Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku

Raport przygotował zespół i współpracownicy Zakładu Rozwoju Regionalnego Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w składzie: Krzysztof Gwosdz (koordynator badania), Marek Ciechowski, Jarosław Działek, Robert Guzik, Arkadiusz Kocaj, Grzegorz Micek, Łukasz Sykała oraz Wojciech Biernacki (AWF Kraków), Janusz Górecki, Sylwia Łękawska (ZGLOiR), Monika Panecka-Niepsuj (ZGLOiR) i Agnieszka Sobala-Gwosdz (PWSTE w Jarosławiu) Ryciny: Arkadiusz Kocaj Recenzja: dr hab. M. Paszkowski Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku Raport końcowy Opracowanie przygotowane na zlecenie Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki Kraków, 2014

Spis treści 1. Cel i zakres opracowania 4 2. Wielkość i struktura inwestycji 8 Napływ inwestycji 8 Struktura inwestycji według typu nakładów 9 Małopolska na tle innych województw 11 Najwięksi inwestorzy 13 3. Struktura branżowa inwestycji 16 Sektor przemysłowy 16 Sektor usługowy 25 Handel 25 Usługi (poza handlem) 26 4. Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Małopolsce w 2013 roku 34 Stan rozwoju sektora na tle innych regionów w Polsce 34 Uwarunkowania i perspektywy rozwoju sektora w Małopolsce 40 5. Kraje pochodzenia kapitału 44 6. Rozmieszczenie inwestycji zagranicznych 50 Spółki z udziałem kapitału zagranicznego 50 Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych według powiatów 52 Inwestycje w nowe obiekty (greenfield) 55 Prawidłowości i uwarunkowania rozmieszczenia inwestycji zagranicznych 58 Znaczenie SSE i SAG dla lokalizacji inwestycji zagranicznych 59 7. Zatrudnienie w firmach z kapitałem zagranicznym 66 Zatrudnienie według kraju pochodzenia inwestora 66 Zatrudnienie według działów i sekcji PKD 68 Firmy zagraniczne na lokalnych rynkach pracy 72 Zwolnienia grupowe 74 Bilans zatrudnienia 74 Najwięksi pracodawcy 76 8. Innowacyjność firm z kapitałem zagranicznym w Małopolsce 78 9. Inwestycje realizowane po 31 grudnia 2013 roku i planowane 85 10. Czynniki i bariery atrakcyjności inwestycyjnej w regionie 91 Atrakcyjność województwa małopolskiego na tle innych regionów i podregionów Polski 93 Zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej w układzie gmin i powiatów województwa małopolskiego 95 11. Wnioski 101 12. Literatura 104 Załącznik 1. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwie małopolskim w latach 1989 2013 105 Załącznik 2. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwie małopolskim w 2013 roku 110 Załącznik 3. Inwestycje zagraniczne realizowane lub planowane na terenie województwa małopolskiego po 31 grudnia 2013 roku 114 Załącznik 4. Wartości inwestycji i ich struktura w 2013 roku w mln euro 118

1. Cel i zakres opracowania Głównym celem badań wyniki których przedstawione są w niniejszym raporcie było określenie wielkości i struktury inwestycji zagranicznych dokonanych na terenie województwa małopolskiego w 2013 roku. Wartości inwestycji i zatrudnienia w firmach z udziałem kapitału zagranicznego dla 2013 roku odniesiono do tendencji, jakie obserwowano w napływie bezpośrednich inwestycji do Małopolski w całym okresie 1989 2013. Przedmiotem zainteresowania są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ; foreign direct investment, FDI), to jest przedsięwzięcia związane z dążeniem zagranicznego inwestora do uzyskania trwałego dochodu dzięki efektywnemu wpływowi na decyzje miejscowego przedsiębiorstwa. Jako miarę owego oddziaływania przyjęto posiadanie przez inwestora co najmniej 10% udziału w kapitale akcyjnym/zakładowym spółki (OECD Benchmark Definition, 2008). Badanie uwzględnia spółki z kapitałem zagranicznym zarejestrowane w województwie małopolskim, a także te podmioty zagraniczne, które posiadają siedzibę w innym regionie, lecz prowadzą działalność na terenie Małopolski. Analiza objęła zlokalizowane w województwie małopolskim spółki zależne firm z większościowym udziałem zagranicznym oraz oddziały/filie spółek, w których podmioty zagraniczne były udziałowcem mniejszościowym (co najmniej 10%) i które spełniały na koniec 2013 roku co najmniej jeden z poniższych warunków: zatrudnienie w spółce w Małopolsce wyniosło co najmniej 50 osób, poniesione nakłady inwestycyjne wynosiły co najmniej 1 mln USD. Dla każdego z inwestorów analizowano następujące cechy: rodzaj działalności, który określano zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD 2007) na poziomie sekcji i działów, kraj pochodzenia inwestora, przy czym przyjmowano kraj będący rzeczywistym źródłem kapitału, a nie kraj rejestracji spółki nadrzędnej wobec polskiej filii, typ inwestycji w podziale na: prywatyzacje, nakłady na obiekty budowane od podstaw (greenfield), przejęcia firm prywatnych, dodatkowe nakłady (reinwestycje) w firmach przejętych lub sprywatyzowanych w okresie 1989 2013,

miejsce prowadzenia działalności w województwie małopolskim. Przyjęto metodę zakładową, tzn. lokalizację inwestycji według faktycznego miejsca poniesionych nakładów, a nie siedziby firmy w Polsce. Analizy przestrzenne prowadzono głównie na poziomie powiatowym, który w przybliżeniu odpowiada lokalnym rynkom pracy, a ponadto w podziale na obszary metropolitalne (Krakowski Obszar Metropolitalny) i pozametropolitalne, struktura wielkościowa inwestycji i przedsiębiorstw, mierzona nakładami udziałowców zagranicznych i liczbą zatrudnionych osób, poziom technologiczny nowych przedsięwzięć (greenfield) określony zgodnie ze standardem biura statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat). Podstawową miarą aktywności kapitału zagranicznego jest wielkość nakładów wyrażona w dolarach amerykańskich (USD), ważniejsze dane przedstawiono także w euro (załącznik 4). Innymi używanymi miernikami są liczba pracowników oraz liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego. W realizacji badania za podstawową zasadę przyjęto pozyskanie możliwie jak największej ilości danych bezpośrednio od przedsiębiorstw (inwestorów), a jedynie w przypadku niemożności stosowania tej reguły opierano się na danych wtórnych. Do 317 podmiotów zwrócono się z ankietą telefoniczną i elektroniczną. Uzyskano 65 wypełnionych kwestionariuszy (21%). Pozyskano ponadto z Krajowego Rejestru Sądowego 165 rocznych sprawozdań finansowych firm lub sprawozdań zarządu z działalności w 2013 roku. Przeprowadzano równocześnie kwerendy prasy codziennej i specjalistycznej, newsletterów branżowych oraz baz danych, m.in. rejestru REGON, Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), prowadzonej przez PAIiIZ Listy Największych Inwestorów Zagranicznych w Polsce (Lista, 2013; Lista, 2014), ponadto Wykazu transakcji zawartych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, w których nastąpiło zbycie akcji/udziałów oraz list beneficjentów funduszy unijnych. Ogółem pozyskano ze źródła bezpośredniego (firma) metodą ankiety lub pośredniego (ale z danych podawanych bezpośrednio przez firmę) informacje o wysokości nakładów dla ponad 220 podmiotów. Zidentyfikowano 108 inwestorów, których nakłady w 2013 roku wyniosły 1 mln USD i więcej. W trakcie prowadzonych badań skorygowano wartość niektórych inwestycji zrealizowanych przed 2013 rokiem, zwłaszcza w latach 2010 2012.

Niektóre firmy lub instytucje, które udostępniły informacje, zastrzegły sobie prawo nieudostępniania do wiadomości publicznej ujawnionych danych indywidualnych o wielkości nakładów lub zatrudnienia. Informacje takie wykorzystano jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Przytaczane w tekście lub załącznikach przybliżone wartości inwestycji lub zatrudnienia dla pojedynczych firm opierają się w tym przypadku na publicznie dostępnych źródłach, np. rocznych raportach finansowych składanych w KRS, prasie specjalistycznej, komunikatach firm dla mediów itd. Opracowanie składa się z dziesięciu rozdziałów. Na początek poddano analizie najważniejsze fakty dotyczące wielkości i struktury napływu kapitału zagranicznego do województwa małopolskiego w 2013 roku na tle całego okresu 1989 2013. Następnie szczegółowo omówiono strukturę branżową inwestycji według sekcji i działów PKD, przy czym w charakterystyce inwestorów skoncentrowano się na przedsięwzięciach mających miejsce w 2013 roku. Ze względu na specyfikę działalności oraz dużą dynamikę wzrostu w ostatnich latach osobny rozdział poświęcono centrom zaawansowanych usług (BPO, SSC i R&D) z kapitałem zagranicznym działającym w Małopolsce (rozdział 4). Kolejne rozdziały raportu dotyczą pochodzenia kapitału według krajów (rozdział 5) i rozmieszczenia inwestycji w województwie małopolskim (rozdział 6). Problematykę zatrudnienia w firmach zagranicznych omówiono w rozdziale 7. W kolejnej części omówiono zagadnienia związane z innowacyjnością firm z kapitałem zagranicznym. O inwestycjach realizowanych po 31 grudnia 2013 roku traktuje rozdział 9. Osobny fragment pracy poświęcono klimatowi inwestycyjnemu w regionie, omówiono w nim m.in. czynniki sprzyjające przyciąganiu inwestycji zagranicznych do województwa małopolskiego i bariery przeciwdziałające ich napływowi. Raport kończy syntetyczna prezentacja najważniejszych zaobserwowanych prawidłowości dotyczących inwestycji zagranicznych na terenie Małopolski w 2013 roku na tle całego okresu 1989 2013. Załączniki obejmują listę największych inwestorów zagranicznych w województwie w latach 1989 2013, listę inwestorów, którzy zaangażowali na terenie Małopolski w 2013 roku najwięcej kapitału, informacje o największych przedsięwzięciach realizowanych po 31 grudnia 2013 roku oraz statystyczne zestawienie ważniejszych danych dotyczących aktywności inwestorów zagranicznych w 2013 roku w euro (EUR).

W pracy zamiennie używane są określenia województwo małopolskie i Małopolska. Termin region o ile nie zaznaczono wyraźnie inaczej odnosi się do województwa małopolskiego w jego obecnych granicach. Autorzy pragną podziękować i wyrazić swoją wdzięczność wszystkim przedstawicielom firm i instytucji, którzy przyjęli zaproszenie do wzięcia udziału w tegorocznej edycji badania i poświęcili swój czas na przygotowanie danych na potrzeby niniejszego opracowania.

2. Wielkość i struktura inwestycji Napływ inwestycji Wielkość bezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonanych w 2013 roku na terenie województwa małopolskiego wyniosła w świetle przeprowadzonych badań 1567,0 mln USD. Całkowita wielkość zainwestowanego kapitału w regionie po 1989 roku przekroczyła 18 mld USD (czyli 5374,6 USD na 1 mieszkańca województwa). Zaangażowanie inwestorów w 2013 roku wróciło tym samym do najwyższego poziomu wartości nakładów, jakie miały miejsce w latach 2006 2008, a więc w okresie przed wybuchem kryzysu finansowego. Po dużym spadku wielkości nakładów w latach 2009 2010 obserwujemy coroczny ich wzrost (rys. 1). Wartość nakładów w 2013 roku była o ¼ wyższa niż w 2012 roku i o blisko 2/5 w porównaniu do 2011 roku. Wysoka wartość inwestycji w województwie małopolskim w 2013 roku odzwierciedlała ogólną poprawę koniunktury w Polsce i krajach będących głównym źródłem kapitału, co wpłynęło na większą aktywność inwestycyjną. Przykładowo napływ inwestycji zagranicznych do krajów grupy OECD wzrósł o 11%, a do krajów UE o 14,5% (OECD, 2014). Rys. 1. Wartość (roczna i skumulowana) inwestycji zagranicznych w województwie małopolskim do końca 2013 roku Źródło: badania własne.

Dużemu zaangażowaniu kapitału zagranicznego mierzonego wielkością nakładów w 2013 roku towarzyszyła również bardzo wysoka aktywność pod względem liczby nowo zakładanych firm (tab.1 2). Powstało bowiem aż 297 podmiotów, najwięcej od 2006 roku. Stosunkowo wysoka była jednocześnie w 2013 roku liczba wyrejestrowanych firm. Wartość stopy wejścia netto firm (zarejestrowania pomniejszone o wyrejestrowania) była najwyższa od 2008 roku, chociaż ciągle niższa niż w najlepszych latach 2006 2007. Tab. 1. Liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w Małopolsce Liczba spółek 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 zarejestrowanych w REGON 2 987 3 240 3 394 3 565 3 736 3 921 4 186 4 463 składających roczne sprawozdanie 1 092 1 110 1 251 1 381 1 471 1 575 1 635 b.d. nowo zarejestrowanych 293 273 210 186 193 226 256 297 wyrejestrowanych 25 27 76 42 25 69 43 59 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Tab. 2. Stopy wejścia i wyjścia brutto oraz stopy wejścia netto firm z udziałem kapitału zagranicznego w Małopolsce Wskaźniki demografii firm 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 stopa wejścia brutto [w %] 10,9 9,1 6,5 5,5 5,4 6,1 6,5 7,1 stopa wyjścia brutto [w %] 0,9 0,9 2,4 1,2 0,7 1,9 1,1 1,4 stopa wejścia netto [w %] 9,9 8,2 4,1 4,2 4,7 4,2 5,4 5,7 Uwaga: stopa wejścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w roku t do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t 1), stopa wyjścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które zakończyły działalność w roku t do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (r 1), stopa wejścia netto, to różnica między jednostkami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi, które ją zakończyły, odniesiona do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t 1), (zob. Rogowski, Socha, 2005). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Struktura inwestycji według typu nakładów Podobnie jak w czterech ubiegłych latach największe nakłady pochłonęły przejęcia i fuzje firm prywatnych 35,4% inwestycji w 2013 roku (rys. 2). Wiodący udział nakładów tego typu świadczy o rosnącej dojrzałości małopolskiej gospodarki, gdyż dominacja takich inwestycji jest charakterystyczna dla najbardziej rozwiniętych krajów. Zarazem są one dobrym wskaźnikiem koniunktury i atrakcyjności inwestycyjnej. Na wysoki poziom inwestycji w 2013 roku złożyły się też dwie wielkie transakcje prywatyzacyjne. Wysokość tej ostatniej kategorii nakładów (266 mln USD) była w roku ubiegłym wyjątkowa na tle trzech lat poprzednich, kiedy to nie osiągnęła łącznie nawet 10 mln USD.

Nieco wyższe niż w 2012 roku były inwestycje związane z nowymi przedsięwzięciami (greenfield), które wyniosły 483 mln USD (a więc o około 11% więcej niż w 2012 roku). W sumę tę wliczono także nakłady poniesione na przedsięwzięcia greenfield uruchomione w latach wcześniejszych (154 mln USD). Natomiast niższe niż w roku wcześniejszym były nakłady reinwestycyjne w firmach przejętych lub sprywatyzowanych przez kapitał zagraniczny w okresie 1989 2012 które łącznie wyniosły 265 mln USD, a więc o 17% mniej niż w 2012 roku. Rys. 2. Nakłady inwestorów zagranicznych w latach 1989 2013 i w 2013 roku według typu nakładów (w %) Źródło: badania własne. Rys. 3. Wielkość nakładów w latach 2007 2013 według typu (w mln USD) Źródło: badania własne. Obserwacja trendu napływu inwestycji według typu nakładów z ostatnich kilku lat pozwala na wysunięcie wniosku, że nakłady w nowe przedsięwzięcia i reinwestycje

cechują się niewielkim wzrostem przy małej amplitudzie rocznych wahań, natomiast główne różnice w rocznej wysokości inwestycji wynikają przede wszystkim ze zmiennej wielkości środków zaangażowanych w fuzje, przejęcia i prywatyzacje (rys. 3). Małopolska na tle innych województw Istniejący zasób danych ogólnopolskich i regionalnych tylko w przybliżeniu pozwala na porównanie aktywności inwestorów zagranicznych w Małopolsce z innymi województwami. Na potrzeby tego porównania wykorzystano cztery wskaźniki udostępniane przez GUS opisujące poziom zaangażowania kapitału zagranicznego na poziomie województw: inwestycje w majątek trwały, wielkość kapitału podstawowego (zakładowego), liczba pracujących w firmach zagranicznych i liczba zarejestrowanych firm. Dwie pierwsze dane klasyfikowane są przy użyciu metody przedsiębiorstw, tzn. według miejsca siedziby spółki, a nie miejsca faktycznie ponoszonych nakładów. Województwo małopolskie znajduje się w grupie województw wyróżniających się w zakresie aktywności inwestorów zagranicznych, przy czym w wartościach bezwzględnych wyraźnie ustępuje ono liderom w przyciąganiu kapitału, tj. województwom mazowieckiemu, wielkopolskiemu i śląskiemu, a także dolnośląskiemu. Do końca 2012 roku 1 w Małopolsce ulokowano inwestycje zagraniczne stanowiące 6,8% ich wartości w skali kraju. Większymi nakładami inwestycyjnymi podmiotów zagranicznych cechowały się według GUS cztery województwa: mazowieckie (49,4%), dolnośląskie (9%), wielkopolskie (8,7%) oraz śląskie (8,6%). Na tle innych regionów względnie dużą wartość inwestycji zagranicznych skoncentrowano także w województwie pomorskim (4,0%). Pozostałe województwa odgrywają niewielką rolę jako miejsca lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W świetle wartości innych wskaźników udział Małopolski w zakresie inwestycji zagranicznych oscyluje od około 4% (nakłady inwestycyjne) i 5,6% liczby zarejestrowanych firm do 6,5% (liczba pracujących) i 6,8% (wielkość kapitału podstawowego). Ogólnie rzecz biorąc, pozycja Małopolski w zakresie aktywności kapitału zagranicznego mierzona wskaźnikami udostępnianymi przez GUS jest zatem nieco niższa niż całkowity potencjał gospodarczy województwa mierzony wartością PKB. Udział 1 W momencie finalizowania niniejszego raportu GUS nie udostępnił jeszcze danych za 2013 rok.

Małopolski w łącznych nakładach kapitału zagranicznego jest też niższy niż jej udział w liczbie ludności Polski. W 2013 roku na obszarze Małopolski zarejestrowane były 4463 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, które stanowiły 5,7% tego rodzaju podmiotów w kraju (tab. 3). Pod względem liczby firm z udziałem kapitału zagranicznego województwo małopolskie plasowało się na siódmej lokacie wśród wszystkich polskich regionów. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę poziom koncentracji spółek z udziałem kapitału zagranicznego mierzony ich liczbą w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, Małopolska zajmowała dopiero dziewiąte miejsce. W 2013 roku na każde 10 tys. mieszkańców województwa małopolskiego przypadało przeciętnie 13,3 firm z udziałem kapitału zagranicznego, podczas gdy średnio w Polsce 20,5. Największym nagromadzeniem podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego cechuje się województwo mazowieckie, a właściwie Warszawa, gdyż tam zlokalizowana jest zdecydowana większość firm z kapitałem zagranicznym funkcjonujących na Mazowszu (80,5%). W porównaniu z Małopolską wyższym poziomem koncentracji spółek z udziałem kapitału zagranicznego odznaczają się także regiony leżące wzdłuż zachodniej granicy kraju oraz województwa: wielkopolskie, śląskie, pomorskie i opolskie. Tab. 3. Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1995 i 2013 Lp. Województwo Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego Odsetek spółek z udziałem kapitału zagranicznego w % Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego na 10 000 mieszkańców 1995 2013 1995 2013 1995 2013 1 mazowieckie 8 472 30 911 35,2 39,2 16,7 58,1 2 dolnośląskie 2 323 7 179 9,6 9,1 7,8 24,7 3 wielkopolskie 2 133 6 635 8,9 8,4 6,4 19,1 4 śląskie 2 023 6 428 8,4 8,1 4,1 14,0 5 zachodniopomorskie 1 727 4 715 7,2 6,0 10,0 27,4 6 pomorskie 1 712 4 555 7,1 5,8 7,9 19,8 7 małopolskie 1 191 4 463 4,9 5,7 3,7 13,3 8 łódzkie 1 033 3 076 4,3 3,9 3,8 12,2 9 lubuskie 945 2 778 3,9 3,5 9,3 27,2 10 kujawsko-pomorskie 654 1 791 2,7 2,3 3,1 8,6 11 opolskie 554 1 461 2,3 1,9 5,1 14,5 12 lubelskie 321 1 322 1,3 1,7 1,4 6,1 13 podkarpackie 239 1 308 1,0 1,7 1,1 6,1 14 warmińsko-mazurskie 356 1 026 1,5 1,3 2,5 7,1 15 podlaskie 195 670 0,8 0,8 1,6 5,6 16 świętokrzyskie 208 608 0,9 0,8 1,6 4,8 X Polska 24 086 78 926 100,0 100,0 6,2 20,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS.

Warto zwrócić uwagę, że w zakresie liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego pozycja Małopolski powoli, ale systematycznie wzrasta (tab. 4). Województwo małopolskie zalicza się do regionów o największej dynamice przyrostu podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. W latach 1995 2013 liczba tego rodzaju firm na terenie województwa małopolskiego zwiększyła się niemalże czterokrotnie. Wyższym tempem przyrostu spółek z udziałem kapitału zagranicznego w analizowanym okresie wyróżniały się jedynie województwa podkarpackie oraz lubelskie. Tab. 4. Charakterystyka dynamiki liczby firm z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w Małopolsce na tle kraju Udział województwa małopolskiego w Polsce 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w liczbie firm [%] zarejestrowanych w REGON 5,2 5,3 5,3 5,4 5,5 5,5 5,6 5,7 składająca roczne sprawozdanie 6,1 6,0 5,9 6,2 6,4 6,3 6,3 b.d. nowo zarejestrowanych 7,7 6,8 6,3 7,3 6,4 6,9 6,8 7,4 wyrejestrowanych 4,7 5,2 5,7 6,0 3,2 5,8 5,5 7,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Pod względem liczby firm z udziałem kapitału zagranicznego w 2013 roku Kraków zajmował czwarte miejsce w kraju wśród wszystkich miast wojewódzkich, wyprzedzając m.in. Łódź, Gdańsk, Szczecin i Katowice. Większą liczbą spółek z udziałem kapitału zagranicznego w porównaniu ze stolicą Małopolski odznaczały się tylko Warszawa, Wrocław i Poznań. Najwięksi inwestorzy W 2013 roku zidentyfikowano 108 inwestorów, którzy ponieśli nakłady w wysokości co najmniej 1 mln USD. Wśród tej grupy 31 podmiotów zaangażowało co najmniej 10 mln USD, a dziesięciu 50 milionów i więcej. Nakłady inwestycyjne wykazywały się dużą koncentracją: połowa inwestycji przypadła na trzynastu inwestorów, dwadzieścia trzy największe podmioty skupiły trzy czwarte nakładów. Największe sumy zaangażowano w przejęcie aktywów istniejących firm. Invesco Real Estate z USA zakupił za 122,4 mln USD krakowskie centrum handlowe, Galerię Kazimierz, co dało mu pierwsze miejsce na liście największych inwestorów w województwie małopolskim w 2013 roku. Firmą, w której aktywa zaangażowano najwięcej kapitału, były jednak Zakłady Azotowe w Tarnowie (obecnie Grupa Azoty).

Grupa międzynarodowych inwestorów instytucjonalnych, z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) na czele, wydała 199,6 mln USD na kupno od Skarbu Państwa akcji tej firmy. Znaczny pakiet akcji Zakładów Azotowych w Tarnowie nabył rosyjski Acron (100,5 mln USD). Kolejna wielka transakcja dotyczyła krakowskiego centrum handlowego Zakopianka, które nabył brytyjski fundusz Tristan Capital Partners. Za około 75 mln USD właściciela zmieniło inne duże centrum handlowe w stolicy regionu (Krokus). Nabywcą była amerykańska grupa Blackstone. Bardzo aktywny był brytyjski fundusz inwestycyjny Mid Europa Partners, który nabył dwie małopolskie firmy: Polskie Koleje Linowe i Kolej Gondolową Jaworzyna Krynicka (za łącznie 82 mln USD). Kolejne wielkie przejęcia również dotyczyły sektora usługowego. Francuski Algonquin został właścicielem nieruchomości w Krakowie, w której działa Hotel Sheraton, zaś brytyjska Bupa kupiła grupę Lux Med, której istotna część działalności związana jest m.in. z rynkiem małopolskim. Z kolei Lone Star Funds z USA przejął aktywa Globe Trade Centre. W sumie na wymienione dziesięć podmiotów przypada aż połowa łącznych zagranicznych inwestycji bezpośrednich poczynionych w 2013 roku. Największych inwestycji greenfield dokonały w 2013 roku firmy należące do zagranicznych sieci handlowych: francuskiej grupy Auchan oraz portugalskiej Jerónimo Martins. Wielkie nakłady Auchan związane były przy tym z jednym nowym obiektem w Krakowie Galerią Bronowice, zaś Jerónimo Martins prowadziło intensywną ekspansję placówek sieci dyskontów Biedronka na terenie województwa. Łączne nakłady tych dwóch firm poniesione w 2013 roku na terenie Małopolski oszacowano na 132 mln USD. Duże nakłady na rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej w regionie zaangażowała niemiecka T-Mobile. W sektorze przemysłowym największym przedsięwzięciem była budowana w Niepołomicach fabryka francuskiej korporacji Somfy oraz zakład skraplania gazu Air Products w Tarnowie. Na modernizację lub rozbudowę nowych fabryk, uruchomionych przez kapitał zagraniczny w latach wcześniejszych, zdecydowanie największe nakłady (38 mln USD) przeznaczyła francuska korporacja Valeo w swoje oddziały w Skawinie i Chrzanowie. W rozbudowę zakładu produkcyjnego w Niepołomicach znaczne środki zaangażował kolejny inwestor z Francji Royal Canin. Poza handlem i przemysłem największą nową inwestycją zagraniczną w Małopolsce był krakowski kompleks biurowy Kapelanka 42, którego inwestorem była szwedzka firma Skanska.

Największe nakłady poniesione na rozbudowę lub modernizację aktywów przejętych w latach wcześniejszych należały do inwestorów z sektora przemysłowego. Liderem w 2013 roku był francuski EdF, właściciel krakowskiej Elektrociepłowni, a następnie Philip Morris z USA i Dan Cake z Danii (rozbudowa zakładu w Chrzanowie). Mniejsze inwestycje niż w latach poprzednich zrealizował ArcelorMittal. Mimo to brytyjsko-luksemburski koncern pozostaje największym inwestorem zagranicznym w regionie pod względem łącznych nakładów poniesionych w całym okresie 1989 2013 (załącznik 1).

3. Struktura branżowa inwestycji W 2013 roku nieco ponad połowę (54%) nakładów przyciągnął sektor usługowy, najwięcej zaś gałęzie usług związane z obsługą rynku nieruchomości a następnie z handlem. W sektorze przemysłowym, na który przypada blisko 46% nakładów, przytłaczająca ich część poniesiona została na przetwórstwo przemysłowe. O ile sektor usługowy koncentruje większość nakładów związanych z fuzjami i przejęciami, to sektor przemysłowy odpowiada za większość nakładów poniesionych na reinwestycje. Obydwa sektory gospodarcze są źródłem dużych inwestycji greenfield. Rys. 4. Napływ inwestycji do województwa małopolskiego według roku i sektorów gospodarki (mln USD) Źródło: opracowanie własne. Sektor przemysłowy Największe nakłady w sektorze przemysłowym ponoszone są przez inwestorów zaangażowanych w przedsięwzięcia w przetwórstwie przemysłowym. Branża ta skupiła 90% kapitału w sektorze przemysłowym w 2013 roku, a w całym okresie 1989 2013 niewiele mniej 86%. Wysokie nakłady są lokowane corocznie w energetyce, znacznie mniejsze w budownictwie, natomiast rola pozostałych branż wliczanych do sektora przemysłowego: górnictwa i kopalnictwa, dostaw wody, gospodarowania ściekami i odpadami oraz działalności związanej z rekultywacją jest marginalna.

Przetwórstwo przemysłowe Udział przetwórstwa przemysłowego w 2013 roku odpowiadał dokładnie roli tej działalności w BIZ w całym okresie 1989 2013, przy czym różna była proporcja poszczególnych gałęzi przemysłu, w jakie inwestowano w ostatnim roku. Ponad połowa inwestycji przypadła bowiem na przemysł chemiczny, który w całym okresie 1989 2013 przyciągnął jedynie 4% nakładów. Wielkością zaangażowanego kapitału zagranicznego wyróżniało się poza przemysłem chemicznym sześć gałęzi przemysłu: produkcja artykułów spożywczych, produkcja pojazdów samochodowych i ich części, produkcja wyrobów tytoniowych, produkcja urządzeń elektrycznych, a ponadto produkcja metali i produkcja napojów. Na wymienione siedem gałęzi przypadło blisko 90% nakładów dokonanych w 2013 przez firmy z kapitałem zagranicznym w przetwórstwie przemysłowym w województwie małopolskim. Rys. 5. Udział wybranych gałęzi w inwestycjach zagranicznych w przemyśle przetwórczym Źródło: badania własne. Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych Rekordowa wartość inwestycji w tej gałęzi przemysłu jest rezultatem przede wszystkim zaangażowania inwestorów w przejęcia akcji Zakładów Azotowych w Tarnowie (obecnie Grupa Azoty). Wartość tych transakcji przekroczyła 400 mln USD w 2013 roku, a

gros z nich przypadało na dwa podmioty: rosyjski Acron (poprzez Norica Holding) oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Ten ostatni, wraz z grupą innych inwestorów instytucjonalnych, nabył pakiet akcji tarnowskich Zakładów Azotowych od Skarbu Państwa, co stanowiło jedną z największych transakcji prywatyzacyjnych w Małopolsce po 1990 roku z udziałem inwestorów z kapitałem zagranicznym. Udziałowcem tarnowskiej firmy są ponadto holenderskie i brytyjskie fundusze inwestycyjne (ING i Aviva). Znaczące środki (około 13 mln USD) w przejęcie aktywów Zakładów Chemicznych Alwernia zaangażował brytyjski Kermas Mining Fund. Air Products (kapitał amerykański) wybudował w Tarnowie nowy zakład skraplania gazu. Instalacja, zlokalizowana na terenie tarnowskiego zakładu Grupy Azoty, kosztowała około 13 mln USD i była jednym z większych przedsięwzięć greenfield zrealizowanych w 2013 roku w przemyśle na terenie województwa małopolskiego. Produkcja artykułów spożywczych i napojów Przemysł spożywczy należy do gałęzi przemysłu angażujących corocznie duże nakłady inwestycyjne. W 2013 roku nakłady w wysokości 1 mln USD i więcej poniosło 10 inwestorów, z czego 30% stanowiły przedsięwzięcia związane z rozbudową nowych zakładów uruchomionych w poprzednich latach. Wysokością nakładów wyróżniały się dwie firmy: Dan Cake z kapitałem duńskim oraz francuski Royal Canin. Pierwsza firma znacznie rozbudowała w Chrzanowie zakład produkujący wyroby cukiernicze i pieczywo. Royal Canin zwiększył swoje zaangażowanie w Niepołomicach, rozbudowując fabrykę, która wytwarza karmę dla kotów i psów. Pozostałe nakłady były głównie efektem działalności inwestorów z kapitałem niemieckim i szwajcarskim. W Skawinie inwestują niemieckie firmy Bahlsen (spółki Bahslen i Lajkonik Snacks) wytwarzające ciastka i słone przekąski oraz Cafea (spółka Grana, producent kawy zbożowej), zaś w Niedźwiedziu (gm. Słomniki) inna niemiecka firma Intersnack. Głównym akcjonariuszem producenta słodyczy Wawel, notowanego na GPW, jest szwajcarska Hosta. W nowym zakładzie produkcyjnym Wawelu w Dobczycach corocznie mają miejsce nakłady w wysokości co najmniej kilku milionów dolarów. Z kolei w Niepołomicach w zakład produkujący wyroby mięsne inwestuje inna szwajcarska firma Bell Gruppe poprzez spółkę zależną Interfresh Food zarejestrowaną w Niemczech.

W produkcji napojów działa w województwie małopolskim trzech dużych inwestorów; duński Carlsberg (browar w Brzesku), amerykańska Coca-Cola (wytwórnie napojów gazowanych w Niepołomicach i wody mineralnej Multivita w Tymbarku) oraz izraelska Eden Springs (wytwórnia wody w Krzeszowicach). Największe nakłady miały miejsce w Brzesku, gdzie Carlsberg uruchomił nową linię do butelkowania piwa. Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep Wielkość inwestycji w przemyśle samochodowym wyniosła w 2013 roku ponad 40 mln USD. Niemal wszystkie inwestycje zrealizowano w nowych zakładach produkcyjnych wybudowanych po 1999 roku. Największe nakłady miały miejsce w fabrykach Valeo w Skawinie i Chrzanowie. W Skawinie ta francuska firma, będąca jednym z największych dostawców komponentów i części samochodowych na świecie, posiada dwa zakłady: do produkcji chłodnic i wycieraczek, zaś w Chrzanowie produkuje systemy oświetleń. Nakłady przekraczające 1 mln dolarów ponosili ponadto inwestorzy zlokalizowani na terenie Niepołomickiej Strefy Inwestycyjnej: niemiecki MAN i japoński Nidec. Inny japoński inwestor: Tokai Rubber posiada swoją siedzibę i zakład produkcyjny w Wolbromiu, przy czym w 2013 roku zdecydowaną większość nakładów inwestycyjnych firma ta ponosiła poza terenem województwa małopolskiego. Produkcja wyrobów tytoniowych Znacząca pozycja przemysłu tytoniowego w strukturze nakładów w działalności przemysłowej jest wynikiem wielkiej skali inwestycji dokonywanych w krakowskim zakładzie, który jest od lat 1990. własnością amerykańskiej korporacji Philip Morris. W ostatnich trzech latach coroczne nakłady inwestycyjne wynosiły w tej firmie między 30 a 40 mln USD, podobnie było w 2013 roku. Produkcja metali Nakłady ponoszone przez inwestorów działających w produkcji metali w Małopolsce były w 2013 roku wyraźnie mniejsze niż w latach poprzednich i łącznie osiągnęły poziom 20 mln USD. Wielkość inwestycji w tej gałęzi związana jest przede wszystkim z aktywnością korporacji ArcelorMittal, a zwłaszcza stopnia jej zaangażowania

inwestycyjnego w krakowską hutę. Innym dużym inwestorem w branży metalowej jest norweska Sapa (wspólne przedsięwzięcie grup Sapa i Norsk Hydro), która w Chrzanowie posiada tłocznię wyrobów z aluminium (Sapa Extrusion Chrzanów, dawniej Hydro Aluminium Chrzanów). Mniejszościowymi akcjonariuszami Grupy Kęty są brytyjskie i holenderskie fundusze inwestycyjne. Inny producent wyrobów z aluminium Alumetal jest z kolei kontrolowany przez fundusz, którego końcowymi udziałowcami są m.in. znane uniwersytety amerykańskie: Harvard i Stanford. Produkcja urządzeń elektrycznych Wielkość nakładów poniesionych w przedsiębiorstwach wytwarzających urządzenia elektryczne w 2013 roku odpowiadała roli tej działalności w całym okresie po 1989 roku. Ponad połowa nakładów związana była z uruchomieniem przez inwestorów zagranicznych dwóch nowych zakładów. Oba zostały zlokalizowane na terenie Niepołomickiej Strefy Inwestycyjnej. Somfy, francuska firma zajmująca się produkcją napędów i sterowań, m.in. do bram, rolet i żaluzji, inwestowała w swój pierwszy zakład w Polsce (otwarty w 2014 roku pod nazwą Sopem). Włoski Sarel-Tesar uruchomił zakład produkujący transformatory (firma Elettrostandard Polska). Pozostałe nakłady objęły reinwestycje w zakładach greenfield uruchomionych w poprzednich latach (francuski Schneider Electric w Bukownie i norweski Norlys w Nowym Sączu) oraz w starszych zakładach przejętych w latach 1990. przez kapitał zagraniczny: SGL Carbon w Nowym Sączu (kapitał niemiecki) i ATB Tamel (dawniej Fabryka Silników Elektrycznych Tamel), którego właścicielem jest ATB Austria Antriebstechnik. Produkcja leków Zdecydowana większość nakładów w tej działalności związana jest z zaangażowaniem izraelskiej Tevy, która od 2009 roku jest właścicielem krakowskich zakładów farmaceutycznych (w latach 1990. zostały one kupione przez chorwacką Plivę). Teva, która posiada również zakład w Kutnie, poinformowała w 2013 roku o zamiarze restrukturyzacji swoich polskich aktywów i koncentracji produkcji wyłącznie w Małopolsce. W Krakowie od lat 1990. działa ponadto mniejszy producent leków z kapitałem włoskim Molteni Farmaceutici Polska.