U zarania ery dinozaurów

Podobne dokumenty
KARTA KONKURSOWA DLA GRUPY I

Teresa Rup. Zespół Szkół w Ozimku. Klasa III AG

(forskere) twierdzą, że powodem wyginięcia był wielki meteoryt, który spadł na Ziemię i spowodował ogromne zniszczenia oraz zmianę klimatu.

DINOLANDIA NAUKA, SPORT, ZABAWA

KOŚCI PIERWSZEGO POLSKIEGO DINOZAURA DRAPIEŻNEGO

Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu

Moja wieś - moje miejsce. Jurapark magnesem przyciągającym turystów

Dinozaury MAŁY PODRĘCZNIK

KONKURS: Moja wieś- moje miejsce CIEŃ PREHISTORII JURAPARK W KRASIEJOWIE

Późny paleozoik kręgowce

Historia naturalna zwierząt O częściach zwierząt O pochodzeniu zwierząt.

Geografia turystyczna - Część I - Walory turystyczne środowiska przyrodniczego Polski. Temat : Ogrody botaniczne i zoologiczne w Polsce.

1. 2. F S S Ł 8 7 N I E W T K E O 4. U 2. N I E D Ź W 4 I E D Ź P O 1 L A R N 6 Y E A G 5 R Z Y M I 3. A Ł P Y 4.

J O N A T H A N G R A Y ZAGINIONY ŚWIAT GIGANTÓW

Biologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny

KOSZMARNY KAROLEK I DRAPIEŻNE DINOZAURY

ZWIERZĘTA. z różnych stron ŚWIATA

Do tej książki zaglądając, Prehistorie przemierzając, Odkryjemy i poznamy, Ten ciekawy świat nieznany.

Za kołem podbiegunowym. O 12UTC notowano 30.5 C w Kevo (69 45 N), 29.7 C w Tanabru (70 12 N), 29.2 C było w Karasjok.

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań

REGULAMIN KONKURSU TEMATYCZNEGO Wiedzy o Wielkopolskim Parku Narodowym

Śladami mamutów. W wykładzie szczegółowo poruszone zostały następujące zagadnienia: 1. Przynależność systematyczna mamutów

OFERTA EDUKACYJNA na rok szkolny 2015/2016

Warszawa, czerwiec 2013 BS/89/2013 SUKCES ŻYCIOWY I JEGO DETERMINANTY

Opracował Arkadiusz Podgórski

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Logo PNBT. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich.

KOSACIEC SYBERYJSKI OBUWIK ARNIKA GÓRSKA

Tropami świętokrzyskiej przyrody

Krzewy do ogrodu zielone przez cały rok

facebook/appliedanthropologykul

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

TYDZIEŃ 6/2017 (6-12 LUTEGO 2017)

Porównywanie populacji

ocena celująca I. Świat zwierząt

Celem inwestycji jest budowa obwodnicy m. Świeca w ciągu drogi wojewódzkiej nr 444

W 30 lat od Raportu Komisji Brundtland Konwencja o Różnorodności Biologicznej

Wydział Nauk Biologicznych. Kierunek Biologia Człowieka

Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia?

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie - - o potencjale natury w instytucji kultury

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań

Budowanie drzewa filogenetycznego

Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem inwestycji jest budowa obwodnicy miasta Chocz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 442

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6

Legenda: Badany obiekt staw w Mysiadle Granica powiatu Granice gmin Gmina Lesznowola

PRZESZŁOŚĆ GEOLOGICZNA ZAKLĘTA W SKAŁACH (DZIEJE GEOLOGICZNE OBSZARU POLSKI)

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Wstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec

Ziemia jako system. Dr Joanna Piątkowska

Na czym polega bioróżnorodność?

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

Izabella Mastalerz siostra, III kl. S.P. Nr. 156 BAJKA O WARTOŚCIACH. Dawno, dawno temu, w dalekim kraju istniały następujące osady,

Propozycja projektu - wytyczne CET) (Ostateczny termin rejestracji: 20 listopada 2017 godz Informacje dotyczące propozycji projektu.

Sprawozdanie z realizacji działania ekologicznego nr 1. ,,Jestem przyjacielem zwierząt i roślin

Luty i lipiec w kwietniu

Rezerwat Węże. Rezerwat Węże

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Nalot bombowy na Wieluń 1 września

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Test sprawdzający wiadomości z rozdziału I i II

Miedary - nowe stanowisko ze skamieniałościami kręgowców. Łukasz Czepiński. z dolnego kajpru Śląska

i na matematycznej wyspie materiały dla ucznia, klasa II, pakiet 133, s. 1 KARTA:... Z KLASY:...

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Podchody o bioróżnorodności

Miedary - nowe stanowisko ze skamieniałościami kręgowców. Łukasz Czepiński. z dolnego kajpru Śląska

1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

25. CO NAM JEST POTRZEBNE W PODRÓŻY CZYLI O KLASYFIKOWANIU OBIEKTÓW

Trawy Ozdobne do ogrodu

POLITECHNIKA GDAŃSKA, WYDZIAŁ FTIMS. Wielkie umysły. Fizycy. Jan Kowalski, FT gr

DINOZAURY - OFERTA STANDARDOWA DOSTĘPNA PRZEZ CAŁY ROK

wcale nie było pierwsze. Nieśmiertelny popcorn zawdzięczamy

NATURA Janusz Bohatkiewicz. EKKOM Sp. z o.o. Regietów, 21 stycznia 2010

Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie.

Łom skał kwarcowo-skaleniowych Jaworek. Długość: Szerokość:

Planowanie zajęć terenowych na lekcjach biologii w klasie piątej

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 144/2013/2014. z dnia 24 czerwca 2014 r.

Oferta edukacyjna Mazurskiego Parku Krajobrazowego na rok szkolny 2015/2016

Wycena zmian w zarządzaniu lasami

Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów

10 przyrodniczych cudów świata

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem

Dinozaury 1. 1 Na podstawie pl.wikipedia.org. Strona 1 z 8

CROCODILE ,

WYNIKI ANKIETY PRZEPROWADZONEJ WŚRÓD UCZESTNIKÓW WARSZTATÓW W DNIACH

Ekran wyboru menu główne

NATURA STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

3 największe błędy inwestorów, które uniemożliwiają osiągnięcie sukcesu na giełdzie

Podsumowanie warsztatów. Scenariusze zajęć nad Wisłą Warszawską

Jak zostać Przyjacielem Magurskiego Parku Narodowego?

WPROWADZENIE W GEOMETRIĘ GEOMETRIA W SZKOLE PODSTAWOWEJ

Transkrypt:

Autor z wiceministrem Sebastianem Skuzą i prof. Zbigniewem Marciniakiem, przewodniczącym RGNiSW, podczas uroczystości wręczenia nagród w XIII konkursie FA Skomplikowane i proste. Młodzi uczeni o swoich badaniach. W triasie proces istotnych zmian we florze i faunie dopiero się rozpoczynał. Pusty świat był nie tylko śladem niedawnej zagłady, oznaczał również nowe możliwości. Rośliny i zwierzęta zajmowały kolejne nisze, mogąc ewoluować w wielu różnych kierunkach, wcześniej często niedostępnych. U zarania ery dinozaurów Tomasz Skawiński Pierwsze promienie słońca padają na skały. Mimo iż słońce dopiero wschodzi, są one gorące. Jest bardzo cicho, nie słychać ani szumu liści na wietrze, ani bzyczenia owadów, ani prawie żadnych innych odgłosów. Światło ukazało przygnębiający widok niemal po

horyzont widać jedynie nagie skały, tylko w kilku miejscach w zagłębieniach znajduje się gleba, ostoja dla pojedynczych mchów, widłaków i paproci. Grzybów jest więcej, za to nie ma śladu po żadnych większych zwierzętach. W skalnych szczelinach, gdzie zgromadziło się trochę więcej gleby, można gdzieniegdzie dostrzec pojedyncze nory, ich właścicieli jednak nie widać. Jak okiem sięgnąć, nie ma żadnego drzewa ani krzewu. Jest bardzo gorąco i duszno, poziom tlenu znacznie niższy od tego, do którego przywykliśmy. Po jakimś czasie zbiera się na deszcz, wcale nie przynosi on jednak ulgi, jest kwaśny. Nawet sam wschód słońca wyglądał dziwnie był purpurowy, a wcześniej zdarzały się też żółte lub pomarańczowe. Podobnie niepokojąco mogą wyglądać także zachody. Teraz jednak stało się to nową normalnością. Resztki ocalałych zwierząt i roślin z trudem trzymają się życia, co jakiś czas nękane kolejnymi kwaśnymi deszczami lub wybuchami wulkanów. Triasowa rewolucja Tak prawdopodobnie wyglądał świat na przełomie permu i triasu, około 252 miliony lat temu. Skumulowało się wówczas mnóstwo niekorzystnych zjawisk, takich jak globalne ocieplenie, kwaśne deszcze i wieloletnie erupcje wulkanów, które łącznie doprowadziły do największego wymierania w dziejach Ziemi. Przetrwał je tylko co dziesiąty gatunek. Ci nieliczni ocaleńcy znaleźli się w świecie kompletnie innym niż przed zagładą, niemal zupełnie pustym. Powoli jednak życie odbudowywało się po kataklizmie. Przetrwali go nasi odlegli przodkowie, a jeden z nich, nieco podobny do świni lystrozaur, zdominował świat na niespotykaną skalę stanowił blisko 90% wszystkich lądowych kręgowców. Z czasem jednak ci protoplaści ssaków tracili na znaczeniu, ustępując miejsca wielkiej grupie gadów, zwanej archozaurami, do której należeli przodkowie współczesnych krokodyli i ptaków. Archozaurom udawało się utrzymywać swoją dominującą pozycję w ekosystemach przez blisko 180 milionów lat, do czasu gdy uderzenie meteorytu lub komety położyło kres panowaniu dinozaurów u schyłku ery mezozoicznej. Wtedy jednak, u samego zarania mezozoiku, w triasie, proces istotnych zmian we florze i faunie dopiero się rozpoczynał. Pusty świat był nie tylko śladem niedawnej zagłady,

oznaczał również nowe możliwości. Rośliny i zwierzęta zajmowały kolejne puste nisze, mogąc ewoluować w wielu różnych kierunkach, wcześniej często niedostępnych. To właśnie w triasie powstali pierwsi przedstawiciele grup tak dobrze nam znanych z dzisiejszego świata, takich jak płazy bezogonowe i ogoniaste, żółwie, jaszczurki czy krokodyle. Z czasem miało się jednak okazać, że najistotniejsze było powstanie jeszcze jednej grupy zwierząt dinozaurów. Kiedy i gdzie do tego doszło? Jak długo to trwało? By móc to badać, potrzebne są nam materialne dowody pochodzące z odległej przeszłości skamieniałości. Szczęśliwie się składa, że w Polsce znajduje się wiele miejsc, w których odsłaniają się skały pochodzące z triasu. Wiele z nich dostarczyło skamieniałości burzących naszą dotychczasową wiedzę, takich jak na przykład silezaur czy Smok wawelski, który jest tak nietypowy, że do dziś nie ma pewności, czy był bliższy krokodylom, czy dinozaurom. Te szczątki odkryto stosunkowo niedawno, już w XXI wieku, jednak ponad sto lat temu, gdy tereny Polski zachodniej należały jeszcze do Niemiec, także dokonywano tu licznych odkryć. Wiele tych skamieniałości, często zapomnianych od ponad wieku, leży zakurzonych na półkach w piwnicach niemieckich muzeów. Od tego czasu rzecz jasna nauka poszła znacznie do przodu, a dawne opisy prastarych kości trzeba zweryfikować, uzupełnić, a często również poprawić. Jedną z takich zapomnianych skamieniałości jest kość, którą wybitny niemiecki paleontolog Friedrich von Huene opisał pod nazwą Velocipes guerichi. Później jednak nie przykuwała ona uwagi paleontologów, którzy rzadko odnosili się do niej w jakikolwiek sposób. W roku 2000 jednak dwóch innych niemieckich paleontologów przyjrzało się opisowi von Huenego i stwierdziło, że na temat tej skamieniałości możemy być pewni tylko jednego: to kość, nic więcej nie da się wydedukować. Wraz z grupą znajomych z internetowego forum poświęconego paleontologii Dinozaury.com mieliśmy więc problem, jak dokładnie opisać tę skamieniałość w popularnonaukowej encyklopedii dinozaurów. Jeden z nas zasugerował, że powinniśmy sami się jej przyjrzeć i, być może, spróbować dojść do bardziej precyzyjnych wniosków. Żaden z nas nie miał wówczas doktoratu, większość była zaledwie studentami,

w dodatku nie wszyscy kierunków przyrodniczych. Takie zadanie mogłoby więc być dobre na nasz pierwszy poważniejszy projekt naukowy. Z wizytą w Hamburgu i Kocurach Z zapałem wzięliśmy się do pracy. Według opisu von Huenego, kość Velocipes powinna się znajdować w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym i Muzeum Uniwersytetu Hamburskiego. W odpowiedzi na nasz mejl kustosz muzeum odpisał, że nie widział poszukiwanej przez nas skamieniałości nigdzie w hamburskich zbiorach. Hamburg mocno ucierpiał podczas nalotów alianckich w trakcie II wojny światowej, a jednym z wielu zbombardowanych budynków było muzeum uniwersyteckie bomby niestety nie oszczędziły kolekcji naukowych. Wszystko wskazywało więc na to, że jedyny okaz Velocipes został wówczas zniszczony. Mimo to postanowiliśmy nie zarzucać projektu, siłą rzeczy opierając się tylko na tekście von Huenego. Zaskoczeni, kilka tygodni później otrzymaliśmy kolejną wiadomość z Hamburga: podczas prac porządkowych odkryto kilka zapomnianych i nieskatalogowanych kości, wśród nich Velocipes. Z nowym entuzjazmem zabraliśmy się do pracy, a kilku z nas zaczęło się przygotowywać do wyjazdu do Hamburga w celu dokładnego zbadania okazu. Po kilku kolejnych tygodniach, w listopadzie 2012 roku, wyprawa doszła do skutku. Okazało się, że kość Velocipes wcale nie jest w tak złym stanie, jak opisano to w 2000 roku. Bogatsi o dobre zdjęcia okazu powróciliśmy do mozolnego przeglądania literatury. Z dnia na dzień coraz bardziej utwierdzaliśmy się w przekonaniu, że osiemdziesiąt lat wcześniej von Huene miał rację: skamieniałość Velocipes to kość strzałkowa (jedna z dwóch kości podudzia) należąca do wczesnego dinozaura drapieżnego teropoda. Budową najbardziej przypominała kości innych teropodów z triasu i początku jury, takich jak celofyz czy dilofozaur (znany z Parku Jurajskiego, gdzie niesłusznie przedstawiono go jako zwierzę niewielkie i plujące jadem), więc prawdopodobnie to z takimi dinozaurami był najbliżej spokrewniony. Rozmiar kości sugeruje, że było to całkiem spore zwierzę, o długości ponad 4 metrów i ważące ponad 100 kilogramów. Tak

duży drapieżnik musiał na coś polować, wtedy jednak nie mieliśmy jeszcze pojęcia, co takiego mogłoby to być. Fot. Łukasz Czepiński. Kość Velocipes guerichi przyczyna całego zamieszania widziana w kilku rzutach. Kość Velocipes odkryto w pobliżu niewielkiej wioski Kocury koło Dobrodzienia, niemal w połowie drogi między Opolem a Częstochową. W 2015 roku kilku z nas postanowiło sprawdzić, jak obecnie wygląda to stanowisko. Ich oczom ukazał się teren mocno zarośnięty i częściowo zalany, co zapewne tłumaczyło, przynajmniej częściowo, dlaczego od blisko 100 lat nie wydobyto stamtąd żadnych nowych skamieniałości. Moi koledzy mieli jednak szczęście. Udało im się natrafić na kilka kości archozaurów, w tym osteodermy (czyli osadzone w skórze płytki kostne, jakie tworzą np. pancerz krokodyla) aetozaurów. Aetozaury były przeważnie gadami średniej wielkości, mocno

opancerzonymi zarówno na grzbiecie, jak i na brzuchu. Teraz wiedzieliśmy już, że występowały na tym samym terenie, co Velocipes. Całkiem niewykluczone więc, że kostny pancerz chronił je przed atakami ze strony tego dinozaura i jego krewniaków. Fot. Łukasz Czepiński. Kocury obecnie prawdopodobnie w pobliżu tego miejsca ponad sto lat temu odnaleziono kość Velocipes. Sprawa Velocipes wydawała się rozwiązana, jednak nie był to jeszcze koniec naszego projektu, który z czasem mocno się rozrósł. Połączyliśmy siły z Grzegorzem Niedźwiedzkim (odkrywcą m.in. najstarszych znanych tropów czworonogów), a później także z Dawidem Surmikiem, i podjęliśmy się próby rewizji wszystkich triasowych szczątków, które jeszcze w XIX i XX wieku opisywano jako kości dinozaurów. Szczątków tych, znalezionych na terenach Polski, było kilkanaście. Mogłoby się wydawać, że to niewielka liczba, ale nawet w tak ograniczonej próbie znalazły się skamieniałości bardzo różnorodnych zwierząt: od niewielkich gadów prawdopodobnie bardzo bliskich

dinozaurom, przez duże drapieżniki, po dziwaczne tanystrofy, mogące mierzyć nawet 6 metrów długości, z czego połowa przypadała na groteskowo wydłużoną szyję. To wszystko sprawia, że coraz lepiej rozumiemy, w jaki sposób zmieniała się różnorodność zwierząt na terenach dzisiejszej Polski w triasie, u zarania ery dinozaurów. Jak się wydaje, dinozaury nie były tu obecne aż do drugiej połowy triasu, mimo iż już wcześniej pojawiły się na innych obszarach, choćby w Ameryce Południowej. Dlaczego tak się działo? Czy to dawniejsi mieszkańcy tych terenów nie pozwalali dinozaurom na podbój? Może był to wynik przypadku? A może po prostu skamieniałości dinozaurów z tamtego okresu jeszcze nie odkryliśmy? Do odpowiedzi na te pytania przybliża nas nie tylko każda nowo odkryta skamieniałość, lecz także poprawna identyfikacja szczątków dawno już odkrytych i często zapomnianych. Nauka dla każdego Niewykluczone, że z opisanego powyżej projektu można wyciągnąć ogólny i być może ważniejszy wniosek. W chwili rozpoczęcia badań tylko jeden z nas był doktorantem paleobiologii, dwóch (w tym ja) studentami biologii, a kolejnych dwóch studentami innych kierunków. Mimo to nasza argumentacja przekonała redaktorów i recenzentów renomowanego czasopisma paleontologicznego Historical Biology. Uznali oni, że raport z naszych badań warto opublikować. Dowodzi to, że nawet poważna nauka jest nie tylko dla poważnych naukowców. Każdy, niezależnie od posiadanego stopnia, jest w stanie dołożyć swoją cegiełkę w niekończącym się procesie naukowego rozwoju. Mgr Tomasz Skawiński, biolog, paleontolog, doktorant w Zakładzie Biologii Ewolucyjnej i Ochrony Kręgowców na Wydziale Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego