FRAGM. AGRON. 27(3) 2010, 44 53 VICIA GRANDIFLORA SCOP. GATUNEK EKSPANSYWNY (?) W ZBIOROWISKACH ROŚLINNYCH ŚRODKOWOWSCHODNIEJ POLSKI MAREK T. CIOSEK 1, JANINA SKRZYCZYŃSKA 2 1 Zakład Botaniki, Instytut Biologii, 2 Katedra Ekologii Rolniczej, Instytut Agronomii Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach marekc@ap.siedlce.pl Synopsis. Vicia grandiflora do roku 2009 podawana była z 31 stanowisk. Niestety na 13 stanowiskach podawanych w 2001 roku, już nie występuje. Aktualnie wyka brudnożółta występuje na 15 stanowiskach, w tym na 4(7) dużych, 3 średnich i 5 małych. Analiza tendencji dynamicznych gatunku w badanych zbiorowiskach wykazała wyraźnie, że liczba stanowisk na siedliskach pierwotnych wyjściowych (przydroża, uprawy zbożowe) coraz bardziej się zmniejsza. W 2009 roku nie znaleziono jej na dwóch dotychczas największych stanowiskach w Łochowie i Łukowie. W coraz większej ilości wchodzi na siedliska inne np. pola odłogowane, nieużytki, łąki i murawy. Oddziaływanie wyki na zbiorowisko w którym występuje jest dwojakie. W uprawach zbożowych i na ścierniskach następuje upodabnianie się płatów do siebie, utrata ich swoistości. Na siedliskach innych z dużym udziałem gatunków łąkowych i murawowych widać wzrastającą różnorodność florystyczną płatów. Jako główną przyczynę spadku ilości stanowisk i liczebności wyki można traktować zmianę sposobu użytkowania siedliska. Przejawia się to zanikiem pól uprawnych w pobliżu stanowiska wyjściowego. Jako czynnik dodatkowy można przyjąć prace porządkowe wykonywane przy ciągach komunikacyjnych. Reasumując można stwierdzić, że w środkowowschodniej Polsce Vicia grandifl ora tylko w niewielu przypadkach należy do gatunków ekspansywnych. Słowa kluczowe key words: Vicia grandifl ora, dynamika zbiorowisk dynamics of communitie, środkowowschodnia Polska central-eastern Poland WSTĘP Vicia grandifl ora SCOP. jest epekofitem zawleczonym do Polski prawdopodobnie w 20. wieku. W wielu regionach kraju uważana jest za gatunek częsty. Występuje głównie w fitocenozach Papaveretum argemones i Vicietum tetraspermae [Ciosek i Skrzyczyńska 2002, Fijałkowski i Nycz 1998, Warcholińska 1996, Wnuk 1998, Wnuk i Piasecki 1996]. Wielu autorów traktuje wykę brudnożółtą jako gatunek ekspansywny [Fijałkowski i Nycz 1998, Warcholińska 1996]. Doniesienia innych autorów: Korczyńskiego [1998] z okolic Bydgoszczy, Chmiela [1998] z Pojezierza Gnieźnieńskiego mówią, że gatunek ten nie odgrywa jeszcze większej roli w zbiorowiskach a Trąba i Ziemińska [1998] zaliczają go do gatunków zagrożonych w otulinie Roztoczańskiego PN. Do roku 2001 w środkowowschodniej Polsce Vicia grandifl ora znana była z 26 stanowisk [Ciosek i Skrzyczyńska 2002]. Siedliska które zajmowała to pola uprawne, łąki, murawy psammofilne, przydroża i nieużytki. Już wtedy zauważono, że nie wszędzie wyka wykazuje ekspansywność, a na niektórych stanowiskach nawet ginie. Do roku 2009 wykę brudnożółtą znaleziono jeszcze na kilku nowych stanowiskach. Na wielu podawanych wcześniej już jej nie było.
Vicia grandifl ora Scop. gatunek ekspansywny (?) w zbiorowiskach roślinnych... 45 Celem pracy była analiza występowania i udziału wyki brudnożółtej w zbiorowiskach na wszystkich dotychczas podawanych stanowiskach. Określono tendencje dynamiczne wyki na aktualnie zajmowanych stanowiskach pod kątem ekspansywności gatunku. MATERIAŁ I METODY W latach 2008 2009 na wcześniej podawanych stanowiskach wykonano zdjęcia fitosocjologiczne. Poddano je analizie porównawczej z materiałem z roku 2001. Zdjęcia wykonano w następujących miejscowościach: Łuków, Łochów, Białki koło Siedlec, Wodynie, Drohiczyn, Barcice. Stanowiskom przyporządkowano trzy następujące kategorie wielkości: stanowiska duże (ponad kilkaset metrów kwadratowych), stanowiska średnie (od kilkudziesięciu do kilkuset metrów kwadratowych), stanowiska małe (do kilkunastu metrów kwadratowych). Rozmieszczenie stanowisk przedstawiono na rys. 1, a w wykazie stanowisk podano odpowiadający mu numer na mapie. Tendencje dynamiczne gatunku na poszczególnych stanowiskach określono przyjmując następujące oznaczenia: stanowisko ekspansywne, о stan równowagi, stanowisko regresywne. Systematykę zbiorowisk podano za Matuszkiewiczem [2005], a nazewnictwo gatunków przyjęto za Mirkiem i in. [2002]. WYNIKI I DYSKUSJA W środkowowschodniej Polsce Vicia grandifl ora podawana była z 31 stanowisk [rys.1]. Aktualnie występuje tylko na 15 stanowiskach. Dziesięć z nich stwierdzono przed rokiem 2001, pięć nowych znaleziono w latach 2008 2009. Na trzynastu stanowiskach wyki nie odnaleziono. Na trzech: dwa w Warszawie i jedno w Częstoniewie (gm. Grójec) wyka nie była sprawdzana (trudności z odnalezieniem stanowiska). Wyki brudnożółtej nie odnaleziono między innymi na stanowiskach w: Radzyminie, Siedlcach, Popowie Kościelnym, Słopsku i Starej Wsi. Pojawiło się natomiast pięć nowych stanowisk w: Drohiczynie, Żelkowie, Oleśnicy, na Osiedlu Roskosz w Siedlcach oraz przy przejeździe kolejowym w Sokółce koło Sadownego. Z 15 istniejących aktualnie stanowisk, cztery należy do dużych, 3 do średnich i 5 do małych. Jedno ze stanowisk dużych podawane jako Wodynie (stanowisko 3; (21), (22), (23), (31)) powstało z połączenia się stanowisk w sąsiednich miejscowościach (Wodynie I, Wodynie II, Łomnice, Oleśnica). Wykaz i charakterystyka stanowisk przedstawia się następująco: Stanowiska duże (ponad kilkaset metrów kwadratowych) 1.(10). Łochów, gm. Łochów Stanowisko najstarsze i największe, przy wjeździe do Łochowa od strony Siedlec. Wykę po raz pierwszy stwierdzono tam w 1983r., na przydrożach i w uprawach zbożowych. Aktualnie brak upraw zbożowych. Tereny w większości stały się nieużytkami. Częściowo są zalesione. Gatunek poboczami dróg przemieszcza się w stronę Łochowa. W niewielkich ilościach pojawia się na poboczach drogi Łochów-Mińsk (Warszawa). Obecnie opanował także te same siedliska w kierunku na Laski (dolina Liwca). 2.(24). Łuków, gm. Łuków Różnej wielkości kępy na przydrożach po obu stronach obwodnicy Łukowa (w kierunku na Żelechów). Po raz pierwszy stwierdzono go koło ogródków
46 M.T. Ciosek, J. Skrzyczyńska Rys. 1. Rozmieszczenie stanowisk Vicia grandifl ora w środkowowschodniej Polsce Fig. 1. Distribution of Vicia grandiflora stands in central-eastern Poland działkowych (1995). Stanowisko utrzymuje się przy obwodnicy, jednak wyraźnie kurczy się. Opanowuje natomiast wszystkie pobocza dróg i nieużytki sąsiedniego osiedla. 3.(21). Wodynie I, gm. Wodynie na południowy zachód, przy szosie do Stoczka Łukowskiego. Stanowisko po raz pierwszy znalezione w 1984r. Wyka występowała licznie w uprawach żyta [Głowacki 1984]. Opanowuje nowe tereny i obok pól przechodzi na przydroża i nieużytki. (22). Wodynie II, gm. Wodynie na północ od wsi, przy drodze z Wodyń do Brodek. prawdopodobnie pochodzi ze stanowiska poprzedniego, jako efekt rozprzestrzeniania się. Występuje nielicznie w uprawach zbożowych. (23). Łomnice, gm. Wodynie w uprawie żyta [Głowacki 1984]. Stanowisko utrzymuje się a jego zasięg niewiele się zmienił (powiększył się o około100 m 2 ).
Vicia grandifl ora Scop. gatunek ekspansywny (?) w zbiorowiskach roślinnych... 47 (31). Oleśnica, gm. Siedlce. Powstało przez rozsianie diaspor ze stanowiska w Wodyniach. Obejmuje uprawy zbóż i pobocza rowów na powierzchni 200 m 2 (Sikorski, 2008); stanowisko niepublikowane. 4.(20). Białki, gm. Siedlce Po obu stronach obwodnicy (trasa Warszawa-Terespol) na polach uprawnych, nieużytkach i poboczach dróg (2001). Stanowisko ekspansywne. Zajmuje nowe tereny w kierunku zachodnim (na Warszawę) oraz drogi lokalne w kierunku kompleksu leśnego Białki. Stanowiska średnie (od kilkudziesięciu do kilkuset metrów kwadratowych) 1.(7). Barcice, gm. Somianka na wschód od wsi. Na skarpie doliny Bugu w uprawach zbożowych i na ścierniskach (1998); 2.(27). Drohiczyn, gm. Drohiczyn stanowisko zajmuje kilkaset m 2 (150 m długości 20 m szerokości) i ciągnie się po prawej stronie drogi między Zajęcznikami a Drohiczynem. Wyka występuje na zarastających i zalesionych murawach piaszczystych, po dawnej uprawie rolnej (2005). 3.(28). Żelków, gm. Siedlce wyka występuje na powierzchni ok. 100 m 2 w uprawach zbóż i przydrożnym rowie po lewej stronie drogi między Żelkowem a Dąbrówką Wyłazy (2007). Stanowiska małe (do kilkudziesięciu metrów kwadratowych) 1.(8). Rybno, gm. Wyszków w niewielkich ilościach w uprawach zbożowych na skarpie doliny Bugu (1995); stanowisko utrzymuje się. 2.(25). Wojtkowice, gm. Ciechanowiec nielicznie w uprawie zboża na zboczu doliny Bugu (2001); tak jak poprzednie. 3.(26). Brańsk, gm. Brańsk w zbożu oraz niewielkie kępy na obrzeżach miasta od strony Ciechanowca (1988). Stanowisko utrzymuje się. 4.(29). Sokółka k/sadownego, kępa wielkości ok. 1 m 2, przy stacji kolejowej Sokółka Sadowne (2009). 5.(30). Siedlce, gm. Siedlce osiedle Rozkosz, kilkanaście egzemplarzy na zarastającym nieużytku koło zalewu (Sikorski, 2008 stanowisko niepublikowane). Stanowiska nie sprawdzone (trudności z odnalezieniem) 1. Częstoniew, gm. Grójec na przydrożu (Głowacki 1984). 2. Warszawa-Załuski, gm. Warszawa sporadycznie na trawnikach i nieużytkach, [Sudnik- Wójcikowska 1987]. 3. Warszawa-Wyczółki, gm. Warszawa na tych samych siedliskach jak poprzednio, lecz nieco częściej [Sudnik-Wójcikowska 1987]. Stanowiska na których aktualnie (lata 2008 2009) wyki brudnożółtej nie stwierdzono: 1.(4). Radzymin, gm. Radzymin trzy stanowiska w zbożu przy ul. Wiejskiej (Bartkowicz 1978). W 2001 r. uprawy już nie istnieją. Wyka pojawiła się na nieużytkach i poboczach dróg. W 2008 wyki nie odnaleziono. 2.(5). Słopsk, gm. Zabrodzie kilka okazów na przydrożu (1999). 3.(6). Popowo Kościelne, gm. Somianka na wschód od wsi, nielicznie w zbożach na skarpie doliny Bugu (1998). 4.(9). Wyszków, gm. Wyszków pobocze drogi Warszawa-Białystok i kilka okazów na nasypie torów kolejowych (1990). 5.(11). Stara Wieś, gm. Liw niewielkie kępy oraz pojedynczo na ścierniskach na powierzchni 20 m 2 (1993). 6.(12). Ludwinów, gm. Liw niewielkie kępy na miedzach (1993). 7.(13). Popielów, gm. Liw w niewielkich ilościach w pszenicy w 1994 r. W 1996 r. jej ilość uległa zmniejszeniu. 8.(14). Liw, gm. Liw w niewielkich ilościach w pszenicy ozimej oraz po kilka okazów w dolinie Liwca przy drodze śródpolnej (1993).
48 M.T. Ciosek, J. Skrzyczyńska 9.(15). Jarnice, gm. Liw pojedyncze egzemplarze w uprawie żyta (1994). 10.(16). Zając, gm. Liw w małych ilościach w zaroślach śródpolnych (1994). 11.(17). Mokobody, gm. Mokobody niewielki płat w życie, przy wjeździe do Mokobód od strony Siedlec (2001). 12.(18). Białobrzegi, gm. Sterdyń w życie, ze współczynnikiem pokrycia na r (1996). 13.(19). Siedlce, gm. Siedlce na polu przy ul. Północnej [Bryńczak 1999]. Analiza 15 aktualnych stanowisk wyki brudnożółtej wskazuje, że tylko na 8 wykazuje ona tendencje ekspansywne (tab. 1). Są to stanowiska duże. Vicia grandifl ora obok siedlisk wyjściowych (uprawy zbożowe) przechodzi tam na siedliska inne: pola odłogowane, nieużytki, łąki i murawy piaszczyste. Tabela 1 Table 1. Siedliska oraz tendencje dynamiczne Vicia grandiflora w zbiorowiskach środkowowschodniej Polski Habitats (primary and secondary) and dynamic tendencies of Vicia grandifl ora in communities of central-eastern Poland Nr wg mapy No. according to the map Stanowisko Locality Rok Year Siedliska wyjściowe (pierwotne) Initit habitats Siedliska aktualne Actual habitats Wielkość stanowiska Lacality size Tendencje dynamiczne Dynamic tendencies 1 (10) Łochów 1983 1,2 2,3,4,5,6 duże large 2 (24) Łuków 1995 1,2 2,3,4,5 duże large 3 (21) Wodynie I 1984 1,2 1,2,3,4,5 duże large (22) Wodynie II 2001 1,2 1,2,3 duże large (23) Łomnice 1984 1,2 1,2,3 duże large (31) Oleśnica 2008 1,2 1,2 duże large 4 (20) Białki 2001 1,2 1,2,4,5 duże large 5 (7) Barcice 1998 1,2 1,2 średnie medium о 6 (27) Drohiczyn 2005 1,2 3,6 średnie medium 7 (28) Żelków 2007 1,2 1,2 średnie medium 8 (8) Rybno 1995 1,2 1,2 małe small о 9 (25) Wojtkowice 2001 1,2 1,2 małe small о 10 (26) Brańsk 1988 1,2 1,2 małe small о 11 (29) Sokółka 2009 2 2 małe small 12 (30) Siedlce 2008 4 4 małe small Siedliska Habitats: 1 uprawy zbożowe i ścierniska cereal crops and stubble fi elds, 2 przydroża i miedze roadsides and balks, 3 pola odłogowane fallow lands, 4 nieużytki wastelands, 5 łąki meadows; 6 murawy piaszczyste psammophilous sward
Vicia grandifl ora Scop. gatunek ekspansywny (?) w zbiorowiskach roślinnych... 49 Na czterech stanowiskach w Barcicach (stanowiska średnie) i trzech małych w Rybnie, Wojtkowicach i Brańsku areał wyki nie powiększył się. Można uznać, że stanowiska te cechuje stan równowagi. W Drohiczynie (stanowisko średnie) oraz w Sokółce i Siedlcach (stanowiska małe) wyka wykazuje tendencje regresywne. Areał i pokrycie wyki w ostatnim czasie wyraźnie zmniejszyło się. Analiza siedlisk wykazała powtarzające się tendencje dynamiczne wyki brudnożółtej. Wszędzie tam gdzie wyka pojawia się po raz pierwszy i występuje w niewielkich ilościach, opanowuje przydroża i miedze, a później uprawy zbożowe i ścierniska. Z taką sytuacją spotkaliśmy się w 14 przypadkach na 15 analizowanych. Tylko w Sokółce wyka występuje na poboczu torów kolejowych. Później zaczyna wkraczać na pola odłogowane, nieużytki, łąki i murawy piaszczyste. W analizowanym materiale czterokrotnie stwierdzono wykę na polach odłogowanych, nieużytkach i łąkach, a dwukrotnie na murawach piaszczystych. Niekiedy łączy się to z zanikiem wyki na stanowisku wyjściowym w uprawach zbożowych i na ścierniskach. Tak stało się na dwóch największych stanowiskach wyki w Łochowie i Łukowie. W celu porównania wpływu Vicia grandifl ora na zbiorowiska roślinne w których występuje, w latach 2008 2009 wykonano 10 zdjęć w zespole Vicietum tetraspermae consolidetosum z dwoma wariantami: typowym i wilgotnym z Mentha arvensis, oraz 18 zdjęć w zbiorowiskach gatunków łąkowych i murawowych z udziałem wyki brudnożółtej. Tam gdzie to było możliwe, zdjęcia wykonano w tych samych płatach co w poprzednim okresie badań (od roku 2002). W Łochowie i Łukowie wyki na siedliskach pierwotnych już nie odnaleziono. W zespole Vicia tetrasperma consolidetosum w porównaniu z rokiem 2001, wyraźnie zmniejszyła się ogólna liczba gatunków w badanych płatach - ze 106 do 88 (tab. 2). Wzrosła natomiast średnia liczba gatunków w dwu analizowanych wariantach: z 33 do 38 w wariancie typowym i z 42 do 49 w wariancie z Mentha arvensis. Zwiększyło się także pokrycie wyki. W roku 2008 2009 przyjmuje ono wyższe wartości (z reguły 2).W płatach występuje mniej gatunków dominujących. Obok wspomnianej wyki na takie miano zasługują: Apera spica-venti, Vicia angustifolia, Vicia villosa, Centaurea cyanus. W badaniach z 2001 roku dość wysokie pokrywanie (na 1, 2 a nawet 3) miały także: Viola arvensis, Equisetum arvense, Consolida regalis i Vicia hirsuta. Widać wyraźnie, że przy generalnie wzbogaceniu florystycznym zbiorowisk z wyką, następuje utrata cech swoistych płatów. W 18 zdjęciach z Vicia grandifl ora wykonanych w zbiorowiskach z dominacją gatunków łąkowych i murawowych liczba gatunków w badanych płatach wynosiła 129. W badaniach z 2001 r. było ich tylko 116 (tab. 3). Każda z porównywanych cech (liczba gatunków w płatach, średnia liczba gatunków w zdjęciu, wartości skrajne) ma wyższe parametry w badaniach z ostatniego okresu (2008 2009). Dotyczy to zarówno fitocenoz łąkowych jak i murawowych. Skład florystyczny zbiorowisk i dominacja gatunków ulegają zmianie. Występują tam gatunki typowe dla zbiorowisk na teren których Vicia grandifl ora wkracza: Stachys recta, Verbascum phoeniceum, Trifolium medium, Chaerophyllum aromaticum i Cirsium rivulare oraz wiele gatunków traw łąkowych np. Avenula pubescens. Z badań przeprowadzonych w byłym województwie rzeszowskim wynika, że Vicia grandifl ora jest gatunkiem ekspansywnym w uprawach rolniczych [Wnuk i Piasecki 1996], a najwyższe wartości współczynnika pokrycia osiąga na 2 kompleksie rolniczym. Korczyński [1998] badając przemiany flory segetalnej Bydgoszczy zauważył, że poza zbiorowiskami segetalnymi Vicia grandifl ora pojawia się na zdegradowanych trawnikach.
50 M.T. Ciosek, J. Skrzyczyńska Tabela 2. Vicia grandiflora w fitocenozach Vicietum tetraspermae consolidetosum Krus. et Vlieg. 1939 z dwoma wariantami: typowy i wilgotnym z Mentha arvensis Table 2. Vicia grandifl ora in phytocenoses of Vicietum tetraspermae consolidetosum Krus. et Vlieg. 1939 divided into two variants: typical and moist with Mentha arvensis Lata Yers 2001 2008 2009 Miejscowość Locality Łochów, Popielów, Wodynie, Mokobody, Barcice, Białki, Wodynie, Barcice, Białki Brańsk, Popowo Kościelne Liczba zdjęć Number of relevés 13 10 Zwarcie warstwy c (%) Vicietum tetraspermae consolidetosum wariant typowy Cover of c layer (%) in Vicietum tetraspermae consolidetosum, typicum variant 60 40 Zwarcie warstwy c (%) Vicietum tetraspermae consolidetosum wariant z Mentha arvensis Cover of c layer (%) in Vicietum tetraspermae consolidetosu, variant with Mentha arvensis 60 60 Liczba gatunków w tabeli Number of species in the table 106 88 Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean number of species in one relevé 34 46 Wartości skrajne Extreme values 21 (10) 56 33 56 Średnia liczba gatunków w zdjęciu Vicietum tetraspermae consolidetosum wariant typowy Mean number of species in relevé from Vicietum tetraspermae, typicum variant 33 38 Średnia liczba gatunków w zdjęciu Vicietum tetraspermae consolidetosum wariant z Mentha arvensis Mean number of species in relevé from Vicietum tetraspermae, variant with Mentha arvensis Pokrywanie Vicia grandifl ora Cover with Vicia grandiflora Gatunki dominujące Dominant species 42 49 1 r; 1 +; 6 1; 5 2 2 1; 8 2 Vicia grandifl ora, Apera spicaventi, Centaurea cyanus, Vicia angustifolia, Vicia villosa, Viola arvensis, Equisetum arvense, Consolida regalis, Vicia hirsute Vicia grandifl ora, Apera spica-venti, Vicia angustifolia, Centaurea cyanus, Vicia villosa
Vicia grandifl ora Scop. gatunek ekspansywny (?) w zbiorowiskach roślinnych... 51 Tabela 3. Table 3. Wybrane cechy zbiorowisk łąkowych i murawowych z udziałem Vicia grandifl ora w środkowowschodniej Polsce Selected features of meadow and sward communities with occurrence of Vicia grandifl ora in central-eastern Poland Lata Yers 2001 2008 2009 Miejscowość Locality Łochów, Białki, Wodynie Łochów, Łuków, Wodynie, Drohiczyn, Białki Liczba zdjęć Number of relevés 11 18 Liczba zdjęć w fitocenozach łąkowych Number of relevés in meadow phytocenoses Liczba zdjęć w fitocenozach murawowych Number of relevés in sward phytocenoses Ogólna liczba gatunków w fitocenozach Number of species in the phytocenoses Ogólna liczba gatunków w fitocenozach łąkowych Total number of species in meadow phytocenoses Ogólna liczba gatunków w fitocenozach murawowych Total number of species in sward phytocenoses Średnia liczba gatunków w zdjęciu fitocenoz łąkowych Mean number of species in relevé (meadow phytocenoses) Średnia liczba gatunków w zdjęciu fitocenoz murawowych Mean number of species in relevé (sward phytocenoses) Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean number of species in relevé Wartości skrajne (w tabeli) Extreme values (in a table) Wartości skrajne w fitocenozach łąkowych Extreme values in meadow phytocenoses Wartości skrajne w fitocenozach murawowych Extreme values in sward phytocenoses 5 11 6 7 116 129 72 96 93 86 29 34 35 48 32 39 23 40 17 51 23 36 17 49 25 40 41 51
52 M.T. Ciosek, J. Skrzyczyńska WNIOSKI 1. Z 31 stanowisk podawanych do roku 2009 w środkowowschodniej Polsce, aktualnie wyka brudnożółta znajduje się na 15 stanowiskach. 10 z nich stwierdzono przed rokiem 2001. Na 5 stanowiskach wyka występuje w minimalnej ilości, na 13 stanowiskach wyki nie odnaleziono. 2. Pierwotnie zajmowanymi przez Vicia grandiflora siedliskami były uprawy zbożowe i ścierniska. Stwierdzono jej obecność w fitocenozach Vicietum tetraspermae consolidetosum. Obecnie liczba stanowisk w uprawach zbożowych zmniejsza się, a Vicia grandifl ora częściej występuje w zbiorowiskach z dominacją gatunków łąkowych lub murawowych. Są to przydroża, miedze, nieużytki, odłogi i łąki. 3. Analiza zmian występowania i pokrycia Vicia grandifl ora w zbiorowiskach wykazała, że gatunek ten na stanowiskach wielkopowierzchniowych rozprzestrzenia się przenikając na przydroża i nieużytki. Na stanowiskach małych zanika lub jego pokrycie nie wykazuje istotnych zmian. 4. Badania wykazały, że na wyjściowych stanowiskach wyki brudnożółtej w fitocenozach zbożowych i ścierniskowych, następuje niewielkie zwiększenie średniej liczby gatunków. Płaty upodabniają się do siebie i tracą swoistość. 5. Jako główną przyczynę spadku ilości stanowisk i liczebności wyki można traktować zmianę sposobu użytkowania siedliska zanik pól uprawnych w pobliżu stanowiska wyjściowego oraz prace porządkowe na drogach i torach kolejowych. PIŚMIENNICTWO Bryńczak A. 1999. Flora synantropijna Siedlec. AP Siedlce (maszynopis): ss. 96. Chmiel J. 1998. Dynamika flory segetalnej wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 83 92 Ciosek M.T. 1984. Materiały do flory Podlasia i Mazowsza. Zesz. Nauk. WSR-P Siedlce 4: 137 156. Ciosek M.T., Skrzyczyńska J. 1998. Rzadkie gatunki chwastów polnych na Nizinie Południowopodlaskiej i terenach przyległych. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 113 130. Ciosek M.T., Skrzyczyńska J. 2002. Vicia grandiflora Scop. w zbiorowiskach roślinnych Polski środkowowschodniej. Acta Agrobot. 56(2): 183 198 Fijałkowski D., Nycz B. 1998. Zagrożone gatunki roślin segetalnych na Lubelszczyźnie. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 199 208. Głowacki Z. 1984. Notatki florystyczne z Mazowsza i Podlaskie. Zesz. Nauk. WSR-P Siedlce 4: 51 78. Korczyński M. 1998. Przemiany i stan flory segetalnej Bydgoszczy. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 65 72 Matuszkiewicz W. 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinności Polski. PWN Warszawa: ss. 537. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Wyd. Inst. Bot. PAN, Kraków: ss. 442. Skrzyczyńska J. 1994. Studia nad florą i zbiorowiskami segetalnymi Wysoczyzny Siedleckiej. Rozpr. Nauk., Siedlce 39: ss. 145. Sudnik-Wójcikowska B. 1987. Flora miasta Warszawy i jej przemiany w ciągu XIX i XX wieku. Część II. Dokumentacja. Wyd. UW, Warszawa: ss. 435. Trąba C., Ziemińska M. 1998. Stan gatunków chwastów segetalnych uważanych za zagrożone w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 265 272. Warcholińska A.U. 1996. Ekspansja Vicia grandifl ora Scop. w środkowej Polsce. Zesz. Nauk ATR Bydgoszcz 196, Rol. 38: 173 182.
Vicia grandifl ora Scop. gatunek ekspansywny (?) w zbiorowiskach roślinnych... 53 Wnuk Z. 1998. Ginące i zagrożone wyginięciem gatunki flory segetalnej na Wyżynie Częstochowskiej. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13: 183 190. Wnuk Z., Piasek M. 1996. Ekspansywne chwasty w województwie rzeszowskim. Gminy: Boguchwała, Krasne, Lubenia, Rzeszów i Sokołów Małopolski. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz 196, Rol. 38: 31 42. M.T. CIOSEK, J. SKRZYCZYŃSKA VICIA GRANDIFLORA SCOP. EXPANSIVE SPECIES (?) IN PLANT COMMUNITIES OF CENTRAL-EASTERN POLAND Summary The aim of the studies was analysis of occurrence and share of Vicia grandifl ora at all localities found in central-eastern Poland till 2009. In the studied area Vicia grandifl ora was recorded in 31 localities till now. At present, occurrence of the species was confirmed at 15 stands, of which 7 are large, 3 medium and 5 small ones. At 13 localities a total extinction of the population was observed. Analysis of dynamic tendencies of the species indicated a decrease in the number of stands at primary habitats (roadsides, cereal cultivations). The occurrence of the species was not confirmed at the two largest stands in Łochów and Łuków city. Nowadays Vicia grandifl ora is more and more frequently noted at secondary habitats, e.g., in fallow lands, wastelands, meadows and grasslands. A double effect of occurrence of Vicia grandiflora on communities was noted. In cereal cultivations and stubble fields, unification and loss of specificity of plots was observed. On the other hand, a large species diversity with a high share of meadow and sward plants was characteristic for plots situated in secondary habitats. Changes in the manner of land use are considered to be a main reason for decrease of the number and abundance of Vicia grandifl ora stands. They area, e.g., reduction of area of cultivated fields in vicinity of stands and order works along the communication routes. Summarizing, we can assess that Vicia grandifl ora shows expansive tendencies only at a very few localities in central-eastern Poland.