STOP KLESZCZE! Eksperci apelują do polskiego społeczeństwa o tym, jak ważna jest skuteczna ochrona przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Szczególnie duże zagrożenie występuje w miesiącach wiosenno - letnich i wczesną jesienią. W Polsce ok. 20% kleszczy jest nosicielami bakterii Borrelia burgdorferii, a każdego roku zaraża się nią ponad 3 500 osób. Krótka charakterystyka Te niewielkie pajęczaki, tylko z pozoru są niegroźne. Kleszcze są pasożytami, które żerują głównie na zwierzętach, ale żywią się również ludzką krwią. W Polsce występuje ok. 20 gatunków, jednak największe spośród nich znaczenie medyczne mają 3 gatunki: Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) występuje w całej Polsce. Najczęściej można go spotkać w miejscach o wyższej wilgotności, głównie tam, gdzie rosną lasy liściaste i mieszane oraz iglaste z gęstym poszyciem. Często też występuje w pobliżu naszych domostw, parków i działek. Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) szczególnie często występuje w zakrzewionych miejscach, obszarach jezior, bagnistych terenach leśnych. Zamieszkuje głównie tereny na wschód od Wisły. Obrzeżek gołębi (Argas reflexus) bytuje tam, gdzie ptaki mają swoje gniazda, często więc można go spotkać na poddaszu lub strychu. Kleszcze można spotkać w różnego typu siedliskach. Szczególnie lubią lasy liściaste i mieszane, zwłaszcza graniczące z łąkami i pastwiskami oraz wysokie trawy. Przebywają w zagajnikach, obszarach porośniętych paprociami, w niskim krzewach, na brzegach jezior i rozlewiskach. Poza typowym dla kleszczy środowiskiem leśno - łąkowym można je coraz częściej spotkać na trawnikach, w parkach, przydomowych i działkowych ogródkach. Ludzie i zwierzęta atakowane są przez wszystkie postacie rozwojowe kleszczy: dorosłe samice oraz mniejsze larwy i nimfy one są też najbardziej agresywne. Dorosłe kleszcze pospolite mierzą od 2,5-4,0 mm długości. Ich aparat gębowy wyposażony jest w haczyki, dzięki którym bez problemu przebijają skórę ofiary. Nie łatwo zorientować się o ich obecności. Kiedy już dojdzie do ukąszenia przez kleszcza zaczyna działać substancja znieczulająca. Jak zatem dochodzi do ukąszenia? Kleszcze przyciąga biały kolor, ciepło, ruch powietrza i zapach kwasy masłowego w pocie. Kiedy wyczują zapach człowieka lub zwierzęcia, spadają na ofiarę. Miejsca najbardziej narażone na ich obecność to: skóra głowy, skóra za uszami, zgięcia stawów, pachwiny i pachy. Samo wkłucie się
kleszcza nie jest niebezpieczne! Niebezpieczne staje się wówczas, kiedy kleszcz jest zakażony, a nasz organizm daje pierwsze, niepokojące objawy. Bezpośrednim skutkiem ugryzienia przez kleszcza są zmiany skórne w miejscu ukłucia, w postaci odczynu zapalnego o różnym nasileniu. Może on przybierać różne postaci od punktowej ranki lub zaczerwienienia, do obrzęku połączonego z dużą bolesnością, zapaleniem naczyń oraz węzłów chłonnych. W ciężkich przypadkach dochodzi nawet do owrzodzeń. Pasożytowanie kleszczy może wywołać też ogólnoustrojowe reakcje organizmu i toksykozy (wstrząs, porażenie kleszczowe), powstające pod wpływem substancji biologicznie czynnych wprowadzonych ze śliną kleszcza podczas ukłucia. Szczególnie niebezpieczna sytuacji ma miejsce wówczas, gdy podczas ukłucia przez kleszcza występuje ryzyko zakażenia patogenami (bakterie, wirusy) powodującymi choroby. Do najbardziej niebezpiecznych zaliczamy: boreliozę, kleszczowe zapalnie opon mózgowych i mózgu (KZM) oraz gorączki plamiste, babeszjozę i anaplazmozę. Największą zapadalność odnotowuje się na terenach województwa: podlaskiego, warmińsko mazurskiego i dolnośląskiego. Choć nie zawsze jesteśmy w stanie zabezpieczyć się przed kleszczami, to jednak najbardziej ostrożni powinniśmy być wczesną wiosną, latem i jesienią. Koniec kwietnia to okres wzmożonej aktywności kleszczy. Te najbardziej niebezpieczne postacie stadialne kleszczy aktywizują się przy temperaturze 7-10 st. C. Największą aktywność kleszcze wykazują od kwietnia do czerwca oraz od września do października, jednak ze względu na zachodzące zmiany klimatyczne (ciepłe zimy, wilgotne lata), aktywność kleszczy w niektórych rejonach jest stała przez cały rok. Po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza, wirusy dostają się do krwioobiegu żywiciela już w momencie ukłucia, natomiast krętki do 72h (najwięcej bakterii przenika po 24 godzinach żerowania). Rozwojowi kleszczy sprzyja wysoka temperatura i wysoka wilgotność powietrza. Łagodna zima oraz wilgotne lato to również czynniki małej umieralności kleszczy, co zwiększa ich liczebność oraz tempo ich rozprzestrzeniania się. W przypadku wystąpienia któregoś z objawów po ukąszeniu kleszcza, należy najszybciej zgłosić się do lekarza: Przy zakażeniu krętkami pojawia się rumień wędrujący (w 50-90% przypadków).
Przy gorączce plamistej pojawia się rana ze strupem w miejscu ukłucia z towarzyszącym rumieniem i powiększeniem węzłów chłonnych. Przy babeszjozie i anaplazmozie występuje gorączka powyżej 38 C. Przy kleszczowym zapaleniu opon mózgowych i mózgu poprzedzona okresem bezobjawowym trwającym od 4-28 dni I faza choroby przebiega z objawami grypopodobnymi. Następnie choroba przechodzi w ok. 8 - dniowy powtórny okres bezobjawowy, po czym rozpoczyna się II faza choroby w postaci: wysokiej gorączki, zaburzeń świadomości, śpiączki, zaburzeń psychicznych, oczopląsu, światłowstrętu, bólów głowy i wymiotów. Jedyną formą ochrony przez kleszczowym zapaleniem opon mózgowych i mózgu (KZM) jest szczepienie! Szczepi się wg schematu: I dawka II dawka (1-3 miesięcy po pierwszym szczepieniu) II dawka (9-12 miesięcy po drugim szczepieniu) Najkorzystniej rozpocząć szczepienia w okresie zimowo - wiosennym. Jeśli I dawka szczepionki zostanie podana w okresie letnim, zaleca się podanie II dawki szczepionki już po 2 tygodniach od pierwszego szczepienia w celu osiągnięcia jak najwyższego miana przeciwciał! Po zakończonym cyklu szczepień podstawowych zalecane jest przyjmowanie co 3 lata dawki przypominającej. Przechorowanie KZM daje trwałą odporność organizmu na ponowne zakażenie wirusem KZM. Wirusy KZM tracą zakaźność w wyniku wysuszenia, pasteryzacji oraz działania rozpuszczalników organicznych (eter, aceton). Przechorowanie boreliozy nie chroni przed ponownym zachorowaniem!!! Niebezpieczne dla zdrowia drobnoustroje mogą również dostać się do naszego organizmu inną drogą! Wirusem zapalenia mózgu można się zarazić pijąc mleko prosto od krowy, na których żerowały kleszcze, jedząc masło lub ser przygotowany z takiego mleka. Pierwsza opisana w Polsce epidemia mleczna miała miejsce w woj. olsztyńskim w 1974 r. (obecnie teren woj. warmińsko mazurskiego).
Wskazania profilaktyczne Decydując się na spacer na świeżym powietrzu należy obowiązkowo pamiętać o: Odpowiednim nakryciu głowy i ubraniu: koszula z długim rękawem, długie spodnie. Zwróć uwagę na dobrze kryjące obuwie zwłaszcza jeśli zamierzasz spacerować w lesie, po wysokich trawach lub łąkach. Przed wyjściem zastosuj środki ochrony osobistej odstraszające kleszcze, które są do nabycia w aptekach i sklepach. Stosuj je zarówno na ubranie jak i skórę. Przy wyborze preparatu zwróć uwagę na długość działania odstraszającego, które powinno zapewnić ochronę w miejscu potencjalnego zagrożenia. Długość działania preparatu zależy od rodzaju i stężenia składnika aktywnego zawartego w produkcie. Składniki aktywne charakteryzują się dużą lotnością, a po ich zastosowaniu tworzy się parowa otoczka odstraszająca kleszcze. Składniki aktywne powodują zablokowanie receptorów czuciowych kleszcza. Skutkuje to tym, że kleszcza albo nie wyczuwa zbliżającego się żywiciela, albo w przypadku dostania się na jego skórę, nie podejmuję żerowania. Zawsze po powrocie ze spaceru dokładnie sprawdź całe ciało, szczególnie w wymienionych miejscach. Pamiętaj o tym, aby szczególnie dokładnie obejrzeć dziecko. Jego skóra ma cieńszą warstwę rogową, a ich ruchliwość powodująca zwiększona ciepłotę ciała i potliwość jest czynnikiem dodatkowo przyciągającym kleszcze. Nie zapominaj o zwierzętach, zwłaszcza jeśli spacery miały miejsce w rejonach szczególnie niebezpiecznych, na obszarach występowania dużych populacji kleszczy (lasy liściaste, wysokie trawy, krzewy). W przypadku zwierząt w ramach profilaktyki, również warto stosować preparaty odstraszające kleszcze. Jak skutecznie usunąć kleszcza? Kiedy już dojdzie do ukłucia przez kleszcza i żerowania na skórze żywiciela, należy jak najszybciej usunąć klesza, ponieważ im dłuższy czas żerowania, tym większe prawdopodobieństwo zakażenia patogenem. Specjalistycznym przyrządem do usuwania kleszczy dostępnym w aptekach, lekko obrotowym ruchem, wyciągnąć kleszcza. Taki ruch zapewnia, że aparat gębowy kleszcza stawia mniejszy opór. Kleszcze wkręcają się zazwyczaj w prawo, więc podczas wyciągania kleszcza, należy wykręcić go delikatnie w lewo. Nigdy nie należy kleszcza: wyciągać gołymi palcami, zgniatać, wyciskać, przypalać, smarować kleszcza tłuszczem (masło, oliwa). Są to substancje, które odcinają dopływ powietrza kleszczowi wówczas kleszcz się dusi i wymiotuje, wydalając do krwi żywiciela krętki (Borrelia burgdorfeii).
Po wyjęciu kleszcza, dokładnie oczyść i zdezynfekuj miejsce ukłucia wodą utlenioną. Usuniętego kleszcza należy zawinąć w np. papierowy ręcznik i skutecznie spalić lub utopić. Po ukąszeniu należy stale obserwować miejsce ukąszenia, przez ok. 30 dni oraz zwracać uwagę na ewentualne zmiany skórne: zaczerwienienie, obrzęk. W razie potrzeby, należy koniecznie skonsultować z się z lekarzem.