Licencja Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Światło i oświetlenie Oświetlenie miejsc pracy Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz

POLSKA NORMA P o l s k i K o m i t e t N o r m a l i z a c y j n y ICS 13.180; 91.160.20 PN-EN 12464-2 grudzień 2008 Wprowadza, IDT Zastępuje PN- Światło i oświetlenie Oświetlenie miejsc pracy Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz Norma Europejska ma status Polskiej Normy Copyright by PKN, Warszawa 2008 nr ref. PN-EN 12464-2:2008 Hologram PKN Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być zwielokrotniana jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

2 PN-EN 12464-2:2008 Przedmowa krajowa Niniejsza norma została opracowana przez KT nr 4 ds. Techniki Świetlnej i zatwierdzona przez Prezesa PKN dnia 8 grudnia 2008 r. Jest tłumaczeniem bez jakichkolwiek zmian angielskiej wersji Normy Europejskiej. Norma zawiera informacyjny Załącznik krajowy NA, w którym zamieszczono wykaz angielskich odpowiedników terminów zdefiniowanych w normie. Niniejsza norma zastępuje PN-. Odpowiedniki krajowe norm i dokumentów powołanych w niniejszej normie można znaleźć w katalogu Polskich Norm. Oryginały norm i dokumentów powołanych są dostępne w Wydziale Informacji Normalizacyjnej i Szkoleń PKN. W sprawach merytorycznych dotyczących treści normy można zwracać się do właściwego Komitetu Technicznego PKN, kontakt: www.pkn.pl Załącznik krajowy NA (informacyjny) Wykaz angielskich odpowiedników terminów zdefiniowanych w normie Nr pod- Termin polski Termin angielski rozdziału 3.1 czas przyciemnienia curfew 3.2 zróżnicowanie (natężenia oświetlenia lub luminacji) diversity 3.3 granica ocen olśnienia glare rating limit 3.4 natężenie oświetlenia eksploatacyjne maintained illuminance 3.5 światło przeszkadzające obtrusive light 3.6 światło niepożądane spill light (stray light) 3.7 pole otaczające surrounding area 3.8 pole zadania task area 3.9 równomierność natężenia oświetlenia illuminance uniformity 3.10 współczynnik światła wypromieniowanego w górę upward light ratio 3.11 zadanie wzrokowe visual task 3.12 miejsce pracy work place 3.13 stanowisko pracy work station

NORMA EUROPEJSKA EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM EN 12464-2 lipiec 2007 ICS 91.160.10; 13.180 Wersja polska Światło i oświetlenie Oświetlenie miejsc pracy Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz Light and lighting Lighting of work places Part 2: Outdoor work places Lumière et éclairage Eclairage des lieux de travail Partie 2: Lieux de travail extérieurs Licht und Beleuchtung Beleuchtung von Arbeitsstätten Teil 2: Arbeitsstätten im Freien Niniejsza norma jest polską wersją Normy Europejskiej. Została ona przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny i ma ten sam status co wersje oficjalne. Niniejsza Norma Europejska została przyjęta przez CEN 16 stycznia 2006 r. Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC członkowie CEN są zobowiązani do nadania Normie Europejskiej statusu normy krajowej bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. Aktualne wykazy norm krajowych, łącznie z ich danymi bibliograficznymi, można otrzymać na zamówienie w Centrum Zarządzania CEN lub w krajowych jednostkach normalizacyjnych będących członkami CEN. Niniejsza Norma Europejska istnieje w trzech oficjalnych wersjach (angielskiej, francuskiej i niemieckiej). Wersja w każdym innym języku, przetłumaczona na odpowiedzialność danego członka CEN na jego własny język i notyfikowana w Centrum Zarządzania CEN, ma ten sam status co wersje oficjalne. Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa. CEN Europejski Komitet Normalizacyjny European Committee for Standardization Comité Européen de Normalisation Europäisches Komitee für Normung Centrum Zarządzania: rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels 2007 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN national Members. nr ref. E

Spis treści stronica Przedmowa...3 Wprowadzenie...4 1 Zakres normy...4 2 Powołania normatywne...4 3 Terminy i definicje...5 4 Kryteria projektowania oświetlenia...6 4.1 Otoczenie świetlne...6 4.2 Rozkład luminancji...6 4.3 Natężenie oświetlenia...7 4.3.1 Natężenia oświetlenia na polu zadania...7 4.3.2 Natężenia oświetlenia w polu otoczenia...8 4.3.3 Siatka natężenia oświetlenia...8 4.3.4 Równomierność i zróżnicowanie...8 4.4 Olśnienie...9 4.4.1 Ocena olśnienia...9 4.4.2 Odbicia dekontrastujące i olśnienie odbiciowe...10 4.5 Światło przeszkadzające...10 4.6 Oświetlenie kierunkowe... 11 4.6.1 Modelowanie... 11 4.6.2 Oświetlenie kierunkowe zadań wzrokowych... 11 4.7 Aspekty barwy... 11 4.7.1 Wygląd barwy...12 4.7.2 Oddawanie barw...12 4.8 Migotanie i efekty stroboskopowe...12 4.9 Współczynnik utrzymania (MF)...12 4.10 Względy energetyczne...13 4.11 Trwałość użytkowania...13 4.12 Oświetlenie awaryjne...13 5 Wykaz wymagań oświetleniowych...13 5.1 Układ tablic od 5.1 do 5.15...13 5.2 Wykaz stref, zadań i czynności...13 5.3 Wymagania oświetleniowe dla stref, zadań i czynności...14 6 Procedury weryfikacyjne...21 6.1 Natężenie oświetlenia...21 6.2 Ocena olśnienia...21 6.3 Wskaźnik oddawania barw...21 6.4 Światło przeszkadzające...21 Załącznik A (informacyjny) Wymagania oświetleniowe związane z bezpieczeństwem i ochroną... 22 Bibliografia...24 Wykaz stref, zadań i czynności...25 2

Przedmowa Niniejszy dokument () został opracowany przez Komitet Techniczny CEN/TC 169 Światło i Oświetlenie, którego sekretariat jest prowadzony przez DIN. Niniejsza Norma Europejska powinna uzyskać status normy krajowej, przez opublikowanie identycznego tekstu lub uznanie, najpóźniej do stycznia 2008 r., a normy krajowe sprzeczne z niniejszą normą powinny być wycofane najpóźniej do stycznia 2008 r. Zwraca się uwagę, że niektóre elementy niniejszego dokumentu mogą być przedmiotem praw patentowych. CEN [i/lub CENELEC] nie będzie brał odpowiedzialności za identyfikowanie jakiegokolwiek albo wszystkich takich praw patentowych. EN 12464 Light and lighting Lighting of work places jest opublikowana w dwóch częściach: Part 1: Indoor work places; Part 2: Outdoor work places Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC do wprowadzenia niniejszej Normy Europejskiej są zobowiązane krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa. 3

Wprowadzenie Aby zadania wzrokowe wykonywać sprawnie i dokładnie, szczególnie w porze nocnej, powinno być zapewnione wystarczające i odpowiednie oświetlenie. Wymagany stopień widzialności i komfort widzenia w miejscach pracy na zewnątrz wynikają z rodzaju i czasu trwania czynności. W niniejszej normie określono wymagania dotyczące oświetlenia zadań w większości miejsc pracy na zewnątrz i stref z nimi związanych, z uwzględnieniem ilościowych i jakościowych cech oświetlenia. Dodatkowo podano zalecenia wynikające z dobrej praktyki oświetlania. Ważne jest, że wszystkie rozdziały normy poparto wymaganiami stabelaryzowanymi w wykazie wymagań oświetleniowych (patrz Rozdział 5). 1 Zakres normy W niniejszej Normie Europejskiej wyszczególniono wymagania oświetleniowe dla miejsc pracy na zewnątrz, zaspokajające potrzebę komfortu widzenia i wydolności wzrokowej. Rozważono wszystkie typowe zadania wzrokowe. W niniejszej Normie Europejskiej nie określono wymagań oświetleniowych dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy i nie przygotowano jej w zakresie wdrożeń artykułu 137 traktatu WE, chociaż wymagania oświetleniowe podane w niniejszej normie zazwyczaj spełniają potrzeby bezpieczeństwa. Wymagania oświetleniowe uwzględniające bezpieczeństwo i zdrowie pracowników w pracy mogą być zawarte w dyrektywach wynikających z artykułu 137 traktatu WE, w krajowym prawie państw członkowskich wdrażających te dyrektywy lub w innych krajowych aktach prawnych państw członkowskich. W normie nie zaleca się konkretnych rozwiązań, jak również nie ogranicza się swobody projektantów w zakresie stosowania nowych technik i innowacyjnego sprzętu. 2 Powołania normatywne Do stosowania niniejszego dokumentu są niezbędne podane niżej dokumenty powołane. W przypadku powołań datowanych ma zastosowanie wyłącznie wydanie cytowane. W przypadku powołań niedatowanych stosuje się ostatnie wydanie dokumentu powołanego (łącznie ze zmianami). EN 1838, Lighting applications Emergency lighting. EN 12193, Light and lighting Sports lighting. EN 12665, Light and lighting Basic terms and criteria for specifying lighting requirements. EN 13032-2, Light and lighting Measurement and presentation of photometric data of lamps and luminaires Part 2: Presentation of data for indoor and outdoor work places. EN 13201 (wszystkie części), Road lighting. ISO 3864-1, Graphical symbols Safety colours and safety signs Part 1: Design principles for safety signs in work places and public areas. CIE 150:2003 Guide on the limitation of the effects of obtrusive light from outdoor lighting installations. CIE 154:2003 Maintenance of outdoor lighting systems. 4

3 Terminy i definicje W niniejszej Normie Europejskiej stosuje się terminy i definicje podane w EN 12665 oraz przedstawione niżej. UWAGA W niniejszym rozdziale zdefiniowano terminy i wielkości istotne dla niniejszej normy i takie, które mogą nie być podane w IEC 60050-845/CIE 17.4 [3]. 3.1 czas przyciemnienia czas, w którym obowiązują ścisłe wymagania (w zakresie ograniczeń światła przeszkadzającego); często warunki stosowania oświetlenia są ustalane i kontrolowane przez władze, zazwyczaj władze lokalne 3.2 zróżnicowanie (natężenia oświetlenia lub luminacji) U d stosunek minimalnego natężenia oświetlenia (luminancji) do maksymalnego natężenia oświetlenia (luminancji) na powierzchni 3.3 granica ocen olśnienia górna granica olśnienia określona przez system ocen olśnienia CIE 3.4 natężenie oświetlenia eksploatacyjne Ē m wartość, poniżej której nie dopuszcza się spadku natężenia oświetlenia na określonej powierzchni UWAGA Jest to średnie natężenie oświetlenia, zalecane do utrzymywania podczas eksploatacji. 3.5 światło przeszkadzające światło niepożądane, które z powodu niewłaściwych w danej sytuacji cech ilościowych, kierunkowych lub spektralnych powoduje irytację, niewygodę widzenia, odwracanie uwagi lub redukcję zdolności widzenia istotnych informacji 3.6 światło niepożądane światło emitowane przez instalację oświetleniową, które pada poza granice nieruchomości dla której instalacja została zaprojektowana 3.7 pole otaczające pas otaczający pole zadania w obrębie pola widzenia UWAGA Zaleca się, aby szerokość tego pasa wynosiła co najmniej 2 m. 3.8 pole zadania część pola w miejscu pracy, w którym jest wykonywane zadanie wzrokowe. W miejscach, gdzie wymiar i/lub położenie pola zadania nie są znane, jako pole zadania należy przyjąć pole, na którym zadanie może być wykonywane 3.9 równomierność oświetlenia U o stosunek minimalnego natężenia oświetlenia (luminancji) do średniego natężenia oświetlenia (luminancji) na (z) powierzchni UWAGA Patrz także IEC 60050-845/CIE 17.4[3]; 845-09-58 współczynnik równomierności natężenia oświetlenia. 5

3.10 współczynnik światła wypromieniowanego w górę ULR część strumienia oprawy (opraw) oświetleniowej(-ych), który jest emitowany powyżej horyzontu, gdy oprawa(-y) jest (są) zamontowana(-e) we właściwej jej (ich) pozycji i położeniu 3.11 zadanie wzrokowe elementy wzrokowe wykonywanej pracy UWAGA Podstawowe elementy wzrokowe, to: wielkość struktury, jej luminancja, kontrast z tłem i czas trwania. 3.12 miejsce pracy miejsce przeznaczone na stanowiska pracy, na którym wykonywane są czynności, i/lub teren zewnętrzny zakładu pracy, jak również każde inne miejsce w tych obszarach, do którego pracownik ma dostęp podczas wykonywania pracy 3.13 stanowisko pracy kombinacja i przestrzenne rozmieszczenie wyposażenia stanowiska w otoczeniu środowiska pracy określające właściwe warunki do wykonania zadania pracy 4 Kryteria projektowania oświetlenia 4.1 Otoczenie świetlne Dla dobrej praktyki oświetlenia istotne jest, aby oprócz wymaganych poziomów natężenia oświetlenia spełnione były również inne jakościowe i ilościowe potrzeby. Wymagania oświetleniowe wynikają z uwzględnienia trzech podstawowych potrzeb człowieka: komfortu widzenia, przy którym pracownicy mają dobre samopoczucie; wpływa to również pośrednio na wzrost wydajności pracy, wydolności wzrokowej, przy której pracownicy są w stanie wykonać zadania wzrokowe, nawet w trudnych warunkach i wydłużonym czasie, bezpieczeństwa. Podstawowe parametry określające otoczenie świetlne są następujące: rozkład luminancji, natężenie oświetlenia, olśnienie, kierunkowość światła, oddawanie barw i wygląd barwy światła, migotanie. Wartości natężenia oświetlenia, oceny olśnienia i oddawania barw podano w Rozdziale 5. 4.2 Rozkład luminancji Rozkład luminancji w polu widzenia oddziaływuje na poziom adaptacji oczu, który wpływa na widzialność zadania. 6

Właściwie dobrana (zrównoważona) luminancja jest niezbędna, aby zapewnić wzrost: ostrości widzenia, czułości kontrastowej (rozróżnianie małych względnych różnic luminancji), sprawności funkcji ocznych (takich jak akomodacja, konwergencja, zwężenie źrenic, ruchy gałek ocznych). Rozkład luminancji w polu widzenia wpływa również na komfort widzenia. Aby ją zapewnić, zalecane jest unikanie nagłych zmian luminancji. 4.3 Natężenie oświetlenia Natężenie oświetlenia i jego rozkład na polu zadania i w jego otoczeniu mają duży wpływ na to, jak szybko, bezpiecznie i komfortowo osoba spostrzega i wykonuje zadanie wzrokowe. Wszystkie wartości natężenia oświetlenia podane w niniejszej normie dotyczą eksploatacyjnego natężenia oświetlenia; zaspokajają potrzeby komfortu widzenia, wydolności wzrokowej i bezpieczeństwa. 4.3.1 Natężenia oświetlenia na polu zadania Wartości podane w Rozdziale 5 dotyczą eksploatacyjnego natężenia oświetlenia w obrębie pola zadania, na powierzchni odniesienia, która może być pozioma, pionowa lub pochyła. Średnie natężenie oświetlenia dla każdego zadania powinno być nie mniejsze niż wartość podana w Rozdziale 5, niezależnie od wieku i stanu instalacji. UWAGA Wartości te ustalono dla normalnych warunków widzenia z uwzględnieniem następujących czynników: aspektów psychofizjologicznych, takich jak komfort widzenia i dobre samopoczucie, wymagań dotyczących zadań wzrokowych, ergonomii widzenia, doświadczeń praktycznych, bezpieczeństwa, ekonomii. Ustalona wartość natężenia oświetlenia może być dostosowana, ze zmianą co najmniej o jeden stopień na skali stopniowania natężeń oświetlenia (patrz niżej), jeśli warunki widzenia odbiegają od normalnie zakładanych. Około 1,5-krotna zmiana wartości natężenia oświetlenia powoduje odczucie najmniejszej znaczącej zmiany w oświetleniu. Zalecana skala stopniowania natężeń oświetlenia jest następująca (w lx): 5 10 15 20 30 50 75 100 150 200 300 500 750 1 000 1 500 2 000 Zaleca się zwiększenie wymaganego eksploatacyjnego natężenia oświetlenia, gdy: praca wzrokowa ma szczególne znaczenie, zadanie wzrokowe lub pracownik są w ruchu, naprawa błędów jest kosztowna, duże znaczenie ma dokładność lub wysoka wydajność pracy, zdolność wzrokowa pracownika jest poniżej normy, szczegóły zadania mają niezwykle małe wymiary lub mały kontrast, zadanie wykonywane jest w niezwykle długim czasie. 7

Wymagane eksploatacyjne natężenie oświetlenia może być zmniejszone, gdy: szczegóły zadania mają duże wymiary lub duży kontrast, zadanie wykonywane jest w niezwykle krótkim czasie lub przy rzadkich okazjach. 4.3.2 Natężenia oświetlenia w polu otoczenia Natężenia oświetlenia na otaczających polach powinny być odnoszone do natężenia oświetlenia na polu zadania i zapewniać dobrze zrównoważony rozkład luminancji w polu widzenia. Duże przestrzenne zmiany w natężeniach oświetlenia wokół pola zadania mogą prowadzić do stresu wzrokowego i niewygody widzenia. Natężenia oświetlenia na polach otaczających mogą być niższe niż na polu zadania, jednak nie powinny być niższe niż wartości podane w Tablicy 1. Tablica 1 Zależność natężenia oświetlenia na polu otaczającym od natężenia oświetlenia na polu zadania Natężenie oświetlenia na polu zadania lx 500 300 200 150 50 Ē m 100 < 50 Natężenie oświetlenia na polu otaczającym lx 100 75 50 30 20 brak wymagań Oświetlenie, oprócz odpowiedniego natężenia oświetlenia na polu zadania, dodatkowo powinno zapewniać odpowiedni poziom luminancji adaptacyjnej, stosownie do wymagań podanych w Rozdziale 4.2. 4.3.3 Siatka natężenia oświetlenia Na polach zadania i polach otaczających należy tworzyć system siatkowy w celu wskazania punktów, dla których oblicza się wartości natężeń oświetlenia oraz przeprowadza weryfikację. Zalecane są siatki zbliżone do kwadratu o oczkach, w których stosunek długości do szerokości mieści się między 0,5 a 2 (patrz EN 12193). Maksymalny wymiar siatki powinien wynosić: p = 0,2 5 log d (1) gdzie: d dłuższy wymiar pola, w m, gdy stosunek dłuższego boku do krótszego jest mniejszy niż 2, a gdy tak nie jest, d jest krótszym wymiarem powierzchni, i p maksymalny wymiar oczka siatki, w m. Zaleca się, aby wartość p 10 m. 4.3.4 Równomierność i zróżnicowanie Pole zadania powinno być oświetlone możliwie najbardziej równomiernie. Równomierność oświetlenia na polu zadania powinna być nie mniejsza niż wartości podane w Rozdziale 5. Równomierność na polach otaczających nie powinna być mniejsza niż 0,10. W pewnych przypadkach, np. torów kolejowych, ważnym kryterium jakości jest także zróżnicowanie natężenia oświetlenia. 8

4.4 Olśnienie Olśnienie jest doznaniem spowodowanym jaskrawymi powierzchniami w obrębie pola widzenia i może być doświadczane jako olśnienie przykre lub olśnienie przeszkadzające. Olśnienie spowodowane odbiciami od błyszczących powierzchni zazwyczaj jest znane jako odbicia dekontrastujące lub olśnienie odbiciowe. Ograniczanie olśnienia jest ważne dla użytkowników, aby unikać błędów, zmęczenia i wypadków. UWAGA Szczególna ostrożność w unikaniu olśnienia jest potrzebna wtedy, gdy kierunek patrzenia znajduje się powyżej horyzontu. 4.4.1 Ocena olśnienia Olśnienie bezpośrednie od opraw oświetleniowych zewnętrznej instalacji oświetleniowej należy określać za pomocą metody oceny olśnienia CIE (GR), opartej na wzorze: Lvl GR = 27 + 24log10 0,9 Lve gdzie: (2) L vl L ve luminancja dekontrastująca całkowita, w cd/m -2, wywołana przez instalację oświetleniową, będąca sumą luminancji dekontrastujących wytworzonych przez każdą indywidualną oprawę oświetleniową (L vl = L v1 + L v2 +. L vn ). Luminancję dekontrastującą indywidualnych opraw oświetleniowych oblicza się jako L v =10 (E eye q 2 ), gdzie E eye jest natężeniem oświetlenia przy oku obserwatora w płaszczyźnie prostopadłej do linii wzroku (2 poniżej horyzontu, patrz Rys. 1) i θ jest kątem między linią wzroku obserwatora i kierunkiem światła padającego od indywidualnej oprawy. luminancja dekontrastująca równoważna środowiska, w cd/m -2. Przy założeniu, że odbicie środowiska jest całkowicie rozproszone, luminancja dekontrastująca równoważna środowiska może być obliczona jako L ve = 0,035 r E hav p -1, gdzie r jest średnim współczynnikiem odbicia i E hav jest średnim horyzontalnym natężeniem oświetlenia w strefie. Oznaczenia: 1 linia wzroku 2 płaszczyzna E eye Rysunek 1 Kąt między linią wzroku obserwatora i kierunkiem światła padającego od indywidualnej oprawy oświetleniowej UWAGA Ocenę olśnienia (GR) zaleca się obliczać w położeniach siatki, jak określono w 4.3.3, przy 45 przedziałach kątowych z kierunkiem 0 o przyjętym jako równoległy do dłuższego boku pola zadania. Wszystkie założenia przyjęte przy określaniu oceny olśnienia (GR) należy podać w dokumentacji projektu. Wartość oceny projektu (GR) instalacji oświetleniowej nie powinna przekraczać wartości podanej w Rozdziale 5. 9

4.4.2 Odbicia dekontrastujące i olśnienie odbiciowe Odbicia światła o dużej jaskrawości na zadaniu wzrokowym mogą zmienić widzialność zadania, zazwyczaj istotnie. Odbiciom dekontrastującym i olśnieniom odbiciowym można zapobiec lub je zredukować poprzez: odpowiednie usytuowanie opraw oświetleniowych i miejsc pracy, wykończenie powierzchni (np. powierzchnie matowe), ograniczenie luminancji opraw, zwiększenie świecącej powierzchni oprawy. 4.5 Światło przeszkadzające W celu zabezpieczenia i polepszenia warunków pracy w porze nocnej konieczne staje się ograniczanie światła przeszkadzającego (znanego także jako światło zanieczyszczające), które może stwarzać fizjologiczne i ekologiczne problemy dla otoczenia i ludzi. Granice światła przeszkadzającego pochodzącego od zewnętrznych instalacji oświetleniowych, w celu zminimalizowania uciążliwości dla ludzi, rośliny i zwierząt, podano w Tablicy 2, a dla użytkowników dróg w Tablicy 3. Tablica 2 Maksymalne dopuszczalne światło przeszkadzające pochodzące od zewnętrznych instalacji oświetleniowych Strefa środowiskowa Światło na nieruchomościach Światłość oprawy oświetleniowej Światło wypromieniowane w górę Luminancja E v lx I cd ULR % L b cd m 2 L s cd m 2 Przed czasem przyciemnienia a) Po czasie przyciemnienia Przed czasem przyciemnienia Po czasie przyciemnienia Fasada budynku Znaki E1 2 0 2500 0 0 0 50 E2 5 1 7500 500 5 5 400 E3 10 2 10000 1000 15 10 800 E4 25 5 25000 2500 25 25 1 000 a) W przypadku braku ustaleń czasu przyciemnienia, nie powinny być przekraczane wartości wyższe, a wartości niższe zaleca się jako granice preferowane. gdzie: E1 E2 E3 E4 i E v oznacza całkowicie ciemne strefy, jak parki narodowe lub miejsca chronione; oznacza strefy o niskiej jaskrawości, jak tereny przemysłowe lub wiejskie tereny zamieszkałe; oznacza strefy o średniej jaskrawości, jak tereny przemysłowe lub podmiejskie tereny zamieszkałe; oznacza strefy o wysokiej jaskrawości, jak centra miast i strefy komercyjne. maksymalna wartość pionowego natężenia oświetlenia w obrębie nieruchomości, w lx; 10

I ULR światłość każdego źródła światła w potencjalnie przeszkadzającym kierunku, w cd; część strumienia świetlnego oprawy (opraw), określona w %, która jest emitowana powyżej horyzontu, gdy oprawa (oprawy) jest (są) montowana(-e) w przewidzianej do instalacji pozycji i pochyleniu; L b maksymalna średnia luminancja fasady budynku, w cd m 2 ; L s maksymalna średnia luminancja znaków, w cd m 2. Tablica 3 Maksymalne wartości przyrostu wartości progowej pochodzące od niedrogowych instalacji oświetleniowych Parametr techniczny światła Oświetlenie niedrogowe Klasa oświetlenia drogi a) ME5 ME4 / ME3 ME2 / ME1 Przyrost wartości 15 b) c) d) progowej (TI) % przy luminancji adaptacji 0,1 cd m -2 15 % przy luminancji adaptacji 1 cd m -2 15 % przy luminancji adaptacji 2 cd m -2 15 % przy luminancji adaptacji 5 cd m -2 a) Klasy oświetlenia dróg podano w EN 13201-2. b) Obliczenia TI podano w EN 13201-3. c) d) Granice stosuje się tam, gdzie u użytkowników środków transportu występuje obniżenie zdolności widzenia istotnych informacji. Wartości te podano dla właściwych pozycji i kierunków widzenia na trasie podróży. W CIE 150:2003, w Tablicy 5.2 określono stosowne wartości dla luminancji dekontrastującej L v. 4.6 Oświetlenie kierunkowe Oświetlenie kierunkowe może być użyte w celu intensywnego oświetlenia obiektów, podkreślenia faktury i poprawienia wyglądu osób. Określa się to terminem modelowanie. Oświetlenie kierunkowe zadania wzrokowego może również wpływać na jego widzialność. 4.6.1 Modelowanie Modelowanie jest uzyskiwaniem równowagi między światłem rozproszonym a kierunkowym. Równowaga ta jest obowiązującym kryterium jakości oświetlenia niemal we wszystkich zastosowaniach. Zaleca się, aby osoby i obiekty były oświetlone w taki sposób, by formy i faktury były widoczne wyraziście, z odczuciem przyjemności. Dzieje się to wtedy, gdy światło pada głównie z jednego kierunku; wówczas cienie, istotne dla dobrego modelowania, są tworzone bez powodowania dezorientacji. Zaleca się, aby oświetlenie nie było nadmiernie kierunkowe, gdyż wtedy powstają zbyt ostre cienie. 4.6.2 Oświetlenie kierunkowe zadań wzrokowych Oświetlenie z określonego kierunku może podkreślać szczegóły w obrębie zadania wzrokowego, zwiększając ich widzialność i może ułatwiać wykonywanie zadania. Zaleca się unikanie odbić dekontrastujących i olśnień odbiciowych, patrz 4.4.2. 4.7 Aspekty barwy Cechy jakościowe barwy lampy o świetle zbliżonym do białego są określane: wyglądem barwy samej lampy, zdolnością do oddawania barw, wpływającą na wygląd barw obiektów i osób oświetlonych przez lampę. Te dwie cechy należy rozważać oddzielnie. 11

4.7.1 Wygląd barwy Wygląd barwy lampy odnosi się do widocznej barwy (chromatyczności) światła emitowanego. Jest on określany liczbowo przez temperaturę barwową najbliższą (T CP ). Wygląd barwy może być także opisany w sposób podany w Tablicy 4. Tablica 4 Grupy wyglądu barwy lampy Wygląd barwy Temperatura barwowa najbliższa 12 T CP K Ciepły poniżej 3 300 Pośredni od 3 300 do 5 300 Zimny powyżej 5 300 Wybór wyglądu barwy jest kwestią psychologii, estetyki i tego, co może być rozważane jako naturalność. 4.7.2 Oddawanie barw Dla wydolności wzrokowej, odczuć komfortu i dobrego samopoczucia ważne jest, aby barwy występujące w otoczeniu, barwy obiektów i ludzkiej skóry były oddawane naturalnie, właściwie i w taki sposób, który powoduje, że ludzie wyglądają atrakcyjnie i zdrowo. W celu obiektywnego określenia właściwości oddawania barw źródła światła wprowadzono ogólny wskaźnik oddawania barw R a. Maksymalna wartość R a wynosi 100. Liczba ta maleje wraz ze spadkiem jakości oddawania barw. Barwy bezpieczeństwa powinny być zawsze rozpoznawalne jako takie i dlatego źródła światła powinny mieć wskaźnik oddawania barw 20 (patrz także ISO 3864-1). Minimalne wartości wskaźnika oddawania barw dla wyodrębnionych stref, zadań i czynności podano w Rozdziale 5. 4.8 Migotanie i efekty stroboskopowe Migotanie powoduje dekoncentrację i może wywoływać fizjologiczne skutki, takie jak ból głowy. Efekty stroboskopowe mogą wywoływać niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchów obrotowych lub posuwisto-zwrotnych. Systemy oświetleniowe powinny być tak projektowane, aby unikać migotania i efektów stroboskopowych. UWAGA Zazwyczaj można to osiągnąć za pomocą środków technicznych poprzez wybór rodzaju lampy (np. praca lamp wyładowczych przy wysokich częstotliwościach). 4.9 Współczynnik utrzymania (MF) Zaleca się, aby projekt oświetlenia był opracowany z uwzględnieniem współczynnika utrzymania o wartości obliczonej dla wybranego sprzętu oświetleniowego, warunków środowiska i przyjętego planu konserwacji, jak określono w CIE 154:2003. Zalecanym natężeniem oświetlenia dla każdego zadania jest eksploatacyjne natężenie oświetlenia. Wartość współczynnika utrzymania zależy od charakterystyk eksploatacyjnych lamp i urządzeń zasilających, opraw oświetleniowych, środowiska i planu konserwacji. Projektant powinien: ustalić współczynnik utrzymania i podać wszystkie założenia uzasadniające jego wartość; określić sprzęt oświetleniowy odpowiedni dla warunków środowiska; przygotować wyczerpujący plan konserwacji oświetlenia, obejmujący częstotliwości wymiany lamp i czyszczenia opraw oraz metodę czyszczenia.

4.10 Względy energetyczne Zaleca się, aby instalacja oświetleniowa spełniała wymagania oświetleniowe dla danej strefy bez marnotrawienia energii. Istotne jest jednak, aby zużycia energii elektrycznej nie ograniczać kosztem obniżenia wymaganych cech oświetlenia. Wynika stąd konieczność rozważania trafności systemu oświetlenia, sprzętu i sterowania. 4.11 Trwałość użytkowania Zaleca się rozważenie trwałości użytkowania instalacji oświetleniowej. Wybrany sprzęt oświetleniowy powinien być do tego dostosowany. 4.12 Oświetlenie awaryjne Zaleca się, aby w sytuacji uszkodzenia zasilania podstawowego systemu oświetleniowego działało oświetlenie awaryjne (patrz EN 1838). 5 Wykaz wymagań oświetleniowych Wymagania oświetleniowe dla różnych stref, zadań i czynności przedstawiono w tablicach Rozdziału 5.3 (patrz również EN 12193). Zalecenia oświetleniowe z uwzględnieniem bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy podano w Załączniku A. 5.1 Układ tablic od 5.1 do 5.15 Kolumna 1 wyszczególnia numer referencyjny dla każdej strefy, zadania i czynności. Kolumna 2 wyszczególnia te strefy, zadania i czynności, dla których podano określone wymagania. Gdy dana strefa, zadanie lub czynność nie są wyszczególnione, wówczas powinny zostać przyjęte wartości dla sytuacji podobnych. Kolumna 3 podaje eksploatacyjne natężenie oświetlenia Ē m na powierzchni odniesienia (patrz 4.3) dla danej strefy, zadania lub czynności podanej w kolumnie 2. UWAGA Aby osiągnąć stosowną elastyczność przy różnorodności wykonywanych zadań, może być wymagany system sterowania. Kolumna 4 podaje minimalną równomierność oświetlenia U o na powierzchni odniesienia (patrz 4.3) dla danej strefy, zadania lub czynności podanej w kolumnie 2. Kolumna 5 podaje granice oceny olśnienia ( ) w sytuacjach wyszczególnionych w kolumnie 2 (patrz 4.4). Kolumna 6 podaje minimalne wskaźniki oddawania barw (R a ) (patrz 4.6.2) w sytuacjach wyszczególnionych w kolumnie 2. Kolumna 7 zawiera porady i uwagi dotyczące wyjątkowych i specjalnych zastosowań w sytuacjach wyszczególnionych w kolumnie 2. 5.2 Wykaz stref, zadań i czynności Tablica 5.1 Tablica 5.2 Tablica 5.3 Tablica 5.4 Tablica 5.5 Tablica 5.6 Ogólne strefy ruchu w miejscach pracy na zewnątrz Porty lotnicze Place budowy Kanały, śluzy i porty Gospodarstwa rolne Stacje paliw 13

Tablica 5.7 Tablica 5.8 Tablica 5.9 Tablica 5.10 Tablica 5.11 Tablica 5.12 Tablica 5.13 Tablica 5.14 Tablica 5.15 Tereny przemysłowe i place magazynowe Struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu Parkingi Przemysł petrochemiczny i inne niebezpieczne przemysły Siłownie, elektrownie, gazownie i ciepłownie Koleje i linie tramwajowe Tartaki Stocznie i doki Instalacje wodne i oczyszczalnie 5.3 Wymagania oświetleniowe dla stref, zadań i czynności Tablica 5.1 Ogólne strefy ruchu w miejscach pracy na zewnątrz Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności Ē m lx U o 5.1.1 Drogi wyłącznie dla pieszych 5 0,25 50 20 5.1.2 Strefy ruchu dla wolno poruszających się pojazdów (max 10 km/h), np. rowery, samochody ciężarowe i koparki 5.1.3 Normalny ruch pojazdów (max 40 km/h) 5.1.4 Przejścia dla pieszych, zawracanie pojazdów, punkty załadunku i rozładunku pojazdów R a 10 0,40 50 20 Uwagi 20 0,40 45 20 W stoczniach i dokach może wynosić 50 50 0,40 50 20 UWAGA Dla tras, których nie określono w normach międzynarodowych, wymagania sprawdzić w odpowiednich zaleceniach dotyczących oświetlenia drogowego. Tablica 5.2 Porty lotnicze Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności Ē m lx U o R a Uwagi 1. Należy unikać bezpośredniego światła w kierunku wieży kontrolnej i lądujących samolotów. 5.2.1 Przedpole hangaru 20 0,10 55 20 5.2.2 Przedpole terminalu 30 0,20 50 40 5.2.3 Strefy lądowania 50 0,20 50 40 5.2.4 Stacja paliw 50 0,20 50 40 5.2.5 Stanowiska konserwacji samolotów 200 0,50 45 60 2. Zaleca się ograniczanie do minimum bezpośredniego światła z projektorów emitowanego powyżej horyzontu. 14

Tablica 5.3 Place budowy Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności Ē m lx U o 5.3.1 Dozór, wykopy i ładowanie 20 0,25 55 20 5.3.2 Strefy konstrukcji, montaż rur drenażowych, transport, zadania magazynowe i dodatkowe 5.3.3 Montaż elementów konstrukcyjnych, lekkie prace zbrojeniowe, montaż form drewnianych i konstrukcji, prowadzenie kabli i kanałów elektrycznych 5.3.4 Elementy łączeniowe, złożone prace elektryczne, montaż maszyn i rurociągów R a 50 0,40 50 20 100 0,40 45 40 200 0,50 45 40 Uwagi Tablica 5.4 Kanały, śluzy i porty Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.4.1 Nadbrzeża oczekiwań przy kanałach i śluzach 5.4.2 Zejścia, przejścia wyłącznie dla pieszych 5.4.3 Strefy sprawdzania śluzy i balastowania 5.4.4 Obsługa cargo, ładowanie i rozładowanie 5.4.5 Strefy dla pasażerów w portach pasażerskich 5.4.6 Łączenie giętkich przewodów, rur i lin 5.4.7 Niebezpieczne miejsca na chodnikach i drogach dojazdowych Ē m lx U o R a 10 0,25 50 20 10 0,25 50 20 20 0,25 55 20 Uwagi 30 0,25 55 20 Przy czytaniu tablic znamionowych: Ē m = 50 lx 50 0,40 50 20 50 0,40 50 20 50 0,40 45 20 Tablica 5.5 Gospodarstwa rolne Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności Ē m U o R a lx 5.5.1 Plac w gospodarstwie 20 0,10 55 20 5.5.2 Szopa na sprzęt (otwarta) 50 0,20 55 20 5.5.3 Zagroda do sortowania zwierząt 50 0,20 50 40 Uwagi 15

Tablica 5.6 Stacje paliw Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.6.1 Parking pojazdów i strefy magazynowe 5.6.2 Drogi wjazdowe i wyjazdowe: środowisko ciemne (np. tereny wiejskie i podmiejskie) 5.6.3 Drogi wjazdowe i wyjazdowe: środowisko jasne (np. miasta) 5.6.4 Sprawdzanie ciśnienia i wody oraz inne strefy usług Ē m lx U o R a 5 0,25 50 20 20 0,40 45 20 50 0,40 45 20 150 0,40 45 20 5.6.5 Strefa odczytywania licznika 150 0,40 45 20 Uwagi Tablica 5.7 Tereny przemysłowe i place magazynowe Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.7.1 Krótkoterminowe operowanie dużymi jednostkami i surowymi materiałami, ładowanie i rozładowywanie stałych towarów luzem 5.7.2 Ciągłe operowanie dużymi jednostkami i surowymi materiałami, ładowanie i rozładowywanie ładunku, strefy podnoszenia i opuszczania dźwigów, otwarte ładowanie platform 5.7.3 Czytanie adresów, zamknięte ładowanie platform, stosowanie narzędzi, zwykłe zbrojenia i wlewanie betonu 5.7.4 Prace wymagające maszyn, instalacji elektrycznych i rurociągowych, inspekcja. Ē m lx U o R a 20 0,25 55 20 50 0,40 50 20 100 0,50 45 20 Uwagi 200 0,50 45 60 Stosować oświetlenie miejscowe 16

Tablica 5.8 Struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.8.1 Powierzchnia morza poniżej nadwodnych platform urządzenia Ē m lx U o R a 30 0,25 50 20 Uwagi 5.8.2 Drabiny, schody, chodniki 100 0,25 45 20 Na stopniach 5.8.3 Strefy lądowania łodzi, strefy transportu 100 0,25 50 20 5.8.4 Lądowisko helikopterów 100 0,40 45 20 1. Należy unikać bezpośredniego światła w kierunku wieży kontrolnej i miejsc lądowania helikopterów. 5.8.5 Wieża wiertnicza 100 0,50 45 40 5.8.6 Strefy obróbki 100 0,50 45 40 5.8.7 Strefa rurowej zębatki/pokład 150 0,50 45 40 5.8.8 Stacja badawcza, wstrząsarka łupkowa, wieża wiertnicza 200 0,50 45 40 5.8.9 Strefy pomp 200 0,50 45 20 5.8.10 Strefa łodzi ratunkowych 200 0,40 50 20 2. Zaleca się ograniczanie do minimum bezpośredniego światła z projektorów emitowanego powyżej horyzontu. 5.8.11 Podłoga wiertnicza i małpi pokład 300 0,50 40 40 Trzeba zwrócić uwagę na wejście 5.8.12 Pomieszczenie z mułem, próbkowanie 300 0,50 40 40 5.8.13 Pompy do ropy naftowej 300 0,50 45 40 5.8.14 Strefy z roślinami 300 0,50 40 40 5.8.15 Stół obrotowy 500 0,50 40 40 Tablica 5.9 Parkingi Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.9.1 Małe natężenie ruchu, np. parkingi przy sklepach, domach mieszkalnych; parkingi rowerowe 5.9.2 Średnie natężenie ruchu, np. parkingi przy domach towarowych, budynkach biurowych, fabrycznych, sportowych i wielofunkcyjnych kompleksach budynków 5.9.3 Duże natężenie ruchu, np. parkingi przed szkołami, kościołami, głównymi centrami handlowymi, głównymi obiektami sportowymi i wielofunkcyjnymi kompleksami budynków Ē m U o R a lx 5 0,25 55 20 10 0,25 50 20 20 0,25 50 20 Uwagi 17

Tablica 5.10 Przemysł petrochemiczny i inne niebezpieczne przemysły Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.10.1 Operowanie serwisowymi narzędziami, praca przy ręcznie regulowanych zaworach, uruchamianie i zatrzymywanie silników, oświetlanie palników 5.10.2 Napełnianie i opróżnianie pojemników w ciężarówkach i wagonach związane z ryzykiem od substancji lotnych, sprawdzanie nieszczelności, pompowanie i pakowanie 5.10.3 Napełnianie i opróżnianie pojemników w ciężarówkach i wagonach z niebezpiecznymi substancjami, wymiana uszczelek w pompach, różne prace usługowe, odczytywanie wskazań przyrządów 5.10.4 Miejsca załadunku i rozładunku paliwa 5.10.5 Naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych Ē m lx U o R a 20 0,25 55 20 50 0,40 50 20 100 0,40 45 40 100 0,40 45 20 Uwagi 200 0,50 45 60 Stosować oświetlenie miejscowe Tablica 5.11 Siłownie, elektrownie, gazownie i ciepłownie Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.11.1 Ruch pieszy w obrębie stref bezpiecznych elektrycznie 5.11.2 Operowanie narzędziami serwisowymi, węglem Ē m lx U o R a 5 0,25 50 20 20 0,25 55 20 5.11.3 Ogólna inspekcja 50 0,40 50 20 5.11.4 Różne prace usługowe i odczyty z przyrządów 5.11.5 Tunele wiatrowe: serwis i konserwacja 100 0,40 45 40 100 0,40 45 40 Uwagi 5.11.6 Naprawa urządzeń elektrycznych 200 0,50 45 60 Stosować oświetlenie miejscowe 18

Tablica 5.12 Koleje i linie tramwajowe Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności Tereny kolejowe łącznie z kolejami lekkimi, liniami tramwajowymi, pojazdami jednoszynowymi, kolejami miniaturowymi, metrem itp. 5.12.1 Tory w pasażerskiej strefie stacji, również postojowe 5.12.2 Stacje rozrządowe: płaski rozrząd, hamulce torowe i klasyfikacja Ē m lx U o R a Uwagi 10 0,25 50 20 U d 1/8 10 0,40 50 20 U d 1/5 5.12.3 Górki rozrządowe 10 0,40 45 20 U d 1/5 5.12.4 Tor towarowy, operacje krótkotrwałe 10 0,25 50 20 U d 1/8 5.12.5 Perony otwarte, pociągi podmiejskie i lokalne, z małą liczbą pasażerów Unikać olśnienia kierowców pojazdów 15 0,25 50 20 1. Zwrócić szczególną uwagę na krawędzie peronów 2. U d 1/8 5.12.6 Chodniki 20 0,40 50 20 5.12.7 Skrzyżowania jednopoziomowe 20 0,40 45 20 5.12.8 Perony otwarte, pociągi podmiejskie i regionalne z dużą liczbą pasażerów lub usługi międzymiastowe z małą liczbą pasażerów 20 0,40 45 20 1. Zwrócić szczególną uwagę na krawędzie peronów 2. U d 1/5 5.12.9 Tor towarowy, operacje ciągłe 20 0,40 50 20 U d 1/5 5.12.10 Perony otwarte w strefach towarowych 20 0,40 50 20 U d 1/5 5.12.11 Obsługiwanie pociągów i lokomotyw 20 0,40 50 40 U d 1/5 5.12.12 Place kolejowe ze strefami załadunku 30 0,40 50 20 U d 1/5 5.12.13 Strefa sprzęgania 30 0,40 45 20 U d 1/5 5.12.14 Schody, małe i średnie stacje 50 0,40 45 40 5.12.15 Perony otwarte, usługi międzymiastowe 5.12.16 Perony zadaszone, pociągi podmiejskie lub regionalne, lub usługi międzymiastowe z małą liczbą pasażerów 5.12.17 Perony zadaszone w strefach towarowych, operacje krótkotrwałe 5.12.18 Perony zadaszone, usługi międzymiastowe 50 0,40 45 20 1. Zwrócić szczególną uwagę na krawędzie peronów 2. U d 1/5 50 0,40 45 40 1. Zwrócić szczególną uwagę na krawędzie peronów 2. U d 1/5 50 0,40 45 20 U d 1/5 100 0,50 45 40 1. Zwrócić szczególną uwagę na krawędzie peronów 2. U d 1/3 5.12.19 Schody, duże stacje 100 0,50 45 40 5.12.20 Perony zadaszone w strefach towarowych, 100 0,50 45 40 U d 1/5 operacje ciągłe 5.12.21 Kanał rewizyjny 100 0,50 40 40 Stosować oświetlenie miejscowe z niskim olśnieniem 19

Tablica 5.13 Tartaki Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.13.1 Operacje z drewnem na lądzie i w wodzie, taśmociągi z trocinami i wiórami 5.13.2 Sortowanie drewna na lądzie lub w wodzie, punkty rozładowywania drewna, punkty ładowania tarcicy, mechaniczne podnoszenie do taśmociągu z drewnem, stertowanie 5.13.3 Czytanie adresów i oznaczeń na tarcicy Ē m lx U o R a 20 0,25 55 20 50 0,40 50 20 100 0,40 45 40 5.13.4 Sortowanie i pakowanie 200 0,50 45 40 5.13.5 Podawanie do maszyn odkorowujących i do rąbania 300 0,50 45 40 Uwagi Tablica 5.14 Stocznie i doki Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.14.1 Ogólne oświetlenie stoczni, miejsca magazynowania towarów prefabrykowanych 5.14.2 Krótkoterminowy załadunek dużych jednostek Ē m lx U o R a 20 0,25 55 40 20 0,25 55 20 5.14.3 Czyszczenie kadłuba statku 50 0,25 50 20 5.14.4 Malowanie i spawanie kadłuba statku 5.14.5 Montaż komponentów elektrycznych i mechanicznych 100 0,40 45 60 200 0,50 45 60 Uwagi Tablica 5.15 Instalacje wodne i oczyszczalnie Nr ref. Typ strefy, zadania lub czynności 5.15.1 Operowanie narzędziami serwisowymi, obsługa ręcznych zaworów, uruchamianie i zatrzymywanie silników, instalacje przesyłowe i urządzenia grabiące 5.15.2 Operowanie chemikaliami, sprawdzanie nieszczelności, zmienianie pomp, ogólne prace serwisowe, odczytywanie przyrządów 5.15.3 Naprawa silników i urządzeń elektrycznych Ē m U o R a lx 50 0,40 45 20 100 0,40 45 40 200 0,50 45 60 Uwagi 20

6 Procedury weryfikacyjne Weryfikację instalacji oświetleniowej należy wykonać przez pomiar, obliczenia lub sprawdzenie danych (patrz EN 13032-2). 6.1 Natężenie oświetlenia Weryfikację natężeń i równomierności oświetlenia dotyczącą określonych zadań należy wykonać przez pomiar w płaszczyźnie zadania, a wybrane punkty pomiarowe powinny być zgodne z punktami projektowymi lub siatkowymi. UWAGA Podczas weryfikacji natężenia oświetlenia, zaleca się zwrócenie uwagi na kalibrację zastosowanych mierników światła, zgodność lamp i opraw z opublikowanymi danymi fotometrycznymi, a także na porównanie założeń projektowych dotyczących współczynników odbicia światła od powierzchni itp. z wartościami rzeczywistymi. Średnie natężenie oświetlenia i równomierność oświetlenia powinny być nie mniejsze niż wartości podane, odpowiednio, w Rozdziale 5 i w Tablicy 1. 6.2 Ocena olśnienia Weryfikację należy wykonać przez sprawdzenie danych projektowych i parametrów przyjętych na planie projektu. Wszystkie założenia powinny być zadeklarowane. 6.3 Wskaźnik oddawania barw Autentyczność danych R a dla lamp w projekcie powinien potwierdzić producent lamp. Powinny one spełniać wymagania. Lampy powinny być takie, jak określono w projekcie. 6.4 Światło przeszkadzające Obliczone wartości E v, I, ULR, L b, L s i TI powinien podać projektant planu. Weryfikację E v, L b i L s należy wykonać przez pomiar, biorąc pod uwagę wszystkie założenia projektowe. 21

Załącznik A (informacyjny) Wymagania oświetleniowe związane z bezpieczeństwem i ochroną Poziom ryzyka Bardzo niskie ryzyko, np. Strefy magazynowe z okazjonalnym ruchem na placach przemysłowych; Składowiska węgla w elektrowniach; Magazyny drewna, pola z trocinami i tanim drewnem w tartakach; Okazjonalnie użytkowane przejścia serwisowe i schody, oczyszczanie wody odpływowej i komory napowietrzające, filtry i komory fermentacyjne osadu w instalacjach wodnych i ściekowych. Ē m U o R a lx 5 0,25 55 20 Uwagi Niskie ryzyko, np. Oświetlenie ogólne w portach; 10 0,40 50 20 W portach U o może wynosić 0,25 Powierzchnie wykorzystywane do procesów wolnych od ryzyka i okazjonalnie użytkowane platformy i schody w przemyśle petrochemicznym i innych niebezpiecznych przemysłach; Strefy magazynowe tarcicy w tartakach. Średnie ryzyko, np. Strefy przechowywania pojazdów i terminale kontenerowe z częstym ruchem w portach, placach przemysłowych i strefach magazynowych; 20 0,40 50 20 W stoczniach i dokach U o może wynosić 0,25 Strefy przechowywania pojazdów i przenośników taśmowych w przemyśle petrochemicznym i innych niebezpiecznych przemysłach; Magazyny oleju w elektrowniach; Oświetlenie ogólne i strefy magazynowe dla prefabrykowanych towarów w stoczniach i dokach; Stale użytkowane schody, baseny i filtry do urządzeń czystej wody w instalacjach wodnych i ściekowych. 22

Wysokie ryzyko, np. Elementy formy, magazynowanie drewna i stali, wykop fundamentowy budynku i miejsca pracy na bokach wykopu na terenach budowy; 50 0,40 45 20 Na terenach budowy i w tartakach może wynosić 50 Strefy zagrożone ogniem, eksplozją, trucizną i promieniowaniem w portach, na placach przemysłowych i w strefach magazynowych; Magazyny oleju, wieże chłodnicze, bojlery, kompresory, pompownie, zawory, rurociągi, działające platformy, normalnie użytkowane schody, punkty skrzyżowań taśmociągów, miejsca z elektrycznymi przełącznikami w przemyśle petrochemicznym i w innych niebezpiecznych przemysłach; Miejsca przełączników w elektrowniach; Punkty skrzyżowań taśmociągów, strefy zagrożenia ogniem w tartakach. 23

Bibliografia [1] EN 12464-1, Light and lighting Lighting of work places Part 1 : Indoor work places. [2] EN 13032-1, Light and lighting Measurement and presentation of photometric data of lamps and luminaires Part 1 : Measurement and file format. [3] IEC 60050/CIE 17.4, International Electrotechnical Vocabulary Chapter 845: Lighting. [4] CIE 112:1994, Glare evaluation system for use within outdoor sports and area lighting. [5] CIE 115:1995, Recommendations for the lighting of roads for motor and pedestrian traffic. [6] CIE 129:1998, Guide for lighting exterior working areas. [7] CIE 140:2000, Road lighting calculations 24

Wykaz stref, zadań i czynności Czyszczenie kadłuba statku (stocznie i doki) 5.14.3 Chodniki (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.2 Chodniki, niebezpieczne miejsca (kanały, śluzy i porty) 5.4.7 Ciepłownie 5.11 Czytanie adresów (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.3 Czytanie adresów na tarcicy (tartaki) 5.13.3 Czytanie oznaczeń na tarcicy (tartaki) 5.13.3 Doki 5.14 Dozór (place budowy) 5.3.1 Drabiny (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.2 Drogi dla pieszych (tereny kolejowe) 5.12.6 Drogi dojazdowe, niebezpieczne miejsca (kanały, śluzy i porty) 5.4.7 Drogi wjazdowe, środowisko ciemne (stacje paliw) 5.6.2 Drogi wjazdowe, środowisko jasne (stacje paliw) 5.6.3 Drogi wyjazdowe, środowisko ciemne (stacje paliw) 5.6.2 Drogi wyjazdowe, środowisko jasne (stacje paliw) 5.6.3 Drogi wyłącznie dla pieszych (ogólne strefy ruchu) 5.1.1 Duże jednostki, krótkoterminowe operowanie (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.1 Duże jednostki, operowanie ciągłe (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.2 Duże natężenie ruchu (parkingi) 5.9.3 Elektrownie 5.11 Elementy łączeniowe (place budowy) 5.3.4 Gazownie 5.11 Giętkie przewody, łączenie (kanały, śluzy i porty) 5.4.6 Gospodarstwa rolne 5.5 Górki rozrządowe (tereny kolejowe) 5.12.3 Hamulce torowe (tereny kolejowe) 5.12.2 Inspekcja (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.4 Inspekcja, ogólna (siłownie itd.) 5.11.3 Instalacje elektryczne (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.4 Instalacje maszynowe (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.4 Instalacje przesyłowe (instalacje wodne i oczyszczalnie) 5.15.1 Instalacje rurociągowe (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.4 Instalacje wodne 5.15 Kanał rewizyjny (tereny kolejowe) 5.12.21 Kanały 5.4 Klasyfikacja (tereny kolejowe) 5.12.2 Koleje i linie tramwajowe 5.12 Krótkoterminowy załadunek dużych jednostek (stocznie i doki) 5.14.2 Lądowisko helikopterów (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.4 Liny, łączenie (kanały, śluzy i porty) 5.4.6 Ładowanie (place budowy) 5.3.1 Ładowanie ładunku (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.2 Ładowanie platform, otwarte (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.2 25

Ładowanie platform, zamknięte (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.3 Ładowanie stałych towarów luzem (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.1 Malowanie kadłuba statku (stocznie i doki) 5.14.4 Małe natężenie ruchu (parkingi) 5.9.1 Małpi pokład (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.11 Maszyny do rąbania (tartaki) 5.13.5 Maszyny odkorowujące (tartaki) 5.13.5 Mechaniczne podnoszenie do taśmociągu z drewnem (tartaki) 5.13.2 Miejsca załadunku i rozładunku paliwa (przemysł petrochemiczny) 5.10.4 Miejsca magazynowania towarów prefabrykowanych, ogólne oświetlenie (stocznie i doki) 5.14.1 Montaż elektryczny (place budowy) 5.3.4 Montaż elementów konstrukcyjnych (place budowy) 5.3.3 Montaż form (place budowy) 5.3.3 Montaż form drewnianych (place budowy) 5.3.3 Montaż komponentów elektrycznych (stocznie i doki) 5.14.5 Montaż komponentów mechanicznych (stocznie i doki) 5.14.5 Montaż konstrukcji (place budowy) 5.3.3 Montaż maszyn (place budowy) 5.3.4 Montaż rur drenażowych (place budowy) 5.3.2 Montaż rurociągów (place budowy) 5.3.4 Nadbrzeża oczekiwań (kanały, śluzy i porty) 5.4.1 Naprawa maszyn (przemysł petrochemiczny) 5.10.5 Naprawa silników 5.15.3 Naprawa urządzeń elektrycznych 5.15.3 Naprawa urządzeń elektrycznych (przemysł petrochemiczny) 5.10.5 Narzędzia serwisowe, operowanie (przemysł petrochemiczny) 5.10.1 Narzędzia serwisowe, operowanie (siłownie itd.) 5.11.2 Narzędzia, stosowanie (tereny przemysłowe i place magazynowe) 5.7.3 Normalny ruch pojazdów, max 40 km.h -1 (ogólne strefy ruchu) 5.1.3 Obsługa cargo (kanały, śluzy i porty) 5.4.4 Obsługa ręcznych zaworów (instalacje wodne i oczyszczalnie) 5.15.1 Obsługiwanie pociągów i lokomotyw (tereny kolejowe) 5.12.11 Oczyszczalnie 5.15 Odczytywanie przyrządów 5.15.2 Odczytywanie wskazań przyrządów (przemysł petrochemiczny) 5.10.3 Odczytywanie wskazań przyrządów (przemysł petrochemiczny) 5.10.3 Ogólne prace serwisowe (instalacje wodne i oczyszczalnie) 5.15.2 Ogólne strefy ruchu 5.1 Operacje z drewnem na lądzie (tartaki) 5.13.1 Operacje z drewnem w wodzie (tartaki) 5.13.1 Operowanie chemikaliami (instalacje wodne i oczyszczalnie) 5.15.2 Operowanie narzędziami serwisowymi (instalacje wodne i oczyszczalnie) 5.15.1 Pakowanie (przemysł petrochemiczny) 5.10.2 Pakowanie (tartaki) 5.13.4 Palniki, oświetlanie (przemysł petrochemiczny) 5.10.1 Parking pojazdów (stacje paliw) 5.6.1 Parkingi 5.9 Perony otwarte, duże stacje, usługi międzymiastowe (tereny kolejowe) 5.12.15 Perony otwarte, małe stacje, pociągi podmiejskie i lokalne (tereny kolejowe) 5.12.5 Perony otwarte, średnie stacje, pociągi podmiejskie i regionalne (tereny kolejowe) 5.12.8 Perony w strefach towarowych, otwarte (tereny kolejowe) 5.12.10 26

Perony zadaszone w strefach towarowych, operacje ciągłe (tereny kolejowe) 5.12.20 Perony zadaszone w strefach towarowych, operacje krótkotrwałe (tereny kolejowe) 5.12.17 Perony zadaszone, duże stacje, usługi międzymiastowe (tereny kolejowe) 5.12.18 Perony zadaszone, stacje średniej wielkości, pociągi podmiejskie lub regionalne 5.12.16 (tereny kolejowe) Plac w gospodarstwie (gospodarstwa rolne) 5.5.1 Place budowy 5.3 Place kolejowe ze strefami załadunku (tereny kolejowe) 5.12.12 Płaski rozrząd (tereny kolejowe) 5.12.2 Podawanie do maszyn do rąbania (tartaki) 5.13.5 Podawanie do maszyn odkorowujących (tartaki) 5.13.5 Podłoga wiertnicza (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.11 Pojemniki w ciężarówkach, napełnianie niebezpiecznymi substancjami 5.10.3 (przemysł petrochemiczny) Pojemniki w ciężarówkach, napełnianie związane z ryzykiem od substancji lotnych (przemysł 5.10.2 petrochemiczny) Pojemniki w ciężarówkach, opróżnianie z niebezpiecznych substancji 5.10.3 (przemysł petrochemiczny) Pojemniki w ciężarówkach, opróżnianie związane z ryzykiem od substancji lotnych (przemysł 5.10.2 petrochemiczny) Pojemniki w wagonach, napełnianie niebezpiecznymi substancjami 5.10.3 (przemysł petrochemiczny) Pojemniki w wagonach, napełnianie związane z ryzykiem od substancji lotnych 5.10.2 (przemysł petrochemiczny) Pojemniki w wagonach, opróżnianie z niebezpiecznych substancji 5.10.3 (przemysł petrochemiczny) Pojemniki w wagonach, opróżnianie związane z ryzykiem od substancji lotnych 5.10.2 (przemysł petrochemiczny) Pomieszczenie z mułem (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.12 Pompowanie (przemysł petrochemiczny) 5.10.2 Pompy do ropy naftowej (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.13 Porty 5.4 Porty lotnicze 5.2 Powierzchnia morza poniżej nadwodnych platform urządzenia (struktury gazowe 5.8.1 i naftowe oddalone od brzegu) Prace usługowe, ogólne (siłownie itd.) 5.11.4 Prace usługowe, ogólnie (przemysł petrochemiczny) 5.10.3 Prace zbrojeniowe, lekkie (place budowy) 5.3.3 Prowadzenie kabli elektrycznych (place budowy) 5.3.3 Prowadzenie kanałów elektrycznych (place budowy) 5.3.3 Próbkowanie (struktury gazowe i naftowe oddalone od brzegu) 5.8.12 Przedpole hangaru (porty lotnicze) 5.2.1 Przedpole terminalu (porty lotnicze) 5.2.2 Przejścia dla pieszych (ogólne strefy ruchu) 5.1.4 Przejścia wyłącznie dla pieszych (kanały, śluzy i porty) 5.4.2 Przemysł petrochemiczny (przemysł petrochemiczny) 5.10 Przemysłowe place magazynowe 5.7 Przemysły niebezpieczne (przemysł petrochemiczny) 5.10 Przyrządy, odczytywanie (siłownie itd.) 5.11.4 Punkty ładowania tarcicy (tartaki) 5.13.2 Punkty rozładowywania drewna (tartaki) 5.13.2 Punkty rozładunku pojazdów (ogólne strefy ruchu) 5.1.4 Punkty sprawdzania wody (stacje paliw) 5.6.4 Punkty załadunku pojazdów (ogólne strefy ruchu) 5.1.4 27