Seminarium KRAJOWY PROGRAM WDRAŻANIA KONWENCJI SZTOKHOLMSKIEJ WSTĘPNY PROJEKT (Warszawa, 15 stycznia 2004 r.) GF/POL/SEM.4/R.11 UWARUNKOWANIA I HARMONOGRAM REALIZACJI KRAJOWEGO PROGRAMU WDRAŻANIA KONWENCJI SZTOKHOLMSKIEJ Maciej Sadowski Instytut Ochrony Środowiska 1. Priorytety Programu Tezy referatu Polska w znacznym stopniu wypełnia podstawowe zobowiązania konwencji takie jak zaprzestanie produkcji TZO, eliminacja odpadów i ograniczenie niepożądanej emisji. Pozostają jednak do rozwiązania takie problemy jak dokończenie likwidacji mogilników, zinwentaryzowanie i dekontaminacja urządzeń zawierających PCB i ograniczenie marginesu niepewności dokonywanych ocen stanu zawartości TZO w środowisku. 2. Główne kierunki działań w ramach Programu: Monitoring i informacja. Pełne wdrożenie programu warunkujące wypełnienie zobowiązań konwencji wymaga wzmocnienia potencjału m.in. w zakresie informacji o emisjach i uwolnieniach.. Dotyczy to przede wszystkim poprawy systemu gromadzenia informacji i przygotowania wskaźników emisji i uwolnień i wymaga stosunkowo niewielkiego wsparcia organizacyjnego i finansowego. Jednak ten problem będzie można rozwiązać przy okazji tworzenia systemu PRTR, w którym TZO objęte postanowieniami konwencji stanowią jedynie fragment listy substancji planowanych do objęcia tym systemem. PCB. Więcej zaangażowania środków technicznych i finansowych oraz potencjału ludzkiego wymagać będzie dalsza inwentaryzacja odpadów, zapasów i urządzeń zawierających lub zanieczyszczonych przez TZO w tym urządzeń zanieczyszczonych PCB. Polska dysponuje wystarczającym potencjałem technicznym i kadrowym dla realizacji tych zadań jednak środki finansowe potrzebne do realizacji są niewystarczające. Środki ochrony roślin. Pilnym i kosztownym zadaniem jest likwidacja przeterminowanych środków ochrony roślin. Proces ten rozpoczęty przed kilkoma laty wymaga przyspieszenia jednak barierą są wysokie koszty likwidacji i rekultywacji mogilników. Podobna sytuacja panuje w zakresie rekultywacji przemysłowych składowisk tych środków, gdzie działania takie podjęła tylko część przedsiębiorstw przemysłowych. Obu tych zadań nie uda się rozwiązać bez finansowej pomocy zewnętrznej. Niezamierzona emisja PCDD/F Jednak najtrudniejszym i najbardziej kompleksowym zadaniem jest ograniczenie niskiej emisji, stanowiącej w Polsce główne źródło emisji dioksyn i furanów do powietrza. Rozwiązanie tego problemu wymaga podjęcia działań w zakresie: 1
zwiększenia świadomości społecznej o szkodliwości spalania drewna konserwowanego i odpadów w paleniskach domowych, uzyskania bardziej wiarygodnych informacji o wielkości emisji z tej grupy źródeł, modernizacji systemów ogrzewania m.in.w celu wyeliminowania indywidualnych palenisk opracowania i wdrożenia nowych technologii produkcji paliwa bezdymnego dla indywidualnych gospodarstw domowych. Świadomość i edukacja. Niezbędne jest podjęcie wszechstronnych kroków zarówno przez administrację państwową jak i samorządową oraz organizacje pozarządowe w celu zwiększenia świadomości społeczeństwa na temat zagrożeń związanych z TZO, ich unieszkodliwiania i metod zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie człowieka Badania Tematy do kontynuacji badań nad związkami chemicznymi objętymi postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej obejmują: oznaczanie PCB w olejach elektroizolacyjnych, metody niszczenia odpadów zawierających PCB i HCB oraz inne chlorowane związki objęte Konwencją Sztokholmską, szkodliwe (nie toksyczne) oddziaływaniem dioksyn, a szczególnie PCB i HCB na ludzi, zastosowanie półprzepuszczalnych membran SPMD w monitoringu trwałych chlorowanych zanieczyszczeń organicznych w środowisku wodnym, rozpoznania rzeczywistej obecności PCB i HCB w środowisku, oraz ich poziomów w żywności, tkance ludzkiej oraz produktach przemysłowych. Nowe tematy badawcze dla potrzeb realizacji postanowień Konwencji Sztokholmskiej są następujące: Badania nad biologicznymi metodami unieszkodliwiania chloroorganicznych związków chemicznych pozostających jako TZO w środowisku (w odniesieniu do dioksyn, PCB i HCB). Badania monitoringowe zawartości szkodliwych zanieczyszczeń: polichlorowanych dioksyn i furanów, PCB i HCB w powietrzu w dużych aglomeracjach miejskich i wiejskich, oraz na obszarach przemysłowych. Badania możliwości unieszkodliwiania TZO przez rośliny i organizmy żywe. Zademonstrowanie i promocja najlepszych praktyk redukcji odpadów medycznych w celu zapobieżenia imisji do środowiska dioksyn i rtęci z placówek służby zdrowia (projekt wielonarodowy został przedłożony do finansowania przez GEF). Oszacowanie ryzyka związanego z pobraniem TZO z żywnością w Polsce Badania nad przemianami w glebach, przede wszystkim DDT i toksafenu. Istnieją wprawdzie opracowania cząstkowe np. dotyczące spływu substancji objętych konwencją do rzek i ich stężeń w osadach dennych, wodach i w wodnych organizmach żywych jednak dostępne źródła nie stanowią zwartego i całościowego kompleksu. 3. Uwarunkowania instytucjonalne Realizacja zadań Konwencji nie wymaga tworzenia nowych instytucji a jedynie rozszerzenia zadań dla już istniejących 4. Propozycje inwestycyjne: 1. Zakład formowanego paliwa bezdymnego 2
2. Instalacja alternatywnego unieszkodliwiania odpadów (utlenianie zanieczyszczeń w środowisku wodnym) 3. Uszczelnianie składowiska w Jaworznie 5. Oczekiwana pomoc zagraniczna Zgodnie z art.11 końcowego projektu regulacji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych i poprawek do dyrektyw 79/117/EEC i 96/59/EC oraz Strategii Wspólnoty w sprawie dioksyn, furanów i PCB Polska jest uprawniona także do korzystania z pomocy Unii Europejskiej w zakresie realizacji zadań wynikających z Konwencji Sztokholmskiej. Analiza zadań sformułowanych w niniejszym Planie wskazuje, ze skala oczekiwanej pomocy zagranicznej wynosi ok.167,5 mln PLN, w tym na działalność organizacyjną, edukacyjna i szkoleniową ok. 4,5 mln zł oraz na usługi i inwestycje ok.163 mln PLN. Pakiet inwestycyjny zgłoszony do GEF 1. Likwidacja najbardziej zagrażających środowisku mogilników oraz ocena zagrożenia środowiska i ryzyka zdrowotnego Planowany koszt: 1 000 tys. USD Pożądany okres realizacji projektu: 2004-2005 2. Uruchomienie instalacji półtechnicznej do utleniania TZO w środowisku wodnym Planowany koszt: 800 tys. USD Pożądany okres realizacji projektu: 2005-2006 3. Instalacja do dekontaminacji z PCB urządzeń elektrycznych małogabarytowych Planowany koszt: 400 tys. USD Pożądany okres realizacji projektu: 2005 4. Rozwój systemu edukacji i informacji społecznej w zakresie TZO w Polsce Planowany koszt : 120 tys. USD Pożądany okres realizacji projektu: 2004 r. 6. Harmonogram realizacji. Działania zaproponowane do realizacji w ramach KPWKS można podzielić na dwa okresy: pierwszy obejmujący lata 2004-2007 w którym będą wdrażanie i uruchamiane niezbędne działania, przede wszystkim organizacyjne, prawne i administracyjne oraz drugi po roku 2007 przeznaczony przede wszystkim na operacyjną realizację tych działań. Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zadania 2004 2005 2006 2007 Po 2007 Uzupełnianie prawa, opracowanie instrukcji i wytycznych oraz planów i programów szczegółowych działań, 26 zbieranie i opracowywanie informacji o emisjach, uwolnieniach i urządzeniach, tworzenie podstaw monitoringu, tworzenie zaplecza organizacyjnego i instytucjonalnego, likwidacja mogilników, odpadów ciekłych PCB i urządzeń Ratyfikacja Konwencji, tworzenie baz danych, kontynuacja uzupełniania prawa, tworzenie zaplecza organizacyjnego i instytucjonalnego, rozwój monitoringu, przegląd zaplecza technicznego dekontaminacji i unieszkodliwiania i ocena koniecznych zmian, likwidacja mogilników, odpadów ciekłych PCB i urządzeń 25 3
Zadania 2004 2005 2006 2007 Po 2007 Kontynuacja uzupełniania prawa, wytyczne wdrażania BAT, stworzenie systemu zbierania i wymiany 30 pozostałych informacji, weryfikacja wskaźników emisyjnych, eksploatacja baz danych, zakończenie wdrażania monitoringu, kontynuacja inwentaryzacji urządzeń, likwidacja mogilników, odpadów ciekłych PCB i urządzeń Zakończenie prac organizacyjnych, prawnych i instytucjonalnych, aktualizacja programu i strategii, 7 utworzenie zbiornic drobnych urządzeń z PCB, likwidacja mogilników, odpadów ciekłych PCB i urządzeń, rekultywacja składowiska w Jaworznie Pełne wdrożenie programu likwidacja mogilników, odpadów ciekłych PCB i urządzeń, ewentualne inwestycje 7. Koszty realizacji: Łączne nakłady na realizację Krajowego programu wdrażania Konwencji Sztokholmskiej Wyszczegól- nienie Nakłady w poszczególnych latach (w mln PLN) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 po 2010 Nakłady ogółem (w mln PLN) Organizacja 12,145 14,340 27,170 19,080 15,590 15,770 14,730 17,43/rok 136,255 Usługi 22,116 22,116 22,116 22,116 22,116 22,116 22,116 77,55 232,362 Inwestycje - - - 17,000-135,000 - - 152,000 Łącznie 34,261 36,456 49,286 58,196 37,706 172,886 36,846 77,55+17,43/rok 520,617 Usługi: 1. Termiczne przekształcanie odpadów ciekłych PCB w kraju 2. Unieszkodliwianie kondensatorów z PCB za granicą 3. Dekontaminacja transformatorów z PCB w kraju 4. Likwidacja mogilników oraz zapasów magazynowanych przeterminowanych środków ochrony roślin poprzez spalanie w kraju 8. Wymagania Konwencji w zakresie raportowania Terminy obowiązków raportowania wynikające z Konwencji Sztokholmskiej ROK ETAPY 0 WEJŚCIE W ŻYCIE KONWENCJI 1 COP 1 2 COP 2 PLANY WDRAŻANIA 3 COP 3 RAPORT O DDT PIERWSZY RAPORT KRAJOWY 4 PIERWSZA OCENA EFEKTYWNOŚCI 5 COP 4 RAPORT O ELIMINACJI PCBs 6 RAPORT O DDT 4
ROK ETAPY 7 COP 5 DRUGI RAPORT KRAJOWY RAPORT O STRATEGIACH UWOLNIEŃ U-POPs 8 9 COP 6 RAPORT O DDT 10 RAPORT O USUWANIU PCB 11 COP 7 TRZECI RAPORT KRAJOWY 12 RAPORT O DDT PRZEGLĄD STRATEGII UWOLNIEŃ U-POPs 13 COP 8 14 15 COP 9 CZWARTY RAPORT KRAJOWY RAPORT O USUWANIU PCB 9. Ratyfikacja w roku 2005 10. Dalsze działania Umowa z UNIDO przewiduje następujący dalszy tok prac nad Programem: Zaopiniowanie przez recenzenta krajowego i Komitet Sterujący Wprowadzenie niezbędnych poprawek i uzupełnień opinia zewnętrznego eksperta wyznaczonego przez UNIDO Prezentacja ostatecznej wersji na publicznym seminarium krajowym oraz w siedzibie UNIDO Przekazanie Komitetowi Sterującemu wersji programu z wnioskiem o skierowanie do zainteresowanych resortów do opinii Zaopiniowanie przez resorty Skierowanie Programu przez Ministra Środowiska na Radę Ministrów jako program wykonawczy do przyjętej w 2002 roku Krajowej Strategii Ochrony Środowiska przed Trwałymi Zanieczyszczeniami Organicznymi Po zatwierdzeniu przez Radę Ministrów Program zostanie skierowany do wiadomości do UNIDO Po ratyfikacji przekazanie Programu do Sekretariatu Konwencji Sztokholmskiej jako wypełnienie polskiego zobowiązania w tym zakresie 5