Matura 2012: język polski (poziom rozszerzony) wskazówki eksperta: Temat 1. Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej wierszy Jana Kochanowskiego O żywocie ludzkim i Agnieszki Osieckiej Kolęda z pretensjami. Zwróć uwagę na przedstawione w nich obrazy ludzkiego życia oraz postawę podmiotu mówiącego wobec świata. Wstępne rozpoznanie: Utwory pochodzące z różnych epok: renesans i współczesność Różne gatunki literackie: o fraszka, błahy utwór liryczny o mocno zarysowanej poincie o pieśń, gatunek organicznie związany z muzyką, posiadający rymy, wyraźnie rytmiczny, zawierający refren (przez samą autorkę utwór nazwany jest przewrotnie kolędą) podobna sytuacja podmiotu lirycznego rozmowa z Bogiem (monolog dramatyczny, bo Bóg nie odpowie, ale wpływa na formę wypowiedzi jako wpisany w nią adresat) podobny temat rozważania nad kondycją świata i człowieka, przekonanie o tym, że ludzie są jedynie zabawkami w rękach Boga Obrazy ludzkiego życia: Człowiek podległy Fatum Bóg obojętny na ludzkie problemy, nie zajmujący się sprawami człowieka Topos theatrum mundi/człowiek boże igrzysko życie ludzkie jako teatralne przedstawienie Topos deus ridens Bóg śmiejący się z ludzkich wysiłków Człowiek jest tylko nic nie znaczącą kukiełką w rękach Boga Człowiek słabym i niedoskonałym dzieckiem Boga Ludzie walczą między sobą o wszelkie dary i łaski Boga (życie ludzkie jest nieustanną walką) Podmiot nazywa Boga wielkim, Bóg jest stwórcą całego świata Prośba o oddalenie cierpienia i trosk Prośba o pomoc
Ludzie słabe i biedne dzieci Boga, wymagające opieki Ludzie jako zabawki w rękach Boga topos theatrum mundi Odwołania do konkretnych zdarzeń (śmierć Isadory Duncan) życie ludzkie jest kruche, śmierć jest banalna i absurdalna zarazem Odwołania do innych utworów (metatekstualność) Przywołanie postaci śmierci ( dama sroga ) Postawa podmiotu mówiącego wobec świata: Podmiot liryczny: o obserwator świata o nie bierze udziału w widowisku życia, które opisuje o to człowiek wykształcony, renesansowy humanista, poeta doctus, filozof zastanawia się nad porządkiem świata i rolą człowieka posłuszny woli bożej zdystansowany w stosunku do świata, nie chce brać udziału w walce podmiot liryczny to przeciętny człowiek, który ma pretensje do Boga człowiek jest słaby i nic nie znaczy wobec świata podmiot liryczny traktuje świat z dystansem, jest obserwatorem pozorność ludzkich problemów (np. dziewczynka, która płacze, że sukienka jest za droga) śmieszność i daremność ludzkich wysiłków los człowieka jest żałosny, budzi współczucie wyrzuty w stosunku do Boga za to, że traktuje ludzi jak zabawki bunt, krytykowanie Stwórcy, umniejszanie go ( Ty się bawisz nami jak niegrzeczny chłopiec ) życie ludzkie jako droga, która jest poplątana, losy ludzkie są skomplikowane topos homo viator
Ukształtowanie językowe: W obu wierszach pojawiają się apostrofy do Boga (u Kochanowskiego nazwanego Wieczną Myślą), to liryka inwokacyjna Typ liryki refleksyjno-filozoficznej Nastrój poważny, mimo tego, że to fraszka Rymy parzyste, dokładne, żeńskie 13-zgloskowiec (wyjątek 12-zgłoskowy wers 2) Wyraźna klamra kompozycyjna zwrot do Boga Odwołanie do poetyki kolędy pieśni o tematyce bożonarodzeniowej Kolęda z pretensjami zaburzenie pochwalnego charakteru gatunku Bezpośrednie zwrotu do Boga Refren Rymy dokładne, żeńskie Personifikacje Konteksty: Filozofia B. Pascala człowiek jest tylko trzciną na wietrze, ale trzciną myślącą Filozofia Pico Mirandoli Mowa o godności ludzkiej Inne utwory Kochanowskiego - np. fraszka O żywocie ludzkim ( Fraszki to wszystko ) Tradycja literacka toposu theatrum mundi (np. Szekspir, Lalka Prusa ) Inne utwory Osieckiej (np. Niech żyje bal ) Wnioski: Kondycja człowieka zabawki w rękach Boga nie zmieniła się od stuleci, o ile jednak Kochanowski godzi się z nią, o tyle współczesna poetka ma do Boga pretensje.
Temat 2. Codzienność w czasach Zagłady. Analizując i interpretując opowiadanie Idy Fink Przed lustrem, zwróć uwagę na kreację bohaterek, ich sytuację oraz znaczenie tytułowego lustra. Wstępne rozpoznanie: Czas akcji - grudniowe, zimowe popołudnie (brak bezpośredniego odniesienia do rzeczywistości wojennej, wojna zasugerowana w sposób metaforyczny- zwalniające się łóżka, sugerujące, że ludzie, którzy je zajmowali, umarli) Miejsce akcji stara kamienica, prawdopodobnie w getcie ( od roku wszyscy byli bliskimi sąsiadami co wskazuje na sytuację stłoczenia) Bohaterowie sceny: dwie przyjaciółki, Nisia i Adela Temat opowiadania miłość w trudnych czasach zagłady Narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący; Opowiadanie z silnie zaznaczoną kompozycją, mocną pointą Proste środki wyrazu Metaforyczność i symbolika Kreacja bohaterek: Młode dziewczyny Żyją, otoczone śmiercią, są samotne, co chwilę ktoś umiera z ich otoczenia Nisia: o straciła już nadzieję, jest zrezygnowana o sceptycznie patrzy na świat o nie rozumie entuzjazmu zakochanej przyjaciółki o zarzuca jej, że ta stara się być choć przez chwilę szczęśliwa o głęboko przezywa uczucie przyjaciółki i jej radość Adela: o Zakochana po raz pierwszy i ostatni w życiu o Z jej oczu bije blask o Ma nadzieję, chce wykorzystać krótką chwilę szczęścia daną od losu, bo ma świadomość, że może wkrótce umrzeć o Nie przyjmuje do wiadomości prawdy o rzeczywistości o Nie chce słuchać o śmierci o Stara się być szczęśliwa mimo otaczającego ja koszmaru
Sytuacja bohaterek: Wychudzone Głodujące, źle się odżywiają Żyją w złych warunkach Na skraju wyczerpania ( po kolei zwolniły się trzy łóżka i tylko patrzeć było, jak zwolni się czwarte co sugeruje, że i Nisia może wkrótce umrzeć) Powolne ruchy, trudności z przeżuwaniem pokarmu Zimno, dawno nie palone w domu, mimo tego, że jest śnieżna zima Muszą ciężko pracować fizycznie, wykonując zajęcia, do których nie są przygotowane Nisia, która jest krawcową, nie może wykonywać swojego zawodu Znaczenie tytułowego lustra: Lustro metafora innej, lepszej rzeczywistości Odbija nie prawdę, lecz piękniejszy świat Twarz Adeli w lustrze jaśnieje, ukazuje jej szczęście, pozwala zapomnieć o koszmarze wojny Dziewczyny widzą w lustrze odbicie tego, jak chciałyby wyglądać, a nie jak faktycznie wyglądają Ostatecznie lustro staje się czarną otchłanią, pochłania odbicie Adeli, stanowiąc odwołanie do tego, że zapewne zginie ona podczas wojny Konteksty: Inne opowiadania Idy Fink (np. Zabawa w klucz ) mówienie o koszmarze wojny nie w sposób dosłowny, tylko metaforyczny; brak epatowania obrazami masowej zagłady, skupienie się na dramacie jednostki i prostych, codziennych wydarzeniach jako cechy stylu pisarki Zdążyć przed Panem Bogiem Krall wielka potrzeba miłości w trudnych czasach, nikt nie chce umierać sam, ludzie pobierali się tylko po to, by móc razem umrzeć; Inne przykłady literatury wojennej Wnioski: Ida Fink pokazuje okrucieństwa wojny, przedstawiając codzienne sytuacje i zwyczajnych bohaterów, posługuje się przy tym ciekawą symboliką. Rzeczywistość przedstawiona w jej opowiadaniach bardzo mocno oddziałuje na wyobraźnię czytelnika.