Przedmiotowy system oceniania z biologii w XIII LO w Białymstoku

Przedmiotowy system oceniania z biologii w XIII LO w Białymstoku System oceniania jest zgodny z rozporządzeniem MEN z dnia 30.04.2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach publicznych. I Wymagania edukacyjne z biologii dla klas I III: Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I LO do Programu nauczania biologii w liceum Biologia na czasie - zakres podstawowy, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. Wymagania na oceny szkolne dopuszczający dostateczny Dobry bardzo dobry celujący Uczeń: - wie, że DNA stanowi materiał genetyczny organizmów - wymienia najważniejsze cechy budowy DNA - umie wyjaśnić, dlaczego spokrewnione osobniki są do siebie podobne - zna doświadczenia Mendla i Morgana - definiuje pojęcie gen - wymienia funkcje białek - wie, jaka jest kolejność przekazywania informacji genetycznej - wie, w jaki sposób można manipulować DNA Uczeń: - omawia doświadczenie Avery ego - wie, na czym polega komplementarność zasad w DNA - definiuje pojęcie replikacji - umie omówić założenia doświadczeń Mendla i wyniki, które uzyskał - wie, gdzie zlokalizowane są geny - posługuje się pojęciami: homozygota, heterozygota, allel - wyjaśnia zasadę przekazywania informacji genetycznej Dział: DNA jako źródło informacji genetycznej Uczeń: - omawia budowę pojedynczej nici DNA - wie, w jaki sposób DNA jest upakowany w komórce - dowodzi, że DNA jest nośnikiem informacji genetycznej - omawia proces replikacji - umie wyjaśnić istotę dziedziczenia cech opracowaną przez Mendla posługując się pojęciami: allel dominujący, allel recesywny, heterozygota, homozygota recesywna, homozygota dominująca - omawia mechanizm Uczeń: - przeprowadza izolację DNA i omawia każdy z jej etapów - prowadzi dokumentację doświadczenia - analizuje związek między budową i funkcją DNA - wyjaśnia na czym polega semikonserwatywność procesu replikacji - bierze aktywny udział w organizacji DNA w szkole - przedstawia dziedziczenie cech za pomocą krzyżówek genetycznych i uzasadnia ich wyniki - wyjaśnia rolę crossing over w zmienności organizmów Uczeń: - planuje, koordynuje i dokumentuje doświadczenia - wskazuje i nazywa na modelu poszczególne elementy budowy DNA - organizuje i przeprowadza Dzień DNA w swojej szkole - analizuje, porównuje i uzasadnia obraz z analizy mikrosatelit wybranych osób - uzasadnia celowość badań powtórzeń tandemowych w DNA - proponuje możliwe zastosowania badań mikrosatelit i minisatelit DNA

- wymienia techniki rekombinowania - wie, do czego służy PCR - zna ogólne założenia Projektu Poznania Genomu Ludzkiego - wie, w jakim celu stosuje się w biologii modele - definiuje pojęcie mutacja - wymienia przykłady czynników mutagennych - wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie translacja - wie, co to jest kod genetyczny - omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR - wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia mapowanie i sekwencjonowanie - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu crossing over - przedstawia budowę genu organizmów eukariotycznych - charakteryzuje powtórzenia tandemowe w DNA - porównuje budowę DNA i RNA - wyjaśnia w jaki sposób informacja o 20 aminokwasach jest zapisana w DNA - wyjaśnia na czym polega translacja - omawia konstrukcję tabeli kodu genetycznego - odczytuje tabelę kodu genetycznego - wymienia cechy kodu genetycznego - wyjaśnia rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz w rekombinowaniu DNA - umie odnaleźć miejsce cięcia enzymami restrykcyjnymi w sekwencji nukleotydowej - omawia po kolei etapy sekwencjonowania - omawia proces odwrotnej transkrypcji - charakteryzuje poszczególne etapy PCR - wyjaśnia znaczenie obecności mikrosatelit w DNA - wymienia zastosowania analiz mikrosatelit DNA - wyjaśnia funkcje mrna oraz trna - wymienia niezbędne elementy kompleksu translacyjnego - rozpoznaje początek i koniec translacji - odczytuje z tabeli kodu genetycznego na podstawie sekwencji nukleotydowej skład aminokwasowy - umie graficznie przedstawić cechy kodu genetycznego - potrafi zastosować zasady sekwencjonowania w prostym doświadczeniu - wyjaśnia, w jaki sposób uzyskuje się cdna - wyjaśnia rolę odwrotnej transkryptazy w uzyskiwaniu komplementarnego DNA - podaje skład mieszaniny reakcyjnej PCR - omawia cechy polimerazy Taq - wyjaśnia, dlaczego PCR zrewolucjonizowało badania - wyjaśnia, na czym polega uniwersalność kodu genetycznego i podaje przykłady wyjątków od tej zasady - analizuje znacznie załamania kodu życia - umie wyjaśnić pochodzenie nazw enzymów restrykcyjnych - wymienia praktyczne zastosowania sekwencjonowania i PCR - planuje teoretyczne doświadczenie mające na celu przygotowanie materiału pobranego z miejsca przestępstwa do analizy genetycznej, uwzględniając potencjalne metody rekombinowania - analizuje obraz z rozdziału elektroforetycznego - poszukuje rozwiązań, które zagwarantowałyby ochronę osobom z sekwencjonowanym genomem - wyjaśnia, dlaczego organizmy spokrewnione charakteryzują się wysokim stopniem podobieństwa

czynników mutagennych na organizm - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm - omawia doświadczenie Avery ego - wie, na czym polega komplementarność zasad w DNA - definiuje pojęcie replikacji - umie omówić założenia doświadczeń Mendla i wyniki, które uzyskał - wie, gdzie zlokalizowane są geny - posługuje się pojęciami: homozygota, heterozygota, allel -wyjaśnia zasadę przekazywania informacji genetycznej - wyjaśnia istotę elektroforezy - wymienia korzyści płynące ze znajomości pełnego zapisu genetycznego człowieka - wymienia organizmy o poznanym genomie - wie, że ludzie na poziomie genomowym nie są identyczni - podaje cechy charakteryzujące organizmy modelowe - charakteryzuje wybrane organizmy modelowe - wymienia rodzaje mutacji punktowych - wymienia rodzaje aberracji chromosomowych - definiuje pojęcia choroba autosomalna, choroba sprzężona z płcią - dokonuje charakterystyki hemofilii i zespołu Downa - analizuje związek między wiekiem matki a urodzeniem dziecka z zespołem Downa genetyczne - uzasadnia potrzebę przeprowadzania elektroforezy - omawia potencjalne zagrożenia wynikające ze znajomości genomu człowieka - porównuje genomy organizmów pod względem ich wielkości i liczby genów - wyjaśnia rolę i znaczenie polimorfizmów punktowych SNP - analizuje zadania genomiki porównawczej - omawia założenia projektu HUPO - podaje przykłady badań z wykorzystaniem organizmów modelowych - analizuje skutki mutacji punktowych - podaje przykłady chorób autosomalnych dominujących, autosomalnych recesywnych oraz sprzężonych z płcią - omawia dystrofię mięśniową, zespół FraX, zespół Turnera, zespół Klinefeltera - wyjaśnia, dlaczego wady genomów (np. człowiek i szympans) - wyszukuje informacje o genach i genomach w bazie NCBI - wyjaśnia przyczynę spadku cen sekwencjonowania w ostatnich latach - wyjaśnia, dlaczego badania przeprowadzone na modelach mogą być ekstrapolowane na człowieka - omawia sukcesy naukowców w badaniach nad dystrofią mięśniową - wyszukuje w bazach internetowych informacji o konkretnych chorobach genetycznych - uzasadnia znacznie istnienia baz dotyczących chorób genetycznych

- wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie translacja - wie, co to jest kod genetyczny - omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR - wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia mapowanie i sekwencjonowanie - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu wrodzone wieloczynnikowe są wyzwaniem współczesnej medycyny - wie, gdzie szukać informacji na temat chorób genetycznych

czynników mutagennych na organizm - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm dopuszczający dostateczny Dobry bardzo dobry celujący Uczeń: - definiuje pojęcie biotechnologia - podaje główne obszary działań biotechnologii - wymienia dwie podstawowe techniki manipulowania DNA - definiuje pojęcia organizm genetycznie zmodyfikowany oraz żywność genetycznie modyfikowana Uczeń: - podaje przykłady dawnych procesów biotechnologicznych - wie, jakie możliwości daje inżynieria genetyczna - wie, co to jest rekombinowana cząsteczka DNA oraz rekombinowane białko - dokonuje podziału metod wprowadzania genów do komórek na wektorowe Biotechnologia i inżynieria genetyczna Uczeń: - wyjaśnia rolę sztucznej selekcji i krzyżowania w rozwoju współczesnej biotechnologii - wymienia procesy, które zostały zapożyczone przez biotechnologów z natury - tłumaczy istotę wykorzystania wektorów do przenoszenia genów - omawia poszczególne wektory Uczeń: - dzieli biotechnologię na cztery kolory i podaje przykłady działań w obrębie każdego z nich - uzasadnia, dlaczego rośliny, zwierzęta czy mikroorganizmy nazywamy bioreaktorami - wymienia elementy, które powinien zawierać wektor plazmidowy - analizuje i porównuje cykl Uczeń: - podaje konkretne przykłady bioreaktorów - analizuje rozwój współczesnej biotechnologii w kontekście wzrastającej liczby ludzi na świecie - porównuje wady i zalety wektorów - analizuje związek pomiędzy klonowaniem DNA a PCR - analizuje możliwości zastosowania nokautowania

- wie, że żywność genetycznie modyfikowana jest dostępna w Polsce - definiuje pojęcie mikroorganizmy transgeniczne - wyjaśnia, co to jest szczepionka - wylicza dziedziny życia, w których zastosowanie mają mikroorganizmy transgeniczne - podaje przykłady wykorzystania roślin transgenicznych - wylicza gatunki roślin najczęściej modyfikowanych genetycznie - definiuje pojęcie zwierzę transgeniczne - wymienia przykładowe zastosowania zwierząt transgenicznych - wylicza zagrożenia związane z GMO - podaje definicję terminu klon - wymienia przykłady naturalnych klonów - podaje najważniejsze fakty dotyczące owieczki Dolly i bezwektorowe - wymienia rodzaje wektorów - wymienia bezwektorowe metody wprowadzania genów - definiuje pojęcie klonowanie DNA - uzasadnia konieczność znakowania żywności modyfikowanej genetycznie - wymienia rodzaje szczepionek - definiuje pojęcie szczepionka rekombinowana - wymienia zastosowania mikroorganizmów GM w medycynie - podaje zastosowanie mikroorganizmów transgenicznych w rolnictwie, ochronie środowiska i przemyśle - wymienia cele uzyskiwania roślin transgenicznych - wymienia największych światowych producentów roślin GMO - charakteryzuje ideę złotego ryżu - wymienia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wie, w jaki sposób odróżnić komórki stransformowane od niestransformowanych - omawia proces agroinfekcji - charakteryzuje metody bezwektorowe - podaje kolejne etapy klonowania DNA - wyjaśnia ogólne zasady interferencji RNA - wymienia ustawy regulujące konieczność znakowania produktów GMO - zna zasady dotyczące znakowania produktów GMO - wie, jakie pozwolenia powinien posiadać producent żywności GM - wyjaśnia, w jaki sposób wykrywa się GMO w żywności - charakteryzuje poszczególne rodzaje szczepionek - analizuje skuteczność każdego rodzaju szczepionek klasycznych - wymienia przykłady szczepionek rekombinowanych - omawia działanie bakterii onkolitycznych lityczny i lizogeniczny bakteriofagów oraz uzasadnia wykorzystanie fagów jako wektorów - planuje, w jaki sposób przeprowadzić selekcję i wyjaśnia rolę genów markerowych - analizuje te cechy Agrobacterium, które sprawiają, że jest wykorzystywana jako wektor do wprowadzania genów do komórek roślinnych - uzasadnia znacznie klonowania DNA w badaniach genetycznych - omawia inne metody inżynierii genetycznej (nokautowanie genetyczne, ukierunkowaną mutagenezę) - podaje przykłady wykorzystania RNA w medycynie - porównuje metody wykrywania obecności GMO w żywności - omawia zasady działalności Europejskiej Sieci Laboratoriów GMO - porównuje skuteczność genetycznego i ukierunkowanej mutagenezy w badaniach - przewiduje, w jaki sposób można wykorzystać RNA w ochronie środowiska lub przemyśle - porównuje obowiązek znakowania żywności GM w krajach świata - uzasadnia konieczność unifikacji metod oraz technik stosowanych we wszystkich laboratoriach należących do ENGL - podaje przykłady mikroorganizmów GM i ich zastosowanie - omawia możliwe zastosowania biofarmaceutyków uzyskanych w roślinach transgenicznych - wyszukuje informacje, omawia działanie i zastosowanie transgenicznego lnu uzyskanego przez polskich naukowców z Wrocławia - analizuje możliwość wykorzystania plemników jako wektorów w procesie

- podaje przykłady zastosowania analiz DNA w medycynie - podaje zastosowania badań DNA w kryminalistyce - wylicza działania profilaktyki zdrowotnej - definiuje termin terapia genowa - wymienia przykłady projektów biotechnologicznych - podaje przykłady problemów związanych z biotechnologią - wymienia cele uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wymienia argumenty przeciwników i zwolenników GMO - wymienia dwie metody klonowania - wyjaśnia, w jaki sposób sklonowano owieczkę Dolly - definiuje pojęcie komórki macierzyste - omawia ideę banków krwi pępowinowej - objaśnia, w jaki sposób ustala się sporne ojcostwo - podaje źródła, z których może pochodzić DNA do badań - określa pochodzenie antycznego DNA - definiuje pojęcia profilaktyka zdrowotna pierwotna i profilaktyka zdrowotna wtórna - proponuje działania mające charakter profilaktyki zdrowotnej - wyjaśnia, w jakim celu przeprowadza się badania prenatalne - podaje definicję terminu test genetyczny - omawia proces produkowania ludzkich białek w bakteriach - omawia proces wiązania azotu z wykorzystaniem mikroorganizmów GM - podaje przykłady wykorzystania mikroorganizmów GM w usuwaniu zanieczyszczeń - wyjaśnia, w jaki sposób z wykorzystaniem mikroorganizmów transgenicznych uzyskać podpuszczkę - analizuje zagrożenia wynikające ze stosowania mikroorganizmów transgenicznych - analizuje areał upraw roślin transgenicznych w krajach uprzemysłowionych i rozwijających się - wymienia sposoby uzyskiwania roślin transgenicznych o lepszej jakości - wymienia przykłady biofarmaceutyków uzyskiwanych w roślinach GM - posługuje się pojęciami szczepionek klasycznych i szczepionek rekombinowanych - analizuje zalety szczepionek nowej generacji - wyjaśnia, dlaczego insulina produkowana metodami inżynierii genetycznej jest bezpieczniejsza od świńskiej - przewiduje kolejne etapy produkcji plastiku biodegradowalnego w mikroorganizmach - analizuje możliwości wykorzystania mikroorganizmów GM do produkcji enzymów, związków chemicznych - uzasadnia konieczność kontrolowania hodowli mikroorganizmów transgenicznych i podaje sposoby zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się - analizuje wykorzystanie roślin transgenicznych w kontekście zaspokojenia potrzeb żywieniowych ludzi na świecie - podaje przykłady roślin transgenicznych uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wyjaśnia ideę wykorzystania białek GFP w badaniach naukowych i podaje przykłady takich badań - podsumowuje korzyści i straty związane z GMO - omawia sukcesy naukowców w klonowaniu zwierząt z zamrożonych tkanek - wyjaśnia, w jaki sposób można uzyskać komórki macierzyste z komórek odróżnicowanych - analizuje problemy, z jakimi wiąże się klonowanie terapeutyczne - wyjaśnia, w jaki sposób rozwikłano zagadki dotyczące rodziny Romanowów i grobu Mikołaja Kopernika - podaje cele, jakie przyświecają członkom Fundacji Odtworzenia Tura - omawia stan wiedzy nad rzadkimi chorobami genetycznymi w naszym kraju

- określa rolę badań kontrolnych w zapobieganiu chorobom nowotworowym - wylicza choroby, w przypadku których podejmowane są próby terapii genowej - podaje definicję terminu badania kliniczne - wymienia sytuacje, w których konieczny jest przeszczep - omawia problem związany z przechowywaniem zarodków i gamet - wymienia rodzaje przepisów regulujących sprawy związane z biotechnologią hiperakumulator, fitoremediacja - omawia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - podaje przykłady zwierząt transgenicznych i ich zastosowania - wymienia metody inżynierii genetycznej stosowane w ochronie gatunków zagrożonych - analizuje argumenty przeciwników GMO - omawia problem powstawania superchwastów - wyjaśnia, na czym polegają metody klonowania - podaje powody klonowania zwierząt - wyjaśnia ideę międzygatunkowego klonowania somatycznego -omawia stan prac nad klonowaniem człowieka - wymienia rodzaje komórek macierzystych i ich cechy -wyjaśnia, na czym polega klonowane terapeutyczne - uzasadnia możliwość wykorzystania DNA pobranego ze śladów uzyskiwanych na potrzeby rolnictwa - uzasadnia, w jakim celu wprowadza się do roślin gen Bt - analizuje ideę uzyskiwania jadalnych szczepionek - dowodzi, że rośliny transgeniczne mogą być wykorzystane w celu usuwania zanieczyszczeń - analizuje korzyści wynikające z uzyskiwania roślin transgenicznych w kontekście społecznym, środowiskowym i ekonomicznym - analizuje możliwości wykorzystania biofarmaceutyków produkowanych przez zwierzęta transgeniczne - przewiduje możliwości wykorzystania zwierząt transgenicznych w transplantologii - uzasadnia ideę wykorzystania narzędzi inżynierii genetycznej w celu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem - uzasadnia rolę zwierząt - analizuje ofertę komercyjnie dostępnych badań genetycznych i uzasadnia celowość wybranych przykładów - analizuje udział genu BRCA w rozwoju raka piersi - przedstawia znacznie badań prowadzonych w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Genomu Raka - wyjaśnia, na czym polega transformacja komórek ex vivo w terapii genowej - wyjaśnia zasadność kolejnych etapów badań klinicznych - przewiduje potencjalne możliwości niedozwolonego wykorzystania terapii genowej - dobiera właściwe argumenty w celu nakłonienia osoby na wyrażenie zgody bycia dawcą organów - wyjaśnia związek herceptyny z farmakogenomiką - wyjaśnia, w jaki sposób przechowuje się zarodki i gamety

biologicznych - podaje, jakie informacje można uzyskać na podstawie analizy DNA pobranego ze śladów biologicznych - wyjaśnia udział mtdna w analizie pokrewieństwa - wymienia założenia projektu Genographic - podaje przykłady badań antycznego DNA - przewiduje skutki niestosowania się do zasad profilaktyki - wyjaśnia zasady poradnictwa genetycznego - analizuje zadania diagnostyki genetycznej - dokonuje podziału profilaktyki wtórnej - wyjaśnia istotę przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - wymienia nieinwazyjne i inwazyjne badania prenatalne - podaje cele wykonywania testu genetycznego - wymienia rodzaje markerów nowotworowych - wyjaśnia przebieg ( w etapach) terapii genowej transgenicznych jako obiektów badań naukowych - dobiera właściwe argumenty w dyskusji za i przeciw GMO - omawia sposoby kontroli na każdym etapie uzyskiwania organizmów GM - analizuje teksty dotyczące spraw związanych z GMO pod kątem ich obiektywizmu - porównuje skuteczność metod klonowania - analizuje cele międzygatunkowego klonowania somatycznego - uzasadnia kontrowersje związane z klonowaniem człowieka - analizuje potencjalne powody klonowania człowieka - podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych - przewiduje możliwości wykorzystania komórek pobranych z krwi pępowinowej - analizuje klonowanie terapeutyczne w aspekcie osób obdarzonych chorobami genetycznymi - uzasadnia konieczność - podaje możliwe konsekwencje niedoinformowania społeczeństwa w sprawach związanych z GMO

- podaje trudności ograniczające skuteczność terapii genowej - omawia aktualny stan badań na świecie związanych z terapią genową - podaje etapy badań klinicznych - wymienia sukcesy terapii genowej - podaje przykłady prób zakończonych niepowodzeniem - wymienia najważniejsze problemy dzisiejszej transplantologii - wymienia zadania inżynierii tkankowej - wymienia dyscypliny biotechnologiczne - wyjaśnia udział bioinformatyki w rozwoju inżynierii genetycznej - analizuje problem ksenotransplantacji - wymienia przepisy związane z biotechnologią obowiązujące w Polsce - wymienia organy sprawujące kontrolę nad GMO w Polsce opracowania metody pozwalającej na całkowite przekształcanie komórek macierzystych - analizuje ideę baz danych DNA w kryminalistyce - wyjaśnia przydatność baz danych DNA w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych i podaje przykłady - analizuje proste zagadki kryminalne - tłumaczy istotę dziedziczenia mitochondrialnego - analizuje praktyczne korzyści z przeprowadzenia projektu Genographic - analizuje wagę wyników uzyskanych w wyniku analizy antycznego DNA - uzasadnia brak metod profilaktyki pierwotnej w przypadku chorób genetycznych - uzasadnia potrzebę porady genetycznej u osób z grupy ryzyka - podaje argumenty za i przeciw wykonywaniu przedimplantacyjnej

diagnostyki genetycznej - analizuje wskazania do badań prenatalnych - analizuje znaczenie wykonywania badań przesiewowych - uzasadnia, dlaczego wyniki testów genetycznych należy każdorazowo konsultować z lekarzem - tłumaczy, w jaki sposób można na podstawie analizy markerów nowotworowych diagnozować choroby nowotworowe - uzasadnia znacznie znajomości mutacji powodującej nowotwór w doborze odpowiedniej terapii - analizuje zagrożenia dla organizmu wynikające ze stosowania terapii genowej - wyjaśnia konieczność przeprowadzania badań klinicznych - wyjaśnia, dlaczego terapia genowa stanowi przyszłość medycyny - podaje alternatywy dla osób oczekujących na przeszczep - analizuje zastosowania sztucznej skóry i sztucznych

narządów - podaje przykłady wykorzystania w praktyce produktów uzyskanych w nowych dyscyplinach biotechnologicznych - przedstawia kontrowersje związane z zapłodnieniem in vitro - analizuje wykorzystanie biotechnologii jako narzędzia dla bioterrorystów - uzasadnia konieczność regulacji prawnych i kontroli metod i projektów biotechnologicznych - dokonuje hierarchizacji przepisów regulujących sprawy biotechnologii - dowodzi, że rzetelna informacja jest potrzebna w zmniejszeniu obaw społeczeństwa przed GMO - dokonuje rzetelnej oceny argumentów przeciwników i zwolenników biotechnologii

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Uczeń: - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - wymienia przykłady zasobów niewyczerpywalnych i wyczerpywalnych (odnawialnych i nieodnawialnych) - definiuje pojęcia: różnorodność biologiczna, różnorodność genetyczna, różnorodność gatunkowa, różnorodność ekosystemów i siedlisk - wymienia najliczniejsze i najmniej liczne taksony świata i Polski - wymienia najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne Uczeń: - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne i nieodnawialne - przedstawia wpływ działalności człowieka na zasoby przyrody - wymienia pozytywne aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - określa różne poziomy różnorodności biologicznej - przedstawia skutki wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się różnorodności biologicznej - przedstawia różny udział grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - charakteryzuje różnorodność biologiczną najbogatszych ekosystemów wodnych i lądowych świata - wymienia przyczyny Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia Uczeń: - porównuje niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) zasoby przyrody - analizuje skutki wpływu działalności człowieka na zasoby przyrody - analizuje konieczność wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii - porównuje różne poziomy różnorodności biologicznej i podaje przykłady - wyjaśnia na wybranych przykładach negatywne skutki wpływu działalności człowieka na różnorodność biologiczną - porównuje różnorodność biologiczną poszczególnych grup taksonomicznych świata i Polski - porównuje najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata Uczeń: - analizuje wpływ wzrostu ludności świata, zanieczyszczenia atmosfery, katastrof ekologicznych na zasoby naturalne Ziemi -analizuje stan obecny i zużycie w dalszej przyszłości zasobów nieodnawialnych w powiązaniu z rozwojem cywilizacji - przytacza konkretne przykłady wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii - analizuje różne poziomy różnorodności biologicznej - wykazuje na poziomach różnorodności biologicznej skutki negatywnego wpływu działalności człowieka - wyjaśnia różny udział poszczególnych grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - analizuje znaczenie raf koralowych i wilgotnego lasu Uczeń: - analizuje zalety i ewentualne wady wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - analizuje wpływ doboru sztucznego, dryfu genetycznego i chowu wsobnego na zmienność genetyczną - analizuje związek, tzw. efektu wąskiego gardła a spadku różnorodności biologicznej - wyjaśnia, dlaczego Polska jest jednym z nielicznych państw europejskich o dużej różnorodności gatunkowej - przygotowuje prognozę zmian różnorodności gatunkowej ekosystemów wodnych i lądowych w sytuacji zmniejszania się raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego - opracowuje listę gatunków

i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne i nieodnawialne - przedstawia wpływ działalności człowieka na zasoby przyrody - wymienia pozytywne aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - określa różne poziomy różnorodności biologicznej - przedstawia skutki wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się różnorodności biologicznej - przedstawia różny udział grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - charakteryzuje różnorodność biologiczną najbogatszych ekosystemów wodnych i lądowych świata - wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej - opisuje wymieranie wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej - opisuje wymieranie gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną -charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone, synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną - definiuje pojęcia ekorozwój, agroekosystem y, rolnictwo - ocenia skutki ograniczenia występowania gatunków - porównuje wpływ ścieków komunalnych, transportu i rolnictwa na ekosystemy wodne - analizuje skutki stosowania DDT w rolnictwie dla zdrowia zwierząt i człowieka - na wybranych przykładach analizuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb (wyróżnia erozję gleb i smog fotochemiczny) - analizuje zagrożenia wynikające z ocieplania się klimatu - na wybranych przykładach analizuje skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków - ocenia wpływ gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie na różnorodność biologiczną - analizuje sens ochrony bioróżnorodności - porównuje metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym tropikalnego w zachowaniu różnorodności biologicznej - analizuje zmiany różnorodności biologicznej od biegunów do tropików - analizuje znaczenie Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje skutki kwaśnych deszczów i erozji gleb w Polsce - przewiduje skutki ocieplania się klimatu w skali Polski i świata - analizuje różnice i skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków do Polski - analizuje w przyszłości konsekwencje wprowadzania dla bioróżnorodności biologicznej organizmów modyfikowanych genetycznie w Polsce - analizuje stosowanie monokultur i płodozmianu dla zachowania różnorodności biologicznej - ocenia rolę rolnictwa biodynamicznego roślin i zwierząt z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt występujących w najbliższym miejscu zamieszkania - opracowuje listę gatunków synantropijnych w najbliższym miejscu zamieszkania i ocenia ich wpływ na różnorodność biologiczną - analizuje kraje Unii Europejskiej pod względem bogactwa i różnorodności biologicznej - ocenia znaczenie obszarów Natura 2000 pod kątem zachowania różnorodności biologicznej - ocenia znaczenie parków transgenicznych dla zachowania różnorodności biologicznej - ocenia skuteczność reintrodukcji dla ochrony gatunkowej na świecie - na wybranych przykładach zwierząt cennych gospodarczo przedstawia okresy ochronne i wymiary ochronne

gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną -charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone, synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną - definiuje pojęcia ekorozwój, agroekosystemy, biodynamiczne, czysta żywność - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych - porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - porównuje udział chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie ochrona gatunkowa - omawia system prawny ochrony przyrody - analizuje skutki stosowania nowoczesnych metod w rolnictwie dla różnorodności biologicznej - analizuje rolę starych ras zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin w zachowaniu bioróżnorodności biologicznej - przedstawia strategię zrównoważonego rozwoju - porównuje formy ochrony przyrody w Polsce - charakteryzuje i wymienia rezerwaty biosfery w Polsce - charakteryzuje parki w Polsce z Listy Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury i Przyrody UNESCO - opisuje wybrane przykłady reintrodukcji gatunków - przedstawia wybrany ogród zoologiczny jako przykład ochrony gatunkowej ex situ - opisuje przykłady gatunków, dla których wprowadzono okresy ochronne, wymiary ochronne i limity dziennego połowu - omawia konwencje międzynarodowe dotyczące i organiczno-biologicznego dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje strategię zrównoważonego rozwoju w skali kraju i świata dla zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje wybrane parki narodowe w Polsce - lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki narodowe - podaje przykłady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu w najbliższej okolicy - analizuje rolę banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - analizuje zasadność stosowania prawnej ochrony gatunków, które zagrażają człowiekowi -analizuje ideę utworzenia ogólnoeuropejskiej sieci ochrony przyrody - analizuje zadania Paneuropejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej

rolnictwo biodynamiczne, czysta żywność - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych - porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - porównuje udział chronionych gatunków w Polsce ochrony przyrody i środowiska, które podpisała Polska w ostatnich latach

roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie ochrona gatunkowa - omawia system prawny ochrony przyrody w Polsce Wymagania edukacyjne z biologii w klasie II LO Biologia na czasie- zakres rozszerzony Dział programu Lp. Temat konieczny (stopień dopuszczający) Poziom wymagań (stopień) Podstawowy (stopień dostateczny) Rozszerzający (stopień dobry) dopełniający (stopień bardzo dobry i celujący) Badania przyrodni cze 1 Metodyka badań biologicznych Uczeń: rozróżnia metody poznawania świata wymienia etapy badań biologicznych Uczeń: wyjaśnia, na czym polega różnica między rozumowaniem dedukcyjnym a rozumowaniem indukcyjnym rozróżnia problem badawczy od hipotezy, próbę Uczeń: omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań formułuje główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń biologicznych planuje przykładową Uczeń: analizuje kolejne etapy prowadzenia badań

kontrolną od próby badawczej, zmienną niezależną od zmiennej zależnej obserwację biologiczną wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji 2 Obserwacje mikroskopowe jako źródło wiedzy biologicznej nazywa elementy układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym definiuje pojęcie zdolność rozdzielcza wyjaśnia sposób działania mikroskopów optycznego i elektronowego porównuje działanie mikroskopu optycznego i mikroskopu elektronowego wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów elektronowych: transmisyjnego i skaningowego Chemiczn e podstawy życia 1 Składniki nieorganiczne organizmów klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne wymienia związki budujące organizm klasyfikuje omawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów określa znaczenie i występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań określa objawy niedoboru wybranych makro- i mikroelementów budowę różnych typów wiązań chemicznych rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych wykazuje związek między budową cząsteczki wody i właściwościami a jej

pierwiastki na makroelementy i mikroelementy wymienia pierwiastki biogenne nazywa wiązania i oddziaływania chemiczne chemicznych cząsteczki wody charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów rolą w organizmie wymienia funkcje wody wymienia funkcje soli mineralnych 2 Budowa i znaczenie węglowodanów wymienia cechy i funkcje głównych grup węglowodanów klasyfikuje sacharydy i podaje przykłady wymienia właściwości mono-, oligo- i polisacharydów określa kryterium klasyfikacji sacharydów wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie O- glikozydowe omawia występowanie i znaczenie wybranych klasyfikuje monosacharydy i porównuje budowę wybranych polisacharydów porównuje budowę chemiczną mono-, oligo- i polisacharydów omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów ilustruje powstawanie wiązania O-glikozydowego zapisuje wzory wybranych

mono-, oligo- i polisacharydów planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy węglowodanów 3 Lipidy budowa i znaczenie wymienia funkcje lipidów klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki omawia znaczenie poszczególnych grup lipidów wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi wymienia kryteria klasyfikacji tłuszczowców budowę lipidów prostych, złożonych i izoprenowych uzasadnia znaczenie cholesterolu porównuje poszczególne grupy lipidów fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie biologicznej analizuje budowę triglicerydu planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów 4 Białka główny budulec organizmu nazywa grypy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu strukturę oraz podaje kryteria klasyfikacji białek wskazuje wiązanie grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu i strukturę analizuje budowę aminokwasów klasyfikuje aminokwasy ze

obecność elementów nieaminokwasowych wymienia przykładowe białka i ich funkcje białek peptydowe wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach zachodzi koagulacja i denaturacja białek oraz obecność elementów nieaminokwasowych zapisuje wzór ogólny aminokwasów zapisuje reakcję powstawania dipeptydu względu na charakter podstawników porównuje białka fibrylarne i globularne porównuje proces koagulacji i denaturacji białek rozpoznaje struktury przestrzenne białek wymienia właściwości białek strukturę 1-, 2-, 3- i 4- rzędową białek planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych 5 Budowa i rola kwasów nukleinowych budowę pojedynczego nukleotydu DNA i RNA omawia rolę DNA wymienia rodzaje RNA i określa ich rolę określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad definiuje pojęcia: podwójna helisa, replikacja budowę chemiczną i przestrzenną cząsteczki DNA i RNA porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA rysuje schemat budowy nukleotydu oblicza procentową zawartość zasad rozróżnia zasady azotowe nazywa i wskazuje wiązania w cząsteczce DNA

azotowych w DNA Komórka podstawo wa jednostka życia 1 Przestrzenna organizacja komórki definiuje pojęcia: komórka, organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych wskazuje i nazywa struktury komórki prokariotycznej i eukariotycznej rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową i prokariotyczną wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią i objętością rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra komórkowego funkcje struktur komórki prokariotycznej porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną wskazuje cechy wspólne i różnice między komórkami eukariotycznymi wymienia przykłady największych komórek roślinnych i zwierzęcych analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do i z komórki wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy 2 Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych wymienia właściwości błon biologicznych omawia model budowy błony biologicznej wyjaśnia różnicę między transportem biernym a białka błon i właściwości lipidów występujących w błonach biologicznych analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach biologicznych wyjaśnia różnicę w sposobie działania

wymienia funkcje błon biologicznych wymienia rodzaje transportu przez błony transportem czynnym rozróżnia endocytozę i egzocytozę definiuje pojęcia: osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza różne rodzaje transportu przez błony porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym białek kanałowych i nośnikowych planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych 3 Jądro komórkowe wymienia funkcje jądra komórkowego definiuje pojęcia: chromatyna, nukleosom, chromosom, kariotyp, chromosomy homologiczne identyfikuje chromosomy płci i identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego określa skład chemiczny chromatyny wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej wymienia i elementy jądra komórkowego budowę chromosomu metafazowego dowodzi, iż komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych wyjaśnia różnicę między heterochromatyną a euchromatyną uzasadnia znaczenie upakowania DNA w

autosomy wyjaśnia różnicę między komórką haploidalną a komórką diploidalną identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym rysuje chromosom metafazowy jądrze komórkowym podaje przykłady komórek haploidalnych i komórek diploidalnych 4 Składniki cytoplazmy omawia skład i znaczenie cytozolu wymienia elementy cytoszkieletu i ich funkcje identyfikuje ruchy cytozolu budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej omawia ruchy cytozolu określa rolę peroksysomów i glioksysomów wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a porównuje elementy cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i rozmieszczenia porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką planuje doświadczenie mające rozpoznaje elementy cytoszkieletu ilustruje plan budowy wici i rzęski dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej

budowę i rolę rybosomów, aparatu Golgiego i lizosomów błoną komórkową na celu wykazanie znaczenia wysokiej temperatury w dezaktywacji katalazy w bulwie ziemniaka 5 Składniki cytoplazmy otoczone dwiema błonami wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone dwiema błonami uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych wymienia funkcje plastydów budowę mitochondriów klasyfikuje typy plastydów budowę chloroplastu wymienia argumenty potwierdzające słuszność teorii endosymbiozy wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce porównuje typy plastydów wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi przedstawia sposoby powstawania plastydów i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej 6 Pozostałe składniki komórki. Połączenia między komórkami klasyfikuje składniki komórki na plazmatyczne i nieplazmatyczne wymienia komórki zawierające wakuolę wymienia funkcje nazywa substancje będące głównymi składnikami budulcowym ściany komórkowej wyjaśnia, na czym polegają wtórne wakuoli wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów budowę ściany porównuje ścianę komórkową pierwotną ze ścianą komórkową wtórną u roślin porównuje procesy inkrustacji i adkrustacji

wakuoli wymienia komórki zawierające ścianę komórkową wymienia funkcje ściany komórkowej zmiany o charakterze inkrustacji i adkrustacji nazywa rodzaje połączeń międzykomórkowych w komórkach roślinnych i zwierzęcych komórkowej omawia umiejscowienie, budowę i funkcje połączeń między komórkami u roślin i zwierząt wyjaśnia, w jaki sposób inkrustacja i adkrustacji zmieniają właściwości ściany komórkowej 7 Podziały komórkowe wymienia rodzaje podziałów komórki rozpoznaje etapy mitozy i mejozy przebieg poszczególnych etapów mitozy i mejozy porównuje przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnia znaczenie zjawiska crossing-over definiuje pojęcia: kariokineza i cytokineza ilustruje poszczególne etapy mitozy i mejozy wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki określa skutki zaburzeń cyklu komórkowego wymienia czynniki wywołujące analizuje schemat przedstawiający ilość DNA i chromosomów w poszczególnych etapach cyklu komórkowego poszczególne etapy interfazy określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego wyjaśnia, na czym polega programowana wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnej i zwierzęcej sposób formowania wrzeciona kariokinetycznego w komórce roślinnej i zwierzęcej omawia znaczenie amitozy i endomitozy

transformację nowotworową śmierć komórki wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej Różnorod ność wirusów, bakterii, protistów i grzybów 1 Klasyfikowanie organizmów wymienia zadania systematyki wymienia główne rangi taksonów wymienia kryteria klasyfikowania organizmów według metod opartych na podobieństwie i pokrewieństwie organizmów wymienia nazwy pięciu królestw świata organizmów wymienia charakterystyczne cechy organizmów należących do każdego z pięciu królestw definiuje pojęcia: takson, narządy homologiczne, gatunek ocenia znaczenie systematyki wyjaśnia, na czym polega nazewnictwo binominalne gatunków i podaje nazwisko jego twórcy wyjaśnia zasady konstruowania klucza dwudzielnego do oznaczania gatunków wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych określa stanowisko systematyczne wybranego gatunku rośliny i zwierzęcia wskazuje w nazwie gatunku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym systemem klasyfikacji definiuje pojęcia: takson monofiletyczny, parafiletyczny i polifiletyczny porównuje i ocenia sposoby klasyfikowania organizmów oparte na metodach fenetycznych i filogenetycznych oznacza gatunki, wykorzystując klucz w postaci graficznej lub numerycznej konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych gatunków organizmów ocenia stopień pokrewieństwa organizmów na podstawie analizy drzewa rodowego

porównuje królestwa świata żywego organizmów 2 Wirusy bezkomórkowe formy materii wymienia cechy wirusów wymienia sposoby rozprzestrzeniania się wirusowych chorób roślin, zwierząt i człowieka omawia znaczenie wirusów wymienia choroby wirusowe człowieka budowę wirionu omawia przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cyklu wirusa zwierzęcego wyjaśnia, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne uzasadnia, że wirusy znajdują się na pograniczu materii nieożywionej i żywej wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a lizogenicznym klasyfikuje wirusy na podstawie rodzaju kwasu nukleinowego, morfologii, rodzaju gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje ich przykłady formy wirusów pod względem kształtu porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cykl wirusa zwierzęcego omawia teorie pochodzenia wirusów wyjaśnia różnicę między wirusem a wiroidem określa znaczenie prionów wybrane choroby wirusowe człowieka 3 Bakterie organizmy bezjądrowe budowę komórki bakteryjnej wymienia czynności wymienia funkcje poszczególnych elementów komórki identyfikuje różne wyjaśnia, na czym polega różnica w budowie komórki bakterii samo- i omawia różnice w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i

życiowe bakterii klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu odżywiania i oddychania wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego bakterii podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii wymienia choroby bakteryjne człowieka i drogi zakażenia formy komórek bakterii i rodzaje ich skupisk określa wielkość komórek bakteryjnych określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu życiowym bakterii wyjaśnia znaczenie procesów płciowych zachodzących u bakterii definiuje pojęcia: anabioza, taksja, koniugacja cudzożywnej poszczególne grupy bakterii w zależności od sposobu odżywiania i oddychania oraz podaje ich przykłady omawia etapy koniugacji grupy systematyczne bakterii omawia objawy wybranych chorób bakteryjnych człowieka proponuje działania profilaktyczne Gram-ujemnych wyjaśnia znaczenie heterocyst omawia rodzaje taksji 4 Protisty proste organizmy eukariotyczne wymienia czynności życiowe protistów komórki protistów rozróżnia rodzaje ruchów u protistów zwierzęcych wyjaśnia rolę wodniczek w określa kryterium klasyfikacji protistów wymienia i charakteryzuje sposób funkcjonowania wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja i wydalanie mają szczególne znaczenie dla protistów

zwierzęcych omawia sposób odżywiania się protistów zwierzęcych przebieg rozmnażania się bezpłciowego i płciowego protistów wymienia charakterystyczne cechy budowy protistów roślinopodobnych omawia sposób odżywiania się protistów roślinopodobnych wymienia cechy charakterystyczne dla protistów grzybopodobnych podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia odżywianiu i wydalaniu protistów wyróżnia główne rodzaje plech u protistów roślinopodobnych wymienia typy zapłodnienia występujące u protistów porównuje poszczególne typy protistów wymienia przedstawicieli poszczególnych typów protistów podaje przykłady protistów, których organizm jest: pojedynczą komórką, kolonią, plechą organelli ruchu u protistów wyjaśnia, na czym polega różnica między pinocytozą a fagocytozą omawia proces wydalania i osmoregulacji zachodzący u protistów zwierzęcych omawia kolejne etapy przebiegu koniugacji u pantofelka omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii budowę form jednokomórkowych i wielokomórkowych protistów roślinopodobnych wymienia cechy słodkowodnych uzasadnia różnicę między cyklem rozwojowym z mejozą pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną wymienia rodzaje materiałów zapasowych występujących u protistów roślinopodobnych wymienia barwinki fotosyntetyczne u protistów roślinopodobnych wymienia cechy budowy charakterystyczne dla poszczególnych typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych

protistów wymienia choroby wywoływane przez protisty i drogi ich zarażenia charakterystyczne plech protistów roślinopodobnych porównuje typy zapłodnienia u protistów proponuje działania profilaktyczne w celu uniknięcia zarażenia się protistami chorobotwórczymi omawia choroby wywoływane przez protisty omawia przemianę pokoleń z dominującym sporofitem na przykładzie listownicy 5 Grzyby cudzożywne beztkankowce. Porosty wymienia cechy charakterystyczne grzybów grzybów, używając pojęć: grzybnia, strzępki, owocnik sposoby rozmnażania bezpłciowego i płciowego grzybów wymienia przedstawicieli wyjaśnia, dlaczego grzyby są plechowcami omawia sposoby oddychania grzybów rozróżnia poszczególne typy grzybów przedstawia budowę, środowisko i sposób życia porostów określa wpływ rozróżnia rodzaje strzępek porównuje sposoby rozmnażania się grzybów omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sprzężniowców, workowców i podstawczaków rozróżnia typy hymenoforów u podstawczaków określa kryterium klasyfikacji grzybów porównuje typy mikoryz porównuje rodzaje zarodników wskazuje fazę dominującą w cyklu rozwojowym sprzężniowców, workowców i podstawczaków określa rolę