PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Petycji 17.12.2009 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW Dotyczy: Petycji 1103/2007, którą złożył Laurent Hermoye (Belgia) w imieniu Towarzystwa Ochrony Praw Lekarzy Stażystów, w sprawie warunków pracy asystentów lekarzy w Belgii 1. Streszczenie petycji Składający petycję wyraża zaniepokojenie wzwiązku znierozsądnymi warunkami pracy lekarzy asystentów zatrudnionych w belgijskiej służbę zdrowie, gdzie często wymaga się od nich pracy przez 36 godzin bez przerwy. Według składającego petycję stosując obecną politykę dotyczącą godzin pracy lekarzy asystentów, belgijskie władze ds. ochrony zdrowia naruszają zarówno dyrektywę Rady 93/104/WE dotyczącą niektórych aspektów organizacji czasu pracy, jak idyrektywę 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego irady dotyczącą niektórych aspektów organizacji czasu pracy. W związku z tym składający petycję zwraca się do Parlamentu Europejskiego o podjęcie działania w celu poprawy warunków pracy lekarzy asystentów w Belgii. 2. Dopuszczalność Petycja uznana została za dopuszczalną dnia 18 marca 2008 r. Zwrócono się do Komisji, aby dostarczyła informacje (art. 202 ust. 6 Regulaminu). 3. Odpowiedź Komisji, otrzymana dnia 25 listopada 2008 r. Składający petycję twierdzi, że od lekarzy odbywających staż wbelgijskich szpitalach regularnie wymaga się, by pracowali przez bardzo wiele godzin, nawet nieprzerwanie przez 36 godzin wsystemie zmianowym (włączając czas dyżurowania wnocy) oraz przez 80 godzin w przypadku systemu zmianowego mającego charakter przerywany (przez nieokreśloną ilość czasu). Składający petycję uważa, że takie warunki pracy prowadzą do niedopuszczalnego poziomu zmęczenia lekarzy stażystów isą sprzeczne zwymogami CM\800205.doc PE416.428v02-00 Zjednoczona w różnorodności
określonymi w dyrektywach 93/104/WE, 2000/34/WE i2003/88/we w sprawie czasu pracy lekarzy stażystów. Według składającego petycję działania Belgii mające na celu transpozycję prawa wspólnotowego wtym obszarze (arrêté royal zdnia 16 czerwca 2003 r.) zostały odwołane decyzją belgijskiego Conseil d Etat (arrêt nr 127 zdnia 9 lutego 2004 r.). Od tej pory nie podjęto żadnych środków, które transponowałyby odnośne wymogi Wspólnoty do prawa krajowego. Uwagi Komisji Właściwe prawo wspólnotowe Czas pracy lekarzy stażystów jest regulowany na szczeblu wspólnotowym dyrektywą w sprawie czasu pracy 1, która kodyfikuje izastępuje wcześniejsze dyrektywy 93/104/WE i 2000/34/WE. Lekarze stażyści pierwotnie byli zupełnie wykluczeni zzakresu dyrektywy 93/104/WE. Zmieniło się to jednak po wprowadzeniu dyrektywy 2000/34/WE, wktórej rozszerzono zakres przedmiotowej dyrektywy, tak by obejmowała ona lekarzy stażystów. Wymóg ten miał zostać transponowany do prawa krajowego najpóźniej do dnia 1 sierpnia 2004 r. Przepisy dyrektywy wsprawie czasu pracy stosuje się więc teraz wstosunku do lekarzy stażystów wtaki sam sposób, jak w stosunku do innych pracowników. Do najważniejszych przepisów przedmiotowej dyrektywy należą: a) ograniczenie średniego tygodniowego wymiaru czasu pracy Zgodnie z przedmiotową dyrektywą tygodniowy wymiar czasu pracy (w tym praca w godzinach nadliczbowych) nie może przekraczać średnio maksymalnego ograniczenia. Ograniczenie wynosi zwykle 48 godzin tygodniowo; dla lekarzy stażystów jest to obecnie 56 godzin tygodniowo, jako że wciąż obowiązują przepisy przejściowe 2. b) minimalny dobowy i tygodniowy okres odpoczynku W dyrektywie określono minimalny dobowy odpoczynek wwymiarze 11 nieprzerwanych godzin, wokresie 24-godzinnym oraz minimalny tygodniowy odpoczynek wwymiarze 24 nieprzerwanych godzin, w okresie siedmiodniowym. Odstępstwa są możliwe jedynie w przypadku działań wymagających ciągłości usług, tak jak ma to miejsce w przypadku szpitali w odniesieniu do lekarzy stażystów, pod warunkiem że 1 Dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy, Dz.U. 299 z 18.11.2003. 2 Zgodnie z art. 17 ust. 5 dyrektywy w sprawie czasu pracy ograniczenie średniego tygodniowego wymiaru czasu pracy dla lekarzy stażystów wynosi obecnie 56 godzin tygodniowo, co jest obliczane na podstawie średniej z sześciu miesięcy. Od 1 sierpnia 2009 r. ograniczenie będzie wynosiło 48 godzin. Po 31 lipca 2009 r. możliwości składania wniosku do Komisji o uzasadnione dalsze odstępstwa zostaną ograniczone: gdy odstępstwo zostanie przyznane, wymiar czasu pracy nie będzie mógł przekraczać 52 godzin tygodniowo, co będzie obliczane na podstawie średniej z sześciu miesięcy. PE416.428v02-00 2/7 CM\800205.doc
odnośnym pracownikom zostaną przyznane odpowiednie równoważne wyrównawcze okresy odpoczynku. Jednak zgodnie zwyrokiem Trybunału Sprawiedliwości wsprawie Jaeger (sprawa C-151/02) odpoczynek wyrównawczy musi zostać przyznany w okresie bezpośrednio następującym po czasie pracy. Wniosek Belgia poinformowała Komisję we wrześniu 2003 r., że transponowała dyrektywę 2000/34/WE w sprawie czasu pracy lekarzy stażystów aktem arrêté royal z dnia 16 czerwca 2003 r. oraz że zmienił on akt Loi sur le Travail z dnia 16 marca 1971 r. w celu zapewnienia, by wymiar czasu pracy lekarzy stażystów nie przekraczał średnio 48 godzin tygodniowo, co jest obliczane na podstawie okresu odniesienia nieprzekraczającego ośmiu tygodni. Wydaje się jednak słuszne, że arrêté royal został następnie odwołany aktem arrêt wydanym przez Conseil d Etat dnia 9 lutego 2004 r. Komisja wystosowała pismo do władz krajowych wcelu wyjaśnienia sytuacji izostała poinformowana, że nie podjęto żadnych dalszych działań transponujących oraz że w wyniku odwołania arrêté royal czas pracy lekarzy stażystów jest obecnie regulowany na mocy rozporządzenia ministerialnego zdnia 30 kwietnia 1999 r. dotyczącego nadzoru lekarzy stażystów. Po pierwsze, powstaje pytanie, czy postanowienia rozporządzenia ministerialnego mogłyby w praktyce być stosowane zgodnie z prawem przez lekarzy stażystów, tak by transponowało ono w skuteczny sposób przedmiotową dyrektywę. Po drugie, w przedmiotowym rozporządzeniu określono limity czasu pracy: organ nadzorujący ma zapewnić, że czas pracy lekarzy stażystów nie będzie przekraczał dziewięciu godzin dziennie oraz 48 godzin tygodniowo, co będzie obliczane na podstawie średniej z ośmiu tygodni. Ograniczenia te nie dotyczą jednak czasu dyżurowania. Od lekarzy stażystów można wymagać, by odbywali jeden dyżur nocny w miejscu pracy na okres pięciu dni oraz co najwyżej jeden dyżur w weekend w miejscu pracy (od południa w sobotę do rana w poniedziałek) na trzy tygodnie. Zgodnie z decyzjami Trybunału Sprawiedliwości w sprawach SIMAP i Jaeger każda godzina dyżuru w miejscu pracy musi być liczona jako czas pracy do celów określonych w dyrektywie. Dlatego wyłączanie czasu dyżuru w miejscu pracy przy obliczaniu ograniczeń czasu pracy nie jest zgodne z orzeczeniami w sprawach SIMAP i Jaeger. Po trzecie, wymaganie od lekarza stażysty nieprzerwanej pracy (w tym dyżuru wmiejscu pracy) przez 36 godzin oznaczałoby utracenie minimalnego dziennego okresu odpoczynku wymaganego w przedmiotowej dyrektywie oraz brak uzyskania równoważnego wyrównawczego okresu odpoczynku następującego bezpośrednio po czasie pracy, zgodnie z wymogiem określonym w orzeczeniu Jaeger. W przedmiotowej petycji najwyraźniej poruszane są kwestie dotyczące zarówno zakresu niezgodności ze sprawami SIMAP i Jaeger, jak również zobowiązań państw członkowskich do transponowania dyrektywy 2000/34/WE. CM\800205.doc 3/7 PE416.428v02-00
Wnioski Komisja jest świadoma obaw wyrażonych przez składającego petycję dotyczących braku transponowania dyrektywy 2003/88/WE przez Belgię (dawniej dyrektywy 2000/34/WE) w sprawie czasu pracy lekarzy stażystów i skontaktowała się już z państwami członkowskimi w tej kwestii. Komisja kończy prace nad analizą zgodności sytuacji wbelgii ibędzie informowała Parlament otej sprawie. Komisja zastrzega sobie prawo do podjęcia dalszych działań, jeśli będzie to wskazane. Wszelkie szczegóły dotyczące sytuacji lekarzy stażystów we wszystkich państwach członkowskich zostaną również zawarte wnajbliższym sprawozdaniu Komisji dotyczącym stosowania dyrektywy w sprawie czasu pracy lekarzy, które ma zostać przyjęte przed końcem 2008 r. 4. Dodatkowa odpowiedź Komisji, otrzymana dnia 17 grudnia 2009 r. Warto przypomnieć ostatnie wydarzenia mające związek z ograniczeniami dotyczącymi tygodniowego wymiaru czasu pracy lekarzy stażystów. W art. 17 ust. 5 dyrektywy dotyczącej czasu pracy określono przepisy przejściowe dotyczące tygodniowego wymiaru czasu pracy lekarzy stażystów. Zgodnie z tymi przepisami ograniczenie średniego tygodniowego wymiaru czasu pracy ustalono na 56 godzin tygodniowo (obliczane na podstawie średniej zsześciu miesięcy) wokresie od dnia 1 sierpnia 2007 r. do dnia 31 lipca 2009 r. Od dnia 1 sierpnia 2009 r. normalne ograniczenie określone w przedmiotowej dyrektywie (średnio nie więcej niż 48 godzin tygodniowo) ma zastosowanie zarówno do lekarzy stażystów, jak ido innych pracowników. W przedmiotowej dyrektywie uwzględniono ewentualne wyjątki. W art. 17 ust. 5 stwierdza się, że państwa członkowskie, które będą miały trudności ze spełnieniem swoich obowiązków w zakresie organizacji i świadczenia usług zdrowotnych oraz opieki medycznej i ograniczeniem czasu pracy do 48 godzin tygodniowo od dnia 1 sierpnia 2009 r., mogą ubiegać się oprzedłużenie stosowania ograniczenia przejściowego (średnio 52 godziny zamiast 48 godzin) do dnia 31 lipca 2011 r. Aby móc jednak skorzystać z takiej możliwości, zainteresowane państwo członkowskie musiało poinformować otym Komisję do dnia 31 stycznia 2009 r. Belgia tego nie uczyniła. W związku ztym wymiar czasu pracy lekarzy stażystów wbelgii wokresie od dnia 1 sierpnia 2007 r. do dnia 31 lipca 2009 r. nie powinien przekraczać średnio 56 godzin tygodniowo, aod dnia 1 sierpnia 2009 r. średnio 48 godzin tygodniowo. Wszystkie pozostałe przepisy dyrektywy dotyczącej czasu pracy, w tym przepisy dotyczące minimalnego dobowego i tygodniowego okresu odpoczynku, od dnia 1 sierpnia 2004 r. mają już w pełni zastosowanie w odniesieniu do lekarzy stażystów. W tej dodatkowej odpowiedzi przedstawiono wyniki przeprowadzonej przez Komisję dalszej analizy zgodności sytuacji panującej wbelgii. Analizę tę przeprowadzono na podstawie PE416.428v02-00 4/7 CM\800205.doc
dodatkowych informacji otrzymanych przez Komisję oraz dodatkowych materiałów przekazanych przez składającego petycję w lutym 2009 r. Dalsze wydarzenia i ocena Komisji W rozporządzeniu ministerialnym z dnia 30 kwietnia 1999 r. 1 określono zasady mianowania maîtres de stage (lekarzy konsultantów, nadzorujących lekarzy stażystów) oraz ich obowiązki. W art. 5 pkt 17 23 tego rozporządzenia określono różne zasady, których lekarze nadzorujący muszą przestrzegać podczas organizowania tego rodzaju stażów medycznych. W szczególności: - lekarz nadzorujący musi dopilnować, aby czas pracy lekarza stażysty nie przekraczał dziewięciu godzin dziennie oraz 48 godzin tygodniowo (obliczanych na podstawie średniej z ośmiotygodniowego okresu odniesienia); - cały czas dyspozycyjności (definiowany jako okres ciągłej dyspozycyjności, w czasie którego lekarz zazwyczaj świadczy usługi medyczne) jest jednak wyraźnie wyłączony z tych obliczeń; - oprócz wspomnianych już godzin pracy od lekarza stażysty można wymagać, aby odbywał jeden dyżur nocny w ciągu pięciu dni oraz najwyżej jeden ciągły dyżur w miejscu pracy w weekend (od południa w sobotę do poniedziałku rano) na trzy tygodnie; - po odbyciu dyżuru wmiejscu pracy lekarz stażysta zawsze jest uprawniony do 12-godzinnego odpoczynku (nie precyzuje się, czy ma on być ciągły, ani kiedy jest on udzielany); - bez uszczerbku dla innych wspomnianych zasad, od lekarza stażysty nie można wymagać podejmowania ponad 24-godzinnego ciągłego dyżuru, obejmującego jakikolwiek czas dyspozycyjności; - nie określono żadnych jasnych przepisów dotyczących równoważnego odpoczynku wyrównawczego wymaganego przez przedmiotową dyrektywę wprzypadku, gdy lekarz stażysta musi przesunąć cały swój minimalny dzienny lub tygodniowy okres odpoczynku lub jego część. Po pierwsze, na podstawie informacji dostępnych Komisji wydaje się jasne, że wspomniane rozporządzenie ministerialne nie jest wykonalne pod względem prawnym dla lekarza stażysty, którego dyżurowanie przez liczbę godzin przekraczającą limit określony w dyrektywie bądź niekorzystanie z minimalnych okresów odpoczynku gwarantowanych w dyrektywie spotyka się z przyzwoleniem lekarza prowadzącego. W takiej sytuacji brak odpowiedniej transpozycji pozostawia lekarzy stażystów bez skutecznych środków w prawie krajowym, które umożliwiałyby im dochodzenie bezpośrednio lub pośrednio za pośrednictwem skargi skierowanej do władz sprawujących kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy własnych praw określonych wprzedmiotowej dyrektywie. 1 Arrêté ministériel du 30 avril 1999, Moniteur Belge, 29 mai 1999 (znane również jako arrêté Colla). CM\800205.doc 5/7 PE416.428v02-00
Po drugie, na podstawie różnych informacji przekazanych Komisji, wtym oświadczeń wydanych przez władze krajowe, wydaje się jasne, że wpraktyce znaczna liczba szpitali publicznych wymaga od lekarzy stażystów różnych specjalizacji, aby pracowali przez liczbę godzin, która wydaje się niezgodna z przedmiotową dyrektywą. Istnieją doniesienia o bardzo długich nieprzerwanych zmianach wmiejscu pracy (do 38 godzin nieprzerwanej aktywnej pracy, a czasem do 84 godzin nieprzerwanego dyżuru bez okresu odpoczynku) oraz o znacznie wydłużonym czasie pracy (do 130 godzin tygodniowo w niektórych tygodniach). To wyraźnie przekracza limity godzin określone w rozporządzeniu ministerialnym. Informacje przekazane Komisji wciąż nie przedstawiają dokładnie ogólnych schematów pracy, w związku z czym trudno jest ocenić pełny zakres niezgodności. Na przykład nie jest jasne, jakie ustalenia (jeśli w ogóle) są podejmowane w praktyce w związku z równoważnym okresem wyrównawczego odpoczynku po wydłużonej zmianie ani o ile średnia tygodniowa liczba godzin przekracza okres odniesienia określony wdyrektywie, jeśli wniektórych tygodniach lekarze stażyści pracują 130 godzin. Dostępna jest jednak wystarczająca ilość dowodów, aby stwierdzić, że wwielu przypadkach wróżnych szpitalach publicznych organizacja godzin pracy iminimalnych okresów odpoczynku wydaje się niezgodna z wymogami określonymi w dyrektywie. Po trzecie, wyraźne wyłączenie czasu dyspozycyjności wmiejscu pracy zobliczania czasu pracy lekarzy stażystów jest niezgodne z orzeczeniami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w kilku sprawach 1. Komisja jest świadoma trudności, jakie niektóre państwa członkowskie mogą napotkać przy pełnym stosowaniu tych zasad w związku z zapewnianiem usług w zakresie zdrowia publicznego, świadczonych przez odpowiedni personel przez całą dobę. Jednak liczba godzin, jaką wrzeczywistości lekarze stażyści byli zobowiązani przepracować, zdaje się przekraczać ograniczenia określone wdyrektywie, nawet gdyby uwzględniło się jedynie tzw. aktywny czas pracy. Ponadto należy również uwzględnić konsekwencje dla zdrowia i bezpieczeństwa odnośnych pracowników. Wnioski Z informacji dostępnych Komisji wynika, że: - Belgia nie transponowała przepisów dyrektywy dotyczącej czasu pracy odnoszących się do lekarzy stażystów zgodnie z wymogami prawa wspólnotowego; - dostępna jest wystarczająca ilość dowodów, aby stwierdzić, że ogólna praktyka szpitali publicznych wodniesieniu do czasu pracy i minimalnych okresów odpoczynku lekarzy stażystów wydaje się niezgodna z wymogami przedmiotowej dyrektywy; - dostępna jest wystarczająca ilość dowodów, aby stwierdzić, że liczba godzin, jaką lekarze stażyści są w rzeczywistości zobowiązani przepracować, zdaje się budzić poważne zastrzeżenia dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa odnośnych pracowników; 1 SIMAP, sprawa C-303/98; Jaeger, sprawa C-151/02; Pfeiffer, sprawa C-398/01; Dellas, sprawa C-14/04. PE416.428v02-00 6/7 CM\800205.doc
- w praktyce w prawie krajowym lekarze stażyści nie mają żadnego dającego się wyegzekwować prawa do ograniczania swoich godzin pracy; - w praktyce w prawie krajowym lekarze stażyści nie mają żadnego dającego się wyegzekwować prawa do otrzymania minimalnego dziennego lub tygodniowego okresu odpoczynku wymaganego w dyrektywie; - czas dyspozycyjności w miejscu pracy nie jest uznawany za czas pracy, co jest wymagane zgodnie z właściwymi orzeczeniami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Komisja czynnie angażuje się w kontakty z belgijskimi władzami w celu poprawy tej sytuacji i będzie na bieżąco informować Komisję Petycji o poczynionych postępach. CM\800205.doc 7/7 PE416.428v02-00