Jeśli wystarcza nam kapitału, aby wybrać spłatę w ratach malejących, to koszt obsługi kredytu będzie niższy niż w przypadku spłaty kredytu w ratach równych. 8.1. Kredyt - definicja Jak stanowi art. 69 ust. 1 Prawa Bankowego, na podstawie umowy kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu". Powyższa definicja dotyczy wszystkich rodzajów kredytów występujących na rynku. W zależności od ustalonego celu kredytu najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe grupy kredytów: - kredyty gospodarcze (inwestycyjne), - kredyty dla ludności (konsumpcyjne), - kredyty budowlano-mieszkalne (hipoteczne). W każdym z powyższych rodzajów występują następujące czynności: oddanie do dyspozycji określonej sumy pieniędzy, wykorzystanie kredytu oraz zwrot kwoty kredytu wraz z odsetkami. W niniejszym rozdziale opisany zostanie kredyt inwestycyjny, który odgrywa ważną rolę w życiu gospodarczym. Kredyt inwestycyjny jest przykładem obcego finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych przez podmioty niezależne od realizującego inwestycję. Bank, pomimo że nie jest właścicielem danego podmiotu, użycza mu określone środki na sfinansowanie inwestycji, przyjmując na siebie ryzyko kredytowe (ryzyko braku spłaty zadłużenia i odsetek). 1 / 9
Dla podmiotu gospodarczego brak możliwości wewnętrznego finansowania to brak możliwości rozwoju, a tym samym brak możliwości realizacji określonych celów. Dzięki kredytom bankowym można zastąpić własne finansowanie - kredytem inwestycyjnym. W ten sposób możliwa jest realizacja celu inwestycyjnego, tj. zakupu nowych maszyn, technologii, modernizacji firmy itp. Dzięki realizacji celów inwestycyjnych przez przedsiębiorstwa, realizowany jest również wzrost gospodarczy w skali mikro oraz makro. Tak więc kredyt inwestycyjny pełni bardzo ważną rolę w życiu każdego podmiotu gospodarczego. Dzięki niemu w wielu firmach dokonał się szybki rozwój, który pozwolił na wzrost potencjału firmy i jej konkurencyjności. Wybór odpowiedniego kredytu powinien zostać poprzedzony dokładną kalkulacją kosztową. W chwili obecnej oferta banków jest bardzo duża i można wybrać odpowiedni kredyt na potrzeby danej inwestycji. Aby umiejętnie dokonać odpowiedniego wyboru, należy dobrze poznać instrument finansowy, jakim jest kredyt inwestycyjny. 8.2. Parametry kredytu Kredyt inwestycyjny, tak jak każdy instrument finansowy, posiada wiele parametrów, których dobór jest bardzo istotny dla przyszłego kredytobiorcy. 2 / 9
Do najważniejszych parametrów kredytu należą: - kwota kredytu, - waluta kredytu, - cel kredytu, - zasady i terminy uruchomienia kredytu, - okres kredytowania, - sposób zwrotu kredytu, - okres karencji, - zasady i termin spłaty odsetek, - rodzaj oprocentowania - stałe lub zmienne, - wysokość marży bankowej, - wysokość prowizji, - wysokość kosztów pośrednich, - sposób zabezpieczenia. Większość ww. parametrów ma bezpośredni wpływ na koszt obsługi kredytu, co zwiększa ich znaczenie. Udzielenie jakiegokolwiek kredytu przez bank wiąże się ze znacznym ryzykiem, dlatego bank, wykorzystując ww. parametry kredytu, próbuje zminimalizować ryzyko kredytowe. Przeanalizujmy znaczenie wybranych parametrów kredytu. Okres kredytowania - im dłuższy jest okres kredytowania, tym większe jest ryzyko dla banku. Oznacza to, iż parametr ten będzie miał znaczny wpływ na koszt kredytu. Dłuższy okres kredytowania oznaczać będzie wyższy koszt kredytu (nie dotyczy to kredytów hipotecznych, udzielanych na bardzo długie okresy). Waluta kredytu - wybierając kredyt inwestycyjny w walucie obcej dochodzi nam dodatkowe ryzyko, jakim jest ryzyko kursowe. Oznacza to, iż bank będzie dążył do zrekompensowania sobie dodatkowego ryzyka poprzez zwiększenie wysokości marży bankowej. W kredytach udzielanych w walucie krajowej ryzyko walutowe nie występuje, stąd też można zaobserwować niższe marże bankowe. 3 / 9
Oprocentowanie kredytu - jeden z najważniejszych parametrów kredytu, który ma bezpośredni wpływ na koszt obsługi kredytu. Z oferty banków można wybrać oprocentowanie stałe lub zmienne. Należy jednak zauważyć, iż w obu przypadkach występuje ryzyko stopy procentowej. Wybierając oprocentowanie stałe nie ponosimy dodatkowych kosztów przy wzroście stóp procentowych, ale narażamy się na ryzyko w przypadku spadku stóp procentowych. Naszą stratą będzie brak możliwości korzystania z niższego oprocentowania, a więc koszt utraconych możliwości. W przypadku wyboru oprocentowania zmiennego narażamy się na ryzyko wzrostu stóp procentowych. Im wyższe stopy procentowe, tym wyższy koszt obsługi kredytu. Przed podjęciem decyzji na temat rodzaju oprocentowania, należy zwrócić uwagę na oczekiwania rynku co do dalszego kształtowania się stóp procentowych. W tym celu wykorzystujemy wykres krzywej dochodowości, która jest graficzną prezentacją wzajemnych relacji między stopami procentowymi i różnymi terminami zapadalności. Kształt krzywej odzwierciedla oczekiwania rynkowe dotyczące kształtowania się poziomu przyszłych stóp procentowych. Oznacza to, iż w przypadku rosnącej krzywej dochodowości należy wybrać kredyt o stałym oprocentowaniu, a w przypadku malejącej krzywej dochodowości należy zastanowić się nad oprocentowaniem zmiennym, aby móc korzystać z ewentualnego spadku stóp procentowych. Jednakże działania banku w tej kwestii są całkowicie odmienne. Manipulując wysokością marży bankowej lub też innymi parametrami kredytu, bank w sytuacji rosnącej krzywej dochodowości skalkuluje ofertę kredytową w taki sposób, aby zachęcić do wybrania oprocentowania zmiennego, natomiast w sytuacji malejącej krzywej dochodowości bardziej opłacalna będzie oferta kredytu z oprocentowaniem stałym. Banki w ten sposób minimalizują własne ryzyko stopy 4 / 9
procentowej występujące po stronie kredytodawcy, przerzucając je na kredytobiorcę. W takiej sytuacji, wykorzystując odpowiednie instrumenty pochodne, można zminimalizować to ryzyko. Podobnie można postąpić w sytuacji posiadania kredytu i zmiany kierunku krzywej dochodowości. Dla przykładu, posiadając kredyt inwestycyjny o oprocentowaniu zmiennym i obserwując zmianę kierunku i wzrost krzywej dochodowości, dzięki instrumentom pochodnym możliwa jest zmiana charakteru oprocentowania kredytu ze zmiennego na stały. Podobnie jest w sytuacji odwrotnej - tj. zmiany kierunku i spadku krzywej dochodowości, w której posiadając oprocentowanie stałe możemy wykorzystać instrumenty pochodne w celu zmiany charakteru oprocentowania kredytu ze stałego na zmienne. Zabezpieczanie kredytu - przepisy prawa bankowego nakazują bankom badanie zdolności kredytowej klientów. W ustawie Prawo bankowe" czytamy: bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy, przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 - Prawo bankowe DzU nr 140, poz. 939, art. 70). Udzielając kredytów, banki żądają od kredytobiorców odpowiednich zabezpieczeń w celu zmniejszenia ryzyka kredytowego. Przed podjęciem decyzji kredytowej kredytobiorca musi więc dokładnie przedstawić swoją sytuację finansową oraz zaproponować sposób zabezpieczenia kredytu. Wyróżnia się dwa typy prawne zabezpieczeń: - zabezpieczenia osobiste, - zabezpieczenia rzeczowe. 5 / 9
Wybór przez bank odpowiedniego rodzaju zabezpieczeń zależy od specyfiki kredytu, inwestycji oraz formy prawnej podmiotu ubiegającego się o kredyt. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą najczęściej stosuje się zabezpieczenia osobiste, natomiast w przypadku podmiotów prawnych - zabezpieczenia rzeczowe. W niektórych sytuacjach stosuje się także zabezpieczenia mieszane. Do podstawowych zabezpieczeń osobistych należą: - weksel własny in blanco, - poręczenie, - gwarancje kredytowe. Natomiast wśród zabezpieczeń rzeczowych wymienić można: - przewłaszczenie, - zastaw, - hipotekę. Przy wyborze zabezpieczenia należy zwrócić uwagę również na koszt jego ustanowienia oraz czas uzyskania wymaganej dokumentacji, ponieważ może mieć to wpływ na ostateczną decyzję kredytobiorcy i kredytodawcy. Zasady i terminy uruchomienia kredytu - kredyt może zostać uruchomiony w następujący sposób: - jednorazowo, - w transzach, 6 / 9
- w ciągnieniach. Kredyt uruchomiony jednorazowo oznacza, iż cała kwota kredytu zostanie przekazana kredytobiorcy w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu. Kredyt jest wykorzystany w transzach, gdy kwota kredytu będzie przekazywana kredytobiorcy w częściach w zależności od potrzeb, zgodnie z umową kredytu. W niektórych przypadkach kredyt uruchamiany jest w ciągnieniach. Oznacza to, iż wysokość oraz termin poszczególnych ciągnień nie są ustalone w umowie kredytu, a reguluje je sam kredytobiorca zależnie od potrzeb. Spłata kredytu - kredyty inwestycyjne udzielane na krótkie terminy (do 3 miesięcy) są zwykle spłacane jednorazowo ostatniego dnia okresu kredytowania. Kredyty o dłuższych terminach kredytowania są spłacane w ratach, przy czym rata spłaty kredytu składa się z dwóch części - raty kapitałowej i raty odsetkowej. Raty odsetkowe są naliczane w stosunku do pozostałej do spłacenia części kapitału, natomiast rata kapitałowa to właściwa część kredytu, która jest spłacana (oddawana) do banku. Najczęściej rata odsetkowa spłacana jest co miesiąc, natomiast rata kapitałowa w zależności od warunków kredytu może być spłacana miesięcznie, kwartalnie, półrocznie, a nawet rocznie. Przy spłatach rat kredytowych możliwe jest uzyskanie okresu karencji. Okres karencji - jest to okres od udzielenia kredytu do terminu pierwszej raty. Karencje stosuje się z czysto ekonomicznego sensu, tj. pozwala to na przesunięcie okresu spłaty kredytu na okres, w którym uzyskuje się przychody z finansowanego przy pomocy kredytu przedsięwzięcia. Banki na ogół zgadzają się na karencje rat kapitałowych nawet do 12 miesięcy, jednakże niechętnie godzą się na karencję rat odsetkowych na dłużej niż 3 miesiące. Wynika to z ograniczania ryzyka kredytowego banku. Szybkie rozpoczęcie i systematyczne spłacanie rat 7 / 9
kredytu ułatwia bankowi kontrolę kredytobiorcy, a tym samym w sposób naturalny ogranicza ww. ryzyko. W zależności od propozycji banków, istnieje wiele sposobów spłat kredytów. Najczęściej występują dwie możliwości: - spłata kredytu w ratach równych - co miesiąc kredytobiorca płaci takie same raty, - spłata kredytu w ratach malejących - kredytobiorca płaci bardzo wysokie pierwsze raty, a następnie ich wielkość stopniowo maleje. Wybór sposobu spłaty zależy od zapotrzebowania netto na kapitał przy realizacji inwestycji. Gdy wystarcza nam kapitału, aby wybrać spłatę w ratach malejących, to koszt obsługi kredytu będzie niższy niż w przypadku spłaty kredytu w ratach równych. Wynika to z faktu, iż przy spłacie kredytu w ratach malejących, kapitał kredytu spłacany jest dużo szybciej niż w przypadku równych rat, co powoduje zmniejszenie wartości rat odsetkowych w późniejszych terminach spłaty, a tym samym niższy koszt obsługi kredytu. Należy jednak podkreślić, iż bez względu na parametry kredytu (jego koszt, rodzaj spłaty itp.) powinien on współgrać z planowaną inwestycją. Łatwiej i rozsądniej jest dostosować kredyt do inwestycji, niż inwestycje do kredytu. Pełna treść artykułu, ze schematami, tabelami, wykresami oraz podrozdziałami dotyczącymi kosztu kredytu, ryzyka stopy procentowej, zabezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej, przykładów strategii zabezpieczających, ryzyka kursu walutowego, umowy kredytowej: plik pdf 8 / 9
Uwaga: powyższy artykuł stanowi rozdział 8 książki - pracy zbiorowej pod redakcją Marka Panfila Finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków", wydanej przez DIFIN, Warszawa 2008 r. Więcej danych o tej książce podajemy w dziale Praktyczne książki". 9 / 9