Tajemnice zawodowe w działalności zakładów ubezpieczeń i banków wobec uprawnień Policji i prokuratury Jacek Jurzyk Koordynator Warszawa, 26.09.2012 PZU SA/PZU Życie SA, Biuro Bezpieczeństwa, Centrala
Tajemnica zawodowa definicja Tajemnica zawodowa definicja informacje/dane, niezależenie od postaci i formy sporządzenia, pozyskane lub wytworzone przez podmiot zobowiązany do zachowania tajemnicy, związane z wykonywaniem określonych zawodów, prowadzonej działalności lub pełnionej funkcji, posiadające źródło lub atrybuty konfidencjonalności w przepisach rangi ustawowej, dodatkowo mogą być wzmocnione atrybutem konfidencjonalności wynikającym z zawartych umów, porozumień, złożonych zobowiązań. 2
Tajemnice zawodowe przegląd istotnych Przykłady tajemnic zawodowych występujących w zakładach ubezpieczeń lub bankach: tajemnica ubezpieczeniowa wraz z tajemnicą pośredników ubezpieczeniowych, tajemnica bankowa, tajemnica zawodowa ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, tajemnica związana z wykonywaniem ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, 3
Tajemnice zawodowe przegląd istotnych Przykłady tajemnic zawodowych występujących w zakładach ubezpieczeń lub bankach (c.d.): tajemnica radcowska, wynikająca z ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych, tajemnica adwokacka, wynikająca z ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, tajemnica lekarska z ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tajemnica biegłego rewidenta z ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, informacje niejawne z ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych. 4
Tajemnice zawodowe przegląd istotnych Tajemnica przedsiebiorstwa: Definicja tajemnicy przedsiębiorstwa art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji: są to nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich w poufności Odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa: odpowiedzialność cywilna (czyn nieuczciwej konkurencji), odpowiedzialność karna (art. 23 w/w ustawy). 5
Definicja tajemnicy ubezpieczeniowej: art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2010, Nr 11, poz. 66 t.j. z późn. zm.) wszystkie informacje związane ze stosunkiem prawnym wynikającym z umowy ubezpieczenia Czasowy zakres obowiązywania: nieograniczony czasowo zakres ochrony 6
Obowiązek zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej: art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej Szczególne źródła obowiązku konfidencjonalnego: art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym agenci ubezpieczeniowi, tajemnica dotyczy wszystkich informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych, dotyczące zakładu ubezpieczeń, drugiej strony umowy ubezpieczenia oraz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej, art. 26 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym - brokerzy ubezpieczeniowi (art.26 ust.1 pkt 3 tej ustawy), tajemnica dotyczy wszystkich informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem czynności brokerskich 7
Tajemnicę ubezpieczeniową stanowią, w szczególności informacje: umowa ubezpieczenia (jako integralna całość), informacje powiązane z umową ubezpieczenia, zawarte w innych dokumentach bądź bazach danych, o podmiotach stosunku prawnego z umowy ubezpieczenia, informacje o właściwościach, cechach ubezpieczonego i przedmiotu ubezpieczenia, o składce, świadczeniu, odszkodowaniu, indywidualne postanowienia i warunki umowy 8
Tajemnicę ubezpieczeniową stanowią, w szczególności informacje: fakt udzielenia ochrony ubezpieczeniowej, brak ochrony ubezpieczeniowej ubieganie się o udzielenie ochrony ubezpieczeniowej, z każdego etapu bytu prawnego umowy ubezpieczenia (zawarcie, wykonanie, etap powykonawczy), związane z rozstrzyganiem sporów wynikających z umowy ubezpieczenia, dotyczące umów ubezpieczenia z działu I i II, stanowiące dane osobowe (spełniające jeden z warunków bytu tajemnicy ubezpieczeniowej). 9
Tajemnicy ubezpieczeniowej nie stanowią, w szczególności informacje: nie związane z umową ubezpieczenia, warunki ubezpieczenia nie mające charakteru indywidualnego, cechy przedmiotu ubezpieczenia określone abstrakcyjnie, zasady zawierania umów ubezpieczenia, zasady obsługi ubezpieczeń i likwidacji szkód/świadczeń odseparowane od źródła danych, z innych obszarów działalności ubezpieczyciela, dotyczące umowy gwarancji ubezpieczeniowej. 10
Podmioty zobowiązane do zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej: zakład ubezpieczeń. osoby świadczące pracę w ramach stosunku pracy. osoby i podmioty za pomocą, których zakład ubezpieczeń wykonuje czynności ubezpieczeniowe. 11
Przesłanka celowościowa przy udostępnianiu tajemnicy ubezpieczeniowej Rygorystyczne Respektowanie Restrykcyjnego charakteru tajemnicy ubezpieczeniowej ( 3xR ) zakaz stosowania wykładni rozszerzającej wyłączeń od obowiązku ochrony tajemnicy ubezpieczeniowej, unikanie sytuacji domniemań, co do uprawnienia wnioskodawcy lub celowości jego wniosku, zakaz pozornego wykorzystywania przesłanki celowościowej. 12
Zakaz, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, nie dotyczy informacji udzielanych na wniosek podmiotów i sytuacji, które są enumeratywne wymienione ust. 2 oraz w ust. 4 5 tegoż artykułu. Szczególny wyjątek stanowi art. 19 ust. 2 pkt 25 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, z zawartą tam klauzulą otwartą (odwołanie do innych przepisów). Przesłanki konieczne do udostępnienia informacji w ramach klauzuli z art. 19 ust. 2 pkt 25 ustawy o działalności ubezpieczeniowej: przepis rangi ustawowej, wyraźne zwolnienie z wymogu zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej. 13
art. 19. ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej Zakład ubezpieczeń może udostępnić dane dotyczące umów ubezpieczenia na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnieniu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. Nr 81, poz.530 z późn. zm.) art. 19. ust. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej Nie narusza obowiązku zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. art. 19. ust. 2 pkt 22 ustawy o działalności ubezpieczeniowej Możliwość wymiany informacji chronionej tajemnicą ubezpieczeniową pomiędzy zakładami ubezpieczeń w zakresie niezbędnym do przeciwdziałania przestępczości ubezpieczeniowej. 14
Sytuacje szczególne związane z ujawnieniem tajemnicy ubezpieczeniowej: upoważnienie/zgoda osoby której dane dotyczą, jednakże tylko tych danych chronionych tajemnica ubezpieczeniową, które dotyczą jej stosunków prawnych z ubezpieczycielem w ramach umowy ubezpieczenia; realizacja uprawnień przez ubezpieczającego, ubezpieczonego poszkodowanego lub uprawnionego związanych informacji i dokumentów dot. ustalenia odpowiedzialności zakładu lub wysokości świadczenia (art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej), zwolnienie wynikające z art. 22 ust. 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zwolnienie wynikające z art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej zwolnienie wynikające z art. 808 4 Kodeksu cywilnego. 15
1. Udostępnianie tajemnicy ubezpieczeniowej prokuratorowi lub Policji : art. 19 ust. 2 pkt 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej: - wniosek prokuratury lub sądu - niezbędność dla toczącego się postępowania art. 19 ust. 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej - zawiadomienie o przestępstwie 2. Udostępnienie tajemnicy ubezpieczeniowej przy uzupełnieniu zawiadomienia o przestępstwie uzupełnienie z inicjatywy własnej oraz w trybie art. 307 k.p.k. oraz art. 304a k.p.k. 3. Na żądanie prokuratora skierowane bezpośrednio do instytucji obowiązanej, jeżeli zawiadomienie o przestępstwie z art. 165a lub 299 k.k. nie zawiera wszystkich informacji, a GIIF nie jest w posiadaniu potrzebnych danych (art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy orz finansowaniu terroryzmu). 16
Dostęp Policji do tajemnicy ubezpieczeniowej art. 20 ustawy o Policji: art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej: - wniosek Policji - niezbędność do skutecznego zapobieżenia przestępstwu, jego wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów - z zachowaniem wymogów z art. 20 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji obowiązek zachowania w tajemnicy informacji przekazanych Policji w trybie art. 20 ustawy o Policji wobec strony umowy ubezpieczenia oraz osób trzecich (art. 20 ustawy o działalności ubezpieczeniowej) 17
Udostępnienie tajemnicy ubezpieczeniowej art. 20 ustawy o Policji: etap czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania dowodów, ograniczony katalog przestępstw, ściganych z oskarżenia publicznego, przestępstw umyślnych, m.in. art. 258 kk, art. 286 par. 1 k.k., art. 296 par. 1-3 kk, art. 296a par 1,2, 4 k.k., art. 299 par 1-6 k.k., art. 148-150 k.k., jeżeli inne środki uzyskania informacji okazały się bezskuteczne albo będą nieprzydatne, postanowienie Sądu okręgowego właściwego miejscowo ze względu na siedzibę wnioskującego organu, wydane na pisemny wniosek, o treści określonej w ustawie o Policji Komendanta Głównego Policji albo komendanta wojewódzkiego Policji, szczególna ochrona przekazanych Policji informacji- wg przepisów o ochronie informacji niejawnych z ograniczonym kręgiem dostępu w Policji oraz dot. prokuratury i Sądu 18
Udostępnienie tajemnicy ubezpieczeniowej art. 20 ustawy o Policji (c.d.): obowiązek Policji poinformowania podmiotu którego przekazane informacje i dane dotyczą o postanowieniu Sądu wyrażającym zgodę na ich udostępnienie, w terminie do 90 dni od przekazania albo (wyjątkowo) w innym terminie oznaczonym, wskazanym przez Sąd, jeżeli w wyżej wymienionych okresach wszczęto postępowanie przygotowawcze to obowiązek informacyjny o postanowieniu Sądu wyrażającym zgodę na udostępnienie informacji i danych może być zrealizowany przez prokuratora lub Policję działającą na jego polecenie, przed zamknięciem postępowania przygotowawczego albo niezwłocznie po jego umorzeniu, obowiązek Policji zawiadomienia podmiotu który przekazał informacje i dane, jeżeli nie dostarczyły one podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego. 19
Tajemnica ubezpieczeniowa a wymogi wynikające z art. 180 1 k.p.k.: prawo odmowy złożenia zeznań konieczność zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej organ zwalniający postępowanie przygotowawcze (Prokurator), postępowanie sądowe (Sąd) Tajemnica ubezpieczeniowa a wymogi związane z przeszukaniem i zatrzymaniem rzeczy (art. 225 i n. k.p.k.), m.in.: wymóg przekazania prokuratorowi lub Sądowi pisma lub dokumentów bez ich odczytywania w opieczętowanym opakowaniu. Udostępnienie tajemnicy ubezpieczeniowej przez uczestnika postępowania karnego na potrzeby czynności procesowych. 20
Naruszenie tajemnicy ubezpieczeniowej: 1) odpowiedzialność karna: art. 232 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, art. 266 par. 1 kodeksu karnego, art. 49, 51 z ustawy o ochronie danych osobowych, art. 23 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. 2) odpowiedzialność cywilna (deliktowa, kontraktowa, odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych): art. 415 i n. kodeksu cywilnego, art. 471 i n. kodeksu cywilnego, art. 23, 24, 448 oraz 43 i 43 10 kodeksu cywilnego. 3) odpowiedzialność z ustawy z dn. 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. 21
Naruszenie tajemnicy ubezpieczeniowej (c.d.): 3) odpowiedzialność za delikt administracyjny: środki administracyjne stosowane przez Komisję Nadzoru Finansowego (art. 209, 210 i 212 ustawy o działalności ubezpieczeniowej) oraz dot. działalności agentów ubezpieczeniowych - art. 19 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (art. 35 tej ustawy - brokerzy ubezpieczeniowi), środki administracyjne stosowane przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (art. 18, 19, 19a oraz art. 17 ust. 2 ustawy o ochronie danych osobowych); 4) odpowiedzialność pracownicza z kodeksu pracy: art. 108 kodeksu pracy odpowiedzialność porządkowa, możliwość rozwiązania umowy o pracę (w trybie art. 52 kodeksu pracy lub z zachowaniem okresu wypowiedzenia), art. 114 kodeksu pracy odpowiedzialność materialna. 22
Częste błędy Policji we wnioskowaniu o dane chronione tajemnicą ubezpieczeniową: brak podstawy prawnej brak wskazania na niezbędność danych do celów postępowania brak uprawdopodobnienia istnienia postanowienia Sądu Okręgowego wydanego w związku z art. 20 ust. 5 ustawy o Policji przekraczanie granic rzeczywistych potrzeb postępowania art. 15 ust. 1 pkt 6 ustawy o Policji, art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, powoływanie się tylko na przepisy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, powołanie się tylko na przepisy ustawy o ochronie danych osobowych, art. 15 2 k.p.k. oraz art. 15 3 k.p.k. 23
Tajemnica bankowa definicja Definicja tajemnicy bankowej wynika z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe tajemnica bankowa obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje nieograniczony czasowo zakres ochrony tajemnicy bankowej; tajemnica bankowa dotyczy banku, osób zatrudnionych w banku, osób, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, zakres zwolnień i włączeń od tajemnicy bankowej zawarty jest w przepisach: art. 104 ust. 2 6 Prawa bankowego, art. 105-105a Prawa bankowego, art. 106a-106d Prawa bankowego. 24
Tajemnica bankowa Przypadki udostępnienia tajemnicy bankowej prokuratorowi: (art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b Prawa bankowego) na jego żądanie w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe: przeciwko osobie fizycznej będącej strona umowy zawartej z bankiem, w zakresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej; popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, w zakresie informacji dotyczących tej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej; (art. 105 ust. 1 pkt. 2 lit. c Prawa bankowego) na jego żądanie w związku z wykonaniem wniosku o udzielenie pomocy prawnej, pochodzącego z państwa obcego, które na mocy ratyfikowanej umowy międzynarodowej wiążącej Rzeczpospolitą Polską ma prawo występować o udzielenie informacji objętych tajemnicą bankową; 25
Tajemnica bankowa Przypadki udostępnienia tajemnicy bankowej prokuratorowi: (art. 106a ust. 5 Prawa bankowego) udostępnienie tajemnicy bankowej w związku z realizacją obowiązku powiadomienia prokuratora o blokadzie środków, zastosowanej w sytuacji uzasadnionego podejrzenia, ze zgromadzone na rachunku bankowym środki pochodzą lub mają związek z przestępstwem innym niż przestępstwo z art. 165a lub 299 k.k., (art. 106b Prawa bankowego) udostepnienie tajemnicy bankowej prokuratorowi prowadzącemu postepowanie karne na podstawie postanowienia wydanego na jego wniosek przez właściwy miejscowo Sąd Okręgowy dodatkowe uprawnienie, poza legitymacjami z art. 105 i 106a Prawa bankowego 26
Tajemnica bankowa Przypadki udostępnienia tajemnicy bankowej prokuratorowi: (art. 106c Prawa bankowego) udostepnienie tajemnicy bankowej na żądanie prokuratora w związku z postanowieniem właściwego miejscowo Sądu Okręgowego wydanym na jego wniosek, przez podmioty, którym bank ujawnił informacje chronione tajemnicą bankową, (art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu) na żądanie prokuratora skierowane bezpośrednio do instytucji obowiązanej jeżeli zawiadomienie o przestępstwie z art. 165a lub 299 k.k. nie zawiera wszystkich informacji, a GIIF nie jest w posiadaniu potrzebnych danych 27
Tajemnica bankowa Przypadki udostępnienia tajemnicy bankowej prokuratorowi lub Policji: (art. 106a ust. 1-2 Prawa bankowego) udostępnienie tajemnicy bankowej w związku z realizacją obowiązku złożenia zawiadomienia o przestępstwie, w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem skarbowym lub innym przestępstwem niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 k.k., również w ramach czynności w trybie art. 307 k.p.k., (art. 105 ust. 2 lit. s Prawa bankowego) udostępnienie tajemnicy bankowej na żądanie prokuratora lub Policji, w zakresie wynikającym z art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (informacja o kierującym pojazdem). 28
Tajemnica bankowa Przypadki udostępnienia tajemnicy bankowej Policji: (art. 105 ust. 2 lit. l Prawa bankowego) Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową na żądanie Policji, jeżeli jest to konieczne dla skutecznego zapobieżenia przestępstwom, ich wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów, na zasadach i trybie określonym w art. 20 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Poza w/w trybem Policja może uzyskać dostęp do tajemnicy bankowej za pośrednictwem prokuratora, w związku z jego uprawnieniami w ramach postępowania przygotowawczego i na podstawie czynności prokuratora. 29
Tajemnica bankowa Banki i bankowe izby gospodarcze mogą przetwarzać i udostępniać innym bankom tajemnice bankową, w przypadkach: uzasadnionych podejrzeń pochodzenia środków zgromadzonych na rachunkach bankowych z przestępstw, innych niż przestępstwa z art. 165a lub 299 k.k.; przestępstw dokonywanych na szkodę banków, instytucji kredytowych oraz instytucji finansowych i ich klientów w celu i zakresie niezbędnym do zapobiegania tym przestępstwom (art. 106d Prawa bankowego) 30
Tajemnica bankowa Szczególna odpowiedzialność karna za bezprawne ujawienie tajemnicy bankowej: art. 171 ust. 5 Prawa bankowego. Kto będąc obowiązanym do zachowania tajemnicy bankowej, ujawnia lub wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę bankową, niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega grzywnie do 1.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3. Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczących udzielenia Policji informacji na zasadach określonych w art. 20 ust. 4-10 ustawy o Policji i zawiadomieniu, o którym mowa w art. 20 ust. 13 tej ustawy (art. 104 ust. 4 Prawa bankowego). 31
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.97.78.483 ) Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Art. 51 1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. 2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. 5.Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępnia informacji określa ustawa.
Dziękuję za uwagę jjurzyk@pzu.pl tel. 22/ 5823399 Warszawa, 26.09.2012 PZU SA/PZU Życie SA, Biuro Bezpieczeństwa, Centrala