MICHAŁ HALAUNBRENNER ĆWICZENIA PRAKTYCZNE Z FIZYKI KURS PODSTAWOWY WARSZAWA 1974 WYDAWNICTWA SZKOLNE I PODAGOGICZNE
REDAKTOR: ZBIGNIEW WIELICZKO OKŁADKĘ PROJEKTOWAŁ: STANISŁAW SZCZUKA Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1974 Wydanie V Nakład 7000+200 egz. Arkuszy druk. 22, wyd. 27,91 Oddano do składania 11. II. 1974 r. Podpisano do druku 13. VII. 1974 r. Druk ukończono w grudniu 1974 r. Zam. 1178/158 Cena zł 49,- N-6/108 Papier druk. sat. 70x100 cm, kl. V 70 g, WSiP Zakłady Graficzne w Bydgoszczy
Spis treści Wstęp... 5 Część ogólna FIZYKA JEJ STUDIUM I NAUCZANIE Rozdział I Przedmiot i metoda fizyki 1. Czym się zajmuje fizyka?. 2. Jak pracuje fizyk?. 3. Metoda fizyki 4. Wielkości i jednostki podstawowe. Układ SI... Rozdział II Fizyka w historycznym rozwoju 5. Wiek XVI i XVII.. 6. Instytucje do badania przyrody i początki naukowej publicystyki z fizyki. 7. Pierwsze stulecie po Newtonie. 8. Przegląd ważniejszych odkryć w fizyce i technice XIX w... 9. Wiek XX. Nowa epoka dziejów fizyki. 10. Podbój kosmosu Rozdział III Zarys rozwoju nauczania fizyki... 11. Dziecko i świat zewnętrzny.. 12. Uczeń i szkoła... 13. Metoda pracy naukowej wzorem metody nauczania fizyki.. 14. Spóźnione początki nauczania fizyki 15. Wiek XVIII. Początki nauczania w przyrodzie 16. Wiek XIX. Werbalizm w nauczaniu fizyki.. 17. Metoda heurystyczno-laboratoryjna w nauczaniu fizyki.. 18. Określenie celów nauczania fizyki na początku XX w.... 19. Rozwój ćwiczeń praktycznych z fizyki 20. Krytyka metody heurystycznej. 21. Współczesne światowe tendencje w nauczaniu fizyki. Nauczanie problemowe.. 22. Rozwój zdolności twórczych u uczniów a nauczanie fizyki. Olimpiady fizyczne... 23. Środki audiowizualne w nauczaniu fizyki 24. Wystawy. Muzeum techniki NOT- Warszawa Pałac Kultury i Nauki. 25. Politechnizacja nauczania fizyki... 26. Doskonalenie nauczyciela. Studia podyplomowe 27. Nauczanie fizyki w dzisiejszej szkole.. 28. Program nauczania fizyki w szkole podstawowej 11 11 13 15 16 18 18 19 22 23 25 44 50 50 51 52 52 53 54 54 55 55 56 58 59 61 63 63 65 66 68
29. Program nauczania fizyki liceum ogólnokształcącego. Fizyka. Astronomia... Rozdział IV Organizacja ćwiczeń praktycznych ż fizyki w szkole 30. Formy prowadzenia ćwiczeń praktycznych z fizyki. 31. Cele ćwiczeń praktycznych z fizyki. 32. Sposoby prowadzenia ćwiczeń praktycznych z fizyki. 33. Notatki uczniowskie. 34. Pracownia szkolna 35. Pokój przygotowawczy. 36. Pokój zbiorów... 37. Warsztat 38. Zbiory chemii 39. Apteczka... 75 77 77 78 80 81 81 86 87 87 88 88 Część szczegółowa ĆWICZENIA PRAKTYCZNE Rozdział V Mechanika. Część pierwsza... 1. O mierzeniu długości. Jednostki długości 2. Mierzone długości z dokładnością do 1 mm za pomocą podziałki milimetrowej. 3. Suwmiarka z noniuszem. Mierzenie z dokładnością do 0,1 mm.. 4. Mikrometr. Mierzenie z dokładnością do 0,01 mm.. 5. Wyznaczanie pola kwadratu i prostokąta za pomocą rachunku... 6. Wyznaczanie pól dowolnych powierzchni płaskich przy pomocy rachunku... 7. Obliczanie objętości prostych brył geometrycznych 8. Mierzenie objętości za pomocą menzurki 9. O mierzeniu czasu. Jednostki czasu.. 10. Siła. Cechowanie wagi sprężynowej 11. Kierunek siły ciężkości. Poziomica.. 12. Cechy charakterystyczne siły. Wektory 13. Wyznaczanie ciężarów właściwych ciał... 14. Środek ciężkości i wpływ jego położenia na równowagę ciał.. 15. O ciśnieniu. Ciśnienie hydrostatyczne.. 16. Naczynia połączone.. 17. Wyznaczanie gęstości względnych cieczy przy pomocy naczyń połączonych.. 18. Prawo Archimedesa.. 19. Pływanie ciał. 20. Areometr... 21. Sprawdzenie prawa Archimedesa za pomocą wagi dźwigniowej 22. Wyznaczanie ciężarów właściwych na odstawie prawa Archimedesa. 23. Ciśnienie powietrza. Barometry... 24. Ściśliwość gazów. Prawo Boyle a- Mariotte a. 93 93 95 96 98 100 102 104 105 107 109 112 113 115 117 119 123 125 128 130 131 132 133 135 140
Rozdział VI Ciepło. Część pierwsza.. 25. Przewodzenie ciepła. 26. Unoszenie czyli konwekcja ciepła 27. Promieniowanie 28. Rozszerzalność cieplna ciał stałych, cieczy i gazów 29. Termometr rtęciowy. 30. Termometr lekarski... 31. Wyznaczanie współczynnika rozszerzalności liniowej ciał stałych. 32. Wyznaczanie współczynnika rozszerzalności objętościowej cieczy 33. Wyjątkowa rozszerzalność cieplna wody. 34. Wyznaczanie współczynnika rozszerzalności objętościowej powietrza Rozdział VII Mechanika. Część druga.. 35. O składaniu sił.. 36. Równowaga trzech sił zbieżnych, czyli o kierunku przecinania się w jednym punkcie. 37. Równowaga sił działających na dźwignię dwu- i jednostronną... 38. Blok nieruchomy i ruchomy, kołowrót, równia pochyła.. 39. O wadze i ważeniu 40. Wyznaczanie ciężarów właściwych ciał stałych i cieczy. 41. Wyznaczanie ciężaru właściwego powietrza 42. O ruchu. Ruch prostoliniowy i jednostajny.. 43. Składanie ruchów prostoliniowych i jednostajnych oraz ich prędkości 44. Ruch prostoliniowy jednostajnie przyspieszony i opóźniony. Pojęcie przyspieszenia... 45. Droga w ruchu liniowym jednostajnie przyspieszonym... 46. Swobodne spadanie ciał. Wyznaczanie przyspieszenia ziemskiego 47. O bezwładności ciał. Pierwsza zasada dynamiki.. 48. Ruch ciał pod działaniem stałej siły. Druga zasada dynamiki.. 49. Trzecia zasada dynamiki... 50. Praca. 51. Moc... 52. Energia.. 53. Tarcie Rozdział VIII Ciepło. Część druga 54. Mierzenie ilości ciepła. Ciepło właściwe. 55. Ogrzewanie metodą mieszania cieczy o różnych temperaturach. 56. Wyznaczanie ciepła właściwego metali... 57. Zjawisko topnienia i krzepnięcia.. 58. Wyznaczanie ciepła topnienia lodu.. 59. Parowanie i wrzenie.. 60. Wyznaczanie ciepła parowania wody... 61. Roztwory i krystalizacja... 62. Wrzenie roztworów. Destylacja 63. Mechaniczny równoważnik ciepła 143 144 146 146 148 150 154 155 157 158 158 160 161 164 166 170 173 176 178 179 184 186 189 190 193 195 198 199 201 204 206 209 210 213 214 216 218 219 221 222 225 225
Rozdział IX Drgania. Fale. Akustyka... 64. Ruch drgający prosty 65. Wahadło matematyczne 66. Rezonans mechaniczny. 67. Składanie drgań 68. Ruch falowy.. 69. Wyznaczanie częstości drgań widełek stroikowych. 70. Wyznaczanie długości fal głosowych w powietrzu na podstawie zjawiska rezonansu... 71. Drgania strun 72. Drgania słupów powietrza. Piszczałki.. Rozdział X Optyka.. 73. Właściwości optyczne ciał 74. Ciemnia optyczna. 75. Prawo odbicia światła... 76. Zwierciadło wklęsłe.. 77. Bieg wiązek świetlnych odbitych od zwierciadła wklęsłego 78. Załamanie światła na płytce płasko równoległej.. 79. Załamanie w pryzmacie 80. Zjawisko całkowitego odbicia.. 81. Działanie soczewek. Wady soczewek.. 82. Obrazy tworzone przez soczewki skupiające... 83. Sprawdzanie wzoru soczewkowego. 84. Powiększenie sprawiane przez lupę.. 85. Budowa mikroskopu. 86. Budowa lunety astronomicznej. 87. Rozszczepienie światła. Rozdział XI Elektryczność i magnetyzm.. 228 229 231 233 234 235 238 240 241 242 243 244 247 248 249 251 253 254 255 256 259 262 264 265 266 267 269 Elektrostatyka 88. Elektryzowanie ciał przez tarcie. Elektroskop.. 89. Indukcja elektryczna. Elektrofor. Kondensator Elektrodynamika Ogólne uwagi odnoszące się do przyrządów używanych w doświadczeniach z prądem elektrycznym 90. Ogniwo galwaniczne 91. Chemiczne skutki prądu elektrycznego 92. Woltometr miedziowy. Pierwsze prawo Faradaya... 93. Cieplne skutki prądu elektrycznego.. 94. Opór elektryczny. Prawo Ohma... 95. Zależność oporu elektrycznego od własności fizycznych i chemicznych przewodnika. 96. Mierzenie oporu elektrycznego metodą bezpośrednią.. 97. Mierzenie oporu elektrycznego metodą podstawiania.. 271 273 276 283 285 287 290 295 299 300 301
98. Opór przewodników łączonych 99. Magnetyzm. Magnesy i ich właściwości.. 100. Pole magnetyczne. 101. Wyznaczanie linii sił pola mag sztabkowego... 102. Skutki magnetyczne i kierunek prądu elektrycznego... 103. Elektromagnes.. 104. Dzwonek elektryczny... 105. Oddziaływanie magnesów na przewodnik, w którym płynie prąd elektryczny 106. Budowa silnika elektrycznego.. 107. Indukcja elektromagnetyczna... 108. Powstawanie prądów zmiennych.. 109. Zasada budowy prądnicy prądu stałego i zmiennego... 110. Transformatory. 302 304 306 307 308 310 311 312 213 314 317 319 321 Elektronika 111. Dioda. 112. Prostowniki prądu zmiennego.. 113. Trioda 324 326 328 DODATEK Tablice fizyczne Wykaz przyrządów do ćwiczenia praktycznego w szkole podstawowej. Skorowidz nazwisk i nazw... Skorowidz rzeczowy 333 343 345 347 Red. dokumentu: Tadeusz M. Molenda, Instytut Fizyki, Uniwersytet Szczeciński, 2010 r.