Rozzł 1 Wyrn n ntomzn zoozn myszy szzurów Inorm otyzą postw ntom zoo szzurów myszy moą ozć sę przytn oowów rzy wtrynr, tórzy ą rozpoząć złęn znń zwązny z orom wspomnny ryzon. Z uw n stosunowo uż pooństwo ntom zoo myszy szzur, spowoown wzmnym porwństwm, utorzy zrzynow z ołno omówn wspomnny znń w onsnu o ou tunów zwrząt. Spowoowłoy to npotrzn, nm osłown powtrzn pwny norm. Zrzynowno tż z szzółowo omówn ntom zoo wspomnny ryzon, yż zwrt norm wyrzłyy poz rmy nnszo oprown. Supono sę ntomst n przstwnu oóno pnu uowy orz ty znń zoozny, tór moą mć znzn w n oow myszy szzurów. 1.1. Wyrn n ntomzn myszy (Mus omstus) Mysz omow st młym ssm łożysowym osąąym wość ooło 10 m wę o 60. Oon myszy st mn wę t sm łuoś, o ło zwrzę. Cwytny poryty szorstą łusą, ułtw wspnzę. Zwrzę st stopoon. Końzyn przn m trzy opusz męzypow, zś tyn ztry pus w opusz stępow. O pry ońzyn są pęopzst, nż u przn ońzyny st uwstznony pozwony opusz pow. Cwytn p są zońzon pzurm. Inny wytwór nsór to włosy. Włosy zuow, umsowon w ooy pys, ułtwą zwrzęu poruszn sę w mnoś. Nży pmętć, ż mysz n nustnn ły ro, zś ron włos zwrzę moą powoowć rę u wrżwy osó. 15
Coroy zźn myszy szzurów II III I n m ³ IV z u w r p o t s Ry. 1. Szt szzur wo z ou: ) zsz, ) szzę órn, ) sz, ) żuw, ) łopt, ) ość rmnow, ) ość łoow, ) oś śróręz pów, ) oś nrst, ) ość promnow, ) wyrost łoowy, ) most, ł) wyrost mzyowty, m) żr, n) ość uow, o) rzp, p) ość pszzow, r) ość strzłow, s) oś śróstop pów, t) oś stępu, u) ość pętow, w) ość łonow, z) ość orow; I on oonowy ręosłup, II on rzyżowy ręosłup, III on ęźwowy ręosłup, IV on szyny ręosłup ³ m n o p Ry. 2. Ułożn nrząów wwnętrzny szzur: ) śnn pożuwow, ) przły, ) rs, ) prwy przson sr, ) płuo prw, ) przpon, ) płty wątroy, ) to n, ) rtń, ) trzy, ) przły, ) wy przson sr, ł) sr, m) płuo w, n) żołą, o) śzon, p) to ru, r) to śp r W sórz znuą sę ruzoły łoow potow. W ooy oytu są umsowon ruzoły zpow, orywą użą roę w znznu trnu. Wr myszy są ruom n osłną łow st rosnąy, wymąy śrn szy. Szy uą stru rz mę, tyn zęś zęów, zę zmu zowuą on łutowty sztłt. Przwó pormowy (ry. 3) n wyzu zytn ostępstw o uowy przwou pormowo węszoś tunów ssów łożysowy. Wątro myszy sł sę z ztr płtów. Lw płuo myszy st nopłtow, zś prw sł sę z ztr płtów: wrzołowo, srowo, przponowo otowo. Buow sr myszy st tożsm z uową sr nny ssów, zś nr myszy są sztłtu soowto, o uow norowow ł. 16
Rozzł 1 Wyrn n ntomzn zoozn myszy szzurów ³ Ry. 3. Przwó pormowy myszy: ) m ustn, ) ęzy, ) przły, ) żołą, ) trzust, ) wunstn, rz, mł, to śp, to ru, prostn, oyt, ł to n Uł rozrozy męs sł sę z ąr, nsnowoów, ruzołów płowy otowy (m.n. ruzoł ouuąy orz pęrzyowy, tóry wyzn rzpn w ro rony smy, tworzą tzw. zop opuyny, unmożwąy nnym smom wprowzn nsn) orz z pns zońzono żołęzą przyrytą nptm. Buow ułu rozrozo smy myszy n o o oón uowy ułu rozrozo sm ssów łożysowy. Mysz m orz rozwnęty zmysł słuu. Komun męzy poszzónym osonm oyw sę w pśm utrźwęów, tór są myszy oson słyszn. Stów o m w pręów umożwąy or wzn non, r st ntomst zopów opowąy z wzn oorów. Mmo to stwrzono, ż myszy są wrżw n oor zrwony żółty orz ntór on w pśm utrotowym. Poon w tunów ryzon, mysz st rótowzm, w żyu tóro stotną roę oryw wę. Służy o onywn ro w śroowsu, umożw oszuwn pormu orz prtnrów płowy. Zwrzę pozwon węu przst sę rozmnżć. 1.2. Wyrn n ntomzn szzur (Rttus norwus) Szzur węrowny (Rttus norvus) st synntropnym tunm ryzon z rozny myszowty (Mur). Dłuość tuło- 17
Ry. 4. Smt ułu mozowo-płowo sm szzur: ) pęrz mozowy, ) prostt, ) żołąź prą, ) prą, ) nnrz, ) nr, ) mozowó, ) pęrzy nsnny, ) nsnowó, ) nąrz, ) ąro, ) moszn Ry. 5. Smt ułu mozowo-płowo smy szzur: ) nnrz, ) nr, ) n, ) owó, ) ró my, ) pęrz mozowy, ) uś w mozow, ) pow, ) oyt
Rozzł 1 Wyrn n ntomzn zoozn myszy szzurów w łowy wynos o 19 m o 30 m, łuość oon, proporonn msywn zuowno nż u myszy, w sę w przz o 13 m o 23 m. Zwrzę osą ężr 240 550. Cło zwrzę st ręp, pys tępo zońzony, uszy rót. Powyższ y umożwą rzo łtw oróżnn młoo szzur o myszy. Dz szzur węrowny wyzu n oół nstępuą umszzn: rzt runtnoszry, z żółtwym onm; spó ł wyrźn śnszy, łwy, żółtwy u szry. Ozywś w w on stn orzym różnoroność umszzn wśró szzurów utrzymywny o zwrzęt towrzyszą. Jś oz o oóną uowę nrząów wwnętrzny szzur (ry. 2, s. 16), to st on zżon o wzśn omówono mou myszy, w zwązu z zym rtryzown yłoy powtórznm zprzntowny wzśn norm młoy stosunowo nw znzn prtyzn. Smty ułu mozowo-płowo sm smy szzur przstwono n ryn 4 5. 1.3. Wyrn znn z zrsu zoo szzur węrowno (Rttus norwus) Szzury są spyznym zwrzętm potrąym przystosowć sę o wu śroows orz zmnąy sę wrunów mtyzny. Apt t n yły możw z wysztłn opown mnzmów, wrunuąy wzsn rozpoznwn zrożn, umożwąy omunę współzłn zwrząt w stz orz wysztłn nrząów nstyntów pozwąy n przprowzn przz zwrzęt nzy orśony sytu. Ponż przstwono ops wyrny nrząów orz znń z zrsu zoo szzurów, wrunuąy unonown w śroowsu. 1.3.1. Oon Oon u szzur, poon w wypu węszoś nny ssów, stnow przłużn ręosłup (ry. 1, s. 16). W sns ntomznym st to łu ynr słąy sę z trz onntryzny wrstw. Wrstwę nłę położoną stnow ręosłup. Koś otozon są wrstwą śęn, tór otz poryt łusm sór. W orę wrstwy śęn przą uż nzyn rwonośn. Oon szzur rz uzł w trmoru. Stnow on tyo 5% powrzn ł zwrzę, n st w stn owć o śro- 19
Coroy zźn myszy szzurów ows ż 17% pł wytwrzno przz zwrzę. Nrzą tn st orz przystosowny o un trmoruyn z wzęu n ną orywę włosową, uży stosun powrzn o oętoś orz sn urwn. Mnzm ruown tmprtury ł z pośrntwm oon po n zonoś rozszrzn u ourzn prząy w nm nzyń rwonośny. Gy tmprtur otozn wzrośn o stopn, wówzs ooz o rozszrzn nzyń rwonośny w oon. Krw, przpływą przz nowłoson ystn położon zęś nrząu, o pło o powło sórny, nozśn ołzą sę. Słozon, st nstępn oprowzn o przrzny tn. Gy tmprtur otozn rstyzn spn, wówzs ooz o zmnszn śrny nzyń rwonośny w oon, przz o przpływ rw w tym nrząz u spowonnu. Tym smym ość pł owno przz tn zmnsz sę. Dośwzn przprowzon n szzur pozwony oon wyzło, ż w wrun strsu pno tmprtur ł ył o 0,2 0,5 o C wyższ w porównnu o szzurów z prwłowo wysztłonym nrząm. Równż powrót o zoozn tmprtury ł po przrwnu ośwzn trwł u n o oznę łuż, nż u osonów z prwłowo wysztłonym ornm. Oon szzur oryw tż roę w utrzymnu równow orz wyzu un wytn. Poprzz wyyn w wo u w prwo łuo ość msywno oon zwrzę utrzymu oorynę ruów pozs np. przś po zwszon n. W zownu równow pomon st ponto zoność nsown śrom ężoś ł. 1.3.2. Zęy U ssów występuą ztry roz zęów: sz, ły, prztrzonow trzonow. W rnturz zęowym szzur wyróżnmy yn sz (4) zęy trzonow (12); rzm 16 zęów. Wzór zęowy przstw sę nstępuąo: I 1, C 0, P 0, M 3. W msu, z u nny ssów znuą sę ły prztrzonow, u szzurów stwrz sę stosunowo użą stmę oząą sz o trzonowów. Przyą o n ły tn pozow, orywą roę w włśwym urunownu ęsów pormu pozs oró w m ęow. Zwrzęt t mą tyo n zstw zęów w łym ors ży, o oznz, ż w rozwou r st zęów mzny. 20
Rozzł 1 Wyrn n ntomzn zoozn myszy szzurów Cą rtrystyzną ryzon st występown st rosnąy szy. Dzę spn uow przyrost n łuość trw przz ł ży. Różn w twroś strutury szy n przn tyn powrzn (z przou szwo, z tyłu zęn) umożwą smostn ostrzn pozs ryzn twry przmotów. Szzury mą nwy żu, zpwnąy włśw usztłtown szy. Zęy, nśrn w sposó wystrząy, zzyną szyo przyrstć n łuość, sręć sę, zyć ząsł wr, przz o unmożwą porn pormu. Sytu t moż yć nstępstwm w zryzu u nprwłowoś oowny (ru przmotów o ryzn). Górn sz o wymr 4 mm x 1,5 mm są rz żółt rótsz nż opown zozown w żuw 7 mm x 1,2 mm. Sz u szzur zzyną wyrzynć sę 8 10 n po uroznu. Tmpo wzrostu zę st rzo szy: u zwrząt orosły sz órn przyrstą śrno o. 2,2 mm tyonowo (0,31 0,32 mm n oę), ntomst sz żuwy o. 2,8 mm tyonowo (0,4 mm n oę). Tmpo przyrostu zęów moż wzrstć w nstępstw zęsto przynn u nmrno śrn. Zwso to st swostą rą oronną ornzmu, nopuszząą o zytno srón szy. J wspomnno, sz szzurów wyzuą zrwn żółt. Brw zęów śwzy o wu stn zrow zwrzę. Pozątowo u młoo szzur są on ł. Ooło 21. n ży sz szzę zzyną nrć żółtwo ooru. Po ony trz n przymuą łow żółt zrwn, pozs y w sz żuwy pow sę opro pmnt. Ooło 38. n sz szzę żuwy są uż wyrźn żółt, przy zym sz órn mą ntnsywnszy oor. T yspropor w zrwnu utrzymu sę o oń ży. U orosły szzurów sz szzę są ooru żółtopomrńzowo, ntomst sz żuwy wyzuą zrwn żółt. Szwo szy szzur st twrsz o ntóry mt, t żzo, ptyn zy mź. W s twroś Mos osą wrtość 5,5, pozs y u złow wynos on 5,0 ( porównn: mnt: 10,0, ps: 2,0, rysztł órs: 7,0). Żuw prw żuw w szzur n są zrośnęt. I połązn zpwn tn włónst. Etm to usztłtown st możwość rot zsowo rozzn ony szy, 21