KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY ORAZ TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO OCHRONA BUDŻETU UE DO KOŃCA 2014 R.

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 8.10.2015 r. COM(2015) 503 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY ORAZ TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO OCHRONA BUDŻETU UE DO KOŃCA 2014 R. PL PL

Spis treści STRESZCZENIE I WNIOSKI... 4 2. PROCESY... 8 2.1. Działania zapobiegawcze... 8 2.2. Działania naprawcze... 9 2.3. Rolnictwo... 12 2.4. Spójność... 14 2.5. Zarządzanie bezpośrednie... 16 2.6. Opłacalność systemów zarządzania i kontroli... 17 3. KOREKTY FINANSOWE I ODZYSKANIE ŚRODKÓW W 2014 r.... 18 3.1. Przegląd... 18 3.2. Korekty finansowe w toku na dzień 31 grudnia 2014 r.... 20 3.3. Korekty finansowe potwierdzone w 2014 r.... 20 3.4. Korekty finansowe wykonane w 2014 r.... 23 3.5. Odzyskanie środków... 25 3.6. Słabości w systemach zarządzania i kontroli stosowanych przez państw członkowskich, wykryte w 2014 r., oraz podjęte środki... 26 4. SKUMULOWANE KOREKTY FINANSOWE I ODZYSKANIE ŚRODKÓW DO KOŃCA 2014 r.... 29 4.1. Przegląd... 29 4.2. Korekty finansowe... 31 4.3. Odzyskanie środków... 41 5. KOREKTY NETTO... 42 5.1. Korekty finansowe netto w 2014 r.... 42 5.2. Wpływ na budżet UE... 43 5.3. Wpływ na budżety krajowe... 44 6. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE... 44 6.1. Rolnictwo... 44 6.2. Spójność... 45 7. DZIAŁANIA NAPRAWCZE PODJĘTE PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE Z ICH WŁASNEJ INICJATYWY... 47 7.1. Rolnictwo... 48 7.2. Spójność... 49 2

8. ODZYSKANIE KWOT ZALICZEK... 51 3

STRESZCZENIE I WNIOSKI Przewodniczący Juncker mocno podkreśla potrzebę zapewnienia należytego zarządzania finansami przy realizacji programów Unii Europejskiej (UE) i nalega na wprowadzenie wszelkich niezbędnych środków w celu ochrony budżetu UE. W niniejszym komunikacie opisano funkcjonowanie mechanizmów zapobiegawczych i naprawczych przewidzianych w przepisach, a także działania podejmowane przez Komisję w celu ochrony budżetu UE i eliminowania niezgodnych z prawem lub nieprawidłowych wydatków. Przedstawiono w nim także możliwie najlepsze szacunki danych obrazujących stosowanie tych mechanizmów oraz opisano, jak państwa członkowskie współuczestniczą w tych działaniach i jaki mają one na nie wpływ. Tego rodzaju komunikat jest sporządzany co roku na wyraźny wniosek Parlamentu Europejskiego sformułowany w ramach procedury udzielenia absolutorium za 2011 r. W związku z tym komunikat ten jest skierowany do tej właśnie instytucji, jak również do Rady i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (ETO). Stanowi on uzupełnienie informacji przedstawionych w rocznym sprawozdaniu finansowym UE za 2014 r., sprawozdaniu podsumowującym Komisji, a także stosownych częściach rocznych sprawozdań z działalności właściwych dyrekcji generalnych. Sprawozdanie roczne ETO zawiera poświadczenie wiarygodności dotyczące legalności i prawidłowości operacji leżących u podstaw sprawozdań rocznych UE, a także uwagi i statystki dotyczące istotnego poziomu błędu w płatnościach leżących u podstaw rachunków. Znaczenie korekt finansowych i odzyskiwania środków jest szczególnie widoczne, jeżeli uwzględnia się ich wieloletni charakter. Odzwierciedlają to odpowiednio roczne sprawozdania z działalności, zawierające szczegółowe informacje zarówno na temat poziomów błędów, jak i korekt finansowych i odzyskiwania środków. Dodatkowa ocena zarówno poziomów błędów, jak i korekt finansowych i odzyskiwania środków pozwala zorientować się, jak nieprawidłowe płatności na rzecz beneficjentów ostatecznie wpływają na interesy finansowe UE. Jest też ona ważnym elementem, dzięki któremu można ocenić, jak systemy nadzoru i kontroli pozwalają zarządzać ryzykiem dla legalności i prawidłowości operacji finansowanych z budżetu UE (zob. sprawozdanie podsumowujące Komisji za 2014 r.). Komisja i państwa członkowskie dokładają znaczących starań, aby zarządzać ryzykiem dla legalności i prawidłowości operacji finansowanych z budżetu UE zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ( TFUE ) 1, rozporządzeniem finansowym 2, zasadami stosowania tego rozporządzenia 3 i różnymi sektorowymi aktami prawnymi. Komisja chroni budżet UE, tj. wydatki UE, dążąc do wyeliminowania wszelkich niepożądanych lub nieprawidłowych wydatków za pomocą dwóch głównych metod: (1) działań zapobiegawczych oraz (2) mechanizmów naprawczych (głównie korekt finansowych nakładanych na państwa członkowskie, a także odzyskiwania środków od beneficjentów płatności z budżetu UE). Głównym celem korekt finansowych i odzyskiwania środków jest zapewnienie wykorzystywania funduszy UE zgodnie z ramami prawnymi, czyli wykluczenie z 1 2 3 Dz.U. C 326 z 26.10.2012, s. 47. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 966/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 (Dz.U. L 298 z 26.10.2012, s. 1). Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 1268/2012 z dnia 29 października 2012 r. w sprawie zasad stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 966/2012 w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii (Dz.U. L 362 z 31.12.2012, s. 1). 4

finansowania przez Unię wydatków, których dokonano z naruszeniem obowiązujących przepisów. W zarządzaniu dzielonym odpowiedzialność za wykrycie i odzyskanie od beneficjentów kwot nienależnie im wypłaconych spoczywa przede wszystkim na państwach członkowskich (a nie Komisji). Z uwagi na przepisy dotyczące kontroli oraz złożoność mechanizmów i procedur naprawczych, a także wieloletni charakter programów, efekty (tj. korekty finansowe i odzyskanie środków) zasadniczo następują po stwierdzeniu słabości lub nieprawidłowości i dokonaniu płatności. Aby zapewnić opłacalność systemów kontroli, jednym z głównych kierunków działania, na których będą się skupiać służby Komisji podczas kadencji obecnego kolegium komisarzy, będzie zracjonalizowanie i usprawnienie kontroli oraz realokacja zasobów na te kontrole, które są uważane za najwłaściwsze z punktu widzenia zarządzania ryzykiem dla legalności i prawidłowości w obrębie ram regulacyjnych. W przypadku zarządzania dzielonego głównym celem jest poprawa efektywności systemów kontroli stosowanych przez państwa członkowskie. W niniejszym komunikacie skupiono się przede wszystkim na efektach działań nadzorczych Komisji, ale przedstawiono także informacje na temat kontroli stosowanych przez państwa członkowskie. Korekty finansowe i odzyskanie środków: wyniki w 2014 r. Jeżeli chodzi o wpływ środków naprawczych podjętych przez Komisję, najważniejsze dane za rok budżetowy 2014 przedstawiają się następująco: mln EUR Obszary polityki Korekty finansowe i odzyskanie środków potwierdzo ne w 2014 r. ogółem Korekty finansowe i odzyskanie środków wykonane w 2014 r. ogółem Rolnictwo 2 247 1 198 EFRG 1 862 946 Rozwój obszarów wiejskich 385 252 Polityka spójności 2 050 1 694 EFRR 1 330 1 083 Fundusz Spójności 292 236 EFS 343 290 IFOR/EFF 67 66 Sekcja Orientacji EFOGR 18 19 Zarządzanie dzielone 4 297 2 892 Polityka wewnętrzna 297 279 Polityka zewnętrzna 127 108 Administracja 5 5 OGÓŁEM 4 728 3 285 Korekty finansowe potwierdzone i wykonane stanową 3,3 % (potwierdzone) i 2,3 % (wykonane) płatności budżetowych w 2014 r. 5

Korekty finansowe i odzyskanie środków: wyniki skumulowane Skumulowane dane liczbowe stanowią cenniejsze źródło informacji na temat znaczenia mechanizmów naprawczych stosowanych przez Komisję, ponieważ bierze się w nich pod uwagę wieloletni charakter większości wydatków UE oraz neutralizuje skutki zdarzeń jednorazowych. Korekty finansowe i odzyskanie środków potwierdzone w latach 2009 2014 (w mln EUR) 5 000 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Administracja Obszary polityki zewnętrznej Obszary polityki wewnętrznej Polityka spójności Rolnictwo W latach 2009-2014 kwoty potwierdzone wykazują tendencję wzrostową. Średnia kwota potwierdzona wyniosła 3,2 mld EUR, czyli 2,4 % średniej kwoty płatności z budżetu UE, podczas gdy średnia kwota wykonana w tym okresie wyniosła 2,8 mld EUR czyli 2,1 % płatności zob. wykres 4.1. W przypadku EFRG średnia stawka korekty dla korekt finansowych dokonanych przez Komisję za okres od 1999 do końca 2014 r. wyniosła 1,7 % wydatków (wszystkie są korektami finansowymi netto) zob. sekcja 4.2.2. W odniesieniu do EFRR i EFS na lata 2000-2006 (w przypadku których zamykanie programów jest niemal zakończone) na koniec 2014 r. łączny wskaźnik korekt finansowych, oparty jedynie na działaniach nadzorczych Komisji, wynosił 4,1 % przydzielonych środków zob. sekcja 4.2.3. Średnia kwota potwierdzona w ramach zarządzania bezpośredniego i pośredniego za lata 2009-2014 wynosiła 366 mln EUR, czyli 1,2 % średniej kwoty płatności. W 2015 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał niekorzystne dla Komisji orzeczenia w sprawie kilku korekt finansowych związanych z wydatkami na politykę regionalną w latach 1994-1999 na łączną kwotę niemal 500 mln EUR. Powołano się w nich na kwestie proceduralne i Komisja analizuje obecnie wpływ tych orzeczeń zob. sekcja 4.1.2. Ochrona budżetu UE: główne wnioski Dane liczbowe wskazują, że wyniki wieloletnich działań zapobiegawczych i naprawczych podejmowanych zarówno przez Komisję, jak i państwa członkowskie są pozytywne. 6

Znaczącą wysokość podanych kwot należy uznać za potwierdzenie zaangażowania Komisji i państw członkowskich w działania, które mają zagwarantować, że pieniądze europejskich podatników są wykorzystywane zgodnie z wymogami prawnym; Komisja dąży do dalszego usprawniania systemów zarządzania i kontroli na poziomie państw członkowskich, proponując w stosownych przypadkach państwom członkowskim określone plany działania, organizując seminaria na temat poziomów błędów, przekazując wskazówki i informacje o dobrych praktykach, organizując szkolenia instytucji zarządzających oraz roczne i doraźne spotkania. Środki naprawcze służą korygowaniu błędów z przeszłości, a środki zapobiegawcze podejmuje się, aby unikać tego rodzaju nieprawidłowości w przyszłości. Korekty finansowe mogą być korektami netto (np. w polityce rolnej), co oznacza, że odpowiednie kwoty są faktycznie zwracane do budżetu UE lub mogą być kompensowane nowymi dodatkowymi wydatkami kwalifikowalnymi (w polityce spójności). W obu przypadku ich wpływ jest faktyczny, ponieważ nawet w przypadku kompensaty dane państwo członkowskie ponosi skutki finansowe niekwalifikowalnych wydatków z własnych zasobów (budżetu krajowego). Kiedy nie można dokładnie określić liczbowo wpływu nieprawidłowości lub gdy jest to nieopłacalne albo gdy nieprawidłowości dotyczą poważnych słabości w zakresie zarządzania i kontroli, Komisja stosuje tzw. korekty ryczałtowe, np. na poziomie całego programu operacyjnego, jak określono w odpowiednich przepisach. Korekty finansowe zarówno na poziomie projektu, jak i programu mają skutek odstraszający na przyszłość. Ochrona budżetu UE: wprowadzane ulepszenia na okres 2014-2020 Rolnictwo: skoncentrowanie się w większym stopniu na wydatkach obarczonych większym ryzykiem, skrócenie procedury zgodności, lepsze określenie kryteriów i metod wykorzystywanych przy stosowaniu korekt finansowych netto, uproszczenie systemów płatności, wprowadzenie nowej opinii krajowych jednostek certyfikujących na temat legalności i prawidłowości zgłoszonych wydatków oraz ulepszenie mechanizmów wstrzymywania i zawieszania płatności w oparciu o dobre doświadczenia w polityce spójności. Spójność: należy tu wymienić stosowanie korekt finansowych netto, co będzie dodatkową zachętą dla państw członkowskich do usprawniania ich audytów opartych na ryzyku, z uwzględnieniem ulepszonych pakietów na użytek procedury poświadczenia wiarygodności obejmujących opinie audytowe na temat funkcjonowania systemów oraz legalności i prawidłowości, a także roczne sprawozdania z kontroli, w których podaje się poziomy błędu resztowego, udoskonalenie podstawy prawnej do korekt ryczałtowych oraz podwyższenie poziomu korekty w przypadku słabości powtarzalnych. 7

2. PROCESY Audyt / Kontrola W toku Potwierdzone Wykonane Zgłoszone 2.1. Działania zapobiegawcze Komisja stosuje kilka mechanizmów zapobiegawczych służących ochronie budżetu UE. W zarządzaniu dzielonym (czyli w przypadku wydatków rolnych i wydatków w ramach polityki spójności) odpowiedzialność za zapewnienie przez cały cykl wydatkowy legalności i prawidłowości wydatków wypłacanych z budżetu UE ponoszą przede wszystkim państwa członkowskie. Komisja sprawuje ścisły i terminowy nadzór, opierając się na wynikach kontroli UE, wynikach audytów krajowych otrzymanych w ostatnich latach, wynikach dochodzeń OLAF-u oraz wszelkich innych informacjach, jakie docierają do jej służb i wskazują na słabości systemów lub poważnie nieskorygowane nieprawidłowości. Główne elementy wskazujące na skuteczne funkcjonowanie systemów monitorowania i kontroli poddaje się ponownej ocenie na zasadzie ciągłości, aby zapobiec dokonywaniu płatności w przypadku braku wydajności systemów na poziomie programu/części programu. Rolnictwo: Na mocy nowego rozporządzenia horyzontalnego w sprawie wspólnej polityki rolnej (WPR) w 2014 r. wprowadzono w życie nowe ramy prawne dotyczące wstrzymywania lub zawieszania wypłat środków na WPR. Dzięki temu zwiększą się uprawnienia Komisji do zawieszenia unijnego finansowania w przypadku stwierdzenia ryzyka nieprawidłowych płatności. Komisja może zatem zmniejszyć lub zawiesić płatności miesięczne (Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji EFRG) lub okresowe (Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFRROW) w przypadkach, gdy jeden lub większa liczba kluczowych elementów odnośnego krajowego systemu kontroli nie istnieje lub nie działa skutecznie ze względu na wagę lub utrzymywanie się stwierdzonych niedociągnięć (lub gdy podobne poważne niedociągnięcia występują w systemie odzyskiwania nieprawidłowych płatności) oraz: - niedociągnięcia mają stały charakter i już były powodem przyjęcia co najmniej dwóch decyzji w sprawie korekty finansowej lub - Komisja stwierdza, że dane państwo członkowskie nie jest w stanie wdrożyć niezbędnych środków naprawczych w najbliższej przyszłości, zgodnie z planem działania zawierającym wskaźniki wyraźnego postępu ustalane w porozumieniu z Komisją. W odniesieniu do EFFROW w nowym rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów (RWP) przewidziano także możliwość wstrzymania płatności okresowych przez delegowanego urzędnika zatwierdzającego (czyli dyrektora generalnego), co jest dodatkowym narzędziem szybkiego reagowania w przypadku obaw dotyczących legalności i prawidłowości płatności. W przypadku EFRG cykl płatności miesięcznych nie pozwalałby na zastosowanie procedury wstrzymania płatności. Spójność: Mechanizmy zapobiegawcze istnieją także na poziomie Komisji, która pełni rolę organu nadzorującego, i umożliwiającą jej: - wstrzymanie biegu terminu płatności na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, jeżeli: a) istnieją dowody wskazujące na znaczącą słabość w funkcjonowaniu systemów zarządzania i kontroli w odnośnych państwach członkowskich; lub b) służby Komisji muszą przeprowadzić dodatkową weryfikację po otrzymaniu informacji, że wydatki ujęte w poświadczonym zestawieniu wydatków związane są z poważną nieprawidłowością, która nie została skorygowana. 8

Po zamknięciu sprawy (po wysłaniu pisma znoszącego wstrzymanie biegu terminu płatności) wstrzymana kwota może zostać przetworzona i wypłacona organom państwa członkowskiego, pod warunkiem że dostępne są wystarczające środki i nie istnieją żadne inne uchybienia dotyczące danego programu. - zawiesić całość lub część płatności okresowej na rzecz państwa członkowskiego w następujących przypadkach: a) jeżeli istnieją dowody wskazujące na poważną słabość w systemie zarządzania i kontroli stosowanym w przypadku programu, a państwo członkowskie nie podjęło niezbędnych środków naprawczych; lub b) wydatek ujęty w poświadczonym zestawieniu wydatków jest związany z poważną nieprawidłowością, która nie została skorygowana; lub c) doszło do poważnego naruszenia przez państwo członkowskie jego zobowiązań w zakresie z zarządzania i kontroli. Jeżeli państwo członkowskie nie zastosuje wymaganych środków, Komisja może podjąć decyzję o nałożeniu korekty finansowej. W obydwu procedurach przewidziano mechanizm umożliwiający szybkie uzgodnienie z państwem członkowskim dodatkowych kontroli, które trzeba przeprowadzić, oraz, w razie potrzeby, wdrożenie odpowiednich działań naprawczych. Zawsze gdy jest to niezbędne, w przypadku poważnych słabości oraz gdy służby Komisji uważają, że w terminie przewidzianym w przepisach dotyczących wstrzymania płatności (wynoszącym maksymalnie 6 miesięcy) odpowiednie władze nie podjęły działań lub podjęły je w niewystarczającym zakresie, Komisja rozpoczyna także formalną procedurę zawieszenia płatności, przesyłając państwu członkowskiemu pismo zawiadamiające o możliwości zawieszenia płatności. W zarządzaniu bezpośrednim i pośrednim działania zapobiegawcze obejmują kontrole kwalifikowalności wydatków wykazanych przez beneficjentów przeprowadzane przez odpowiednie służby. Te kontrole ex ante stanowią część procesów zarządzania programami i są przeprowadzane w celu uzyskania wystarczającej pewności co do legalności i prawidłowości wydatków, z tytułu których dokonuje się płatności. Służby Komisji mogą także udzielić wskazówek, szczególnie w kwestiach umownych, w celu zapewnienia należytego i efektywnego zarządzania finansami oraz ograniczenia ryzyka nieprawidłowości. 2.2. Działania naprawcze Należy podkreślić, że w odniesieniu do znacznej części wydatków UE, np. w dziedzinie spójności, badań naukowych i polityki rozwoju obszarów wiejskich, odnośne programy mają charakter wieloletni. Zgodnie z art. 32 ust. 2 lit. e) rozporządzenia finansowego uwzględnia się to przy opracowywaniu i wdrażaniu środków naprawczych, jak również przy ocenie wyników tych działań. Korekty finansowe i odzyskiwanie środków przeprowadza się na wszystkich etapach realizacji programu, po poniesieniu wydatków lub dokonaniu płatności. 2.2.1. Korekty finansowe Korekty finansowe w toku to korekty, które zostały zaproponowane, ale nie są jeszcze zaakceptowane przez państwa członkowskie, lub w przypadku których Komisja nie podjęła jeszcze decyzji. Korekty finansowe wykazuje się jako potwierdzone, jak tylko zostaną one zaakceptowane przez państwo członkowskie lub przyjęte decyzją Komisji. 9

Korektę finansową uznaje się za wykonaną, kiedy korekta zostanie zastosowana i ujęta w rozliczeniach Komisji, co oznacza, że transakcja finansowa została zatwierdzona przez właściwego urzędnika zatwierdzającego w następujących przypadkach: odliczenie od kwoty z wniosku o płatność okresową lub płatność salda końcowego, nakaz odzyskania środków lub transakcja umorzenia. 10

Komisja stosuje następujące rodzaje korekt finansowych w odniesieniu do wydatków zgłoszonych przez państwa członkowskie (korekty ex post ): - korekty finansowe w indywidualnych przypadkach, oparte na dokładnym wskazaniu kwot nienależnie wypłaconych i na skutkach finansowych, jakie ma to dla budżetu, - ekstrapolowane korekty finansowe, jeżeli na podstawie reprezentatywnej próby statystycznej daną kwotę można z wystarczającą pewnością określić liczbowo; - korekty ryczałtowe, jeżeli danej kwoty nie można z wystarczającą pewnością określić liczbowo na podstawie reprezentatywnej próby statystycznej lub gdy nie można dokładnie określić liczbowo wpływu poszczególnych błędów na wydatki (np. korekty finansowe dotyczące poszczególnych zamówień publicznych w oparciu o uzgodnione stawki zryczałtowane) zob. tabele 3.3.2 i 3.4.2. W zarządzaniu dzielonym wszystkie korekty finansowe, bez względu na rodzaj, mają wpływ na budżety krajowe nawet jeśli nie dokonano zwrotu środków do budżetu UE wpływ korekt finansowych na poziomie państwa członkowskiego jest zawsze ujemny. Korekty finansowe u źródła są korektami, których dokonuje się przed zwrotem środków przez UE. Mają one miejsce wówczas, gdy państwo członkowskie stosuje korektę przy poświadczaniu nowych wydatków zgłaszanych Komisji w następstwie lub w wyniku planu działań naprawczych uzgodnionego z Komisją. Należy podkreślić, że różnica między korektami ex post i u źródła ma wymiar czasowy. 2.2.2. Odzyskanie środków W przypadku EFRG kwoty odzyskane od beneficjentów zapisuje się w budżecie UE jako dochody przeznaczone na określony cel, po odliczeniu przez państwa członkowskie 20 % na pokrycie kosztów administracyjnych. Aby zaradzić opóźnieniom w odzyskiwaniu przez niektóre państwa członkowskie nienależnych płatności, wprowadzono prawny mechanizm rozliczeniowy, w ramach którego 50 % nienależnych płatności, których państwa członkowskie nie odzyskały od beneficjentów w ciągu 4 lub w przypadku postępowania sądowego - 8 lat, automatycznie obciąża ich budżety krajowe (zasada 50/50). Nawet wówczas państwa członkowskie mają obowiązek kontynuować procedury odzyskiwania środków, a jeżeli nie dopełnią tego obowiązku z należytą starannością, Komisja może po zakończeniu procedury kontroli zgodności rozliczeń podjąć decyzję o obciążeniu danego państwa członkowskiego całymi zaległymi kwotami. Państwa członkowskie są ponadto zobowiązane do skompensowania wszelkich zaległych należności przyszłymi płatnościami na rzecz dłużnika (kompensata obowiązkowa). System ten zachęca państwa członkowskie do podejmowania wysiłków zmierzających do rzeczywistego odzyskania nieprawidłowych płatności bez nieuzasadnionej zwłoki. W przypadku EFRROW odzyskanie środków bierze się pod uwagę w późniejszym wniosku o zwrot wydatków, jaki otrzymuje Komisja, a środki te można ponownie wykorzystać na dany program w okresie programowania po upływie okresu kwalifikowalności zapisuje się je w budżecie UE jako dochody przeznaczone na określony cel. W polityce spójności nakazy odzyskania środków wystawia się głównie na etapie zamykania programów lub po ich zamknięciu, a przekładają się one na dochody budżetu UE. W obecnym okresie programowania (2014-2020) w ramach zatwierdzania rozliczeń środki do odzyskania można kompensować kwotami z przyszłych wniosków o zwrot wydatków (i ponownie wykorzystać na dany program). W zarządzaniu bezpośrednim i pośrednim zgodnie z rozporządzeniem finansowym urzędnik zatwierdzający powinien wystawiać nakazy odzyskania środków na kwoty, które 11

zostały nienależnie wypłacone. Odzyskania dokonuje się następnie w drodze bezpośredniego przelewu bankowego od dłużnika (a środki takie stanowią dochód dla budżetu UE, który można ponownie wykorzystać na ten sam program) lub kompensaty stosownej kwoty z kwotami, które Komisja ma wypłacić dłużnikowi. Służby Komisji przeprowadzają korekty finansowe także u źródła przez odliczenie wydatków niekwalifikowalnych (które stwierdzono we wcześniejszych lub bieżących zestawieniach poniesionych wydatków) od dokonywanych płatności. 2.3. Rolnictwo 2.3.1. Jak Komisja chroni wydatki na WPR? Zgodnie z ramami prawnymi dotyczącymi WPR korekty finansowe nakładane przez Komisję na państwa członkowskie zawsze są korektami netto 4. Kwoty te są faktycznie zwracane przez państwa członkowskie i traktowane w budżecie UE jako dochody przeznaczone na określony cel. Są one wykorzystywane do finansowania wydatków na WPR w ujęciu całościowym i nie są przeznaczone dla określonego państwa członkowskiego. Co roku Komisja przyjmuje od 2 do 4 decyzji w sprawie zgodności rozliczeń obejmujących zbiór indywidualnych korekt finansowych. Faktyczny zwrot środków do budżetu UE może nastąpić z opóźnieniem z uwagi na decyzję o korekcie w ratach lub o jej odroczeniu. Dotychczas wyrażono zgodę na przeprowadzenie korekt w ratach w przypadku Bułgarii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Litwy, Portugalii i Rumunii. Dodatkowo w 2012 r. Komisja wprowadziła nowy przepis 5, który dopuszczał odroczenie zwrotu kwot wynikających z korekt finansowych w przypadku państw członkowskich objętych pomocą finansową UE, pod warunkiem że słabości, które stanowiły przyczynę korekty finansowej, zostaną usunięte. Po upływie okresu odroczenia korekty przeprowadza się w rocznych ratach. Dotychczas odroczenia przyznano Portugalii i Grecji. Do końca 2014 r. przyjęto decyzje o korekcie w ratach w odniesieniu do kwoty 1,1 mld EUR, natomiast w styczniu 2015 r. takie decyzje przyjęto w odniesieniu do kolejnych 1,3 mld EUR (co daje ogółem kwotę 2,4 mld EUR). 2.3.2. Wprowadzane ulepszenia na okres 2014-2020 (A) Koncentracja na wydatkach obarczonych większym ryzykiem W następstwie wyższych poziomów błędu odnotowanych przez Trybunał w toku ostatnich kontroli znacznie zwiększono liczbę kontroli w odniesieniu do EFFROW w 2013 r. (do 35), a w 2014 r. liczba ta jeszcze wzrosła (do 45), co stanowi podwojenie w stosunku do 2012 r. (23). Inną konsekwencją jest przeprowadzanie kontroli w niektórych państwach członkowskich corocznie będzie tak do czasu usunięcia wszystkich poważnych słabości. Strategia kontroli na ten okres opiera się na pogłębionej analizie ryzyka oraz trzyletnim kilkuetapowym programie. Pozwoli to rozszerzyć zakres kontroli w stosunku do ogółu wydatków, a w szczególności osiągnąć lepszy zasięg kontroli, a także ukierunkować działania przede wszystkim na poważne lub systemowe słabości systemów zarządzania i kontroli państw członkowskich. Bardziej intensywne kontrole będą kontynuowane na zasadzie systemowej w obszarach obarczonych największym ryzykiem. 4 5 Procedura, którą Komisja stosuje przy zatwierdzaniu rachunków państw członkowskich, a tym samym wydatków poniesionych przez agencje płatnicze na rzecz rolników i beneficjentów. W pierwszej kolejności jednostki certyfikujące w państwach członkowskich sprawdzają poprawność rachunków agencji płatniczych, a następnie Komisja wydaje coroczną decyzję w sprawie ich finansowego rozliczenia. Następnie Komisja samodzielnie przeprowadza procedurę kontroli zgodności rachunków na podstawie kontroli pozwalających jej na identyfikację i wykluczenie (w późniejszych latach) płatności niezgodnych z przepisami. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 375/2012 z dnia 2 maja 2012 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 885/2006 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 w zakresie akredytacji agencji płatniczych i innych jednostek, jak również rozliczenia rachunków EFRG i EFRROW (Dz.U. L 118 z 3.5.2012, s. 4 5) 12

(B) Brak swobody uznania i klasyfikacja korekt ryczałtowych Wszelkie przypadki stwierdzenia ryzyka dla budżetu UE będzie zawsze prowadzić do korekty finansowej, ponieważ Komisja jest prawnie zobowiązana do wykluczenia wszelkich wydatków, które uzna za niezgodne z prawem, z finansowania przez EU. Zarówno w przypadku EFRG, jak i EFRROW korekty finansowe netto podlegają nowemu rozporządzeniu horyzontalnemu w sprawie WPR, które jeszcze bardziej uściśla procedurę, stanowiąc, że metoda i kryteria ustalania kwoty korekt finansowych będą teraz określane w akcie delegowanym. Zarówno w rozporządzeniu finansowym, jak i w nowym rozporządzeniu horyzontalnym w sprawie WPR dokonano klasyfikacji rodzajów korekt finansowych netto, przy czym korekty ryczałtowe można stosować jedynie wówczas, gdy przy proporcjonalnym wysiłku nie można ustalić korekt obliczonych lub ekstrapolowanych. (C) Skrócenie procedury zgodności Komisja będzie kontynuować działania mające na celu usprawnienie całej procedury. Przede wszystkim w nowym rozporządzeniu horyzontalnym w sprawie WPR dokładnie opisano charakter, zakres i kolejność poszczególnych etapów, a także różne rodzaje korekt finansowych. Po drugie, przepisy zawarte w akcie delegowanym (metoda oraz kryteria dotyczące obliczania korekty finansowej) i aktach wykonawczych (szczegóły dotyczące procedury zgodności, z obowiązkowymi terminami) mają przyczynić się do dalszej optymalizacji ram prawnych i ograniczyć ryzyko zbędnych opóźnień. Po trzecie, Komisja będzie intensywniej monitorować postępy w procedurach zgodności, aby zapewnić ścisłe przestrzeganie terminów. (D) Wzmocnienie roli nadzorczej Komisji Narzędzia regulacyjne w dziedzinie WPR, które będą stosowane do okresu 2014-2020 zostały udoskonalone. Wprowadzono m.in: jeden system monitorowania i oceny dla obydwu filarów, usprawniono/skrócono procedurę kontroli zgodności rozliczeń, lepiej określono kryteria i metody wykorzystywane przy stosowaniu korekt finansowych netto, wprowadzono nowy system poświadczania przez jednostkę certyfikującą legalności i prawidłowości zgłoszonych wydatków na podstawie reprezentatywnych próbek. (E) Uproszczenie Szczególnie w przypadku EFRROW Komisja będzie kontynuować swoje starania zmierzające do ustalenia pierwotnych przyczyn błędów (utworzono w tym celu doraźną grupę zadaniową). Będzie także proponować korzystanie w najszerszym możliwym zakresie z uproszczonych systemów płatności i do nich zachęcać, ponieważ zmniejszają one ryzyko błędu. W szerszym ujęciu Komisja wraz z zainteresowanymi stronami zaangażowała się w proces uproszczenia, w ramach którego wszystkie akty prawne i wytyczne poddaje się ocenie pod kątem ewentualnych uproszczeń i jak najszybciej dokonuje się w nich niezbędnych zmian: w nieodległym czasie dotyczy to aktów delegowanych, wykonawczych i wytycznych, a w średnim okresie aktów podstawowych. (F) Wstrzymanie i zawieszenie płatności w przypadku WPR jako narzędzia pozwalające Komisji szybko i skutecznie chronić budżet UE Te działania zapobiegawcze (wstrzymanie płatności w przypadku EFFROW, zawieszenie lub zmniejszenie płatności w przypadku EFRG i EFRROW) pozwolą Komisji działać szybko i skutecznie oraz chronić budżet UE: żadne nowe płatności nie zostaną dokonane lub należne płatności zostaną zmniejszone do poziomu szacowanego ryzyka w czasie zawieszenia. Ponadto, co zresztą zawsze miało miejsce w poprzednich okresach programowania, wszelkie stwierdzone nieprawidłowe płatności zostaną w pełni objęte korektami finansowymi netto. Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w sekcji 2.1 13

2.4. Spójność 2.4.1. Sytuacja do okresu programowania 2007 2013 Środki uwolnione w następstwie korekt finansowych w dziedzinie spójności były dostępne do ponownego wykorzystania, a wydatki nieprawidłowe można było zastąpić prawidłowymi w okresie realizacji programu. Z uwagi na obowiązujące ramy prawne korekty finansowe netto w okresie realizacji programu prowadzące do zwrotu wcześniej wypłaconych kwot do budżetu UE stanowiły zasadniczo wyjątek. 2.4.2. Usprawnienia planowane na okres 2014-2020 (A) Korekty finansowe netto W odniesieniu do okresu programowania 2014 2020 wprowadzono istotną zmianę. Na pewnych warunkach określonych w art. 145 ust. 7 RWP Komisja jest zobowiązana zastosować korektę finansową netto. W takich przypadkach wyeliminowana zostaje obecna możliwość zaakceptowania korekty i ponownego wykorzystania danych środków unijnych przez państwo członkowskie. Korekty finansowe netto w okresie 2014-2020 stanowią zatem dodatkowy bodziec zachęcający państwa członkowskie do dalszego usprawniania ich systemów zarządzania i kontroli, ponieważ korekty te będą oznaczać zmniejszenie środków przeznaczonych dla danego państwa członkowskiego w razie wykrycia w toku kontroli unijnych poważnych słabości, których wcześniej nie wykryto, nie zgłoszono ani nie skorygowano na poziomie państwa członkowskiego. (B) Bodźce zachęcające państwa członkowskie do usprawniania kontroli Przy sporządzaniu zestawień wydatków, deklaracji zarządczych oraz opinii audytowej dzięki takim procedurom kontroli instytucje odpowiedzialne za program powinny uzyskać wystarczającą pewność, że wszystkie istotne nieprawidłowości zostały skorygowane i że na każdym poziomie systemu zarządzania i kontroli podjęto lub podejmuje się działania w stosunku do ewentualnych poważnych słabości. Instytucje audytowe będą odgrywać większą rolę przy przedstawianiu co roku opinii audytowych dla każdego programu: ich opinie audytowe będą opierać się na rocznym resztowym ryzyku błędu. Poziomy błędu resztowego podawane przez państwa członkowskie będą oceniane i zatwierdzane przez dyrektorów generalnych Komisji podczas przygotowywania przez nich rocznych sprawozdań z działalności. W nowym cyklu zarządzania finansami dzień 15 lutego następujący po każdym roku obrachunkowym 6 jest datą graniczną. Do tego dnia państwa członkowskie mają obowiązek przedłożyć Komisji zestawienie wydatków dotyczące danego programu, deklarację zarządczą, opinię audytową i odpowiednie sprawozdania. Państwa członkowskie poświadczają legalność i prawidłowość wydatków ujętych w rocznym zestawieniu wydatków. (C) Korekty finansowe w przypadku nieprawidłowości/słabości stwierdzonych przed dniem 15 lutego każdego roku Przepisy dla okresu programowania 2014-2020 dotyczące korekt finansowych w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych przed dniem 15 lutego każdego roku są podobne do przepisów obowiązujących w stosunku do okresu 2007-2013. Ma to służyć zachowaniu czynników zachęcających państwa członkowskie do samodzielnego wykrywania i korygowania nieprawidłowości. Nieprawidłowe wydatki wykryte dzięki weryfikacjom i kontrolom na poziomie krajowym muszą zostać odliczone od kwot podawanych w 6 W wyjątkowych wypadkach, na wniosek państwa członkowskiego termin ten można przedłużyć do dnia 1 marca (art. 59 ust. 5). 14

zestawieniach wydatków przedkładanych Komisji do dnia 15 lutego każdego roku. Po takim odliczeniu państwa członkowskie będą mogły ponownie wykorzystać skorygowane w ten sposób kwoty na nowe działania kwalifikowalne w ramach programu, podobnie jak w okresie programowania 2007-2013. W przypadku kontroli unijnych, którym poddawane są wydatki przed przedłożeniem Komisji poświadczonych zestawień wydatków i w wyniku których stwierdza się nieprawidłowości wymagające korekt finansowych, możliwe są dwie ścieżki postępowania, jak w okresie 2007 2013. (1) Jeżeli państwo członkowskie zgadza się na dokonanie korekty finansowej i podejmuje działanie, będzie mogło ponownie wykorzystać skorygowane kwoty na nowe działania kwalifikowalne (art. 145 ust. 5 RWP). (2) Jeżeli państwo członkowskie nie zgadza się na korektę, Komisja przyjmuje decyzję w sprawie korekty finansowej po przeprowadzeniu postępowania kontradyktoryjnego przewidzianego w art. 145 RWP. Ta korekta finansowa będzie zawsze korektą netto, a przydział środków na program i dla państwa członkowskiego ulegnie proporcjonalnemu zmniejszeniu. (D) Ocena legalności i prawidłowości dokonywana przez Komisję na podstawie zestawień wydatków, opinii audytowej i dokumentów towarzyszących przedłożonych do dnia 15 lutego każdego roku Komisja dokona oceny i przeglądu opinii audytowych (elementy dotyczące funkcjonowania systemów oraz legalności i prawidłowości) oraz rocznych sprawozdań z kontroli, w tym odnotowanych poziomów błędu resztowego, a także deklaracji zarządczych i podsumowań rocznych w terminie trzech miesięcy od otrzymania tych dokumentów dostarczanych do dnia 15 lutego. Na tej podstawie Komisja przeprowadzi ocenę ryzyka i ustali swój plan kontroli, w którym określi wymagane kontrole oparte na stwierdzonym ryzyku, ukierunkowane na wybrane programy obarczone wysokim ryzykiem. Komisja przeprowadzi kontrole oparte na ocenie ryzyka do czasu przedłożenia kolejnego pakietu na użytek procesu poświadczenia wiarygodności. Na podstawie analizy dokumentacji, kontroli na miejscu oraz ponownych kontroli prób skontrolowanych już przez organy krajowe, także na poziomie operacji Komisja sprawdzi, czy przekazane informacje są wiarygodne i czy w związku z tym stanowią odpowiednią podstawę do wydania poświadczenia legalności i prawidłowości. Pierwszeństwo będą miały programy kontroli, które mają istotny wpływ na płatności dokonywane przez Komisję w ramach odpowiedniego funduszu w danym roku obrotowym. Przy określaniu priorytetów kontroli dotychczasowe wyniki osiągnięte przez władze państw członkowskich zostaną także uwzględnione w kryteriach opartych na ryzyku. (E) Stwierdzenie nieprawidłowości wskazujących na poważne słabości po 15 lutego każdego roku w wyniku kontroli unijnych Jeżeli w wyniku unijnych kontroli (przeprowadzanych m.in. przez OLAF i ETO), mających miejsce po 15 lutego każdego roku, zostaną stwierdzone nieprawidłowości wskazujące na poważne słabości mające wpływ na odpowiedni rok obrotowy, Komisja ma obowiązek zastosować korektę finansową netto, jeżeli warunki określone w rozporządzeniu są spełnione. Taka korekta finansowa zawsze będzie korektą netto, ponieważ przydział środków na program i łączny przydział dla państwa członkowskiego zostaną automatycznie zmniejszone o kwotę korekty, nawet jeżeli państwo członkowskie zaakceptuje korektę finansową. (F) Udoskonalenie podstawy prawnej 15

Na mocy RWP Komisja jest uprawniona do określenia w akcie delegowanym szczegółowych przepisów dotyczących kryteriów oceny funkcjonowania systemów zarządzania i kontroli, w tym głównych rodzajów poważnych słabości, kryteriów stosowanych przy ustalaniu poziomu korekty finansowej, jaka ma być zastosowana, oraz kryteriów stosowania ryczałtowych i ekstrapolowanych korekt finansowych. Akt delegowany przyjęto dnia 3 marca 2014 r. (rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 480/2014) 7. Komisja dysponuje zatem lepszą podstawą prawną w porównaniu do obecnego okresu programowania 2007-2013, w przypadku którego podobne elementy były zawarte w nocie ze wskazówkami, która nie była prawnie wiążąca. Ponadto kryteria oceny oraz poziomy korekt finansowych będą znane z wyprzedzeniem wszystkim zainteresowanym stronom uczestniczącym w programach. (G) Utrzymanie stawki zryczałtowane korekty Utrzymuje się wskaźniki procentowe korekt ryczałtowych już stosowane we wcześniejszych okresach programowania, czyli 5 %, 10 %, 25 % i 100 %. To podejście znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Niemniej jednak decyzja o zastosowaniu któregokolwiek poziomu korekty finansowej musi być proporcjonalna i uwzględniać ryzyko rezydualne dla budżetu UE, zgodnie z wymogami RWP. W związku z tym, jeżeli zastosowanie stałej stawki zryczałtowanej korekty określonej zgodnie z aktem delegowanym byłoby nieproporcjonalne, Komisja zastosuje obniżony poziom korekty ryczałtowej. (H) Podwyższenie poziomu korekty w przypadku defektów powtarzalnych Na wypadek wykrycia w toku unijnych kontroli, mimo wcześniejszej korekty finansowej, tych samych defektów Komisja wprowadziła w akcie delegowanym przepis umożliwiający zastosowanie wyższej stawki korekty niż w przypadku pierwszej korekty. Będzie to wyraźny sygnał dla państw członkowskich, że po wykryciu poważnej słabości muszą zadbać o szybkie i trwałe dostosowanie swoich systemów zarządzania i kontroli. (I) Dalsze stosowanie innych, już obowiązujących środków Nowe możliwości, tj. możliwość nałożenia korekt finansowych netto oraz wprowadzenie pakietu na użytek corocznego poświadczenia wiarygodności będą stosowane w połączeniu z kontynuacją obecnej rygorystycznej polityki w zakresie wstrzymań i zawieszeń płatności oraz silnym zachęcaniem do korzystania z wszelkich możliwych uproszczeń. Powinno to jeszcze bardziej usprawnić wdrażanie polityki spójności w nowym okresie programowania. 2.5. Zarządzanie bezpośrednie W przypadku zarządzania bezpośredniego Komisja dysponuje ramami prawnymi, które umożliwiają zapobieganie nieprawidłowościom i ich wykrywanie na różnych etapach procesu zarządzania dotacjami, aby osiągnąć zarówno cele operacyjne, jak i finansowe. Poniżej omówiono w skrócie kontrole przeprowadzane w dwóch głównych obszarach badaniach naukowych i pomocy międzynarodowej objętych zarządzaniem bezpośrednim. W przypadku wydatków na badania naukowe cykl kontrolny rozpoczyna się od opracowania programu prac, który poddaje się zakrojonym na szeroką skalę konsultacjom, aby zagwarantować, że będzie on jak najlepiej spełniał oczekiwania wszystkich zainteresowanych stron i zapewni jak największą wartość wyników badań. Po ocenie 7 Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 480/2014 z dnia 3 marca 2014 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (Dz.U. L 138 z 13.5.2014, s. 5 44). 16

wniosków kolejne kontrole przeprowadza się na etapie, kiedy wybrane wnioski przekłada się na prawnie wiążące umowy. Realizację projektu monitoruje się przez cały okres jego trwania. Płatności z tytułu zestawień poniesionych wydatków poddaje się kontrolom ex ante zgodnie ze standardowymi procedurami, które obejmują (w przypadku płatności powyżej 375 000 EUR) świadectwo audytu wystawione przez wykwalifikowanego audytora. Oprócz kontroli standardowych na podstawie uzyskanych informacji oraz oceny ryzyka transakcji można także przeprowadzać kontrole dodatkowe i ukierunkowane. Główne źródło uzyskiwania pewności stanowią pogłębione kontrole przeprowadzane w pomieszczeniach wybranej próby beneficjentów po tym, jak koszty zostały poniesione i zgłoszone. Wiele tych pogłębionych kontroli przeprowadza się w okresie obowiązywania danego programu. Wszelkie wypłacone kwoty, które przekraczają kwoty należne, podlegają odzyskaniu, a błędy systemowe rozszerza się na wszystkie przypadki uczestnictwa beneficjenta. W dziedzinie współpracy międzynarodowej i rozwoju Komisja wprowadziła ramy kontroli, które umożliwiają zapobieganie nieprawidłowościom i ich wykrywanie na różnych etapach wdrażania finansowania i które mają zastosowanie do wszystkich trybów zarządzania (bezpośredniego i pośredniego) wykorzystywanych w tym wdrażaniu. Punktem wyjścia tej strategii jest wybór najbardziej odpowiedniego narzędzia przy opracowywaniu dokumentów związanych z planowaniem oraz decyzji finansowych, a przekłada się ona na faktyczne kontrole przeprowadzane na wszystkich etapach wdrażania. Z punktu widzenia kontroli finansowej system obejmuje kilka narzędzi stosowanych systematycznie do wdrażania umów i dotacji we wszystkich trybach zarządzania: kontrole ex ante dotyczące płatności, kontrole przeprowadzane przez Komisję i przewidziane w planie kontroli, kontrole wydatków przeprowadzane przed płatnościami dokonywanymi przez beneficjentów dotacji, wizyty kontrolne w organizacjach międzynarodowych oraz ogólna kontrola ex post na podstawie badania poziomu błędu resztowego przeprowadzanego co roku. Zabezpieczeniu interesów finansowych UE służą nie tylko wszystkie inne środki dostępne na mocy sprawozdania finansowego, ale także kontrole ex ante poszczególnych transakcji przeprowadzane przez Komisję, a także późniejsze kontrole lub audyty oraz odzyskiwanie w ich następstwie wszelkich nienależnie wypłaconych środków, w przypadku gdy uzgodnione procedury nie były przestrzegane lub gdy dane działania nie kwalifikowały się do objęcia finansowaniem ze środków UE. 2.6. Opłacalność systemów zarządzania i kontroli Zgodnie z wymogiem rozporządzenia finansowego ważnym celem podejścia Komisji określanego jako budżet zorientowany na rezultaty jest zapewnienie opłacalności przy opracowywaniu i wprowadzaniu w życie systemów zarządzania i kontroli, które służą do zapobiegania błędom, ich wykrywania i korygowania. Strategie kontroli powinny zatem uwzględniać fakt, że obszary wiążące się z większym ryzykiem wymagają wyższego poziomu kontroli i większej ich częstotliwości oraz zapewniać, aby kontrole te wnosiły stale wartość dodaną. Ma to duże znaczenie, ponieważ kontrole są znacznym obciążeniem administracyjnym dla beneficjentów i mogą nawet zniechęcać do udziału w programach. Ponadto nieefektywne i nieskuteczne kontrole pochłaniają zasoby, które mogłyby zostać wykorzystane do osiągania konkretnych rezultatów. Sprawozdawczość dotycząca opłacalności uległa poprawie w rocznych sprawozdaniach z działalności za 2014 r. Wszystkie służby Komisji, które doszły do ostatecznych wniosków na temat opłacalności swoich systemów zarządzania i kontroli, stwierdziły, że wymierne lub niewymierne korzyści przewyższały koszty lub że odpowiednie wskaźniki wykazywały stabilną lub pozytywną tendencję. 17

Komisja zaleciła swoim służbom opracowanie metodyki obliczania kosztów i korzyści wynikających z kontroli, aby uspójnić procedury i zapewnić rzetelne wyniki, dzięki którym możliwe będzie ustalenie względnej opłacalności istniejących systemów kontroli (zob. sprawozdanie podsumowujące Komisji za 2014 r.). W przypadku wydatków podlegających zarządzaniu dzielonemu przy obliczaniu kosztów i opłacalności kontroli należy uwzględnić działania państw członkowskich w zakresie zarządzania i kontroli. 3. KOREKTY FINANSOWE I ODZYSKANIE ŚRODKÓW W 2014 R. 3.1. PRZEGLĄD Tabela 3.1: Przegląd korekt finansowych i odzyskania środków w 2014 r. mln EUR Dział wieloletnich ram finansowych Płatności z budżetu UE w 2014 r. ogółem Korekty finansowe w toku na koniec 2014 r. ogółem Korekty finansowe i odzyskanie środków potwierdzon e w 2014 r. ogółem % płatności z budżetu UE Korekty finansowe i odzyskanie środków wykonane w 2014 r. ogółem % płatności z budżetu UE Inteligentny wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu 67 683 1 018 2 198 3,2 % 1 828 2,7 % EFRR 8 29 841 360 1 330 4,5 % 1 084 3,6 % Fundusz Spójności 8 13 464 22 292 2,2 % 236 1,8 % EFS 10 623 636 343 3,2 % 290 2,7 % Polityka wewnętrzna 13 755-232 1,7 % 218 1,6 % Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne 56 584 4 892 2 355 4,2 % 1 302 2,3 % EFRG 44 287 3 789 1 862 4,2 % 946 2,1 % Rozwój obszarów wiejskich 11 191 960 385 3,4 % 252 2,3 % IFOR/EFF 689 47 67 9,8 % 66 9,6 % Sekcja Orientacji EFOGR 6 95 18 294,2 % 18 294,2 % Polityka wewnętrzna 411-23 5,6 % 19 4,6 % Bezpieczeństwo i obywatelstwo 1 711-42 2,5 % 42 2,5 % Migracja i sprawy wewnętrzne 400-5 1,3 % 5 1,3 % Polityka wewnętrzna 1 311-37 2,8 % 37 2,8 % Globalny wymiar Europy 7 206 nie dotyczy 127 1,8 % 108 1,5 % Polityka zewnętrzna 7 206-127 1,8 % 108 1,5 % Administracja 8 819 nie dotyczy 5 0,1 % 5 0,1 % Administracja 8 819-5 0,1 % 5 0,1 % OGÓŁEM 142 003* 5 909 4 728 3,3 % 3 285 2,3 % * Z wyłączeniem 29 mln EUR wypłaconych Chorwacji w ramach działu Wyrównania oraz 465 mln EUR wypłaconych w ramach Instrumentów szczególnych. Należy zauważyć, że powyższe dane liczbowe różnią się od danych zawartych w sprawozdaniu o ochronie interesów finansowych UE przygotowanym przez OLAF, ponieważ sprawozdanie OLAF-u zostało opublikowane wcześniej, kiedy dostępne były wyłącznie wstępne dane. Rolnictwo: W 2014 r. Komisja przyjęła 3 decyzje w sprawie zgodności rozliczeń 9, obejmujące 56 indywidualnych korekt finansowych netto na łączną kwotę 443 mln EUR (0,8 % wydatków na WPR przewidzianych w budżecie na 2014 r.). Kolejną decyzję w sprawie zgodności rozliczeń o znaczących skutkach finansowych przygotowano pod koniec 2014 r., a formalne konsultacje z państwami członkowskimi przeprowadzono w Komitecie ds. Funduszy Rolniczych przed końcem roku. Ta decyzja, dotycząca kwoty 1,4 mld EUR (obejmująca 56 indywidualnych korekt), została przyjęta przez Komisję w styczniu 2015 8 Kwoty dotyczące EFRR i Funduszu Spójności obejmują, po raz pierwszy w 2014 r., korekty finansowe u źródła. 9 Decyzja 2014/191/UE z 4 kwietnia 2014, Dz.U. L 104 (decyzja ad hoc nr 44), decyzja 2014/458/UE z 9 kwietnia 2014, Dz. U. L 204 (decyzja ad hoc nr 45), decyzja 2014/950/UE z 24 grudnia 2014, Dz.U. L 369 (decyzja ad hoc nr 46), 18

r. 10. W oparciu o powszechnie przyjęte międzynarodowe standardy rachunkowości sektora publicznego kwotę tę ujęto jako potwierdzoną w roku budżetowym 2014. Spójność: Okres programowania 2000-2006: W wyniku zaawansowania procesu zamykania programów realizowanych w ramach EFRR oraz projektów finansowanych z Funduszu Spójności na państwa członkowskie nałożono w 2014 r. łączne dodatkowe korekty finansowe na kwotę 543 mln EUR, które zostały przez nie zaakceptowane: - korekty finansowe na kwotę 451 mln EUR dotyczą zamknięcia programów w ramach EFRR w 9 państwach członkowskich, a największe kwoty przypadają na Włochy (231 mln państwa członkowskie) i Hiszpanię (119 mln EUR); - korekty finansowe na kwotę 92 mln EUR zaakceptowane przez 11 państw członkowskich dotyczą projektów w ramach Funduszu Spójności, przy czym największa kwota przypada na Słowację(70 mln EUR). W przypadku EFS zamknięto wszystkie 239 programów (209 w pełni, a 30 częściowo). W 2014 r. korekty finansowe potwierdzone i wykonane opiewały na kwotę 133 mln EUR. Najwyższy poziom potwierdzonych i wykonanych korekt finansowych odnotowano odpowiednio w Hiszpanii (99 mln EUR) i we Włoszech (20 mln EUR). Proces zamykania programów zakończono także w przypadku Belgii, Niemiec, Grecji, Francji, Austrii, Słowacji i Zjednoczonego Królestwa. Włochy i Hiszpania nie zaakceptowały jeszcze niektórych wniosków dotyczących zamknięcia programów, w związku z czym wszczęto procedurę poprzedzającą procedurę korekty więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcji 4.2.3. W 2014 r. osiągnięto znaczne postępy w zamykaniu programów realizowanych w ramach Instrumentu Finansowego Orientacji Rybołówstwa (FIFG). Na koniec 2014 r. zamknięto 53 programy z 60. Większość stosownych korekt finansowych wdrożono z wykorzystaniem nakazów odzyskania środków. Okres programowania 2007-2013: Potwierdzone korekty finansowe w 2014 r. w odniesieniu do EFRR i Funduszu Spójności opiewały na 294 mln EUR 11. Jest to wynikiem polityki ścisłego nadzoru i wstrzymywania płatności prowadzonej przez Komisję oraz coraz większej liczby planów działania przyjmowanych przez państwa członkowskie i realizowanych w następstwie pism zawiadamiających o przerwaniu płatności lub możliwości ich wstrzymania, wysyłanych przez delegowanych urzędników zatwierdzających Komisji. W przypadku EFS korekty potwierdzone opiewają na 209 mln EUR, a korekty wykonane na 156 mln EUR, z czego korekty na 95 mln EUR zostały potwierdzone w 2014 r., a na 61 mln EUR w poprzednich latach. 89 % korekt finansowych potwierdzonych w 2014 r. i poprzednich latach zostało wykonanych, co nadal pozostawia do wykonania korekty na kwotę 118 mln EUR. Najwyższe poziomy korekt finansowych dotyczą Hiszpanii (56 mln EUR), Rumunii (43 mln EUR); Polski (32 mln EUR) i Francji (20 mln EUR). Spośród korekt finansowych wykonanych w 2014 r. korekty na kwotę 64 mln EUR stanowią korekty finansowe u źródła, co oznacza, że w następstwie kontroli Komisji państwa członkowskie dokonują korekt ryczałtowych w czasie, kiedy zgłaszają wydatki Komisji. 10 decyzja 2015/103/UE z 16 stycznia 2015, Dz.U. L 16 (decyzja ad hoc nr 47). 11 Oprócz tej kwoty w 2014 r. po raz pierwszy zgłoszono korekty finansowe u źródła na kwotę 782 mln EUR w odniesieniu do EFRR/FS zob. sekcja 3.3.3. 19

W przypadku potwierdzonych korekt finansowych dotyczących Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFF) odnotowano wzrost o ponad 80 % w stosunku do 2013 r., który wynika głównie z kontroli i kontroli dokumentacji przeprowadzanych przez Komisję. Wycofanie niekwalifikowalnych wydatków z kolejnego wniosku o płatność pozwala na szybkie wykonanie takich korekt. Okres programowania 2014-2020: Na 2014 r. przypadł pierwszy okres obrachunkowy i nie wyznaczono jeszcze instytucji dla niemal żadnych programów operacyjnych, w związku z czym nie przeprowadzono żadnych działań kontrolnych dotyczących deklaracji wydatków. 3.2. KOREKTY FINANSOWE W TOKU NA DZIEŃ 31 GRUDNIA 2014 R. Korekty finansowe w toku to korekty, w przypadku których rozpoczęto procedury korekty finansowej, ale postępowanie kontradyktoryjne wobec odnośnego państwa członkowskiego jeszcze trwa. Wskazane kwoty to jedyne wstępne szacunki służb Komisji, które mogą ulec zmianie po podjęciu przez Komisję ostatecznej decyzji. 3.3. KOREKTY FINANSOWE POTWIERDZONE W 2014 R. W niniejszej sekcji przedstawiono kwoty korekt finansowych potwierdzonych w 2014 r. w różnych ujęciach. Należy zwrócić uwagę na fakt, że przedstawione poniżej dane i mapy dotyczą tylko jednego roku 2014. Zarówno wysokość ogólnej kwoty korekt, jak i ich podział na państwa członkowskie mogą być znacząco różne w zależności od roku. Dlatego też konstruktywna ocena zdolności korygującej systemów nadzoru i kontroli musi być oparta, zgodnie z charakterem tych wydatków, na perspektywie wieloletniej (zob. również sekcja 4). 20

3.3.1. Podział według państw członkowskich Mapa i tabela 3.3.1: Korekty finansowe potwierdzone w 2014 r. w porównaniu z płatnościami otrzymanymi z UE; podział według państw członkowskich Powyższa mapa odzwierciedla względną wagę potwierdzonych korekt finansowych odnoszących się do poszczególnych państw członkowskich w porównaniu z płatnościami otrzymanymi przez nie z budżetu UE w 2014 r. Kolorem jasnoszarym zaznaczono państwa członkowskie, które są poniżej średniej wynoszącej 3,5 %. Na czerwono zaznaczono państwa członkowskie, które są powyżej średniej wynoszącej 3,5 %. Państwo członkowskie Płatności otrzymane z budżetu UE w 2014 r. (w mln EUR) Korekty finansowe potwierdzo ne w 2014 r. (w mln EUR) Korekty finansowe potwierdzo ne w 2014 r. w porównaniu z płatnościam i otrzymany mi z budżetu UE w 2014 r. Belgia 1 028 25 2,4 % Bułgaria 2 096 148 7,1 % Republika 4 152 441 10,6 % Dania 1 212 9 0,7 % Niemcy 9 712 39 0,4 % Estonia 610 2 0,3 % Irlandia 1 376 18 1,3 % Grecja 6 829 187 2,7 % Hiszpania 10 219 379 3,7 % Francja 11 159 1 383 12,4 % Chorwacja 407 - nie Włochy 9 450 401 4,2 % Cypr 237 - nie Łotwa 1 005 5 0,5 % Litwa 1 774 9 0,5 % Luksemburg 79 0 0,0 % Węgry 6 342 189 3,0 % Malta 221 0 0,2 % Niderlandy 1 285 (30)* (2,3%) Austria 1 301 15 1,2 % Polska 17 088 49 0,3 % Portugalia 4 772 50 1,0 % Rumunia 5 775 295 5,1 % Słowenia 1 078 15 1,4 % Słowacja 1 577 142 9,0 % Finlandia 866 7 0,8 % Szwecja 1 338 4 0,3 % Zjednoczone 5 685 62 1,1 % INTERREG 1 866 44 2,4 % OGÓŁEM 110 537 3 890 3,5 % * Kwota ujemna w przypadku Niderlandów podana powyżej wynika z orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym Komisja musi zwrócić Niderlandom należną kwotę. 21

3.3.2. Zestawienie korekt ryczałtowych potwierdzonych w 2014 r. Tabela 3.3.2: Zestawienie korekt ryczałtowych potwierdzonych w 2014 r. Rolnictwo Korekty finansowe ogółem (mln EUR) Ryczałtowe korekty finansowe* potwierdzone w 2014 r. (w mln EUR) EFRG 1 649 644** EFRROW 220 168** Spójność EFRR i FS 1 622 890 EFS 342 223 Sekcja Orientacji 13 EFOGR 0 EFF/FIFG 39 3 Polityka wewnętrzna 5 5 OGÓŁEM 3 890 1 933 * Z uwzględnieniem korekt ekstrapolowanych. ** Jest to najlepszy szacunek. W przypadku większości korekt finansowych łączy się kwoty oparte na dokładnych szacunkach i stawkach zryczałtowanych. Korekty ryczałtowe są cennym narzędziem, które wykorzystuje się wtedy, kiedy danej kwoty nie można z wystarczającą pewnością określić liczbowo na podstawie reprezentatywnej próby statystycznej lub gdy wpływu poszczególnych błędów na wydatki nie można dokładnie określić liczbowo. Oznacza to jednak, że konsekwencje finansowe ponosi państwo członkowskie objęte korektą ryczałtową, gdyż korekty nie są bezpośrednio związane z poszczególnymi nieprawidłowościami na poziomie projektu, tzn. nie ma jednego beneficjenta końcowego, od którego można by odzyskać środki finansowe. 3.3.3. Zestawienie korekt finansowych dokonanych u źródła Tabela 3.3.3: Zestawienie korekt ryczałtowych u źródła potwierdzonych w 2014 r. Państwo członkowskie Korekty finansowe u źródła potwierdzone w 2014 r. (w mln EUR) Bułgaria 28 Republika Czeska 407 Irlandia 0 Grecja 88 Hiszpania 0 Francja 20 Włochy 4 Litwa 0 Węgry 152 Polska 14 Portugalia 0 Rumunia 133 Słowacja 56 Zjednoczone Królestwo OGÓŁEM 903 0 22

W 2014 r. po raz pierwszy zgłoszono korekty finansowe u źródła w odniesieniu do EFRR/FS na lata 2007-2013. Dotyczą one kwot zgłoszonych przez państwa członkowskie 12 w 2014 r. w następstwie szczegółowych wniosków służb Komisji, (dotyczących głównych przypadków, w których zastosowano ryczałtowe korekty finansowe po wykryciu problemów związanych z postępowaniami o udzielenie zamówienia lub słabościami systemów zarządzania i kontroli państw członkowskich). Wskutek tego w okresie od 2012 r. do końca 2014 r. stwierdzono konieczność zastosowania korekt finansowych u źródła w 6 państwach członkowskich na łączną kwotę 782 mln EUR. Ponieważ rok 2014 był pierwszym rokiem, w którym przekazywano takie informacje, właśnie do tego roku przypisano pełną kwotę korekt u źródła, mimo że niektóre kwoty uwzględniono we wnioskach o płatność przesłanych Komisji w 2012 i 2013 r. Najbardziej znaczące korekty finansowe u źródła w odniesieniu do EFRR/FS dotyczą Republiki Czeskiej (398 mln EUR), Węgier (136 mln EUR), Rumunii (92 mln EUR), Grecji (72 mln EUR) i Słowacji (56 mln EUR). W przypadku EFS korekty ryczałtowe stosowane w czasie zgłaszania wydatków Komisji i stanowiące korektę nowych wydatków dotyczyły głównie: Rumunii (41 mln EUR), Francji (20 mln EUR), Węgier (16 mln EUR) i Polski (14 mln EUR), a korekty finansowe u źródła potwierdzone w 2014 r. wyniosły łącznie 100 mln EUR. Jeżeli chodzi o Rumunię, w celu zajęcia się przyczynami powtarzających się problemów stwierdzonych w przypadku EFS, Komisja współpracuje z organami krajowymi w celu wzmocnienia ich systemów zarządzania i kontroli oraz ściśle monitoruje wdrażanie uzgodnionego planu działania. Ponadto krajowa instytucja kontrolna zbadała kwestie związane z udzielaniem zamówień w przypadku kilku projektów obarczonych dużym ryzykiem, a wykryte błędy naprawia się, stosując korekty finansowe na poziomie odpowiednich projektów (zamiast 25 % korekty ryczałtowej). Komisja wspiera także władze rumuńskie we wprowadzaniu uproszczeń oraz korzystaniu z Arachne narzędzia do zabiegania nadużyciom finansowym i ich wykrywania. 3.4. KOREKTY FINANSOWE WYKONANE W 2014 R. W niniejszej sekcji przedstawiono kwoty korekt finansowych wykonanych w 2014 r. w różnych ujęciach. Należy zwrócić uwagę na fakt, że przedstawione poniżej dane i mapy dotyczą tylko jednego roku 2014. Zarówno wysokość ogólnej kwoty korekt, jak i ich podział na państwa członkowskie mogą być znacząco różne w zależności od roku zob. sekcja 4 obraz w ujęciu wieloletnim. 12 Ponieważ nie istnieje prawny wymóg zgłaszania przez państwa członkowskie takich kwot ani usystematyzowana sprawozdawczość od początku okresu programowania w niniejszej sekcji przedstawiono ostrożnie oszacowaną niewyczerpującą kwotę dodatkowych korekt finansowych w odniesieniu do przypadków, w których Komisja mogła odtworzyć jasną ścieżkę audytu na poziomie instytucji certyfikującej. 23

3.4.1. Podział według państw członkowskich Mapa i tabela 3.4.1: Korekty finansowe wykonane w 2014 r. w porównaniu z płatnościami otrzymanymi z UE; podział według państw członkowskich Państwo członkowskie Płatności otrzymane z budżetu UE w 2014 r. (w mln EUR) Korekty finansow e wykonan e w 2014 r. (w mln EUR) Korekty finansowe wykonane w 2014 r. jako % płatności otrzymanych z budżetu UE w 2014 r. Powyższą mapę sporządzono z uwzględnieniem względnej wagi wykonanych korekt finansowych odnoszących się do poszczególnych państw członkowskich w stosunku do płatności otrzymanych przez nie z budżetu UE w 2014 r. Kolorem jasnoszarym zaznaczono państwa członkowskie, które są poniżej średniej wynoszącej 2,3 %. Na czerwono zaznaczono państwa członkowskie, które są powyżej średniej wynoszącej 2,3 %. 3.4.2. Zestawienie korekt ryczałtowych wykonanych w 2014 r. Tabela 3.4.2: Zestawienie korekt ryczałtowych wykonanych w 2014 r. Spójność Korekty finansowe ogółem (mln EUR) Ryczałtowe korekty finansowe* wykonane w 2014 r. (w mln EUR) EFRR i FS 1 319 520 EFS 289 185 EFF/FIFG 41 4 EFOGR 13 0 Polityka wewnętrzna 5 5 OGÓŁEM 1 667 714 *Z uwzględnieniem korekt ekstrapolowanych. Dane dotyczące rolnictwa nie są dostępne. 3.4.3. Zestawienie korekt finansowych dokonanych u źródła 24 Belgia 1 028 17 1,7 % Bułgaria 2 096 31 1,5 % Republika 4 152 336 8,1 % Dania 1 212 9 0,7 % Niemcy 9 712 28 0,3 % Estonia 610 1 0,2 % Irlandia 1 376 37 2,7 % Grecja 6 829 321 4,7 % Hiszpania 10 219 391 3,8 % Francja 11 159 462 4,1 % Chorwacja 407 - nie Włochy 9 450 324 3,4 % Cypr 237 - nie Łotwa 1 005 5 0,5 % Litwa 1 774 0 0,0 % Luksemburg 79 0 0,2 % Węgry 6 342 25 0,4 % Malta 221 0 0,0 % Niderlandy 1 285 34 2,7 % Austria 1 301 7 0,5 % Polska 17 088 65 0,4 % Portugalia 4 772 73 1,5 % Rumunia 5 775 93 1,6 % Słowenia 1 078 7 0,6 % Słowacja 1 577 137 8,7 % Finlandia 866 8 0,9 % Szwecja 1 338 4 0,3 % Zjednoczone 5 685 89 1,6 % Królestwo INTERREG 1 866 43 2,3 % OGÓŁEM 110 537 2 549 2,3 %