Konkurs ekologiczny dla szkół: Mistrz Recyklingu, Maks porządkuje odpady Porządkujemy naszą wiedzę o odpadach Informacje ogólne dla nauczycieli: Jak zapewne zwróciliście Państwo uwagę w konkursie wykorzystamy dwie pomoce dydaktyczne: 1. Komiks 2. Grę internetową. Komiks ma za zadanie uzmysłowić, Ŝe droga odpadków z przydomowego pojemnika na śmieci do recyklingu wcale nie jest prosta: Najpierw muszą one trafić do sortowni, a stąd dopiero do dalszego przetwarzania. Z komiksu moŝna dowiedzieć się, Ŝe nie wszystko nadaje się do recyklingu, a takŝe, Ŝe śmieci po drodze do sortowni czasem niestety znikają w rowach i na dzikich wysypiskach, co nie jest dobrym przykładem, a zwykłym marnotrawstwem. Z komiksu dowiadujemy się, Ŝe naszymi śmieciami zajmują się są róŝne zakłady: instalacje sortowni, kompostowni, składowiska oraz instalacje odzysku i recyklingu energii, materiałów i surowców, a wszystkie one są tak samo potrzebne. Gra internetowa natomiast rozgrywa się w supernowoczesnej sortowni i jej zadaniem jest pokazanie bogactwa współczesnych materiałów. Chcemy teŝ uchylić rąbka tajemnicy w zakresie wiedzy i technik wykorzystywanej do rozdzielania rozmaitych materiałów na frakcje nadające się do odzysku lub/i recyklingu z jakich korzystamy w sortowni. Przyzwyczailiśmy się ucząc dzieci selektywnej zbiórki, Ŝe odpady dzielimy na cztery grupy materiałowe: papier, szkło, metal, plastik. Taki podział odpadów jest prawidłowy, ale zastanówmy się: do którego pojemnika wrzucimy opakowanie Tetra-Pack? Do papieru czy 1
plastiku? A moŝe naleŝy je wrzucić do pojemnika na metale? Zawiera przecieŝ takŝe aluminium. Czy gwóźdź stalowy wrzucimy do tego samego pojemnika co puszkę aluminiową? Wiele szkół oddzielnie zbiera zuŝyte baterie wskazując dzieciom, Ŝe oprócz czterech grup materiałowych surowców wtórnych w śmieciach mogą znajdować się odpady niebezpieczne; do takich naleŝą teŝ zuŝyte lekarstwa oraz niektóre produkty chemii gospodarstwa domowego, a takŝe zuŝyty sprzęt elektroniczny to warto to wiedzieć. Wiele szkół zbiera oddzielnie nakrętki polietylenowe od napojów, aby pomóc osobom niepełnosprawnym. Oddzielne zbieranie tych nakrętek wskazuje, Ŝe w grupie materiałów określanych jako plastik są one bardziej wartościowe. Zakrętki polietylenowe w prosty sposób poddaje się 100% recyklingowi i tym samym zamienia w nowy produkt rynkowy. Ale pośród kilku tysięcy znanych dziś tworzyw, wiele jest takich, których nie da się po prostu rozpuścić, a następnie wtłoczyć w nową formę. Nie umiemy ich poddać recyklingowi nie znamy jeszcze technologii, czyli sposobu przetworzenia. Wszyscy wiemy, Ŝe do recyklingu nadają się tylko czyste frakcje materiałowe. Na szczęście dysponujemy naprawdę zaawansowaną techniką i technologią sortowania odpadów. Warto moŝe powiedzieć dzieciom jaka jest róŝnica pomiędzy techniką i technologią - technika oznacza rzemiosło i umiejętność, podczas gdy technologia to wiedza o uŝyciu urządzeń technicznych. Są one dostępne równieŝ w Polsce, choć bardzo drogie: np. w sortowni firmy BYŚ na warszawskich Bielanach. Tak naprawdę, to co dzielimy zwyczajowo na papier, szkło, plastik i metal zanim trafi do recyklingu musi zostać jeszcze raz przesortowane w sortowni z uŝyciem nowych technologii. Urządzenia zamontowane na hali maszyn, nazwijmy robotami. Jest ich tutaj kilka, łączą się w ciąg technologiczny za pomocą tzw. podajników taśmowych. Ruchome taśmy transportują odpady z urządzenia do urządzenia, a po drodze, dzięki pracy robotów, do pojemników zbieramy kolejne frakcje materiałowe. Zaproponowana gra internetowa odtwarza ciąg technologiczny w sposób ogólny, w rzeczywistości jest on trochę bardziej skomplikowany. 2
Pierwszy z naszych robotów ma zdolność przyciągania metali Ŝelaznych, a więc identyfikuje zdolności magnetyczne przedmiotów: uzbrojony jest w najzwyklejszy magnes. Kolejna maszyna oddziela materiały o róŝnym cięŝarze właściwym, wykorzystując przy tym fakt, Ŝe podczas obracania przedmiotów w ogromnym sicie, na cięŝsze przedmioty działa większa siła odśrodkowa, a więc łatwo wypychane są na zewnątrz. Mamy teŝ do dyspozycji skaner optyczny zsynchronizowany z nadmuchem powietrza. Skaner bada długości fal jakie emitują wszystkie przedmioty w świetle podczerwonym. W ten sposób je rozpoznaje: aluminium, PET, Polietylen, papier itd Naświetlając kolejno przedmioty przesuwające się na podajniku taśmowym i - zgodnie tym jak został zaprogramowany - decyduje, w które przedmioty ma strzelić powietrzem, tak aby wyrzucić je z taśmy. Wreszcie mamy teŝ urządzenie do wytwarzania pola elektromagnetycznego: kiedy uruchomimy to pole, będziemy odpychać ściśle określone przedmioty, tak aby wpadły do osobnego pojemnika. Nawet tak nowoczesna sortownia, jak ta, na Bielanach nie podzieli 100% odpadów przywiezionych tu z gospodarstw domowych na konkretne przydatne do odzysku lub recyklingu frakcje. 20% z przywiezionych odpadów trzeba będzie zawieźć na składowisko odpadów. Pozostałe 80% materiałów zostanie ponownie wykorzystanych. NajwaŜniejsze grupy surowców otrzymywane w sortowni na Bielanach i przeznaczone do recyklingu to: Szkło Makulatura PET Metale Folie białe Folie kolorowe 3
Co to jest system gospodarki odpadami komunalnymi? Wg definicji system to sieć relacji. Mamy róŝne systemy. Jak wytłumaczyć dziecku pojęcie systemu? Organizacja systemu to jego struktura w formie sieci, relacji między elementami oraz własności tych relacji. Najprostszym przykładem jest ekosystem: sieć wzajemnych zaleŝności pomiędzy producentami i reducentami. Rośliny produkują poŝywienie, niektóre zwierzęta są roślinoŝercami inne drapieŝnikami, ale generalnie kaŝde ma specjalizację i korzysta z dobrodziejstw przyrody w taki sposób, aby wszystko zostało wykorzystane racjonalnie i jak najmniej zmarnować. Rośliny są poŝywieniem dla gąsienic, ślimaków i gryzoni, a te z kolei są pokarmem dla ptaków i ssaków drapieŝnych. KaŜde z tych stworzeń spełnia ściśle określone funkcje w systemie. Podobnie jest z systemem zagospodarowania odpadów, choć jest on o wiele prostszy, a strukturę tworzą podmioty gospodarcze. W Polsce mamy 16 systemów regionalnych, w których skład wchodzą: firmy transportowe, sortownie, kompostownie, zakłady przetwarzania odpadów, zakłady recyklingu, zakłady odzysku energetycznego i wreszcie składowiska. Trzymając w ręku jakikolwiek przedmiot nie da się jednoznacznie stwierdzić, co się z nim stanie po wrzuceniu go do śmietnika. Weźmy kartonik po napoju, kaŝde dziecko to zna. Kartonik po napoju moŝna rozdzielić na trzy frakcje materiałowe a więc papier, folię polietylenową i aluminium, a następnie: papier wysłać do fabryki papieru, folię do firmy produkującej granulaty polietylenowe, a aluminium do huty. Jest to sytuacja idealna, ale moŝliwa tylko wtedy, gdy dysponujemy w systemie technologią oddzielania poszczególnych materiałów od siebie, czyli konkretną instalacją, a takŝe znamy i współpracujemy z papiernią, recyklerem tworzyw i hutą aluminium. Ręcznie nie rozdzielimy kartonika na poszczególne frakcje. Co wtedy, gdy nie mamy potrzebnych maszyn? Mamy dwie inne moŝliwości: 4
1. Odzysk energetyczny czyli kartonik trafi do spalarni ( lub cementowni) 2. Wyrzucimy go na pobliskie składowisko odpadów ( zgodnie z prawem powinniśmy unikać takiego rozwiązania) Przetwarzanie odpadów organizujemy w zaleŝności od tego jakie mamy w zasięgu ręki dostępne rozwiązania techniczne. Oddzielamy tzw. frakcje materiałowe: butelki PET, metale Ŝelazne i nieŝelazne, tworzywa polietylenowe i inne tworzywa, odpady niebezpieczne i odpady organiczne czyli resztki z naszych kuchni i kaŝdą z tych frakcji oddzielnie kierujemy w inne miejsce systemu do dalszego przetwarzania. Niestety jak Państwo wiedzą w Polsce nadal 90% odpadów wyrzucamy marnotrawiąc zawarte w nich surowce i materiały. Niniejszy projekt edukacji ekologicznej ma za zadanie w prosty sposób przedstawić sposób w jaki powinniśmy postępować z odpadami i zachęcić do selektywnej zbiórki w zgodzie i poszanowaniu środowiska naturalnego. 5