Pomoc noworodkom iinfformacjje podstawowe ii niie tyllko Jeże w Polsce przychodzą na świat w czerwcu i sierpniu. Przez pierwsze 4-5 tygodni ich życia, często mamy do czynienia z przypadkami wymagającymi pilnej akcji ratowania osieroconych noworodków. Dzieje się tak, gdy karmiąca matka zostaje ciężko ranna, spłoszona lub zginie. W okresie karmienia osesków, życie matki jest szczególnie zagrożone, gdyż mając zwiększone potrzeby energetyczne, musi ona często wychodzić z legowiska i szukać pożywienia nie tylko w nocy, ale i w dzień. Narażona jest wtedy na ataki psów, chuliganów, śmiertelny kontakt z kosiarkami czy przejechanie przez auta. Jeśli matka zostanie spłoszona lub zginie i nie wróci do legowiska, jej potomstwo po kilku godzinach bezskutecznego czekania, z głodu wychodzi z legowiska i szuka rozpaczliwie matki. Jeśli uda się nam trafić na taki właśnie przypadek, możemy je z powodzeniem uratować. Akcja ratowania nie jest łatwa i aby była skuteczna, muszą być przestrzegane poniższe zasady. Pierwsza pomoc Æ W pierwszej kolejności, należy dokładnie przeszukać teren, by pozbierać całe żyjące jeszcze rodzeństwo. Zwykle nie są to duże odległości, gdyż noworodki krążą bezładnie wokół lego- Ratunkowe ogrzewanie osesków w dłoni znalazczyni.
strona 2/8 wiska - oddalając się zaledwie na kilka metrów. Należy przy tym stąpać ostrożnie, by nie nadepnąć na maluszki, bowiem one nie uciekają lecz zamierają w bezruchu słysząc kroki. Szukanie może być wspomagane z użyciem łagodnego psa, ale należy uważać, by nie brał on jeżyków w pysk, a jedynie węchem wskazał ich położenie. Trzeba wiedzieć, że rodzi się zwykle 4 do 7 jeży, ale najczęściej 6. Æ Jeżyki należy zebrać do czystego i suchego pojemnika - najlepiej kartonu wysłanego szmatkami lub kuchennym ręcznikiem papierowym i przykryć zaraz ręcznikiem. Jest to ważna czynność, gdyż pierwszą pomocą jest zabezpieczenie ich przed wyziębieniem. Jeśli trzymany w ręce jeżyk jest wyraźnie zimniejszy niż nasza dłoń, wówczas przed włożeniem jeżyka do kartonu, trzeba najpierw potrzymać go w obu dłoniach przez kilka minut, aż się nieco rozgrzeje. Dobrze jest, jeśli tę czynność wykonuje kilka osób, aby wszystkim jeżykom zapewnić ciepło. Jeśli ratuje tylko jedna osoba, sprawdzonym rozwiązaniem jest umieszczenie wszystkich jeżyków za koszulę na brzuchu i w ten sposób rozgrzewanie wszystkich na raz. Dopiero po rozgrzaniu trzeba je ułożyć razem do kartonu i przykryć. Od tej chwili czas życia maluszków często liczy się w minutach. Trzeba więc, jak najszybciej dostarczyć jeżyki do ciepłego pomieszczenia i realizować dalej pomoc. Trzy jeżyki w kartonie z ciepłą butelką w skarpecie. Usuwanie jaj i larw much Æ Karton z jeżykami zabrać do domu i tam każdego dokładnie obejrzeć w dobrym świetle. Zwrócić uwagę, na uszka, brzuszek, wokół pyszczka i przy odbycie, czy nie są złożone jaja much. Są one w kształcie cienkich ziarenek ryżu, długości kilku mm i są bardzo lepkie oraz przyczepione do ciałka i igieł jeża. Jeśli są, należy je usunąć za pomocą patyczka higienicznego z wacikiem lub szczoteczki do zębów. Czynność ta jest żmudna i wymaga dużej staranności i cierpliwości, gdyż często ilość złożonych jaj much jest wręcz niezliczona! Pozostawienie choć jednego jaja będzie skutkować wylęgnięciem larwy już następnego dnia po złożeniu jaja, co zwykle kończy się śmiercią jeżyka! Æ Jeśli jaja zostały złożone przez muchy przynajmniej dzień wcześniej, na jeżyku będą nie tylko jaja, ale i larwy średnicy 1 mm i długości 5-8 mm. Należy je usuwać pęsetką równie starannie, co cierpliwie. W pierwszej kolejności usuwamy larwy z miejsc widocznych i ran. Najtrudniejsze jest usunięcie larw z ran oraz z uszu. Najpierw usuwamy larwy widoczne, ale najtrudniejsze jest
strona 3/8 usunięcie larw, które już wniknęły w ciałko jeża i ich nie widać. Na ranę lub do uszka (jeśli mamy pewność, że larwy tam są) trzeba wpuścić tyle kropel oliwki dla niemowląt, aby zatopić te miejsca i... poczekać kilka minut w bezruchu trzymając jeżyka w dłoni. Z braku tlenu, larwy będą jedna po drugiej wydostawać się na powierzchnię oliwki, a wtedy należy je wyławiać pęsetką lub patyczkiem higienicznym. Następnie zalewamy ponownie oliwką i czekamy na kolejne larwy. Czynność ta wymaga cierpliwości. Zdarza się, że z jednej rany wielkości kilku milimetrów - w ciągu godziny wyławia się kilkadziesiąt lub więcej larw, które na żywca zjadają jeżyka. Jeśli larw nie usuniemy, jeżyk zginie! Jeśli larw lub jaj much jest na tyle dużo, że proces ich usuwania trwałby zbyt długo, można jeżyka zanurzyć w ciepłej soli fizjologicznej o temperaturze 37-38 o C trzymając na dłoni i uważając by nie dostała się ona do noska, oczu i uszu, ale reszta ciała powinna być zanurzona na kilka minut. Potem należy jeżyka starannie osuszyć w kilku ręcznikach i zająć się usuwaniem pozostałych pojedynczych już jaj i larw. Z tej rany wyłowiono 23 larwy much! Æ Miejsca, gdzie żerowały larwy należy odkazić wacikiem namoczonym w wodzie utlenionej. Uszka można przetrzeć wacikiem namoczonym w 30% alkoholu, a potem otwór uszny zakropić tym alkoholem. Æ Po operacji usuwania jaj i larw much, jeżyka należy ponownie ogrzać w dłoniach przez kilka minut, a następnie włożyć do kartonu wyściełanego papierowym ręcznikiem kuchennym i włożoną tam szklaną butelką z ciepłą wodą - włożoną w skarpetę. Jeżyki powinny być przykryte ręcznikiem i się wygrzewać przez 1-2 godziny pozostawione w spokoju. Po tym czasie każdego jeżyka należy jeszcze raz dokładnie obejrzeć i ewentualnie usunąć pojawiające się jaja czy larwy i dopiero wtedy nakarmić. Pierwsze karmienie Æ Jeśli jeżyki są jeszcze ślepe, karmić trzeba każdego oddzielnie strzykawką pojemności 2 ml - wyłącznie specjalnym mleczkiem Royal Canin Baby Dog Milk w proszku - rozrobionym gorącą przegotowaną wodą w proporcji 1:2 lub Royal Canin Convalescence Support Instant - także w proszku - rozrobionym taką samą wodą, ale w proporcji 1:3. Po przygotowaniu mleczka odczekać, by ostygło do temperatury człowieka ok. 36 o C. Ilość mleczka, jaką należy podać jeżykowi ma wynosić 1-2 ml (jeśli maleństwa są jeszcze ślepe) oraz 2-3 ml (jeśli już widzą). Zabronione jest karmienie mlekiem krowim lub jakimkolwiek preparatem mlekozastępczym!
strona 4/8 Æ Podczas karmienia jeżyka trzymać w dłoni w pozycji na pingwina, a mleczko podawać powoli z boku pyszczka - uważając, by się jeżyk nie zachłysnął. Bezpośrednio po nakarmieniu, należy trzymając jeżyka w tej samej pozycji, delikatnie pocierać dolną strefę brzuszka przy odbycie wacikiem namoczonym w oliwce dla niemowląt lub w ciepłej wodzie - aż wydzieli mocz i kał koloru zielonkawego. Trwa to zwykle kilka minut. Czynność ta nie może być pominięta pod żadnym pozorem, gdyż zabezpiecza jeża przed wzdęciem, które powoduje jego śmierć. Potem jeżyka umieścić w kartonie, a wodę w butelce wymienić na nową i ciepłą. Kolejne karmienie za 2-3 godziny. Poprawny sposób karmienia noworodka. Pierwsze lokum dla jeżyków Æ W ciepłym pomieszczeniu z oknem ustawić większy karton tekturowy (np. po komputerze czy większym sprzęcie AGD) i wyścielić papierowymi ręcznikami kuchennymi - to będzie wybieg. W nim ustawić karton z jeżykami i butelką w skarpecie. Karton nakryć pokrywką, by jeżyki miały ciemno, ale zapewnić wlot powietrza. Po każdym karmieniu, wymienić mokrą ściółkę w kartonie. Pamiętajmy o wymianie wody na ciepłą po każdym karmieniu i wkładaniu butelki w skarpetę, gdyż to ona właśnie przypomina jeżykom ciepły brzuszek matki. Poprawne masowanie brzuszka noworodka po karmieniu. Karmienie codzienne Æ Częstość karmienia i ilość podawanej za każdym razem karmy jest ściśle uzależniona od wagi i stanu zdrowia każdego jeżyka. Zatem, przed karmieniem należy jeżyki zważyć na wadze kuchennej w gramach i stosować się do zapisów poniższej tabeli:
tabela strona 5/8 wiek jeża waga ilość karmy częstotliwość karmienia 1 do 3 dni 20-25 G 1-2 ml mleka co 2 godziny (także w nocy) 4 do 7 dni 30-50 G 1-2 ml mleka co 3 godziny 8 do 14 dni 55-60 G 2-3 ml mleka co 3 godziny 15 do 21 dni 65-80 G 3-5 ml mleka co 4 godziny 22 do 28 dni 85-100 G 5-7 ml mleka co 4 godziny 4 do 5 tygodni 110-150 G 3 ml mleka + 10 g Whiskas Junior co 5 godzin 5 do 6 tygodni 160-250 G 30 g Whiskas Junior co 5 godzin 6 do 7 tygodni 250-350 G 30 g Whiskas Junior + 30 g RC BabyCat rano, w południe i wieczorem 7 do 8 tygodni 350-450 G 30 g Whiskas Junior + 40 g RC BabyCat rano, w południe i wieczorem 8 do 10 tygodni 450-550 G 40 g Whiskas Junior + 40 g RC Kitten wieczorem i przed nocą > 10 tygodni > 600 G 50 g Whiskas Junior + 50 g RC BabyCat wieczorem i przed nocą Uwaga: Nie wolno wystawiać jeżom więcej karmy na jedno karmienie niż podano w tabeli! mleko - oznacza podane na str.3, Whiskas Junior - oznacza mokrą karmę, RC - oznacza produkty firmy Royal Canin. Lokum dla jeżyków od wagi 80 G Æ Jeśli jeżyki już widzą, wybieg może pozostać, zaś karton należy zamienić na nowy o wymiarach ok. 25x25x20 cm i zamykany od góry lub mały domek drewniany z wyciętym przy narożu otworem wejściowym 10x10 cm. Wnętrze domku wyłożyć kilkoma warstwami kuchennego ręcznika papierowego oraz kawałkami tego ręcznika porwanego na płatki 4-5 cm w takiej ilości, by jeżyki mogły się w nich całkowicie zagrzebać. Do domku nadal włożyć opisaną szklaną butelkę w skarpecie i z ciepłą wodą. Przykład wzorowego kojca i domku dla małych jeży. Æ Kiedy jeż osiągnie wagę 80 G, można już nauczyć jedzenia samodzielnego z wyparzonej pokrywki po słoiku - wlewając mleczko małymi porcjami na grubość zaledwie 2-3 mm (nie więcej), gdyż jeżyki nie umieją pić języczkiem i łatwo mogą namoczyć nosek, którym oddychają.
strona 6/8 Æ Od wagi 110 G można zrezygnować już z masowania brzuszków i należy z każdym karmieniem stopniowo zmniejszać dawkę mleczka, a zwiększać dawkę (najpierw rozdrobnionej) karmy mokrej Whiskas Junior o dowolnym smaku. Mleczkiem polewać karmę mokrą - nie mieszać. Æ Od czasu podawania karmy suchej, na wybiegu musi stale stać płaskie naczynie z wodą, którą należy wymieniać na świeżą po każdym karmieniu. Od wagi 400 G do karmy mokrej należy domieszać ¼ łyżeczki płatków owsianych oraz 2-3 przekrojone na pół rodzynki. Nauczanie jeżyka samodzielnego jedzenia. Utrzymanie kojca i domku Æ Kojec i domek należy sprzątać kilka razy dziennie do wagi jeży 250 G, a potem już raz dziennie. Do zmywania podłogi kojca nie stosować detergentów a wyłącznie ciepłą wodę z mydłem. Kojec sprzątać tylko wtedy, gdy jeże śpią w domku - czyli w dzień, najlepiej z rana. Domek sprzątać, gdy jeże z niego wyjdą do jedzenia. Spód kojca zasłać gazetami lub miękką tekturą falistą - nie stosować trocin. Do pomieszczenia z jeżami pod żadnym pozorem nie wprowadzać psów, kotów, dzieci ani osób postronnych. W pomieszczeniu nie używać muzyki, głośnych rozmów ani nie palić papierosów. Karma Whiskas Junior polana RC Baby Dog Milk. Kojec w ogrodzie Æ Od wagi 450 G jeżyki powinny być przeniesione do kojca w ogrodzie, gdzie należy im postawić domek z desek z kanałem wejściowym 10x10 cm. Plan budowy domku znajduje się na naszej stronie w poradniku. Do domku włożyć sporą garść siana pociętego na kawałki długości 4-5 cm. Æ Od tego czasu, po wystawieniu karmy w kojcu, należy natychmiast się oddalić (nie stać obok), gdyż jeże wykazywać muszą naturalne dzikie zachowania, a człowieka muszą traktować jak wroga. Karmę wystawiać za każdym razem w innym miejscu kojca i nie rozmawiać z jeżami. Nie wyjmować jeży z domku bez potrzeby. Ważenie kontrolne wykonywać raz na tydzień na wadze ku-
strona 7/8 chennej - stale o tej samej porze, a jeże brać do ważenia wyłącznie w rękawicach. Jeży nie głaskać, nie przytulać i z nimi nie rozmawiać. Jeże nie mogą kojarzyć człowieka z przyjemnością lub dostawą karmy. Uwolnienie jeży Æ Gdy jeże osiągną wagę 550-600 G, domek wraz z jeżami w środku - po karmieniu o zmierzchu - przenieść jak najbliżej miejsca znalezienia jeży, ale w okolicy bezpiecznej. Nie może to być: las, teren podmokły, łąka, pole orne ani otoczenie z hałasem lub zapachami chemicznymi, lecz: obrzeża lasów i parków, stare ogrody, nieużytki, zarośla i zakrzaczenia oraz sąsiedztwo zabudowań wiejskich - jak najdalej od ruchliwych szos, ulic i agresywnych psów. Po kilku dniach domek można zabrać. Jeże w kojcu ogrodowym. Æ Podczas opieki, codziennie uważnie przyjrzyj się odchodom jeża. Zdrowy jeż powinien mieć odchody ciemne w odcieniu brązowym, granatowym, zielonym lub czarne, zwarte i w jednolitym kolorze. Jeśli w odchodach zauważy się jaśniejsze wtrącenia podobne do ryżu, makaronu lub płatków owsianych, będzie to oznaka, że jeż ma pasożyty wewnętrzne. Wówczas, należy pokruszyć ¼ tabletki Dehinel Plus lub ¼ tabletki Pratel i po zmieszaniu proszku z przegotowaną wodą, trzeba za pomocą strzykawki podać jeżowi do pyszczka do połknięcia. Po 12-14 dniach dawkę powtórzyć mimo, iż odchody nie będą budzić zastrzeżeń. Gdyby jeż odmawiał połknięcia preparatu, jedynym wyjściem jest zakropić na grzbiet jeża pomiędzy igły na skórę jedną dawkę prepapreparatu Profender Spot- On dla małych kotów pojemności 0,35 ml. W takim przypadku, drugiej dawki tego preparatu już nie należy stosować! Człony tasiemca w odchodach jeżowych.
Æ Jeże nie roznoszą wścieklizny, więc jeśli zauważysz na kolcach jeża spienioną ślinę lub zauważysz jak jeż obrzuca się pienistą śliną, nie martw się - to jest normalny objaw u jeży, które w ten sposób reagują, gdy napotkają nowy dla nich zapach lub smak. Barwa śliny bywa różna: biała (dotyczy nowego zapachu) lub kolorowa - zgodnie z kolorem spotkanego smaku. strona 8/8 Jeż obrzucający się śliną po poznaniu nowego zapachu. Æ Jeże mogą mieć na sobie kleszcze lub pchły, ale te pasożyty nie przechodzą ani na człowieka, ani na zwierzęta domowe i żywią się wyłącznie na jeżach. Jeśli trafisz na pojedyncze kleszcze, możesz je usunąć pęsetą - jeśli jeż pozwoli. Przy większej ilości - zwłaszcza pcheł - można na skórę jeża na grzbiecie nanieść 2-3 kropelki Frontline, ale nie więcej (jeśli jeż waży przynajmniej 400 G). Dawkując preparat, należy igły rozchylić, aby kropelki trafiły na skórę jeża. Uwaga: Jeże objęte są ochroną ścisłą i zabronione jest przetrzymywanie jeży bez uzasadnionego powodu oraz bez zezwolenia. Dlatego, jeśli ratowałeś jeża latem, to gdy tylko zajdą podane wyżej okoliczności, jeża należy niezwłocznie wypuścić do środowiska naturalnego. Zabronione jest sprzedawanie, darowanie lub przekazywanie jeży. Opracowanie i fotografie: Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży Nasze Jeże Białystok, grudzień 2014 r. W przypadkach potrzeby przekazania jeży do opieki i rehabilitacji - kontaktować się z naszym ogólnopolskim Pogotowiem Jeżowym nr tel. 505-140-960 lub zgłaszać bezpośrednio do Opiekunów Jeży Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Jeży Nasze Jeże albo do Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt (wykaz znajduje się na stronie www.naszejeze.org).