1 Analiza wypadków z udziałem osób powyżej 60-tego roku życia w 2006 roku Prognozy demograficzne wskazują, że udział osób starszych w ruchu drogowym zarówno kierujących jak i pieszych będzie coraz większy, dlatego też należy poświęcać tym użytkownikom dróg coraz więcej uwagi. Populacja poszczególnych grup wiekowych w Polsce w 2005 roku 12% 4% 0 6 10% 7 14 15 17 18 24 25 39 40 59 60 i więcej 22% 7% 17% 28% Najwyższy wskaźnik liczby ofiar w 2006 roku odnotowany został w przedziale wiekowym 18 24 lata. Okazuje się jednak, że wskaźnik osób powyżej 60-tego roku życia, które poniosły śmierć w wypadkach drogowych jest drugi co do wielkości i wynosi 191,36 na 1 milion populacji. Ofiary wypadków w 2006 roku wg grup wiekowych Grupy wiekowe Zabici Ranni Na 1 milion populacji Zabici Ranni Populacja 0 6 50 1 446 19,75 571,19 2537508 7 14 101 4 311 28,27 1206,51 3651667 15 17 149 3 156 89,95 1905,28 1674624 18 24 892 12 412 199,43 2775,14 4510686 25 39 1 192 15 180 143,40 1826,14 8244446 40 59 1 591 14 242 145,17 1299,46 10978304 60 i więcej 1 268 8 376 191,36 1264,09 6559820 W 2006 roku śmierć w wypadkach drogowych poniosło 1268 osób powyżej 60-tego roku życia a 8376 zostało rannych. To bardzo dużo, biorąc pod uwagę fakt, że wiele osób powyżej 60-tego roku życia nie jest już czynnych zawodowo i w związku z tym nie korzystają z dróg tak regularnie jak pracownicy, którzy pokonują drogę z domu do miejsca zatrudnienia i z powrotem, czy też z reguły ruchliwa młodzież szkolna.
2 Zabici w wypadkach drogowych w 2006 roku 0 6 50 7 14 15 17 101 149 18 24 892 25 39 40 59 60 i więcej 1 192 1 268 1 591 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 KIERUJĄCY POWYŻEJ 60-TEGO ROKU ŻYCIA. W 2006 roku większość wypadków spowodowali kierujący pojazdami, byli oni sprawcami 37 129 wypadków (co stanowi 72,9% ogółu). W wyniku tych zdarzeń śmierć poniosło 3 729 osób, a 49 784 zostało rannych. W tej grupie sprawców zdarzeń drogowych odnotowano 2 914 wypadki z kierowcami powyżej 60-tego roku życia, zginęło w nich 334 osób a 3 483 zostało rannych. Grupy wieku Sprawcy wypadków kierujący pojazdami wg grup wiekowych Wypadki liczba wyp. na 10 tys. populacji Zabici liczba zabitych na 10 tys. populacji Ranni liczba rannych na 10 tys. populacji 0-6 60 0,2 0 63 0,2 7-14 668 1,8 20 0,05 688 1,9 15-17 555 3,3 43 0,26 723 4,3 18-24 8 692 19,3 993 2,20 12 769 28,3 25-39 12 360 15,0 1290 1,56 16 943 20,6 40-59 9 569 8,7 934 0,85 12 580 11,5 60 i więcej 2 914 4,4 334 0,51 3 483 5,3
3 Sprawcy wypadków kierujący powyżej 60 roku życia w latach 2000-2006 Rok Wypadki Zabici Ranni Populacja* 2000 3215 398 3747 6 089 100 2001 3135 364 3745 6 467 634 2002 3198 384 3739 6.486.801 2003 3186 355 3759 6.483.981 2004 3136 380 3828 6 511 020 2005 2988 367 3601 6 537 137 2006 2914 334 3483 6 626 116 Kierujący w starszym wieku powodują znacznie mniej wypadków niż pozostałe osoby pełnoletnie i w związku z tym stanowią o wiele mniejsze zagrożenie niż np. grupa młodych kierowców (18-24 lata). Wypadki z powodu niedostosowanie prędkości do warunków ruchu wg grup wiekowych 22% 4% 2% 35% 37% 15-17 18-24 25-39 40-59 60+ Jednakże badania psychofizyczne starszych kierowców wykazują, że mają oni wolniejszy czas reakcji, gorzej oceniają zmieniającą się sytuację drogową. Często charakteryzuje ich zbytnia wiara we własne umiejętności, bowiem posiadają prawo jazdy od bardzo długiego czasu. Nie zawsze na bieżąco interesują się zmianami przepisów ruchu drogowego. Mimo to seniorzy są na ogół ostrożnymi kierowcami, ponadto rzadziej podróżują niż np. osoby w wieku 25-39 lat. Mało jest też kierowców zawodowych powyżej 60-tego roku życia. Starsi kierowcy przyczyniają się
4 niekiedy do utrudnień, gdyż wolno jeżdżą, nie wykazują się takim refleksem jak młodsi. Jednak generalnie o wiele rzadziej są sprawcami wypadków. Kolizje z powodu niedostosowania prędkości do warunków ruchu Grupy wieku Liczba kolizji 15-17 336 18-24 16432 25-39 24653 40-59 16094 60+ 2569 Liczba kolizji z powodu niedostosowania prędkości do warunków drogowych 27% 4% 1% 27% 41% 15-17 18-24 25-39 40-59 60+ PIESI POWYŻEJ 60-TEGO ROKU ŻYCIA. Kolejną grupą sprawców wypadków drogowych są piesi. W 2006 roku spowodowali oni 6 719 zdarzeń (14,3% ogółu wypadków), w wyniku, których śmierć poniosło 1007 osób (19,2 % ogółu zabitych), a rany odniosło 5828 osób (9,9% ogółu rannych). Osoby piesze powyżej 60-tego roku życia były sprawcami 1401 wypadków, w których zginęło 360 osób, a 1075 zostało rannych. Na 10 tys. członków populacji tej grupy wiekowej ginie w wypadkach 2,11 osób pieszych. Podczas gdy w najliczniejszej grupie populacji tj. osób w wieku 40-59 lat, współczynnik ten wynosi 1,70.
5 Sprawcy wypadków piesi w poszczególnych grupach wiekowych w 2006 roku Grupy wieku Wypadki Zabici Ranni Populacja* Wskaźnik liczby wypadków na 10 000 populacji 0-6 326 7 320 2 531 530 1,28 7-14 1 177 20 1 159 3 573 113 3,29 15-17 342 19 332 1 656 451 2,06 18-24 652 69 597 4 472 571 1,46 25-39 950 145 822 8 312 609 1,14 40-59 1 871 387 1 523 10 959 887 1,70 60 i więcej 1 401 360 1 075 6 626 116 2,11 * dane wg stanu na dzień 30.06.2006 r Wypadki spowodowane przez pieszych w 2006 roku 20% 25% 5% 26% 14% 10% 0-14 15-17 18-24 25-39 40-59 60 i więcej Starsze osoby piesi, są sprawcami 20% wypadków powstałych z winy pieszych. To bardzo dużo, zważywszy, że ze względu na wiek, nie prowadzą ruchliwego trybu życia. Mówiąc o starszych użytkownikach dróg należy pamiętać, że jest to grupa niejednorodna. Wśród osób 60- letnich cześć jest czynna zawodowo, wiele z nich cieszy się dobrym zdrowiem i nie występują u nich objawy związane ze starością niepełnosprawność ruchowa czy słaby wzrok. Mimo iż współczynnik osób zabitych na 10 tys. populacji w grupie seniorów jest niepokojąco wysoki, w ostatnich latach odnotowano spadek liczby sprawców pieszych w wieku 60+ przy jednoczesnym wzroście populacji.
6 Mówiąc o starszych użytkownikach dróg należy pamiętać, że jest to grupa niejednorodna. Wśród osób +60 część jest czynna zawodowo, wiele z nich cieszy się dobrym zdrowiem i nie występują u nich objawy związane ze starością niepełnosprawność ruchowa czy słaby wzrok. Starsi uczestnicy ruchu drogowego rzadziej niż pozostali są obejmowani badaniami, pozwalającymi odpowiedzieć na pytanie - co powoduje, że stają się sprawcami i ofiarami wypadków drogowych. Z dostępnych badań wiadomo, że: - wolniej adaptują się do zmiennych warunków drogowych, - popełniają błędy przy ocenie sytuacji drogowej np. ocenie odległości pojazdu, - z racji wieku, domagają się, aby kierowcy ustępowali im w każdej sytuacji pierwszeństwa, nawet, gdy łamią przepisy ruchu drogowego, - nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym, - nie uświadamiają sobie zagrożeń wynikających z ich wieku i wiążącej się z nim niepełnosprawności, - nie mają zamiaru rezygnować ze swoich przyzwyczajeń np. przechodzenia przez ulicę w ryzykownym miejscu. W 2006 roku starsze osoby piesze najczęściej ginęły w wypadkach w IV kwartale, najbardziej tragiczny był dla nich październik. Tendencja ta pokrywa się z prawidłowością występującą w ogólnej statystyce wypadków z udziałem pieszych. Seniorzy mają mniej fizycznych i psychicznych możliwości, aby radzić sobie w warunkach nasilonego ruchu miejskiego. Wraz z wiekiem pojawiają się problemy z chodzeniem, widzeniem i słyszeniem. Zachowanie seniorów na jezdni charakteryzuje często niepewność i występowanie reakcji lękowych niekiedy nawet przeradzających się w agresję. Do potrąceń osób starszych najczęściej dochodzi: - na obszarach zabudowanych, - między skrzyżowaniami, czyli tam gdzie kierowca nie spodziewa się osób przechodzących przez jezdnię, - w rejonie przejść dla pieszych, - w ciągu dnia 1. 1 Informacje z Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego.
7 Głównym błędem popełnianym przez starszych pieszych jest wejście na jezdnię bezpośrednio przed jadącym pojazdem (co trzeci wypadek) 2. Najczęściej osoby starsze były potrącane przez pojazdy na prostych odcinkach dróg pomiędzy skrzyżowaniami w tym ¼ tych najechać zdarzyła się na przejściach dla pieszych. Główne błędy popełniane przez pieszych w wieku 60+ to: - nieostrożne wejście na jezdnię przed jadącym pojazdem, - przekraczanie jezdni w miejscu niedozwolonym, - wejście na jezdnię przy czerwonym świetle * * * Choroby i ogólny stan zdrowia powodują, że starsi mają mniejsze szanse na wyjście cało z wypadku drogowego. Leczenie obrażeń u osób starszych jest długotrwałe, a odzyskanie pełnej sprawności często zupełnie niemożliwe. Nasuwa się tu pytanie jak najskuteczniej zapobiegać wypadkom drogowym z udziałem starszych osób. Wprowadzenie restrykcji nie jest rozwiązaniem prowadzącym do eliminacji popełnianych przez nich błędów. Często osoby te nie mają siły, aby dojść do odległego przejścia dla pieszych czy też pokonują przejście na zielonym świetle tak wolno, że w połowie drogi pojawia się dla nich sygnał czerwony. Niewątpliwie bardzo duży wpływ na bezpieczeństwo starszych osób ma kształtowanie przyjaznego środowiska drogowego. Bardzo ważną sprawą jest też wyrobienie postaw tolerancji u młodszych uczestników ruchu drogowego, uwrażliwienie ich na trudności, z jakimi borykają się starsi ludzie. Wszystko wskazuje na to, że liczba starszych użytkowników dróg będzie każdego roku wzrastała, bowiem wydłuża się średnia długość życia, za to maleje przyrost naturalny. Zapewne też będzie rosła liczba starszych kierowców. Działania na rzecz bezpieczeństwa w ruchu drogowym seniorów należy prowadzić poprzez: 1. Kształtowanie życzliwych postaw wśród młodszych osób w stosunku do starszych użytkowników dróg. Uświadamianie im, że osoby starsze nie są w stanie, w niektórych sytuacjach, postępować tak jak młodsi. Mogą też niekiedy zaskakująco się zachowywać np. wycofać się w połowie przejścia dla pieszych 2 Źródło Instytut Transportu Samochodowego.
8 2. Uświadamianie starszym osobom niebezpieczeństw związanych z ruchem drogowym, informowanie ich jakich zachowań powinni unikać, przekazywanie znaczących informacji o zmianach przepisów ruchu drogowego. 3. Kształtowanie przyjaznego im środowiska drogowego (np. budowanie wysepek rozdzielających przejście dla pieszych usytuowane na jezdniach gdzie można spodziewać się starszych osób tj. w pobliżu ośrodków zdrowia czy kościołów). Policja może przyłączyć się do działań wymienionych w dwóch pierwszych punktach. W przedsięwzięcia na rzecz bezpieczeństwa starszych uczestników ruchu drogowego należałoby też włączyć różne środowiska np. organizowaniem spotkań z seniorami mogą się zająć duże zakłady pracy, które posiadają liczne grono emerytów. Bardzo ważne jest, aby lekarze uczulali seniorów na ich niepełnosprawność i związane z tym niebezpieczeństwa, jak też na uboczne działanie niektórych leków. Istotnym partnerem w organizowaniu spotkań dla starszych mogą być parafie. Kampanie ulotkowe i plakatowe dla seniorów w ruchu drogowym powinny być przeprowadzane właśnie w kościołach i przychodniach zdrowia, a także na pocztach, w bankach i w środkach masowego przekazu. Nie ma aktualnie programów prewencyjnych skierowanych specjalnie do pieszych użytkowników dróg po 60-tym roku życia. Dla wielu organizacji zajmujących się działalnością na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego takich jak fundacje, stowarzyszenia czy firmy komercyjne, grupa starszych użytkowników dróg jest mało atrakcyjna i trudna do wyodrębnienia. Łatwiej i efektowniej jest prowadzić działania na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, do których można dotrzeć poprzez szkoły, miejsca wypoczynku czy specjalnie dla nich organizowane imprezy. A co można zaproponować, gdy odbiorca takich działań, źle słyszy i nie przyjdzie na festyn, nie weźmie udziału w konkursie na plakat rysunkowy ani w turnieju rowerowym? Tak właśnie jest w przypadku starszych osób. Warto zachęcić niektóre instytucje, aby mimo wszystko zajmowały się także bezpieczeństwem na drogach osób starszych. Zwłaszcza leży to w interesie firm ubezpieczeniowych. W większości przypadków policjanci podejmujący wyzwanie, jakim są działania profilaktyczne na rzecz starszych osób w ruchu drogowym, będą prekursorami w tej dziedzinie albowiem nie ma w Polsce wzorów, które pokazywałyby jak osiągnąć najlepsze efekty, jakie przede wszystkim treści propagować i w jaki sposób z nimi docierać do adresatów.
9 Działania te niewątpliwie należy podejmować w oparciu o analizę wypadków z udziałem starszych osób na danym terenie, z uwzględnieniem czasu, miejsca oraz przyczyn zdarzeń drogowych, a także użytkownika drogi w starszym wieku (piesi, kierowcy samochodów, kierowcy maszyn rolniczych, rowerzyści, furmanki). Po dokonaniu tej analizy policjanci powinni poczynić starania zjednania sobie sojuszników do prowadzenia akcji edukacyjnych. Mogą być nimi WORD-y, Wojewódzkie Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, samorządy lokalne, firmy ubezpieczeniowe, a także przedstawiciele środowiska osób starszych. Spotkania bezpośrednie policjanci mogą organizować poprzez: kluby seniora, parafie, zakłady pracy. Można też, jak zostało to zrobione w Komendzie Stołecznej Policji, zaprosić seniorów na spotkanie do komendy. Na pewno dobry efekt przyniosą imprezy łączone. Jeśli np. w szkole odbywa się finał konkursu na plakat o tematyce brd, warto zaprosić seniorów na konkretną godzinę, by obejrzeli konkursowe prace i posłuchali krótkiej prelekcji. Zapraszanie seniorów na spotkania związane z brd, organizowane np. w szkołach dla młodzieży ma sens, ponieważ większość treści związanych z ruchem drogowym są to zagadnienia uniwersalne i przypomnienie ich pomoże starszym osobom. Zawsze też można uwzględnić treści kierowane tylko do seniorów. Zagadnienia związane ze szczególną sytuacją ludzi starszych w ruchu drogowym, policjanci powinni też poruszać na spotkaniach z pozostałymi uczestnikami ruchu drogowego np. z młodzieżą Na prezentacjach lub ulotkach kierowanych do kierowców warto nawiązać do bezpieczeństwa dzieci i seniorów, jako do osób wymagających szczególnej uwagi w ruchu drogowym. Opracowała Mirosława Świdzińska