Śliwiński M. 2019. Charakterystyka fitocenoz leśnych z dominacją robinii akacjowej Robinia pseudoacacia L. na Dolnym Śląsku. Dolnośląski Klub Ekologiczny, Wrocław. Tekst, fotografie i projekt graficzny: Michał Śliwiński ISBN: 978 83 89983 03 9 2019 Copyright by Michał Śliwiński Wydawca: Dolnośląski Klub Ekologiczny Adres do korespondecji: ul. Piłsudskiego 74, 50 020 Wrocław klub@eko.org.pl, www.ekoklub.wroclaw.pl Publikacja elektroniczna tylko do ściągnięcia PDF
Spis treści Wstęp 2 Charakterystyka gatunku 4 Zastosowanie 5 Uprawa 7 Robinia w lasach Dolnego Śląska 9 Charakterystyka fitosocjologiczna 10 Inwazyjność 18 Zwalczanie 20 Materiały źródłowe 21 Załącznik 1. Dokumentacja fotograficzna 23 Załącznik 2. Dokumentacja fitosocjologiczna 32 1
Wstęp Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia L. jest jednym z 30 gatunków obcego pochodzenia wprowadzonych do polskich lasów jako surowiec na drewno. Została opisywana jako jeden z trzech najbardziej dynamicznych (obok czeremchy amerykańskiej Padus serotina i dębu czerwonego Quercus rubra) drzewiastych gatunków obcych (Gazda 2012). Uprawa i tolerowanie rozwoju tego gatunku inwazyjnego jest tematem niezręcznym. Prawo jest pod tym względem niejednoznaczne, ponieważ dopuszcza uprawę inwazyjnych gatunków drzew (Rozporządzenie 2011), co stoi w sprzeczności z ustawą o ochronie przyrody (Ustawa 2004). Leśnicy, zapytani o obecność robinii w lasach, zazwyczaj odpowiadają, że są to pozostałości dawnych upraw niemieckich lub osobniki pochodzące z samosiewu. Łatwo obliczyć, że lasy robiniowe posadzone do roku 1944 powinny mieć obecnie co najmniej 74 lata. W rzeczywistości, na 154 analizowanych powierzchni leśnych z dominacją robinii akacjowej (minimum 80% udziału tego gatunku), tylko 22% charakteryzowało się wskazanym wiekiem. Pozostałe 78% to uprawy zainicjowane przez leśników polskich. Gatunek jest sadzony lub odnawiany jeszcze w XXI wieku, jednak w ocenie autora, uprawy robinii akacjowej w województwie dolnośląskim nie mają strategicznego znaczenia dla leśnictwa. Ich skład gatunkowy jest zgodny z wynikami dotychczasowych badań i dowodzi przynależności do niedawno wyróżnionego związku Chelidonio Robinion, definiującego zagajniki robiniowe. Nadal trwają badania nad uszczegółowieniem składu gatunkowego tej grupy zbiorowisk. Dostrzegalny jest w nich zwiększony udział dzikiego bzu czarnego Sambucus nigra i wiechliny gajowej Poa nemoralis, które wskazują na występowanie więcej, niż opisywanego dotychczas jednego zespołu robinii i glistnika jaskółcze ziele Chelidonio Robinietum. Dyskusyjne wydaje się również wyróżnianie odrębnej klasy Robinietea. Na przestrzeni lat zbiorowiska z dominacją robinii zaliczano do klas roślinności ruderalnej Artemisietea lub zaroślowej Rhamno Prunetea. Jeszcze w trakcie zbioru danych terenowych, temat upraw robiniowych w lasach Dolnego Śląska został podjęty przez autora w czasopiśmie popularnonaukowym Zielona Planeta (Śliwiński 2015). Dwa lata późnej, jako przedstawiciel Dolnośląskiego Klubu Ekologicznego, zaprezentował wyniki swoich badań nad zbiorowiskami z dominacją robinii akacjowej na konferencji Środowisko regionu śląskiego oczami przyrodników, która odbyła się w dniach 22 23 IV 2017 r. w Instytucie Biologii Środowiskowej 2
Uniwersytetu Wrocławskiego. Referat zyskał uznanie jury, które przyznało jego autorowi wyróżnienie. Prezentowana publikacja krótko podsumowuje stan wiedzy i obserwacje autora dotyczące lasów robiniowych, zawiera dokumentację fotograficzną oraz fitosocjologiczną, która pozwoli na lepsze poznanie ksenospontanicznych zbiorowisk roślinnych rozwijających się w wyniku inwazji robinii akacjowej. Materiały nie zostały opublikowane w recenzowanym czasopiśmie z kilku powodów: kosztów takiej publikacji, długiego czasu recenzji i druku oraz trudności w publikowaniu małoskalowych badań geobotanicznych. Poniższy dokument stanowi małe kompendium wiedzy na temat robinii akacjowej, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu fitosocjologicznego tworzonych przez nią zbiorowisk. dr Michał Śliwiński 3
Charakterystyka gatunku Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia L. jest gatunkiem drzewa pochodzenia północnoamerykańskiego i jednym z 20 należących do tego rodzaju na świecie. Jest przedstawicielem rodziny motylkowatych Fabaceae i podobnie jak groch wytwarza owoce typu strąk, dzięki czemu znana jest pod potoczną nazwą grochodrzewu, bywa też mylnie określana akacją (rodzaj Acacia występuje w strefach tropikalnej i subtropikalnej globu) lub białą lipą. Robinia osiąga do 25 30 m wysokości, 90 cm pierśnicy (Zajączkowski, Wojda 2012) i dożywa 100 150 lat, starsze osobniki są rzadko spotykane. Jej cechami diagnostycznymi są bruzdowana, gruba i spękana kora, cierniste przylistki oraz białe lub białoróżowe kwiaty zebrane w grona, rozwijające się na przełomie maja i czerwca, lecz dopiero po 8 10 latach wegetacji drzew. W warunkach leśnych kwiaty tworzone są tylko w szczytowych partiach drzew, ale rozwijają się w tym samym okresie, co pierzaste liście, złożone z 4 10 par drobnych, całobrzegich listków (Szweykowska, Szweykowski 2003). Gatunek rozmnaża się przede wszystkim przez odrosty korzeniowe i za pomocą nasion charakteryzujących się długą żywotnością. Nasiona są rozsiewane przez wiatr, wodę lub w transportowanej ziemi (GDOŚ). System korzeniowy drzewa sięga do 2 m głębokości, jest silnie rozrośnięty. Korzenie boczne umieszczone są płytko pod powierzchnią gleby i wykształcają się na nich pąki przybyszowe, z których tworzą się pędy odrostowe. Robinia jest drzewem światłolubnym, na glebach brunatnych świeżych i żyznych znosi również lekkie ocienienie (Czekalski 2006). Jest wytrzymała na zanieczyszczenia powietrza, zasolenie, suszę i pożary. Ogranicza rozwój rodzimych gatunków roślin przez tworzenie zwartych kęp i wydzielanie do gleby związków allelopatycznych. Zmienia przez to skład chemiczny gleby, co ogranicza rozwój roślin przystosowanych do wzrostu na glebach o niewielkiej zawartości azotu (GDOŚ). 4
Zastosowanie Robinia akacjowa została sprowadzona do Francji na początku XVII w. jako drzewo ozdobne, później była uprawiana w celach rekultywacyjnych, przeciwerozyjnych i jako gatunek miododajny. W Polsce była sadzona od XIX wieku, od kiedy stanowi nieodłączny element zadrzewień miejskich osiedli. Uznanie władz znalazły jej oryginalny pokrój, zdrowe ulistnienie i dekoracyjne kwiaty. Początkowo była sadzona w parkach, na skwerach, w lasach komunalnych, podmiejskich zadrzewieniach i wzdłuż ulic o luźnej zabudowie, pomimo iż ze względu na pojawiające się odrosty korzeniowe, usuwanie tych drzew było czasochłonne i uciążliwe (Czekalski 2006). Na terenach pozamiejskich, robinie były składnikiem przydrożnych alei i zadrzewień w sąsiedztwie gospodarstw, gdzie do czasów obecnych gatunek jest ceniony przez pszczelarzy, którzy doceniają wysoką wydajność nektarową jego kwiatów. W okresie kwitnienia, z jednego ula można uzyskać każdego dnia do 1,5 kg miodu akacjowego. Jest on barwy słomkowo zielonej, przezroczysty i krystalizuje powoli. Polska jest jednym z głównych producentów tego miodu w Europie (Vítková i in. 2017). W medycynie ludowej niektórych krajów, z suszu kwiatowego robinii przygotowywało się wyciągi wodne, które stymulowały ruchy mięśni gładkich macicy i obniżały ciśnienie krwi. Preparaty z kwiatów robinii mają właściwości bakteriobójcze, przeciwskurczowe, wykazują też silne działanie moczopędne. Świeżą korę wykorzystywano w homeopatii i medycynie ludowej przy leczeniu chorób o podłożu gastrycznym (Czekalski 2006). Od chwili pojawienia się robinii akacjowej w Europie, zakładano jej plantacje. Drewno tego gatunku jest połyskliwe, ciężkie i twarde, a jednocześnie giętkie i elastyczne, wytrzymałe na zginanie i ściskanie, trudno łupliwe, o dużej wartości opałowej oraz zasobne w garbniki. Charakteryzuje się wysoką trwałością, nawet w zmiennych warunkach termicznych i wilgotnościowych. W ostatnich latach podkreślano walory robinii jako gatunku, który można pozyskiwać na biomasę. Jej wartość energetyczna jest porównywalna z antracytem i wynosi 11,8 GJ/m 3, przewyższając pod tym względem grab i buk (10,8 GJ/m 3 ). Objętość 3,3 m 3 drewna robiniowego odpowiada 1 tonie oleju opałowego, do tego nie wymaga suszenia ze względu na niewielką zawartość wody (Klisz, Wojda 2014). W Europie Środkowej jest sadzona w celach energetycznych głównie w Polsce i Niemczech (Vítková i in. 2017). Drewno robinii posiada stosunkowo długą żywotność, jako podkłady kolejowe zachowuje trwałość do 40 lat, jako ogrodzenia nawet do 75. Surowiec 5
uzyskiwany z robinii ma potencjalne zastosowanie w szkutnictwie, przemyśle budowlanym (parkiety, forniry, słupki ogrodzeniowe), meblarskim (okleiny, meble), górniczym (podpory w sztolniach) i kolejowym (podkłady) (Zajączkowski, Wojda 2012; Sitzia i in. 2016). W Polsce znalazł zastosowanie jako materiał stolarski, opałowy, do wyrobu narzędzi i sprzętów gospodarskich. Robinia jest również stosowana w procesie utrwalania piasków i formowania gleby na obszarach rekultywacji w kierunku terenów leśnych. Gruntom obsadzonym robinią nie zagraża erozja wietrzna i wodna, a opad roślinny stanowi źródło materii organicznej przyczyniającej się do tworzenia poziomu próchnicznego. Zdolność do wiązania azotu atmosferycznego jest dodatkowym źródłem wzbogacania gleby. Oddziaływanie allelopatyczne robinii powoduje jednak znaczące obniżenie różnorodności biologicznej terenów, na których została wprowadzona (Rahmonov, Parusel 2012). 6
Uprawa Uprawa robinii akacjowej jest w Polsce zgodna z prawem, ponieważ ze względu na znaczenie gospodarcze, nie została umieszczona w wykazie roślin gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Rozporządzenie 2011). Dzięki swoim zaletom gospodarczym, do których należą: szybki wzrost, niskie wymagania siedliskowe, wytrzymałość na zanieczyszczenia powietrza i gleby, wydajne rozmnażanie, szeroki system korzeniowy oraz dobrej jakości drewno, robinia znalazła w Polsce zastosowanie w gospodarce leśnej. Do rozwoju wymaga długiego okresu wegetacji i łagodnej, długiej jesieni bez wczesnych przymrozków. Najlepiej rośnie na glebach świeżych, płowych i brunatnych, dobrze również na gliniasto piaszczystych. Wolniej rozwija się na glebach suchych, wytwarzając grubą korowinę i nisko osadzone korony, bardzo słabo wegetuje na ciężkich, gliniastych podłożach i terenach mokrych lub zabagnionych. Zdaniem specjalistów z zakresu urządzania terenów zieleni i leśników przydatność robinii jest dyskusyjna, jest jednak wykorzystywana do zakładania upraw odroślowych na glebach porolnych. Do uprawy na plantacjach gospodarczych nadają się wyłącznie prostopienne odmiany lub ekotypy robinii, jak występująca na terenie nadleśnictwa Krosno w RDLP Zielona Góra (Zajączkowski, Wojda 2012). Do zakładania plantacji można stosować materiał sadzeniowy pochodzący z nasion zebranych w plantacjach nasiennych lub w wyłączonych drzewostanach nasiennych. Za najlepsze uznaje się jednak sadzonki będące wegetatywnym potomstwem drzew matecznych (Zajączkowski, Wojda 2012). W uprawie robinii trudności sprawiają m.in.: słaba odporność na mróz, duże zapotrzebowanie na światło, niewielkie przyrosty na ubogich glebach i słabe okrywanie, prowadzające do silnego zachwaszczenia nadmiernego rozwoju leśnych bylin, zwłaszcza jeżyn (Czekalski 2006). Mniej popularne są informacje, że uprawa robinii powoduje straty ekonomiczne w leśnictwie. Zwarte płaty tego gatunku utrudniają, a w skrajnych przypadkach nawet uniemożliwiają prowadzenie odnowień, w związku z czym konieczne jest ponoszenie kosztów na dodatkowe zabiegi (Tokarska Guzik i in. 2012). Zgodnie z obowiązującymi w Lasach Państwowych zasadami hodowli lasu, robinia akacjowa jest stosowana na jednogatunkowych uprawach plantacyjnych, których celem jest zwiększenie produkcji drewna w skróconym cyklu produkcji. Są zakładane przede wszystkim na gruntach porolnych wyższych klas bonitacyjnych, a na gruntach leśnych głównie 7
w małych kompleksach leśnych lub obrzeżach lasów, gdzie warunki siedliskowe zapewniają możliwość szybkiego wzrostu drzew. Robinię zaleca się uprawiać na gruntach odpowiadających trzem typom siedliskowym lasu: borze mieszanym świeżym, lesie mieszanym świeżym i lesie świeżym. Na gruntach porolnych, do zakładania upraw tych drzew wskazane są bogate w próchnicę, dobrze napowietrzone gleby III IV bonitacji. Ilość wysiewanych nasion powinna wynosić około 1,25 kg/ar, a docelowa grubość ich przykrycia zawierać się w przedziale od 2 do 3 cm. Lasy robiniowe wymagają szczególnego podejścia przy pracach pielęgnacyjnych w czasie czyszczeń wczesnych i późnych, jednocześnie nie powinno się dopuszczać do przerwania zwarcia drzewostanu. Podczas trzebieży powinno się dążyć do rozbudowy koron jakościowo najlepszych drzew. Wiek rębności robinii jest zróżnicowany i wynosi od 35 do 120 lat, zależnie od podłoża, rodzaju plantacji i przeznaczenia drewna (Klisz, Wojda 2014). W gospodarczej uprawie plantacyjnej, po 12 16 latach prowadzi się trzebież selekcyjną, a po 22 25 latach uprawy, na plantacji zostawia się 500 600 drzew/ha. Na żyznych glebach wiek rębności nie powinien przekraczać 40 lat, ponieważ po przekroczeniu tego wieku, drzewa przestają intensywnie przyrastać na grubość. Mają wówczas wysokość 23 27 m i pierśnicę 26 32 cm. Przeciętny roczny przyrost miąższości wynosi wówczas 12 14 m 3 /ha (Zajączkowski, Wojda 2012). Drewno robinii ma niewielkie znaczenie gospodarcze w PGL Lasy Państwowe S.A. Uzyskiwany z niej surowiec jest średniowymiarowy i chętnie nabywany w celach energetycznych, lecz jego ceny są niższe od średnich cen drewna. Gatunek ma większe znaczenie gospodarcze tylko na terenach o większej antropopresji. Rezygnacja z jego wykorzystania w gospodarce leśnej na wielu obszarach nie przyniesie negatywnych konsekwencji ekonomicznych (Piszczek i in. 2012). 8
Robinia w lasach Dolnego Śląska Lasy robiniowe zajmują w Polsce areał około 4000 ha, z tego w województwie dolnośląskim 400 600 ha, zależnie od subiektywnie przyjętego udziału robinii w drzewostanie (od 60 lub 80 procent). Jest to areał niewielki, odpowiadający połowie terytorium średniej wielkości leśnictwa. Lasów z udziałem robinii na Dolnym Śląsku jest oczywiście znacznie więcej, lecz gatunek ten rośnie w nich jako domieszka, np. na obrzeżach wydzieleń leśnych. Lasy tego typu zajmują największy areał na gruntach w zarządzie nadleśnictw Wołów (144 ha) i Głogów (135 ha), natomiast największe wydzielenie z dominacją robinii ma powierzchnię 39 ha i należy do nadleśnictwa Bolesławiec. Uprawy robinii zakładano głównie na siedliskach boru mieszanego świeżego, lasu mieszanego świeżego i lasu świeżego (czyli zgodnie z zasadami hodowli lasu). Tylko pojedyncze przypadki dotyczą uprawy robinii na siedliskach lasu łęgowego, mieszanego górskiego świeżego, mieszanego wyżynnego świeżego, lasu wyżynnego świeżego i wilgotnego. Na Dolnym Śląsku spotyka się je na różnych typach gleb, głównie brunatnych kwaśnych i rdzawych: właściwych, brunatnych oraz bielicowych. W wydzieleniach z robinią przyjęto typy drzewostanów opartych na różnych kombinacjach dębu, modrzewia i sosny, znacznie rzadziej buka, jodły i świerka. W niektórych przypadkach zadrzewienia robiniowe mogły nie być zakładane przez nadleśnictwa, lecz stanowić lasy komunalne, które oddano w zarząd Lasów Państwowych. Z opisów taksacyjnych nadleśnictw wynika, że w 25% zakładane były na gruntach porolnych, lecz informacja o przeszłości gruntu nie zawsze jest dostępna. Z analizy aktualnej struktury wiekowej lasów robiniowych wynika, że przeważają drzewostany 40 80 letnie, wydzielenia z udziałem starodrzewu stanowią niecałe 5% wydzieleń. Na Dolnym Śląsku, uprawy robinii są prowadzone w 24 z 33 nadleśnictw (w 6 tylko pojedyncze wydzielenia). W lasach tego typu, do pozyskiwania drewna stosowane są cztery typy rębni: zupełna pasowa (I b), gniazdowa zupełna (III a), gniazdowa zupełna udoskonalona (III au) i gniazdowa częściowa (III b). Gospodarka leśna jest możliwa bez prowadzenia upraw robiniowych, których brakuje w jednej trzeciej wszystkich nadleśnictw Dolnego Śląska (Bystrzyca Kłodzka, Kamienna Góra, Lądek Zdrój, Lwówek Śląski, Przemków, Ruszów, Śnieżka, Wałbrzych i Węgliniec) i tylko sporadycznie występują w nadleśnictwach Chocianów, Jawor, Oława, Pieńsk, Świeradów i Świętoszów. 9
Charakterystyka fitosocjologiczna Pod względem syntaksonomicznym, lasy robiniowe zostały zaliczone do niedawno wyróżnionej w Polsce klasy Robinietea, którą definiuje 29 gatunków diagnostycznych, m.in.: robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, mierznica czarna Ballota nigra i świerząbek gajowy Chaerophyllum temulum, 8 gatunków o wysokim stopniu stałości, jak: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, bez dziki czarny Sambucus nigra, bylica pospolita Artemisia vulgaris i przytulia czepna Galium aparine oraz 7 gatunków dominujących, np. stokłosa bezostna Bromus sterilis. W tej klasie roślinności wyróżniono tylko jeden związek Chelidonio Robinion, przedstawiany jako zadrzewienia robiniowe na glebach świeżych i zeutrofizowanych (Kącki i in. 2013). Kącki wyróżnił w Polsce osobną klasę roślinności Robinietea (zagajniki robiniowe), natomiast w Czechach związek Chelidonio Robinion zaliczono do grupy zbiorowisk zaroślowych z klasy Rhamno Prunetea (Vítková 2013a). Lista gatunków diagnostycznych, stałych i dominujących dla zbiorowisk ze związku Chelidonio Robinion opisywanych z terenu Czech nieznacznie się różni. W zestawieniu uwagę zwraca niezgodność florystyczna zbiorowisk zidentyfikowanych na terenie Polski i Czech, które zaliczono do tego samego związku. Z licznej grupy gatunków diagnostycznych, wspólnych jest tylko pięć: mierznica czarna Ballota nigra, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum temulum, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia i bez dziki czarny Sambucus nigra. Autorzy są bardziej zgodni w kwestii gatunków stałych, za wspólne uznano sześć taksonów (tabela 1). Tabela 1. Zestawienie gatunków diagnostycznych, stałych i dominujących dla związku Chelidonio Robinion w Polsce i Czechach Gatunki Diagnostyczne Związek Chelidonio Robinion w Polsce (Kącki i in. 2013) w Czechach (Vítková 2013a) Robinia pseudoacacia, Lonicera tatarica, Chelidonium majus, Solidago canadensis, Arctium minus, Clematis vitalba, Chaerophyllum temulum, Acer negundo, Hieracium floribundum, Ballota nigra, Bromus sterilis, Veronica hederifolia, Sisymbrium loeselii, Sambucus nigra, Myosotis sparsiflora, Prunus cerasifera Ribes uva crispa, Robinia pseudoacacia, Rubus fruticosus agg., Sambucus nigra, Anthriscus sylvestris, Ballota nigra, Chaerophyllum temulum, Chelidonium majus, Fallopia dumetorum, Galium aparine, Geum urbanum, Impatiens parviflora, Poa nemoralis 10
Gatunki Związek Chelidonio Robinion w Polsce (Kącki i in. 2013) w Czechach (Vítková 2013a) Stałe Dominujące Robinia pseudoacacia, Urtica dioica, Sambucus nigra, Artemisia vulgaris, Chelidonium majus, Taraxacum sect. Ruderalia, Geum urbanum, Galium aparine Robinia pseudoacacia, Bromus sterilis, Sambucus nigra, Arrhenatherum elatius, Impatiens parviflora, Galium aparine, Chelidonium majus Robinia pseudoacacia, Rubus fruticosus agg., Sambucus nigra, Anthriscus sylvestris, Chelidonium majus, Galium aparine, Geum urbanum, Impatiens parviflora, Poa nemoralis, Urtica dioica W swoich analizach Kącki (2013) nie wyróżnił niższych jednostek syntaksonomicznych, jednak skład fitocenoz z zespołu Chelidonio majoris Robinietum pseudoacaciae Jurko 1963 występujących w Czechach został dokładnie poznany. Gatunkami diagnostycznymi są tam: Ribes uva crispa, Robinia pseudoacacia, Sambucus nigra, Chaerophyllum temulum, Chelidonium majus i Geum urbanum. Do gatunków stałych zaliczono: Robinia pseudoacacia, Rubus fruticosus agg., Sambucus nigra, Anthriscus sylvestris, Chelidonium majus, Galium aparine, Geranium robertianum, Geum urbanum, Impatiens parviflora i Urtica dioica. W zbiorowisku dominują: Robinia pseudoacacia, Rubus fruticosus agg., Sambucus nigra, Anthriscus sylvestris, Chelidonium majus, Galium aparine, Urtica dioica i Brachythecium rutabulum (Vítková 2013b). Drugim zbiorowiskiem wyróżnionym na terenie Czech jest Poo nemoralis Robinietum pseudoacaciae, w której zagajnikach zaznacza się dominacja traw, a udział gatunków nitrofilnych jest znacznie mniejszy. Do gatunków diagnostycznych zaliczono m.in.: Fallopia dumetorum i Poa nemoralis, do gatunków stałych: Galeopsis tetrahit, Poa nemoralis i Hypnum cupressiforme, natomiast w grupie gatunków dominujących znalazły się: Deschampsia flexuosa i Poa nemoralis (Vítková 2013c). Należy również wspomnieć o wynikach najnowszych badań wykonanych na Ukrainie, w rezultacie których podzielono klasę Robinietea na trzy związki: Balloto nigrae Robinion, Chelidonio Robinion i Chelidonio Acerion negundi. W związku Balloto Robinion umieszczono zbiorowiska Calamagrostio epigeioris Robinietum i Elytrigio repentis Robinietum, a do związku Chelidonio Robinion zaliczono zbiorowiska Galio aparines Robinietum, Chelidonio Robinietum i Sambuco nigrae Robinietum. Badania udokumentowano zdjęciami fitosocjologicznymi (Smahliuk 2016). 11
Na terenie Austrii, w klasie Robinietea wyróżniono jeden związek Balloto Robinion, w którego skład wchodzą m.in. zbiorowiska: Chelidonio Robinietum i Balloto Robinietum (Willner 2015). Również w wykazie zbiorowisk roślinnych Węgier znajduje się niewyróżniany w Polsce i Czechach związek Balloto nigrae Robinion (Borhidi i in. 1999). Duża liczba wyróżnianych asocjacji świadczy to o fakcie, że zbiorowiska z dominacją robinii akacjowej są w Polsce wciąż niedostatecznie poznane i niezbędne jest uzupełnienie ich dokumentacji fitosocjologicznej. W województwie dolnośląskim, zadrzewienia z inwazyjną robinią akacjową odnotowano już w latach 70. XX w. Udokumentowano je w Lubaniu: na brzegach nasypów kolejowych, gruzowiskach i w zarastającym ogrodzie, gdzie wykonano 5 zdjęć fitosocjologicznych. W zbiorowisku z Robinia pseudoacacia występowały głównie gatunki typowe dla zespołu Tanaceto Artemisietum, klasy Chenopodietea i rzędu Arrthenatheretalia. Stwierdzono jednak, że wiele gatunków roślin zielnych nawiązuje do zbiorowisk leśnych (Weretelnik 1979). Na początku lat 90. XX w. badaniami objęto zadrzewienia robiniowe we Wrocławiu na Fabrycznej, Krzykach, Tarnogaju, Świątnikach i Popowicach, gdzie wykonano 9 zdjęć fitosocjologicznych. Stwierdzono tam występowanie zespołu Chelidonio Robinietum, który w tamtym okresie był rzadko opisywany z terenu Polski. Uznano go za ksenospontaniczne, leśne zbiorowisko synantropijne z dominacją Robinia pseudoacacia i występowaniem Chelidonium majus. Na stanowiskach we Wrocławiu, zespół wyróżniał się udziałem klonu jesionolistnego Acer negundo, wiciokrzewu tatarskiego Lonicera tatarica i śnieguliczki białej Symphoricarpos albus. W warstwie krzewów często występował Sambucus nigra, w runie: Geum urbanum, Anthriscus sylvestris, Galium aparine oraz liczne gatunki z rzędu Galio Calystegietalia, należącego do klasy Artemisietea. Typowa postać zespołu Chelidonio Robinietum miała dobrze rozwiniętą warstwę krzewów i wysokie runo, a wybrane zadrzewienia robiniowe były przekształcone w tereny parkowe (Świerkosz 1993). Wyżej opublikowane obserwacje dotyczyły obszarów miejskich i do chwili obecnej nie opublikowano żadnych materiałów fitosocjologicznych z terenów leśnych Dolnego Śląska. Materiały tego rodzaju opublikowano z lasów województwa lubuskiego, w liczbie 6 zdjęć fitosocjologicznych (Ślusarczyk 2012). Poniżej przedstawiono sposoby klasyfikacji zbiorowisk roślinnych z dominacją robinii akacjowej w ujęciu różnych autorów: 1 Weretelnik 1979; 2 Świerkosz 1993; 3 Borhidi i in. 1999; 4 Chytrý, Tichý 2003; 5 12
Ślusarczyk 2012; 6 Kącki i in. 2013; 7 Vítková 2013, różne; 8 Vítková, Kolbek 2013; 9 Willner 2015; 10 Smahliuk 2016: Cl. Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg. Et Tx. 1950 [1, 2, 5] O. Onopordetalia acanthii Br. Bl. et R. Tx. 1943 [1] All. Onoporion acanthii Br. Bl. 1926 [1] Zbiorowisko z Robinia pseudoacacia [1] O. Chelidonio Robinietalia Jurko 1963 n.n. [2] All. Chelidonio Robinion Hadač et Sofron 1980 [2] Ass. Chelidonio Robinietum Jurko 1963 [2] O. Convolvuletalia sepium [5] All. Galio Alliarion [5] Ass. Chelidonio Robinietum [5] Cl. Rhamno Prunetea Goday et Borja Carbonell ex Tüxen 1962 [7] All. Chelidonio Robinion Hadač et Sofron ex Vítková in Chytrý 2013 all. nova hoc loco [7] Ass. Chelidonio Robinietum Jurko 1963 [7] Ass. Poo nemoralis Robinietum Němec ex Vítková et Kolbek in Kolbek et al. 2003 [7] All. Balloto Robinion Hadač et Sofron 1980 Ass. Arrhenathero elatioris Robinietum pseudoacaciae Šimonovič et al. ex Vítková et Kolbek 2010 [7] All. Euphorbio cyparissiae Robinion pseudoacaciae Vítková in Kolbek et al. 2003 [7] Ass. Melico transsilvanicae Robinietum pseudoacaciae Kolbek et Vítková in Kolbek et al. 2003 [8] Cl. Robinietea Jurko ex Hadač et Sofron 1980 [3, 4, 6, 9] O. Chelidonio Robinietalia Jurko ex Hadač et Sofron 1980 [3, 9, 10] All. Balloto nigrae Robinion Hadač et Sofron 1980 [3, 4, 9, 10] Ass. Calamagrostio epigeioris Robinietum ass nova prov. [10] Ass. Elytrigio repentis Robinietum Smetana 2002 [10] Ass. Chelidonio Robinietum [9] Ass. Balloto Robinietum [9] All. Chelidonio Robinion Hadač et Sofron 1980 [3, 4, 6, 10] Ass. Galio aparines Robinietum Scepka 1982 prov. [10] Ass. Chelidonio Robinietum Jurko 1963 [8] Ass. Sambuco nigrae Robinietum Scepka 1982 prov. [10] Z powyższego zestawienia wynika, że pozycja syntaksonomiczna zbiorowisk z robinią akacjową nie została do końca ustalona. Przykładem jest zbiorowisko Chelidonio Robinietum, które do dnia dzisiejszego jest zaliczane 13
przez naukowców do trzech różnych klas roślinności. W Polsce, starsze ujęcia metodyczne lokalizowały zadrzewienia robiniowe w grupie dobrze poznanych zbiorowisk ruderalnych z klasy Artemisietea vulgaris, jednak od 1980 roku zaliczane są do nowej klasy Robinietea, która definiuje lasy ruderalne z dominacją inwazyjnych gatunków drzew. W latach 2015 2016 autor prowadził badania fitosocjologiczne w lasach na terenie10 nadleśnictw (Bolesławiec, Bardo Śląskie, Głogów, Jawor, Lubin, Legnica, Miękinia, Oława, Oleśnica Śląska, Świdnica), gdzie w uprawach robinii akacjowej wykonał 22 zdjęcia fitosocjologiczne metodą Braun Blanqueta (1928) na powierzchniach 200 m 2. W badaniach pominięto szczegółową analizę warstwy mszystej, zwykle skromnie wykształconej i uznaną za nieistotną w aspekcie fitosocjologicznym. W małym pokryciu występowały pospolite gatunki mchów, m.in.: krótkosz szorstki Brachythecium rutabulum, rokiet cyprysowaty Hypnum cupressiforme, widłoząbek włoskowy Dicranella heteromalla, złotowłos strojny Polytrichastrum formosum i żurawiec falisty Atrichum undulatum. W zbiorowiskach zaliczonych do związku Chelidonio Robinion dominowała robinia akacjowa z niewielką domieszką innych gatunków liściastych (dąb szypułkowy, jesion, klony, lipa, jarząb) i iglastych (świerk). W podszycie oprócz podrostu robinii obecne były m.in. czeremcha amerykańska Padus serotina, czeremcha zwyczajna Padus avium, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna i bez dziki czarny Sambucus nigra, rzadziej inne krzewy. Runo tych lasów było zwykle zdegenerowane w wyniku początkowego prześwietlenia drzewostanu i dużej depozycji azotu do gleby, zdominowane przez jeżyny Rubus fruticosus agg. i glistnika jaskółcze ziele Chelidonium majus, ze stałą domieszką niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora. W mniejszym pokryciu występowały: gwiazdnica pospolita Stellaria media, nerecznica samcza Dryopteris filix mas, poziewnik miękkowłosy Galeopsis pubescens, kuklik pospolity Geum urbanum i pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, rzadziej występowały inne rośliny, np.: mietica rozłogowa Agrostis capillaris, wiechlina gajowa Poa nemoralis lub chmiel zwyczajny Humulus lupulus. Badania wykazały, że nie są to zbiorowiska cenne pod względem florystycznym i charakteryzują się dużym udziałem gatunków nitrofilnych, ruderalnych i inwazyjnych. Na 9 stanowiskach badawczych stwierdzono występowanie postaci typowej zespołu Chelidonio Robinietum z dużym udziałem glistnika jaskółcze ziele i stałym występowaniem jeżyn. Na kolejnych sześciu stanowiskach występowała dominacja jeżyn, a na jednym odnotowano zubożoną postać 14
zespołu z dominacją nawłoci późnej. Na czterech stanowiskach stwierdzono zwiększony udział traw (Agrostis capillaris, Arrhenatherum elatius i Poa nemoralis), sugerujących występowanie zespołu Poo nemoralis Robinietum. W dwóch płatach fitocenoz odnotowano duże zwarcie dzikiego bzu czarnego Sambucus nigra, co wskazywało na występowanie zespołu Sambuco nigrae Robinietum. Ogółem, w 22 zdjęciach fitosocjologicznych stwierdzono występowanie 11 gatunków diagnostycznych dla związku Chelidonio Robinion oraz liczne gatunki uznanych za stałe dla zagajników robiniowych. W ocenie autora, najlepszą diagnozę syntaksonomiczną przedstawiła Vítková (2013), która zagajniki z Robinia pseudoacacia przypisała do grupy zbiorowisk zaroślowych. W dolnośląskich lasach trudno jednak dopatrzyć się przynależności zbiorowisk z robinią do klasy Rhamno Prunetea. Uprawom robinii akacjowej towarzyszyła zwykle mozaika roślinności z klas: Robinietea (z robinią jako gatunkiem przewodnim, poza tym słabo reprezentowana), Querco Fagetea, Rhamno Prunetea i Artemisietea. Nic dziwnego, że naukowcy do dnia dzisiejszego mają trudności z zaliczeniem związku Chelidonio Robinion do odpowiedniej klasy roślinności potrzeba dodatkowych badań w tym zakresie. Z analizy dokumentacji fitosocjologicznej zbiorowisk z udziałem robinii akacjowej udostępnionej w różnych publikacjach wynika, że ich skład florystyczny nie jest jednorodny i wyraźnie zróżnicowany na terenach miejskich i leśnych (tabela 2). Tabela 2. Porównanie istotnych składników fitocenoz z dominacją robinii akacjowej na terenach miejskich Lubania i Wrocławia oraz terenach leśnych województwa lubuskiego i dolnośląskiego Gatunek Weretelnik 1979 Świerkosz 1993 Ślusarczyk 2012 Dane własne 2015 2016 Drzewa i krzewy Robinia pseudoacacia a1 V 3 4 V 3 4 V 3 5 V 3 5 Robinia pseudoacacia a2 III 2 3 III 1 3 Robinia pseudoacacia a3 IV 1 4 Robinia pseudoacacia b1 V 1 3 V 2 3 V + 3 Robinia pseudoacacia c IV + 2 Sambucus nigra b1 IV 1 2 IV + 1 III + 4 Sambucus nigra c III + Padus avium b1 IV + 1 III + 3 Salix caprea a1 IV 1 2 15
Gatunek Weretelnik 1979 Świerkosz 1993 Ślusarczyk 2012 Dane własne 2015 2016 Populus alba a1 III + Crataegus monogyna b1 V + 1 Padus serotina b1 III + 3 Euonymus europaea b1 III + 3 Quercus robur c III r + Rośliny zielne Urtica dioica III + 1 IV 1 3 III + 2 Chelidonium majus V + 2 IV 3 4 IV + 4 Dactylis glomerata V + IV + 3 Solidago canadensis III + 1 III + 1 Artemisia vulgaris IV + V + 3 Arrhenatherum elatius IV + V 2 4 Stellaria media V + 1 III + 2 Rubus fruticosus agg. III + 2 V + 5 Galium aparine III 1 3 III + 2 Aegopodium podagraria IV + 2 Solidago gigantea IV + 1 Daucus carota III + Tanacetum vulgare III + Achillea millefolium III + 1 Cirsium lanceolatum III + Ballota nigra V 1 3 Arctium minus IV + 1 Taraxacum officinale IV + 2 Sisymbrium loeselii III + 2 Elymus repens III 1 3 Chenopodium album III 1 2 Elymus caninus III + 2 Poa pratensis III + 2 Bilderdykia convolvulus III + Veronica hederifolia III 1 2 Chaerophyllum temulum III + 2 Brachythecium rutabulum V 1 2 Poa trivialis IV + 3 16
Gatunek Weretelnik 1979 Świerkosz 1993 Ślusarczyk 2012 Dane własne 2015 2016 Anthoxanthum odoratum IV + 3 Dryopteris carthusiana IV + 1 Hypnum cupressiforme IV 1 Dryopteris filix mas IV + Galeopsis tetrahit III + 3 Impatiens parviflora IV + 4 Galeopsis pubescens III + 2 Poza robinią akacjową, do względnie stałych komponentów tych zbiorowisk należą: bez dziki czarny, pokrzywa zwyczajna i glistnik jaskółcze ziele. Na terenach miejskich częściej można spotkać: kupkówkę pospolitą Dactylis glomerata, nawłoć kanadyjską Solidago canadensis i bylicę pospolitą Artemisia vulgaris, którym towarzyszy im szereg ruderalnych bylin (Weretelnik 1979, Świerkosz 1993). Na terenach leśnych występują zwykle: czeremcha zwyczajna, gwiazdnica pospolita Stellaria media, jeżyny Rubus fruticosus agg. i przytulia czepna Galium aparine i wiele roślin powszechnie występujących w lasach (Ślusarczyk 2012, dane własne 2015 2016). Mając na uwadze powyższe, identyfikacja gatunków diagnostycznych dla klasy Robinietea w Polsce wymaga dodatkowych badań i zebrania większej ilości danych fitosocjologicznych. W swoim opracowaniu, Kącki, Czarniecka i Swacha (2013) wyróżnili klasę Robinietea na podstawie 63 zdjęć fitosocjologicznych, co w porównianiu do materiałów charakteryzujących inne klasy roślinności jest liczbą niewielką. 17
Inwazyjność Niezależnie od prawnie dozwolonych w Polsce upraw robinii akacjowej, pozostaje ona jednym z najbardziej problematycznych gatunków w ochronie przyrody, wywierającym negatywny wpływ na bioróżnorodność w wielu krajach Europy. Dane z internetowej bazy DAISIE wskazują, że robinia jest zadomowionym gatunkiem obcym na terenie 23 państw oraz 9 dużych wysp w Europie, rozprzestrzenionym na całym jej terytorium od Portugalii po Rosję oraz od Szwecji po Grecję. Posiada również niechlubny status jednego ze 100 najbardziej uciążliwych gatunków inwazyjnych na Starym Kontynencie (DAISIE). Ze względu na dużą ilość samosiewu, łatwo wkracza na tereny otwarte, szybko kolonizując przydroża i nieużytki. Jest drzewem cechującym się szybkim wzrostem i dużą inwazyjnością, przez co zagraża naturalnym zbiorowiskom roślinnym i siedliskom przyrodniczym Natura 2000 (Czekalski 2006). W Europie, gatunek najczęściej kolonizuje murawy, suche lasy i zarośla, lasy na świeżych i żyznych siedliskach, tereny nadrzeczne, rolnicze i zabudowane (Vítková i in. 2017). W Polsce, robinia akacjowa jest zadomowionym gatunkiem inwazyjnym, który z liczbą 16 punktów został zaliczony do IV, najwyższej kategorii inwazyjności. Z badań naukowców wynika, że inwazją robinii w Polsce jest zagrożonych 10 typów siedlisk przyrodniczych objętych ochroną w programie Natura 2000 (w ich liczbie ustępuje tylko niecierpkowi drobnokwiatowemu), w tym trzy siedliska o znaczeniu priorytetowym dla Unii Europejskiej. Do siedlisk przyrodniczych, które mogą być kolonizowane przez robinię należą: 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków, 4030 Suche wrzosowiska (Calluno Genistion, Pohlio Callunion, Calluno Arctostaphylion), 6120* Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, 6210* Murawy kserotermiczne (Festuco Brometea), 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii, 9160 Grąd subatlantycki (Stellario Carpinetum), 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio Carpinetum, Tilio Carpinetum), 9190 Kwaśne dąbrowy (Quercetea robori petraeae) oraz 91I0* Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti petraeae) (Tokarska Guzik i in. 2012). W Polsce odnotowuje się dużą liczbę stanowisk robinii akacjowej. W parkach narodowych i krajobrazowych jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem obcym (GDOŚ). Co więcej, zmiany klimatyczne mogą przyczynić się do wkraczania robinii na tereny chronione i do naturalnych zbiorowisk roślinnych. Może to dotyczyć m.in. terenów górskich (Kleinbauer i in. 2010). Wysoki poziom inwazyjności w stosunku 18
do szaty roślinnej nie przenosi się na świat zwierzęcy. W podszycie zadrzewień robiniowych zagęszczenie ptaków jest istotnie mniejsze, niż w podszycie zadrzewień tworzonych przez inne gatunki drzew. W wyższych partiach drzewostanu różnice w liczbie ptaków są nieistotne. Wynika z tego, że w aspekcie ochrony ornitofauny, obecność zagajników robiniowych nie jest czynnikiem negatywnym. Zwłaszcza w krajobrazie rolniczym, ich występowanie może być korzystne dla wielu gatunków ptaków (Kujawa 2012). W regionach silnie przekształconych przez człowieka, gdzie brakuje terenów leśnych o naturalnym charakterze, zadrzewienia robiniowe mogą również stanowić ostoję dla rzadkich i zagrożonych gatunków grzybów (Ślusarczyk 2012). 19
Zwalczanie Zdaniem specjalistów z zakresu ochrony przyrody, należy ograniczać celową uprawy robinii akacjowej, nie tylko na plantacjach prywatnych, ale również na gruntach należących do Skarbu Państwa. Gatunek nie powinien być sadzony w pobliżu lasów, wydm, cieków, w otwartym krajobrazie oraz na obszarach chronionych (GDOŚ). Robinia powinna być karczowana do momentu jej całkowitego ustąpienia, w lasach wskazane jest zaniechanie jej uprawy i zastępowanie jej klonem zwyczajnym i jaworem. Zwłaszcza na żyznych siedliskach oba te gatunki charakteryzują się szybkim rozwojem i obfitym odnowieniem, dzięki czemu mogą konkurować o przestrzeń z robinią. Sugerowane tempo eliminacji robinii z lasów wynosi 25% udziału w ciągu 10 lat, co odpowiada 40 letniemu okresowi przekształcenia drzewostanu (Gazda, Miścicki 2012). Zabiegi takie warto prowadzić w wydzieleniach leśnych z udziałem robinii sąsiadujących z siedliskami przyrodniczymi Natura 2000, gdyż prawdopodobieństwo przedostania się do nich jej samosiewu jest bardzo wysokie. Młode osobniki gatunku powinny być koszone, wyrywane lub wykopywane. Herbicydy należy stosować w ostateczności. Korzenie robinii należy traktować jako biomasę niebezpieczną dla środowiska należy je spalać lub kompostować w zamkniętym pojemniku. Po zakończeniu uprawy gatunku, należy usuwać całe drzewo, najlepiej wraz z karpiną (GDOŚ). Robinia akacjowa nie ma w Polsce naturalnych wrogów i zwierzęta roślinożerne nie ograniczają jej inwazji. Związana z robinią muchówka pyszczarek robiniowy Obolodiplosis robiniae i ćmy: szrotówek robiniaczek Phyllonorycter robiniella i Parectopa robiniella (brak polskiej nazwy) występują w Polsce i żerują na jej liściach, jednak nie powodują wyraźnych szkód. Sporadycznie na robiniach pojawiają się rdze i choroby liści, lecz także bez wpływu na ich wegetację (Sitzia i in. 2016). 20
Materiały źródłowe Borhidi A., Kevey B., Varga Z. 1999. Checklist of the higher syntaxa of Hungary. Annali di Botanica Vol. LVII: 159 166. Braun Blanquet J. 1928. Pflanzensoziologie. Grundzüge der Vegetationskunde. Springer, Berlin. Chytrý M., Tichý L. 2003. Diagnostic, constant and dominant species of vegetation classes and alliances of the Czech Republic: a statistical revision. Folia Facultatis Scientarium Naturalium Universitatis Masarykianae Brunensis. Biologia 108. Masaryk University, Brno, Czech Republic. Czekalski M. 2006. Robinia. Wymagania i zastosowanie. Szkółkarstwo 3. Gazda A. 2012. Stan badań nad obcymi gatunkami drzew w polskich lasach. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 14. Zeszyt 33/4/2012: 44 52. Gazda A., Miścicki S. 2012. Przekształcanie drzewostanów robiniowych w rezerwacie przyrody koncepcja i realizacja. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 14. Zeszyt 33/4/2012: 74 80. GDOŚ. Robinia akacjowa. http://projekty.gdos.gov.pl/kdpo robinia akacjowa. Data dostępu: 21.12.2018. DAISIE. Delivering Alien Invasive Species Inwentories for Europe. www.europe aliens.org. Data dostępu: 13.12.2018. Kącki Z. Czarniecka M., Swacha G. 2013. Statistical determination of diagnostic, constant and dominant species of the higher vegetation units of Poland. Monographiae Botanicae, 103: 1 267. Kleinbauer I., Dullinger S., Peterseil J., Essl F. 2010. Climate change might drive the invasive tree Robinia pseudoacacia into nature reserves and endangered habitats. Biol. Conserv. 143: 382 390. Klisz M., Wojda T. 2014. Jak wykorzystać robinię? Drwal 2: 66 69. Piszczek M., Janusz A., Kuc M. 2012. Ekonomiczne znaczenie obcych gatunków drzew na przykładzie daglezji i robinii na obszarze Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, Krakowie i Krośnie. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 14. Zeszyt 33/4/2012: 102 112. Rahmonov O., Parusel T. 2012. Wpływ opadu roślinnego robinii akacjowej Robinia pseudoacacia L. na proces rozwoju gleby na obszarach zdegradowanych. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 14. Zeszyt 33/4/2012: 81 92. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. Dz. U. Nr 210, Poz. 1260. Sitzia T., Cierjacks A., de Rigo D., Caudullo G. 2016. Robinia pseudoacacia in Europe: distribution, habitat, usage and threats. In: San Miguel Ayanz, J., de Rigo, D., Caudullo, G., Houston Durrant, T., Mauri, A. (eds.), European Atlas of Forest Tree Species. Publ. Off. EU, Luxembourg, pp. e014e79+ Smahliuk O.Y. 2016. Classification of decidous Group of Robinietea Jurko ex Hadac et Sofron 1980 Class of Low Sula Basin. Vísnik Czerkas kogo uníversitetu, 2016, No. 2. Seria Biologicni Nauki. 21
Szweykowska A., Szweykowski J. 2003. Słownik botaniczny. Wiedza Powszechna, Warszawa, 1136 ss. Śliwiński M. 2015. Lasy robiniowe. Zielona Planeta 6(123): 5 7. Ślusarczyk T. 2012. Lasy robiniowe ostoją rzadkich i zagrożonych grzybów wielkoowocnikowych. Przegląd Przyrodniczy XXIII(2): 11 41. Świerkosz K. 1993. Nowe zespoły roślinności synantropijnej we Wrocławiu. Acta Univ. Wrat. 1480 Prace Botaniczne LIII: 59 94 Tokarska Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A, Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem roślin inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 197 ss. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. 2018 r. poz. 1614. Vítková M. 2013a. KBE Chelidonio majoris Robinion pseudoacaciae Hadač et Sofron ex Vítková in Chytrý 2013 all. nova hoc loco. In: Chytrý M. (ed.) Vegetace České republiky. 4. Lesní a křovinná vegetace [Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and shrub vegetation]. Academia, Praha, p. 137. Vítková M. 2013b. KBE01 Chelidonio majoris Robinietum pseudoacaciae Jurko 1963. In: Chytrý M. (ed.) Vegetace České republiky. 4. Lesní a křovinná vegetace [Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and shrub vegetation]. Academia, Praha, pp. 138 141. Vítková M. 2013c. KBE02 Poo nemoralis Robinietum pseudoacaciae Němec ex Vítková et Kolbek in Kolbek et al. 2003. In: Chytrý M. (ed.) Vegetace České republiky. 4. Lesní a křovinná vegetace [Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and shrub vegetation]. Academia, Praha, pp. 141 144. Vítková M. 2013d. KBF01 Arrhenathero elatioris Robinietum pseudoacaciae Šimonovič et al. ex Vítková et Kolbek 2010. In: Chytrý M. (ed.) Vegetace České republiky. 4. Lesní a křovinná vegetace [Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and shrub vegetation]. Academia, Praha, pp. 145 147. Vítková M., Kolbek J. 2013. KBG01 Melico transsilvanicae Robinietum pseudoacaciae Kolbek et Vítková in Kolbek et al. 2003. In: Chytrý M. (ed.) Vegetace České republiky. 4. Lesní a křovinná vegetace [Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and shrub vegetation]. Academia, Praha, pp. 148 150. Vítková M., Müllerová J., Sadlo K., Pergl J., Pyšek P. 2017. Black locust (Robinia pseudoacacia) beloved and despised: A story of an invasive tree in Central Europe. Forest Ecology and Management 384: 287 302. Weretelnik 1979. Flora i zbiorowiska roślinne Lubania Śląskiego. Acta Univ. Wrat. 354, Prace Botaniczne XXIII: 15 80. Willner W. 2015. Checkliste der im Burgenland nachgewisenen Pflanzengesellschaften. Biodiversität und Naturschutz in Ostösterreich. BCBEA 1/1: 107 134. Zajączkowski K., Wojda T. 2012. Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia L. w gospodarczej uprawie plantacyjnej. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14. Zeszyt 33/4: 130 135. 22
Załącznik 1. Dokumentacja fotograficzna Fotografia 1. Drzewostan robiniowy w wydz. 114k nadleśnictwa Bardo Śląskie Fotografia 2. L Drzewostan robiniowy w wydz. 441i nadleśnictwa Bolesławiec 23
Fotografia 3. Drzewostan robiniowy w wydz. 58j nadleśnictwa Jawor Fotografia 4. Drzewostan robiniowy w wydz. 23f nadleśnictwa Legnica 24
Fotografia 5. Drzewostan robiniowy w wydz. 101d nadleśnictwa Legnica Fotografia 6. Drzewostan robiniowy w wydz. 206c nadleśnictwa Legnica 25
Fotografia 7. Drzewostan robiniowy w wydz. 306d nadleśnictwa Legnica Fotografia 8. Drzewostan robiniowy w wydz. 334Ab nadleśnictwa Legnica 26
Fotografia 9. Drzewostan robiniowy w wydz. 335j nadleśnictwa Legnica Fotografia 10. Drzewostan robiniowy w wydz. 221i nadleśnictwa Lubin 27
Fotografia 11. Drzewostan robiniowy w wydz. 290g nadleśnictwa Lubin Fotografia 12. Drzewostan robiniowy w wydz. 82m nadleśnictwa Miękinia 28
Fotografia 13. Drzewostan robiniowy w wydz. 192l nadleśnictwa Miękinia Fotografia 14. Drzewostan robiniowy w wydz. 230a nadleśnictwa Miękinia 29
Fotografia 15. Drzewostan robiniowy w wydz. 90i nadleśnictwa Oleśnica Śląska Fotografia 16. Drzewostan robiniowy w wydz. 149b nadleśnictwa Oleśnica Śląska 30
Fotografia 17. Drzewostan robiniowy w wydz. 4c nadleśnictwa Oława Fotografia 18. Drzewostan robiniowy w wydz. 34k nadleśnictwa Świdnica 31
Załącznik 2. Dokumentacja fitosocjologiczna Numer 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Rok 2016 2016 2016 2016 2015 2015 2015 2016 2016 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2016 2015 2015 2016 2015 2015 2015 Miesiąc 5 6 6 5 7 7 7 5 6 8 8 8 7 7 7 5 7 7 6 8 8 9 Dzień 16 27 27 16 22 22 22 31 28 14 18 14 16 10 10 16 16 30 27 14 18 29 Powierzchnia (m 2 ) 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 Zwarcie warstwy a1 (%) 70 90 70 70 60 60 70 70 90 70 50 70 70 80 80 80 75 70 80 75 75 80 Zwarcie warstwy a2 (%) 50 50 15 25 60 5 40 30 5 15 15 50 50 40 50 20 Zwarcie warstwy a3 (%) 20 10 50 15 70 5 40 30 40 70 15 10 20 20 50 60 50 60 5 Zwarcie warstwy b (%) 15 50 70 40 25 50 70 80 20 30 50 50 30 40 30 15 50 15 30 60 70 80 Zwarcie warstwy c (%) 80 80 95 60 85 80 70 85 85 85 90 70 95 70 90 85 80 85 95 75 60 50 Ekspozycja S N S S SE W N S Nachylenie 5 5 5 35 5 5 5 5 Wysokość (m n.p.m.) 143 142 146 145 153 162 193 433 183 154 147 146 189 129 243 198 227 157 114 167 143 187 Miejscowość O R PL O K G KD Z Go MO P Ki S M Py D Kr Sm Ka Ki TL B Nadleśnictwo L Le Le L Le Le Bo BŚ L Oł Le OŚ Mi Mi Ś Gł Ś Le Mi OŚ Le J Wydzielenie 290g 206c 309d 290g 335j 101d 441i 114k 221i 4c 334Ab 90i 82m 192l 34k 82nx 36d 23f 230a 149b 334Ad 58j Wiek (lata) 70 80 90 100 40 80 70 80 60 70 70 80 30 40 70 80 60 70 60 70 60 70 70 80 90 100 90 100 75 85 60 70 40 50 60 70 50 60 60 70 40 50 50 60 Zespół Chelidonio Robinietum Typowy Z nawłociami Z jeżynami Poo nemoralis Robinietum Sambuco nigrae Robinietum ChAll. Chelidonio majoris Robinion pseudoacaciae, ChCl. Robinietea Robinia pseudoacacia a1 4 5 4 4 4 4 4 4 5 4 3 4 4 4 5 5 4 4 4 4 4 4 Robinia pseudoacacia a2 3 3 2 2 2 1 3 2. 1 2... 2 3 3... 2. Robinia pseudoacacia a3 2 2 3 3 2 4 1. 3 3 3 4 2. 2. 2 3 3 3 3. Robinia pseudoacacia b 2 1 3 2 + 2 + 1 2 2 + 2 2 1 2 2 3 2 2 2 1. Robinia pseudoacacia c + + +. 1 +.. + + +. + + + + 2 + + + +. Rubus fruticosus agg. 1 + 2 3 3 3 2 + 2 + 4 4 5 4 4 3 2 + 1 + 2. Chelidonium majus 4 3 2 2 3 3 3 1 1 + + +... + 1 +. 1. 1 Impatiens parviflora. 2 2 + 1. + 4. +.. + + 2 1 + 2 + 1.. Sambucus nigra b. +.. 2 2 1 2. 1.. 2. 1.. + +. 3 4 Sambucus nigra c + +.. + +. +. +.. +. +...... + Galium aparine +. +. + +. +. 1 + +... +.. 2.. + Poa nemoralis +...... 1...... + 2 2 2 2 2 1. Geum urbanum. +.. + + + +. +. +.... +. +. +. Bilderdykia dumetorum. +..... +... +...... +... Gatunki sporadyczne: Anthriscus sylvestris 8(+), Ribes uva crispa b 8(1) ChCl. Querco Fagetea Padus avium b + + 3... 3... 2 3 1.. 1 2 +.. 1 2 32
Padus avium c Euonymus europaea b Euonymus europaea c.. 1... +........ + +.... +. +. 1 + +. 3.. +. +..... +. +.. +. + 1 + + +............ +. Dryopteris filix mas.. +..... +... + 2. 1 + +. 2.. Milium effusum.. + +... +.. +.... + 1..... Fraxinus excelsior a1 Fraxinus excelsior a3 Fraxinus excelsior c Acer pseudoplatanus a2 Acer pseudoplatanus a3 Acer pseudoplatanus b Acer pseudoplatanus c Tilia cordata a2 Tilia cordata a3 Tilia cordata b Tilia cordata c.... 1..................... 1..................... +. +........ +.... +........ 1...... 2....................... 1..................... 1................... +................... 2........................... 1.............. 1...... 1.................. r...... Brachypodium sylvaticum. 1......... 1...... +. +. Corylus avellana b Ribes spicatum b Acer platanoides a2 Acer platanoides a3 Acer platanoides c. +.... 1 1............... +..... +......... +.................. +.................. +................. +.............. Gatunki sporadyczne: Anemone nemorosa 14(+), 16(+), Carex sylvatica 12(+), 22(+), Cerasus avium a2 8(1), b 10(1), Fagus sylvatica c 17(+), Galeobdolon luteum 21(+), Polygonatum multiflorum 8(+), Stachys sylvatica 21(+), Stellaria holostea 21(+), Tilia platyphyllos c 2(+), Ulmus laevis a2 15(+), b 15(1), 21(+) ChCl. Rhamno Prunetea Crataegus monogyna a3.................... 2. Crataegus monogyna b.... 1 1 +.. +.... 1... +. 1. Crataegus monogyna c.. +. +.... +..... +...... Cornus sanguinea b + +.... +...... +........ Cornus sanguinea c...................... Gatunki sporadyczne: Crataegus laevigata a3 5(2), Prunus spinosa a3 21(1), b 4(+), 21(2), c 2(+), 21(+), Rosa canina b 8(1) ChCl. Artemisietea vulgaris Urtica dioica.. +. + + + +. 1 + 1.. +.. 1 2. 2 2 Galeopsis pubescens + + 2 1.. + + 2.... + + 2 + + +... Geranium robertianum.... +.. 2.......... 1... Gatunki sporadyczne: Alliaria petiolata 5(+), 8(2), Glechoma hederacea 21(+), Lamium maculatum 10(1), Torilis japonica 18(+),19(+) Gatunki towarzyszące Quercus robur a2 1............ 2........ 33
Quercus robur a3 Quercus robur b Quercus robur c Padus serotina b Padus serotina c... 2.................. +.... +........ +....... +.. + r. +. + r. r... + +. +... 1 3 + 3.. 2. 2 +... 2... +. 2.. +.. +.. +. +.... +........ Stellaria media + 2 +.. +.. 1...... 1 + + +. + + Humulus lupulus...... +... + + +. + +. 2.. +. Sorbus aucuparia a3 Sorbus aucuparia b Sorbus aucuparia c............. 1................ +.... +...... +. +. r r.... +.... +. r... +.. Agrostis capillaris..... + 2.. + 2..... 1 2 + 2. 1 Dactylis polygama. +... +.. +....... 2. 1. 1. Arrhenatherum elatius 2 +. +.... 2...... +.. 2... Calamagrostis epigeios......... + +..... + +. 1.. Deschampsia flexuosa. + +..... +. 1.......... 2 Quercus petraea a3 Quercus petraea b Quercus petraea c Quercus rubra a2 Quercus rubra a3 Quercus rubra b Quercus rubra c........ +........... +... +....... +............ + +..... +. +......... +.............. 3........... 1......... 1.... +...... +......... 1.... +... r.. +......... r.... +.. r Convallaria majalis............. +........ Hypericum perforatum.. +. +.... +............ Hedera helix............. +. 1 +..... Solidago gigantea...... +.. 4.... +....... Gatunki sporadyczne: Athyrium filix femina 13(+), 18(2), Bromus inermis 16(+), Carex brizoides 7(+), Digitalis purpurea 3(1), Elymus repens 5(1), 6(+), Festuca sp. 1(+), Frangula alnus b 3(+), 20(1), c 3(+), 11(+), Galinsoga ciliata 17(+), Lysimachia nummularia 19(+), Maianthemum bifolium 8(+), 14(+), Malus sylvestris a3 21(1), 22(1), Oxalis acetosella 4(r), Picea abies a3 14(+), Pinus sylvestris c 9(r), 16(r), Poa trivialis 5(1), 18(+), Pyrus sylvestris a2 8(+), b 16(+), Rubus ideaus c 9(1), 10(+), Sambucus racemosa b 8(+), Solidago canadensis 3(+), Symphoricarpos albus b 7(2), hl 7(+), Taraxacum officinale agg. 8(+), Veronica sp. 16(+), Vicia sp. 2(+), 19(+) Objaśnienia: Miejscowość: B Bielowice, D Dankowice, G Gniewomierz, Go Gola, K Koskowice, Ka Kadłub, Ki Kijowice, KD Kraśnik Dolny, Kr Kruków, M Mokra, MO Minkowice Oławskie, O Osiek, P Polanka, PL Pątnów Legnicki, Py Pyszczyn, R Raszówka, S Szczepanów, Sm Smokowice, TL Tyniec Legnicki, Z Zdanów; Nadleśnictwo: Bo Bolesławiec, BŚ Bardo Śląskie, Gł Głógów, J Jawor, L Lubin, Le Legnica, Mi Miękinia, Oł Oława, OŚ Oleśnica Śląska, Ś Świdnica 34
Inne publikacje internetowe: Śliwiński M. 2018. Notatki florystyczne z południowo zachodniej Polski z lat 2004 2017. Dolnośląski Klub Ekologiczny, Wrocław. Śliwiński M. 2019. Notatki florystyczne z południowo zachodniej Polski z roku 2018. Dolnośląski Klub Ekologiczny, Wrocław. 38