,25% 9,38% 6. Wykonanie kontraktów z NFZ przez placówki lecznictwa odwykowego w 2016 r., a dostępność do leczenia uzależnień. 2016 r. był kolejnym rokiem, w którym NFZ aneksem przedłużał umowy na świadczenie usług medycznych. NFZ zwykle dostosowuje plany rzeczowo-finansowe do wykonania planu w poprzednim roku. Dlatego poziom wykonania kontraktu w danym roku może również świadczyć o dostępności do lecznictwa odwykowego. Analiza danych za 2016 r. wykazana na wykresie 5 wskazuje, że: ok. 57% COTUA, połowa DOTUA oraz 60% OLAZA w 2016 r. wykonało kontrakt w 100%. Natomiast w przypadku placówek ambulatoryjnych kontrakt w całości 20

wykonało mniej niż połowa placówek (44,44%). W 2016 r. nadwykonania wykazało: 30,56% placówek ambulatoryjnych, 14,25% COTUA, 12,5% DOTUA oraz 20% OLAZA. W takiej sytuacji placówki zwracały się do płatnika o ich wypłacenie. Wśród placówek odwykowych odnotowano i takie, które mimo przyznanych limitów w planach rzeczowo - finansowych ich nie wykonały. Może to wskazywać na mały potencjał rozwojowy tychże placówek, lub też ubogą ofertę terapeutyczną. Należą do nich: nieco ponad 11% placówek ambulatoryjnych, 28,57% całodobowych oddziałów, 25% oddziałów dziennych i 20% oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Dane dotyczące wykonania kontraktów wskazują, że w niektórych placówkach nadal istnieją niewykorzystane możliwości przyjęć. Wykonanie kontraktu z NFZ w 2016% wg typów placówek PTUA COTUA DOTUA OLAZA brak danych 13,89% 0,00% 12,50% 0,00% >100% 30,56% 14,25% 12,50% 20,00% 100% 44,44% 57,14% 50,00% 60,00% <100% 11,11% 28,57% 25,00% 20,00% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wykres 5 Wykonanie kontraktu w 2016 r. poszczególnych typach placówek leczenia uzależnień (Źródło: ankieta Lecznictwo uzależnień 2016 ) 21

7. Odpłatnie świadczenia z zakresu lecznictwa odwykowego W 2016r. nadal rozwija się rynek pobierania opłat za udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresie lecznictwa uzależnień. Podobnie jak w minionych latach prym w tym względzie wiodą niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Taką możliwość wykorzystują placówki w przypadkach gdy: świadczenia nie są kontraktowane przez NFZ, pacjent nie posiada obywatelstwa polskiego, ani karty ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ), udzielane są ponadstandardowe świadczenia w zakresie warunków lokalowych, czy wyżywienia. Dane za 2016 r. wskazują, że opłaty w tych przypadkach były pobierane w 40% oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, 18,79% całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu, 14,29% dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu oraz 13,89% poradni terapii uzależnienia i współuzależnienia. Pobieranie opłat za leczenie od pacjentów w placówkach leczenia uzależnień w 2016r. TAK NIE Brak odp 100,00% 2,78% 0 0,00% 20,00% 80,00% 60,00% 83,33% 85,71% 81,25% 40,00% 40,00% 20,00% 0,00% 40,00% 13,89% 14,29% 18,75% PTUA COTUA DOTUA OLAZA Wykres 6. Pobieranie opłat za świadczenia z zakresu leczenia uzależnień przez placówki odwykowe województwa śląskiego (Źródło: ankieta Lecznictwo uzależnień 2016 ). 22

V. FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2016 ROKU 1. Kontraktowanie świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień W 2016 roku po raz kolejny świadczenia zdrowotne w zakresie opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień były przez NFZ aneksowane. Fundusz niejednokrotnie zwiększał limity poszczególnych świadczeń, najmniej o wartości nadwykonań. Ceny jednostkowego punktu były utrzymane na poziomie roku poprzedniego przy zachowaniu tych samych wag. W lecznictwie ambulatoryjnym zastał zachowany na poziomie 9,00 zł, w lecznictwie stacjonarnym 10,00 zł. Natomiast w oddziałach dziennych, średnia wartość punktu jednostkowego wynosiła 8,40 zł. 2. Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2016r. w województwie śląskim na lecznictwo odwykowe Niestety na podstawie danych ankietowych trudno ustalić całościową kwotę jaka została przeznaczona na lecznictwo odwykowe w 2016 r. Dane te nie są miarodajne. Taki stan rzeczy wynika z faktu, iż na 84 funkcjonujące w województwie śląskim nie odpowiedziało na ankietę ok. 23% wszystkich placówek. Ponadto 19 placówek (prawie 30% ogółu placówek, które wypełniły ankietę) nie ujawniło kwoty przychodów z NFZ, zasłaniając się tajemnicą handlową. Niestety tłumaczenia, że w tym przypadku chodzi o środki publiczne i tajemnica handlowa nie na tu zastosowania - nie skutkowały. Dla lepszego oglądu w poniższej tabeli pokazujemy jedynie zależności dotyczące kwot przeznaczanych na leczenie uzależnień dla nieco większej niż połowy placówek. 2016 śląskie NFZ kwota i % z kraju liczba placówek brak danych liczba i % placówek 29 932 125,38 19 64 8,23% 29,69% Nieco inaczej wygląda sprawa pozyskiwania środków finansowych ze strony samorządów: Samorządu Województwa Śląskiego oraz samorządów lokalnych. Należy zauważyć, że podana w ankietach wysokość dofinansowania też może być inna niż w rzeczywistości. Kwoty mogą nie odpowiadać stanowi faktycznemu z tych samych powodów, o których mowa wyżej. Ponadto wydaje się, że niektóre placówki 23

leczenia uzależnień niezbyt chętnie ujawniają dodatkowe dochody ze strony samorządów. I tak na 64 placówki leczenia uzależnień, które wypełniły ankietę - 2 zadeklarowały otrzymanie dotacji z Samorządu Województwa Śląskiego, na łączną kwotę 300.000,00 zł. Dotację z gmin, na łączną kwotę 795.717,00 zł. otrzymało 12 placówek (18,75% wszystkich). Łącznie dofinansowanie placówek leczenia uzależnień ze strony samorządów w 2016r. wyniosło 1.095.717,00 zł. Patrz tabela 13. Tabela nr 13. Wysokość dofinansowania placówek leczenia uzależnień ze strony samorządów województwa śląskiego w 2016r. (Źródło: ankieta Lecznictwo uzależnień 2016 ). TAK NIE brak odp. a) wojewódzkich liczba i % z ankiet liczba i % z ankiet liczba i % z ankiet Kwota i % z kraju 2 27 35 300 000,00 zł 3,13% 42,19% 54,69% 5,35% b) gminnych OGÓLEM liczba ankiet 64 12 21 31 795 717,00 zł 18,75% 32,81% 48,44% 6,15% 1 095 717,00 zł 5,91% 24

V. PACJENCI PLACÓWEK LECZENIA UZALEŻNIEŃ WOJEWÓDZTWA ŚLASKIEGO W 2016 ROKU 1. Liczba pacjentów uzależnionych leczonych w województwie śląskim a skuteczność leczenia W placówkach odwykowych województwa śląskiego w 2016 r. leczono 23.882 pacjentów, z czego 5.458 osób to kobiety. W porównaniu z rokiem 2015 liczba uzależnionych mających założona historię choroby nieznacznie wzrosła (o 392 pacjentów), natomiast liczba uzależnionych kobiet nieznacznie zmalała (55 pacjentek). Jeżeli chodzi o pacjentów zarejestrowanych po raz pierwszy, we wszystkich w placówkach leczenia uzależnień, to stanowią oni 41,09% wszystkich zarejestrowanych. Odsetek kobiet zarejestrowanych pierwszy raz w 2016 r. wynosił 43,22% wszystkich zarejestrowanych kobiet. A wiec jest większy od odsetka wszystkich zarejestrowanych pacjentów. Z liczby wszystkich pacjentów, którzy byli zarejestrowani w 2016 r. w placówkach leczenia uzależnień, nieco ponad 45% mężczyzn i kobiet zostało włączonych do podstawowego programu terapii. Program ten ukończyło nieco ponad 61% wszystkich pacjentów. Przy czym należy zauważyć, że wśród zakwalifikowanych i przyjętych do terapii kobiet, ukończyło ją 54,89%. Z zarejestrowanych pacjentów 8,58% zostało zakwalifikowanych do ponadpodstawowego programu terapeutycznego, z czego ukończyło go jedynie 3,76%, zaś w przypadku kobiet program ponadpodstawowy ukończyło 4,73% wszystkich zarejestrowanych kobiet. Oznacza to, że kobiety chętniej niż mężczyźni uczestniczą w terapii ponadpodstawowej. Jak co roku obserwujemy, że skuteczność leczenia wyrażająca się w liczbie pacjentów, którzy ukończyli podstawową terapię w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu jest wyższa, niż w pozostałych typach placówek. Ponadto wśród pacjentów zakwalifikowanych do podstawowego programu, terapię kończyło 86,3% wszystkich zakwalifikowanych. W poradniach terapii uzależnień program terapii podstawowej dla uzależnionych kończy 61,53% zakwalifikowanych, w tym 52,5% zakwalifikowanych kobiet. W 2016 r. w oddziale dziennym podstawowy program terapeutyczny ukończyło 54,69% z pacjentów przyjętych do programu oraz 73,87% kobiet z zakwalifikowanych do programu. 25

Tabela 14. Liczba pacjentów uzależnionych oraz procentowy wskaźniki skuteczności terapii uzależnień w 2016 r. w województwie śląskim.(źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) 2015r. a) uzależnieni zarejestrowani tj. mający założoną historię choroby ogółem: ogółe m PTUA 15128 3924 b) uzależnieni, którzy zgłosili się pierwszorazowo: c) uzależnieni, którzy weszli do podstawowego programu leczenia: d) uzależnieni po ukończonym programie podstawowym: e) uzależnieni, którzy weszli do ponadpodstawoweg o programu leczenia: f) uzależnieni po ukończonym programie ponadpodstawow y: kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółe kobiet ogółe kobiet 6134 1532 6070 1448 3735 761 908 m 499 y 878 m y 254 40,55% 39,04% 40,12% 36,9% 61,53% 52,5% 12,6% 12,7% 5,80% 6,47% 31,4% 4,46% 46,0% 50,9% 51,0% 65,5% COTUA 3148 693 DOTUA 1589 394 OLAZA 4017 447 RAZEM 23882 5458 1349 389 2357 541 2034 314 - - - - 42,85% 56,13% 74,87% 78,07% 86,3% 58,0% - - - - - - - - - - 691 207 1481 375 810 277 141 33 21 4 43,49% 52,54% 93,20% 95,18% 54,69% 73,87% 8,87% 8,38% 1,32% 1,02% 9,52% 8,80% 14,8% 12,1% 17,41% 11,91% 1639 231 856 99 - - - - - - 40,80% 51,68% 21,31% 22,15% - - - - - - - - - - - - 9813 2359 10764 2463 579 352 2049 532 899 258 41,09% 43,22% 45,07% 45,13% 61,12% 54,89% 8,58% 9,75% 3,76% 4,73% b : a c : a d : c e ; a f ; a 19,04% 21,60% 43,88% 48,50% e : c 31,14% 39,35% e : d f : e 2. Liczba pacjentów współuzależnionych Program terapii dla współuzależnionych jest zazwyczaj realizowany w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego. Tam członkowie rodzin osób uzależnionych mają możliwość korekty zaburzeń i zachowań w programach: edukacyjnych, podstawowym oraz ponadpodstawowym dla współuzależnionych. W przypadku osób współuzależnionych najliczniejszą grupę stanowią kobiety. W 2016 r. na ogólną liczbę wszystkich zarejestrowanych współuzależnionych (4169 pacjentów), 3663 pacjentów to kobiety - nieco ponad połowa z wszystkich zarejestrowanych (51,07%) to pacjenci, którzy w 2016 r. pierwszy raz zgłosili się do poradni. Ta sama zależność zachodzi w przypadku kobiet. Nieco ponad połowa pacjentek (50,64%) została zarejestrowana w 2016 r. po raz pierwszy. Analiza danych dotyczących realizacji programu podstawowego wskazuje, że z ogólnej liczby pacjentów 40,90% zostało włączonych do programu podstawowego dla współuzależnionych, natomiast ukończyło go jedynie 24,15%. 26

W przypadku kobiet ta zależność przebiegała następująco: z ogólnej liczby kobiet 35,38% weszło do programu podstawowego, który w konsekwencji ukończyła niespełna jedna piąta (19,27%). Szczegółowy rozkład danych dotyczący pacjentów współuzależnionych objętych opieką w ramach lecznictwa odwykowego, a wykazany w ankietach: "lecznictwo uzależnień 2016, przedstawia tabela 15. Tabela nr 15. Liczba pacjentów współuzależnionych oraz procentowy wskaźniki skuteczności terapii w placówkach leczenia uzaleznien województwa śląskiego w 2016 r.. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2016 ) 2016 h) i) j) g) liczba liczba współuzależnieni współuzależnieni wspóluzależnionych, współuzależnionych po ukończonym zarejestrowani którzy zgłosili się, którzy weszli do programie ogółem pierwszorazowo programu leczenia podstawowym: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 4169 3663 2129 1855 1705 1296 1007 706 51,07% 50,64% 40,90% 35,38% 24,15% 19,27% h : g i : g j : g 59,06% 54,48% j : i 3. Pozostałe grupy pacjentów leczonych w 2016 r. placówkach terapii uzależnień. W 2016r. w placówkach leczenia uzależnień odnotowano również grupy pacjentów: pijącym szkodliwie; dzieci i młodzież wywodzącą się z rodzin alkoholowych; pacjentów do 18 roku życia z rozpoznaniami F10.1, F10.2 oraz osoby z tzw. syndromem DDA. Łącznie pacjentów (dane kategorii od a + g + k + l + n) było leczonych 30258, z czego 10484 pacjentów stanowiły kobiety. Najliczniejsza grupę stanowili pacjenci z rozpoznaniem DDA. Łącznie było ich 1338. Na uwagę zasługuje fakt, że grupę współuzależnionych w większości tworzyły kobiety (1079). Drugą, co do liczebności grupę, tworzyły osoby pijące alkohol w sposób szkodliwy (o symbolu wg ICD10 - F10). Zarejestrowano ich 758 osób, z czego 227 to kobiety. Poniżej pół procenta stanowili pacjenci pijacy szkodliwie i uzależnieni do 18 r. ż oraz dzieci i młodzież z rodzin alkoholowych. Szczegółowe dane przedstawia tabela 16. 27

Tabela 16. Grupa pacjentów wymagającymi specjalistycznych interwencji w placówkach odwykowych województw śląskiego w 2016 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 ) RAZEM s = (a + g + k + l + n) k) osoby pijące alkohol szkodliwie(f10.1): l) dzieci i młodzież z rodzin alkoholowych: m) pacjenci do 18 roku życia (F10.1, F10.2): n) osoby z syndromem DDA ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 758 224 111 60 81 36 1338 1079 30258 10484 2,51% 2,14% 0,37% 0,57% 0,34% 0,66% 4,42% 10,29% k : s l : s m : a n : s 4. Populacja uzależnionych od alkoholu w 2016r. ze względu na wiek Porównując ilości pacjentów w wymienionych w tabeli 17 w przedziałach wiekowych z poprzednimi latami, należy stwierdzić, że liczebność ta utrzymuje się na stałym, stosunkowo wysokim poziomie. Tradycyjnie najwięcej zarejestrowanych i leczonych pacjentów mieści się w przedziale wiekowym pomiędzy 30 a 64 rokiem życia. W tym przedziale mieści się nieco ponad 85% wszystkich zarejestrowanych pacjentów. W tym przedziale mieści się również prawie 85% wszystkich przyjętych kobiet. Biorąc pod uwagę poszczególne typy placówek, należy stwierdzić, że we wszystkich typach placówek, w przedziale wiekowym 30-64 lata, odnotowano największą liczbę leczonych pacjentów, w tym kobiet. Drugim przedział pod względem liczebności pacjentów leczonych w placówkach odwykowych województwa śląskiego, jest przedział wiekowy pomiędzy 20-29 lat. W tym przedziale mieści się nieco ponad 10% wszystkich leczonych. Wskaźnik dotyczący kobiet również jest podobny. Tabela 17. Liczba leczonych uzależnionych od alkoholu w województwie śląskim w 2016r. wg wieku. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2016 ) PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM a) do lat 18: b) w wieku 20-29 lat: c) w wieku 30-64 lata: d) 65 lat i więcej: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 71 31 1462 374 11440 2909 595 148 0,52% 0,90% 10,78% 10,80% 84,32% 84,03% 4,39% 4,27% 0 0 288 63 2734 606 126 24 0,00% 0,00% 9,15% 9,09% 86,85% 87,45% 4,00% 3,46% 0 0 196 52 1276 333 42 9 0,00% 0,00% 12,95% 13,20% 84,28% 84,52% 2,77% 2,28% 0 0 298 40 3379 376 194 31 0,00% 0,00% 7,70% 8,95% 87,29% 84,12% 5,01% 6,94% 71 31 2244 529 18829 4224 957 212 0,32% 0,62% 10,15% 10,59% 85,20% 84,55% 4,33% 4,24% 28

W grupie wiekowej powyżej 65 r. ż., w placówkach leczenia uzależnień leczyło się nieco ponad 4% pacjentów, natomiast najmniej pacjentów (0,32% ogółu) zarejestrowano w grupie niepełnoletnich pacjentów uzależnionych, do 18 r. ż. 5. Populacja pacjentów uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia przez sądy na terenie województwa śląskiego. Mimo, że procedura zobowiązania do leczenia odwykowego przez sąd pacjentów uzależnianych od alkoholu, jest kosztowna i mało efektywna, w 2016 r. nadal obowiązywała zasada przyjmowania takich pacjentów do leczenia w oparciu o art. 24-26 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi (Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 marca 2016r.). Wprawdzie do leczenia odwykowego pacjenci zobowiązani sądownie powinni być przyjmowani poza kolejnością, jednak zgodnie z art. 26, zależność ta zachodzi tylko do wykorzystania limitu miejsc stanowiących 20% ogółu miejsc przeznaczonych do leczenia odwykowego w podmiocie leczniczym". W 2016 r. do leczenia odwykowego na mocy postanowienia sądowego, skierowanych było 3.622 pacjentów, z czego 2.033 założono historię choroby. Różnica wynikająca pomiędzy skierowanymi a przyjętymi do leczenia wynika z tego, że nie wszyscy pacjenci, którym sądy ustaliły terminy przyjęcia, zgłosili się do placówek leczniczych, lub też po doprowadzeniu przez funkcjonariuszy policji - przed przyjęciem - oddalili się. Pacjenci przyjęci, zobowiązani do leczenia, tylko 42,74% podjęło leczenie w podstawowym programie terapeutycznym, natomiast ukończyło go 54,65%. Gdyby porównać ilości pacjentów, którzy ukończyli podstawowy program terapeutyczny z ilością pacjentów skierowanych do leczenia przez sądy, to okazuje się, że jest to jedynie 23% skierowanych. Jeżeli chodzi o kobiety zobowiązane przez sądy do leczenia to wskaźniki wykazują podobne wartości, z tendencją nieznacznie wyższego odsetka kobiet, w porównaniu do wszystkich zarejestrowanych kobiet. Biorąc pod uwagę skuteczność wykonania postanowień sądu o leczeniu odwykowym, należy stwierdzić, że najlepsze pod tym względem wskaźniki osiąga się w OLAZA, w tych oddziałach 81,21% pacjentów przyjętych do odtrucia, kończy je z powodzeniem. Podobne zależności występują w COTUA. Z 26,45% pacjentów przyjętych do programu odstawowego - 81,21% pacjentów go kończy. 29