EKSPERTYZA MYKOLOGICZNO ENTOMOLOGICZNA POOBOZOWEGO DREWNIANEGO BUDYNKU GOSPODARCZEGO W OŚWIĘCIMIU

Laboratorium Usługowe GRZYB.E.K. 31-030 Kraków; ul. Bonerowska 7; tel./fax (012) 421-12-21 NIP: 676-010-59-72 KONSERWACJA OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH EKSPERTYZY MYKOLOGICZNE KONSERWACJA DREWNA ROBOTY BUDOWLANE EKSPERTYZA MYKOLOGICZNO ENTOMOLOGICZNA POOBOZOWEGO DREWNIANEGO BUDYNKU GOSPODARCZEGO W OŚWIĘCIMIU Wykonawca: dr inż. Ewa Kisielowska Laboratorium Usługowe GRZYB.E.K. 31 030 Kraków ul. Bonerowska 7 Kraków - grudzień - 2011 r. 1

1. CEL I ZAKRES BADAŃ W ramach projektu robót remontowo - budowlanego restaurowanego Poobozowego drewnianego baraku gospodarczego w Oświęcimu przeprowadzono dodatkowo badania mykologiczno entomologiczne poważnie skorodowanych elementów budowlanych (głównie drewnianych), których stan wskazywał w wielu miejscach na zaistnienie biologicznej korozji. Celem badań było określenie miejsc biologicznej korozji substancji budowlanej restaurowanego obiektu oraz sposobu jej likwidacji. 2. MIEJSCE I CZAS POBORU PRÓBEK Badania mykologiczne - makroskopowe wraz z poborem próbek skorodowanych elementów więźby wykonano w dniu 14 grudnia 2011 roku. Pobrano 6 próbek substancji budowlanej - w miejscach wskazujących na istnienie korozji biologicznej, oznaczonych na załączonym planie i dokumentacji zdjęciowej. 3. BADANIA MYKOLOGICZNE - METODYKA I WYNIKI BADAŃ Badania analityczno diagnostyczne wykonano z zastosowaniem odpowiednich podłóż wybiórczych do izolacji i inkubacji grzybów z klasy Micromycetes oraz Basidiomycetes, w oparciu o klucze do oznaczania przynależności systematycznej grzybów: A manual of soil fungi J.C. Gilman Grzyby mikroskopowe w mikrobiologii technicznej O. Fassatiowa Oznaczanie grzybów domowych J. Ważny Rozkład i konserwacja drewna K. Gartwrigth, W. Findlay 2

dominujące gatunki grzybów: W badanych próbkach wyizolowano i oznaczono następujące, Próbka nr 1 - ściana przy wejściu *Aspergillus flavus *Aspergillus terreus Link Thom Penicillium brevi-compactum Dierckx Coniophora cerebella Pers. cała płytka zarośnięta - bardzo silne zagrzybienie Próbka nr 2 - belka główne wejście Absidia glauca *Aspergillus flavus Mucor hiemalis Hagem Link Wehmer Penicillium brevi-compactum Dierckx Penicillium chermesinum *Penicillium purpurogenum Poria vaporaria Biourge Stoll Pers. cała płytka zarośnięta - bardzo silne zagrzybienie Próbka nr 3 - cegła podłogi przy wejściu, z lewej strony *Aspergillus clavatus Desmazieres Drożdżaki - b. liczne kolonie silne zagrzybienie 3

Próbka nr 4 - suprema pod oknem Mucor hiemals Mortierella nigrescens Rhizopus nigricans Trichoderma viride Wehmer van Tieghem Ehrenberg Persoon ex S.F.Gray cała płytka zarośnięta - silne zagrzybienie Próbka nr 5 - wewnętrzna strona ściany po prawej stronie *Aspergillus clavatus *Aspergillus flavus Mucor spinosus Mortierella nigrescens Trichoderma viride Coniophora cerebella Desmazieres Link van Tieghem van Tieghem Persoon ex S.F.Gray Pers. cała płytka zarośnięta - bardzo silne zagrzybienie Próbka nr 6 - ściana wewnętrzna połączenie belek podwalinowych *Alternaria alternata Keissler Drożdżaki - liczne kolonie Penicillium citrinum Trichoderma viride Poria vaporaria Thom Persoon ex S.F.Gray Pers. cała płytka zarośnięta - silne zagrzybienie 4

4. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ W wyniku badań makro- i mikroskopowych stwierdza się istnienie bardzo silnego zagrzybienia badanych elementów budowlanych ( drewnianych i in.). We wszystkich próbkach obserwuje się bardzo silny rozwój grzybów pleśniowych. Są to grzyby z klasy Micromycetes, w poważnym stopniu uczestniczące w procesach destrukcji substancji budowlanej - tak drewnianej jak i murowanej (krzemiany i glinokrzemiany). Wśród wyizolowanych grzybów pleśniowych stwierdza się również bardzo liczną obecność grzybów toksynotwórczych (oznaczone *), stanowiących istotne zagrożenie dla zdrowia osób przebywających w środowisku ich rozwoju. Mikotoksyny produkowane przez te grzyby potencjalnie posiadają m.in. oddziaływanie rakotwórcze, mutagenne, teratogenne, cyto- i fitotoksyczne, hemato- i hepatotoksyczne i inne. W większości próbek (szczególnie pobranych z elementów drewnianych) obserwuje się intensywny rozwój grzybów z klasy Basidiomycetes ( podstawczaki) z gatunków: Coniophora cerebella (brunatny grzyb domowy) oraz Poria vaporaria (grzyb domowy biały), powodujących silny destrukcyjny rozpad drewna - porażone drewno przybiera zabarwienie brunatne, o różnym natężeniu i pęka na drobne pryzmaty, stając się kruche i miękkie. Opis niszczącej działalności grzybów z klasy Basidiomycetes ( podstawczaki) występujących na drewnianych elementach konstrukcyjnych. Rozkład drewna zachodzący z udziałem grzybów, określane potocznie jako gnicie, jest procesem biochemicznym. W procesie tym dochodzi do istotnych zmian w chemicznym składzie drewna i do rozpadu substancji drzewnej, będącego efektem zniszczenia ścian komórkowych drewna, które decydują o jego wytrzymałości. Rozróżnia się cztery typy zgnilizny, a mianowicie: 5

- brunatną - białą, - korozyjną ( czyli białą jamkowatą ), - szarą ( powierzchniową ). Systematyka grzybów dominujących w badanej substancji drewnianej: Klasa : Basidiomycetes ( podstawczaki ), Rząd : Hymenomycetes ( obłoczniaki ) Rodzina : Corticiaceae ( powłoczniaki 1.Gatunek: Coniophora cerebella Pers. Synonimy: Coniophora puteana Fr. brunatny grzyb domowy, gnilica mózgowata, grzyb piwniczny Udział oznaczonego grzyba w procesie rozkładu drewna Pod względem szkodliwości grzyby domowe, rozkładające drewno konstrukcyjne, wg J. Ważnego, z gatunku Coniophora cerebella należą do grupy najbardziej szkodliwych, powodujących silny i szybki rozkład drewna na dużych powierzchniach. Grzyby z tej grupy wywołują brunatną zgniliznę drewna. W przypadku powstania zgnilizny brunatnej dochodzi do zmiany barwy drewna na ciemniejszą. Rozkładowi ulega przede wszystkim celuloza, podczas gdy lignina, będąca drugim podstawowym składnikiem drewna, pozostaje prawie nietknięta. Degradacja celulozy i innych węglowodanów w drewnie powoduje, iż ściany komórek pękają, drewno się kurczy i rozpada na pryzmatyczne fragmenty, a w końcowej fazie rozkładu staje się brunatne i daje się rozetrzeć w palcach na proszek. Opisany typ zgnilizny obserwuje się zarówno w drewnie, jak i materiałach 6

drewnopochodnych.. Oprócz drewna może wrastać również w mury, beton, powodując ich powolną korozję. W optymalnych warunkach rozwojowych - wilgotność 34-46%, temp. 23 0 C, ph podłoża 5,7 6,3, drewno sosnowe traci na ciężarze ok. 9% miesięcznie, wytrzymałość na ściskanie obniża się o ok. 25% miesięcznie, wytrzymałość na zginanie statyczne o ok. 60% w ciągu jednego miesiąca. Dzienny przyrost grzybni wynosi 13,5 mm. Grzybnia w niekorzystnych warunkach zachowuje żywotność przez ok. 9 miesięcy, zarodniki przez 1,5 roku. 2. Gatunek Poria vaporaria Pers. Synonimy: Polyporus Vaporarius Fr. grzyb domowy biały, porzyca inspektowa Rozkład drewna z udziałem oznaczonego grzyba Występuje silny, destrukcyjny rozkład drewna; porażone drewno staje się jasnobrunatne i pęka podłużnie i poprzecznie na drobne, pryzmatyczne klocki, jest miękkie i łatwo rozciera się na proszek; drewno sosnowe po 6 miesiącach traci 40% ciężaru; wytrzymałość na ściskanie zmniejsza się w tym czasie o 60% w stosunku do drewna zdrowego. Jest to pospolity gatunek grzyba domowego, ustępujący jednak szkodliwością i częstotliwością występowania grzybom z gat. Coniophora cerebella. Może przerastać mury lub beton I powodować ich powolną korozję. Dzienny przyrost grzybni wynosi 12,5 mm w warunkach optymalnych. W warunkach niekorzystnych grzybnia zachowuje żywotność przez ponad 1,5 roku. 7

Zwalczanie wyżej opisanych grzybów, dominujących w badanej substancji drewnianej Należy przede wszystkim zlikwidować przyczynę zawilgocenia substancji budowlanej, będącego zasadniczą przyczyną zaistniałego jej zagrzybienia. Zainfekowane, zniszczone drewno należy usunąć z budynku i spalić, usunąć zagrzybioną podsypkę. Mury i podłoże oczyścić z nalotów oraz skruszałych elementów i nasączyć silnym preparatem do odgrzybiania murów. Drewno zniszczone powierzchniowo, po oczyszczeniu i odgrzybieniu odpowiednim preparatem grzybobójczym, może być powtórnie użyte. Grzyb jest wrażliwy na środki zabezpieczające typu oleistego (wg. K.Gartwrigth, W.Findlay ). Bavendamm wykazał, że Coniophora cerebella, podobnie jak Poria vaporaria jest wrażliwa na brak tlenu i kultury jej giną po siedmiu dniach całkowicie beztlenowych warunków. Biorąc pod uwagę powyższe badania można stwierdzić, że zastosowanie środków oleistych do zabezpieczenia drewnianych elementów konstrukcji, które zahamują gazową wymianę z otoczeniem stworzą warunki beztlenowe, co spowoduje zabicie i wstrzymanie dalszego rozwoju grzyba. Rozwój jego zostaje zahamowany przez koncentrację 0,03% kreozotu w agarze słodowym, natomiast jest stosunkowo odporny na środki zabezpieczające rozpuszczalne w wodzie. Dodatkowo zabezpieczenie drewnianej konstrukcji środkiem przeciwogniowym i przeciwgrzybowym podanych w programie konserwatorskim spotęguje nasze działania. 8

5. BADANIA ENTOMOLOGICZNE Przeprowadzone badania entomologiczne wykazały występowanie w drewnianej konstrukcji obiektu wiele czynnych żerowisk owadzich na dużych powierzchniach, powodujących poważne szkody. Czynniki będące przyczyną niszczenie drewna można podzielić na: chemiczne, fizyczne i biologiczne. Najgroźniejszą grupę stanowią czynniki biologiczne, obejmujące organizmy żywe, należące do różnych jednostek systematycznych. Organizmami niszczącymi, w różnym stopniu, drewno mogą być niektóre mikroorganizmy bakteryjne i grzybowe oraz owady. Dla tych organizmów, drewno jest źródłem pożywienia, miejscem rozrodu i schronienia. Utrzymanie wilgotności drewna w granicach poniżej 20% nie zabezpiecza go przed opanowaniem i zniszczeniem przez owady. W odróżnieniu od grzybów, niszczą one drewno w sposób mechaniczny, drążąc je w celu zdobycia pożywienia i schronienia. Lista gatunków owadów technicznych niszczących zabytkowe obiekty nie jest zbyt długa. Badania wykazały występowanie żerowisk szkodników owadzich zasiedlających drewno przedmiotowego obiektu : - spuszczel pospolity - ( Hylotrupes bajulus L.)), - kołatek domowy - (Anobium striatum Ol. i Anobium domesticum Geoffr.) - zmorsznik czerwony - ( Corymbia rubra L) - zagwoździk fioletowy - ( Callidium violaceum L. - niektóre osowate - ( Vespidae, Hymenoptera ). 9

OPIS WYBRANYCH GATUNKÓW SZKODNIKÓW OWADZICH WYSTĘPUJĄCYCH W BADANYM OBIEKCIE, SZKODY PRZEZ NIE POWODOWANE ORAZ METODY ICH ZWALCZANIA Spuszczel pospolity ( Hylotrupes bajulus ) Gatunek ten, należący do rodziny kózkowatych ( Cerambycidae, Coleoptera ), określany jest mianem najgroźniejszego szkodnika drewnianych budynków i budowli w Polsce i w krajach sąsiednich. Niszczy drewno iglaste, zasiedlając je przez szereg pokoleń. Występuje licznie na terenie całego kraju. Larwy tego gatunku żerują wyłącznie w martwym drewnie iglastym. W naturalnych warunkach gatunek ten zasiedla w lesie wysokie pniaki lub posusz. Rozwija się przede wszystkim w powietrzno-suchym drewnie, ale czasami znajdujemy go również w zawilgoconym, w umiarkowany sposób dotkniętym zgnilizną brunatną. W krańcowych wypadkach larwy mogą kończyć rozwój nawet w drewnie dość silnie rozłożonym przez grzyby. Rójka trwa od połowy czerwca do połowy sierpnia, ze szczytem w najcieplejszych dniach lipca. Spuszczel na wszystkich etapach rozwoju jest zdecydowanie termofilem. Chrząszcze opuszczają drewno w najcieplejszej porze dnia -roją się najintensywniej przy temperaturze ok. 30 C. Przy zbyt niskiej temperaturze przez kilka dni pozostają w drewnie i nie latają przy temperaturze poniżej 25 C. Bezpośrednio po kopulacji samica za pomoc pokładełka wysuwanego na kształt teleskopu składa jaja w liczbie łącznie ok. 100-200 Larwy, w zależności od temperatury otoczenia i wilgotności powietrza, mogą się lęgnąć po czasie od 5-6 do nawet 48 dni. Bardzo sprzyjająca jest duża wilgotność powietrza (90-95 %). Młode larwy żerują w bardziej miękkim drewnie wczesnym iglastych gatunków drzew (zwłaszcza sosny), pomiędzy warstwami drewna późnego, drążąc chodniki o przekroju zbliżonym do spłaszczonej elipsy Przeciętna szerokość chodników wyrośniętych larw tego gatunku wynosi ok. 6 mm, ale może być i większa, a nawet mogą być wygryzane szerokie komory w szerokosłoistym drewnie. Przeważająca część życia spuszczela przypada na stadium larwy. Generacja w zależności od wartości odżywczej drewna może wynosić od 2 do 18 lat! Zazwyczaj rozwój pokolenia 10

trwa od 3 do 6 lat%. Spuszczel jest gatunkiem o bardzo małych wymaganiach odnośnie wilgotności drewna, zasiedlany i niszczony jest materiał już przy wilgotności ok. 9-10 %. Chrząszcze po wyjściu z drewna żyją w naturalnych warunkach zazwyczaj ok. kilkunastu dni, w hodowli do 3-4 tygodni. W tym czasie kopulują i składają jaja na nowym materiale lęgowym lub drewnie, które opuściły. Czynność żerowisk najłatwiej jest określić w ciepłe dni lata (zwłaszcza lipcowe), kiedy larwy intensywnie żerują wydając charakterystyczne odgłosy drążenia drewna. Obecność tego gatunku w budynku poznajemy też po znajdowanych żywych lub martwych chrząszczach, pojawiających się świeżych otworach wylotowych chrząszczy, często z wysypującymi się strużkami tzw. mączki drzewnej Czasami w przypadku nieczynnych żerowisk otwory wylotowe chrząszczy spuszczela, położone na zewnętrznych powierzchniach elementów budynku sprawiają mylne wrażenie utrzymywania się aktywności larw w drewnie. Dzieje się tak, gdy są zasiedlane przez pszczoły- i osy-samotnice, zakładające w nich swe gniazda. Błonkówki te nie niszczą już drewna, a sytuację można wyjaśnić obserwując takie stanowiska w pogodne, letnie dni. Zwalczanie przeprowadza się w Polsce najczęściej przy pomocy specjalnych impregnatów zawierających syntetyczne pyretroidy w benzynie lub substancje biologicznie czynną alfametrynę, roztwór izomerów permetryny w węglowodorach izoparafinowych, (np. HYLOTOX, HOLZWURM TOD, XIREN - PROTECTOR). Metoda ta jednak nie zawsze jest skuteczna zwłaszcza przy wielkowymiarowych elementach zasiedlonych przez spuszczela. Zwalczać spuszczela można również poprzez gazowanie. Najczęściej do tego celu używane są: tlenek etylenu w mieszaninie z dwutlenkiem węgla (np. ROTANOX), bromek metylu, fosforowodór lub tlenek siarki. Również ta metoda ze względu na wymiary obiektu jest zbyt kosztowna i trudna do skutecznego zwalczenia szkodnika. Gazowanie mogą wykonywać wyłącznie wyspecjalizowane firmy z odpowiednimi uprawnieniami i przeszkolonymi pracownikami. Zabieg ten nie zabezpiecza drewna przed ponownym opanowaniem przez owady. 11

W Danii i Niemczech zwalczani spuszczela w więźbach dachowych od lat trzydziestych z powodzeniem przeprowadza się poprzez nagrzewanie drewna gorącym powietrzem. Niestety w Polsce brak jest przedsiębiorstw oferujących usługi tego rodzaju oraz ogromny koszt wykonania zabiegów tą metodą jest z punktu widzenia ekonomicznego nieopłacalne. Zwalczanie metodą termiczną w znacznym stopniu ogranicza niebezpieczeństwo ponownego zasiedlenia przez spuszczela, dzięki ulatnianiu się substancji przywabiających z nagrzewanego drewna. Obecnie jest możliwość zwalczania szkodników owadzich metodą naświetlania falami mikrofalowymi o wysokiej częstotliwości 3 GHz. Fale niszczą nie tylko larwy owadów ale też formy imago ( dorosłe osobniki ). Zabiegi tą metodą przeprowadzone na drewnianej konstrukcji podtrzymującej Dzwon Zygmunta na Wawelu, drewniane ściany Muzeum Babiogórskiego parku narodowego w Zawoi, Skansenie w Zubrzycy na obiekcie Dwór Moniaków i innych starych obiektach drewnianej zabudowy typu bacówki przyniosły 100% skuteczność. Kołatek domowy - (Anobium striatum Ol. i Anobium domesticum Geoffr.) Rodziny kołatkowatych (Anobiidae) jest pospolity w całej Europie, skąd został zawleczony do Ameryki Północnej, Afryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii. Obok spuszczela pospolitego jest w Polsce najgroźniejszym szkodnikiem niszczącym drewniane elementy w budynkach i całe drewniane budynki. Mając odmienne wymagania pod względem warunków temperatury i wilgotności powietrza w opanowywanych pomieszczeniach, z reguły nie konkuruje ze spuszczelem, lecz dopełnia szkód niszcząc drewno w innych częściach budynku. Preferuje zwłaszcza pomieszczenia piwniczne, gospodarcze i nie ogrzewane (np. opuszczone) lub nie dogrzane pomieszczenia mieszkalne o podwyższonej wilgotności powietrza. Z tego względu jest również najpospolitszym szkodnikiem drewna wyposażenia wnętrz kościołów i muzeów typu skansenowskiego. Jest także najgroźniejszym szkodnikiem mebli, rzeźb, ram obrazów itp. W odróżnieniu od spuszczela atakującego materiał nie starszy niż w 12

wieku 150-200 lat, kołatek domowy zasiedla drewno w wieku od kilku do nawet pół tysiąca lat. Można go uznać zatem za najgroźniejszego szkodnika niszczącego drewniane zabytki. W odróżnieniu od spuszczela pospolitego, kołatek domowy ma wielu wrogów naturalnych, towarzyszących mu w budynkach. W bardzo rozległych żerowiskach kołatka domowego populacja larw zwykle jest silnie redukowana przez błonkówkę Spathius exarator L. (Hymenoptera, Braconidae). Zwalczanie przeprowadza się przy pomocy środków i metod takich, jak w przypadku zwalczania spuszczela. Larwy kołatka domowego, w odróżnieniu od larw spuszczela pospolitego, wykazują swoiste reakcje na niektóre substancje czynne i fizyczne czynniki dezynsekcji drewna, wyraźnie odbiegające od wrażliwości larw spuszczela pospolitego. Larwy kołatka domowego, w odróżnieniu od larw spuszczela pospolitego, wykazują swoiste reakcje na niektóre substancje czynne i fizyczne czynniki dezynsekcji drewna, wyraźnie odbiegające od wrażliwości larw spuszczela pospolitego. Uważa się, że świeżo wylęgnięte larwy kołatka domowego są bardziej wrażliwe na trucizny niż równie młode, ale znacznie większe larwy spuszczela pospolitego. Wyniki badań wartości owadobójczej solnych środków ochrony drewna zawierających m.in. związki boru świadczą natomiast o odwróceniu tej relacji i o dużej odporności wyrośniętych larw kołatka domowego, przynajmniej na niektóre grupy środków czynnych. Zmorsznik czerwony - ( Corymbia rubra L) Gatunek ten zasiedla wyłącznie drewno gatunków iglastych, bardzo zawilgocone i najczęściej w widoczny sposób zagrzybione. Niekiedy rozkład drewna nie jest jeszcze widoczny. Cykl rozwojowy tego gatunku trwać może w sprzyjających warunkach tylko 1 rok, zwykle jednak trwa co najmniej 2-3 lata. Może ono wykazywać wyraźny rozkład brunatny, jak i nie wykazywać jeszcze zewnętrznych cech zniszczeń spowodowanych przez grzyby. Larwy lęgną się zazwyczaj po kilkunastu dniach i wgryzają się w drewno. Ich chodniki na całej długości mają przekrój owalny i najczęściej przebiegają wzdłuż włókien. Zapełnione są mączką drzewną, wiórkami i ekskrementami. Larwy wymagają zawilgocenia drewna odpowiadającego rozwojowi tzw. grzybów domowych. Wilgotność drewna nieco powyżej 20% zapewnia larwom tylko minimum możliwości rozwojowych - rosną one powoli i tylko niewielki ich procent przeżywa. Uważa się natomiast, że mają niewielkie wymagania termiczne. Drążąc nadpsute przez grzyby drewno nie omijają części twardzielowej. Chodnik 13

larwalny, owalny w przekroju, kończy się kolebką poczwarkową, odgrodzoną od niego warstwą grubszych wiórków, położoną ok. 0,5-2 cm pod powierzchnią drewna. Poczwarka typu wolnego spoczywa w kolebce poczwarkowej przez okres 2-3 tygodni. Powstały z niej chrząszcz przebywa jeszcze w drewnie przez dalszy czas bliski tygodnia. Chrząszcze uwalniają się same, wygryzając okrągłe otwory wyjściowe o średnicy 4-8 mm. Nie podejmuje się zwalczania zmorsznika czerwonego za pomocą impregnatów i gazów. Próby zwalczania tego gatunku przy pomocy impregnatów (przeznaczonych do dezynsekcji drewna w budownictwie) skazane są z resztą na niepowodzenie, gdyż zawierają one syntetyczne pyretroidy (ew. również inne substancje czynne) rozpuszczone w benzynie lub innych rozpuszczalnikach organicznych. Oczywiście rozpuszczalniki takie nie wnikają w wilgotne drewno i nie dochodzi do kontaktu substancji czynnych z larwami. Zagwoździk fioletowy ( ściga fioletowa ) - ( Callidium violaceum L. ) Owady tej grupy powodują mylne alarmy, gdyż brane są (odpowiednio) za spuszczela pospolitego lub kołatka domowego. Żerując między korą a drewnem powodują niewielkie szkody ograniczające się do miejsc, gdzie jej nie usunięto. Chodniki larwalne naruszają drewno bielaste na głębokości 2-3 mm. Do przepoczwarczenia wgryza się w drewno tworząc komórkę larwalna prowadzącą łukowato w głąb do 10 cm. Zasiedla drzewa martwe, jak silnie przesuszony nieokorowany surowiec składowany lub użyty do celów konstrukcyjnych. Z reguły ich obecność nie wymaga zwalczania chemicznego. W kolebkach poczwarkowych wygryzionych w drewnie gromadzi się woda i zarodniki grzybów rozkładających drewno. Przy bardzo licznym występowaniu tych owadów należy usunąć wszelką pozostałą korę z drewna, a otwory wylotowe zatkać uprzednio nasączając impregnatem. W trakcie prowadzonych badań nie znaleziono form Imago ( dorosłych), jednakże po kształcie i rozmiarach otworów wylotowych, wyglądzie ekskrementów; oznaczono wymienione gatunki szkodników technicznych drewna. Obecność wysypujących się trocinek z chodników larwalnych świadczy o bardzo licznym występowaniu czynnych żerowisk zarówno w ścianach obiektu jak w drewnie konstrukcji więźby dachowej. 14

Układ i przebieg niektórych chodników larwalnych świadczy o użyciu do budowy obiektu drewna posuszowego wcześniej zasiedlonego przez szkodniki. Ponadto użycie drewna rozbiórkowego przy braku dodatkowej konserwacji spowodowało tak liczne ubytki w materiale drewnianym. Porażenie drewna zależy nie tylko od grubości elementów, wilgotności i gatunku materiału. Bardzo ważną cechą jest zawartość w drewna substancji odżywczych: białka ( minimum 0,2% ), skrobi, witamin i innych substancji. Brak wystarczającej ilości substancji odżywczej czyni drewno nie atrakcyjne dla owadów. Najskuteczniejszymi środkami zabezpieczającymi przed niszczącą działalnością owadów są środki chemiczne, które można najprościej podzielić na dwa rodzaje: impregnaty olejowe i solne. Impregnaty solne są mniej skuteczne w drewnie narażonym na duże wahania wilgotności ( wypłukiwanie z zewnętrznych powierzchni ). Impregnaty olejowe głębiej penetrują oraz charakteryzują się długotrwałym działaniem. Należy po zniszczeniu żerujących szkodników w drewnie, stworzyć powłokę odcinającą lub warstwę o warunkach niesprzyjających zasiedlaniu i rozwojowi dla szkodników. Im głębsza jest taka warstwa, tym większe prawdopodobieństwo zabezpieczenia drewna ze względu na możliwość penetracji szkodników przez powstające szczeliny w wyniku naprężeń wywołanych skurczem drewna lub poprzez uszkodzenia mechaniczne takiej warstwy. 15

6. WNIOSKI KOŃCOWE Badania drewnianych oraz murowanych elementów, przeznaczonego do odrestaurowania poobozowego baraku gospodarczego w Oświęcimiu, wykazują daleko posuniętą biologiczną korozję substancji budowlanej. Liczne elementy, widoczne na załączonych zdjęciach są miejscami bardzo silnie zdeprecjonowanymi przez grzyby z klasy Basidiomycetes z gatunków Coniophora cerebella oraz Poria vaporaria, powodujących m. in. brunatną zgniliznę drewna, a także bardzo licznie występujące grzyby pleśniowe z klasy Micromycetes (w przeważającej mierze toksynotwórcze). Obserwuje się również poważną deprecjację spowodowaną działalnością szkodników owadzich - spuszczela pospolitego ( Hylotrupes bajulus L.), kołatków Anobidae, tykotka pstrego, a także kolebki poczwarkowe owadów z rodz. kózkowatych, żerujących pod nie usuniętą korą i łykiem. W wyniku przeprowadzonych badań i obserwacji należy stwierdzić, iż większość drewnianych elementów przedmiotowego obiektu jest zdeprecjonowana w bardzo dużym procencie i wymaga w miejscach stwierdzonego rozwoju grzybów pleśniowych przeprowadzenia poważnych zabiegów odgrzybiających z zastosowaniem odpowiednich środków grzybobójczych oraz wzmocnienia konstrukcyjnego zniszczonych włókien drewna. Natomiast elementy szczególnie silnie skorodowane w wyniku rozwoju grzybów z klasy Basidiomycetes (podstawczaków) należy wymienić na nowe wg wskazań w opracowaniu konstruktorskim i programie postępowania konserwatorskiego. Czynne żerowiska owadzie należy bezwzględnie zniszczyć przy pomocy naświetlania wysokoenergetycznymi falami, oraz przeprowadzić całościową 16

impregnację polegającą na nasączeniu środkami oleistymi całej drewnianej konstrukcji obiektu. Osłabione elementy należy wzmocnić żywicami w celu podniesienia ich wytrzymałości konstrukcyjnych. Kraków dn. 21.01.2012r 17

DOKUMENTACJA ZDJĘCIOWA Miejsce pobrania próbek do badań mikrobiologicznych, widoczne uszkodzenia belek ściany północnej. Miejsce pobrania próbki do badań mykologicznych z belki głównej w miejscu mocowania zastrzału. 18

Miejsca pobrania próbek do badań mykologicznych ze ściany obłożonej supremą. 19

Miejsce pobrania próbki do badań mykologicznych z belki podwalinowej ( połączenie ). Miejsce pobrania próbki do badań mikrobiologicznych z ceglanej podłogi. 20