Państwowy monitoring ptaków szponiastych metodyka oceny liczebności i rozpowszechnienia na rozległych powierzchniach próbnych Zdzisław Cenian Komitet Ochrony Orłów GIOŚ Wyniki projektu realizowanego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przy finansowym wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fot. Bogusław Kotlarz
Główne czynniki decydujące o wyborze metodyki monitoringu ptaków szponiastych na rozległych powierzchniach badawczych - Indeks czy cenzus? Liczebność gatunku Rozpowszechnienie Wykrywalność
Struktura Państwowego Monitoringu Ptaków Monitoring Gatunków Rozpowszechnionych Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych Monitoring Gatunków Średniolicznych Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków Monitoring Ptaków Mokradeł Monitoring Gatunków Rzadkich Monitoring Ptaków Drapieżnych Monitoring orła przedniego Monitoring orlika grubodziobego Monitoring rybołowa Monitoring mewy czarnogłowej Monitoring łabędzia krzykliwego Monitoring podgorzałki Monitoring biegusa zmiennego (schinzii)
Monitoring Gatunków Rzadkich Monitoring rybołowa Pandion haliaetus Monitoring orlika grubodziobego Aquila clanga Monitoring orła przedniego Aquila chrysaetos
Metodyka Powierzchnie monitorowane - wszystkie stanowiska lęgowe zarejestrowane w latach 2000-2006, wpisane w kwadraty 10 x 10 km. Metodyka prac terenowych co najmniej 2 kontrole terenowe połączone z kartowaniem gatunków oraz wyszukiwaniem i kontrolami gniazd pełny cenzus.
Uzyskiwane dane Liczebność gatunków docelowych danym roku Zasięg występowania gatunków docelowych w danym roku Poziom produktywności w danym roku Trend liczebności gatunków docelowych Trend zmian areału gatunków docelowych Trend zmian produktywności populacji
Monitoring rybołowa Fot. Marcin Południewski
Aktualne rozpowszechnienie rybołowa w Polsce W 2007r 1 stanowisko lęgowe w kwadracie W 2007r 2 stanowiska lęgowe w kwadracie Kwadraty niezajęte przez rybołowa w 2007r 112 kwadratów objętych monitoringiem 33 obsadzone przez 36 stanowisk rybołowa Rozpowszechnienie w kraju 1,06
Trend rozpowszechnienia rybołowa w Polsce w latach 2000-2008 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Liczebność rybołowa w Polsce w latach 2000-2008 Liczba zajętych stanowisk lęgowych Trend liczebności populacji 60 1,2 50 1 40 0,8 30 0,6 20 0,4 10 0,2 0 2000 2002 2004 2006 2008 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Parametry rozrodcze rybołowa w latach 2000-2008 Sukces lęgowy Produkcja młodych 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Monitoring orlika grubodziobego Fot. Tadeusz Mizera
Aktualne rozpowszechnienie orlika grubodziobego w Polsce W 2007r 1 stanowisko lęgowe w kwadracie W 2007r 2 lub więcej stanowisk lęgowych w kwadracie Kwadraty niezajęte przez rybołowa w 2007r 13 kwadratów objętych monitoringiem 10 obsadzonych przez 15 stanowisk Rozpowszechnienie w kraju 0,48
Trend rozpowszechnienia orlika grubodziobego w Polsce w latach 2000-2008 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Liczebność orlika grubodziobego w latach 2000-2008 Liczba zajętych stanowisk lęgowych Trend liczebności populacji 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2000 2002 2004 2006 2008 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Parametry rozrodcze orlika grubodziobego w latach 2000-2008 Sukces gniazdowy Produkcja młodych 70 0,7 60 0,6 50 0,5 40 0,4 30 0,3 20 0,2 10 0,1 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Monitoring orła przedniego Fot. Bogusław Kotlarz
Aktualne rozpowszechnienie orła przedniego w Polsce W 2007r 1 stanowisko lęgowe w kwadracie W 2007r 2 lub więcej stanowisk lęgowych w kwadracie Kwadraty niezajęte przez rybołowa w 2007r 40 kwadratów objętych monitoringiem 24 obsadzone przez 27 stanowisk Rozpowszechnienie w kraju 0,48
Trend rozpowszechnienia orła przedniego w Polsce w latach 2000-2008 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Liczebność orła przedniego w latach 2000-2008 Liczba zajętych stanowisk lęgowych Trend liczebności populacji 30 1,4 25 20 15 10 5 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 2000 2002 2004 2006 2008 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Parametry rozrodcze orła przedniego w latach 2000-2008 Sukces gniazdowy Produkcja młodych 90 0,9 80 0,8 70 0,7 60 0,6 50 0,5 40 0,4 30 0,3 20 0,2 10 0,1 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 0 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Monitoring Ptaków Drapieżnych 1. Bocian czarny Ciconia nigra (CCN) 2. Kania czarna Milvus migrans (MG) 3. Kania ruda Milvus milvus (MM) 4. Błotniak łąkowy Circus pygargus (CIP) 5. Błotniak stawowy Circus aeruginosus (CIA) 6. Jastrząb Accipiter gentilis (ACG) 7. Trzmielojad Pernis apivorus (PEA) 8. Myszołów Buteo buteo (BB) 9. Bielik Haliaeetus albicilla (HA) 10. Orlik krzykliwy Aquila pomarina (AQP) 11. Pustułka Falco tinnunculus (FAT) 12. Kobuz Falco subbuteo (FAS) 13. Krogulec Accipiter nisus (ACN) 14. Kruk Corvus corax (COX)
Uzyskiwane dane Wskaźniki liczebność gatunków docelowych danym roku Wskaźniki rozpowszechnienia gatunków docelowych w danym roku Wskaźniki produktywności orlika krzykliwego i bielika w danym roku Trend wskaźników liczebności gatunków docelowych Trend wskaźników rozpowszechnienia gatunków docelowych Trend zmian produktywności populacji orlika krzykliwego i bielika
Powierzchnie próbne - 40 kwadratów 10x10 km Dobór powierzchni - losowanie warstwowe w obrębie 3 warstw. Warstwy - trzy rozłączne obszary kraju wskazane w oparciu o dane PAO o występowaniu 12 gatunków docelowych w kwadratach 10 km x 10 km: Monitoring Ptaków Drapieżnych - Metodyka - obszar jednoczesnego występowania dużej liczby (7-12) gatunków docelowych; obszar jednoczesnego występowania średniej liczby (5-6) gatunków docelowych; obszar jednoczesnego występowania małej liczby (0-4) gatunków docelowych Alokacja nieproporcjonalna, odpowiednio 50%, 30% i 20% w wyróżnionych warstwach.
Rozmieszczenie powierzchni próbnych MPD
Technika i terminy liczeń K1: 20-31 marca K2: 1-20 maja K3: 15-30 czerwca K4: 10-20 lipca
Wyniki MPD - rozpowszechnienie Poziom wskaźnika MPD Liczebność Gatunek 2007 2008 2007 2008 kania czarna 7 9 16,7 21,4 bielik 10 18 23,8 42,9 kania ruda 11 9 26,2 21,4 bocian czarny 15 22 33,3 52,4 orlik krzykliwy 14 17 33,3 40,5 kobuz 14 14 33,3 33,3 pustułka 19 27 45,2 64,3 trzmielojad 21 30 50,0 71,4 błotniak łąkowy 21 22 50,0 52,4 jastrząb 29 37 69,0 88,1 błotniak stawowy 37 36 85,7 85,7 myszołów 41 42 97,6 100,0
Porównanie rozpowszechnienia populacji lęgowych 12 gatunków mierzonego na powierzchniach MPD z ocenami opublikowanymi w PAO (Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004).
Wyniki MPD - liczebność Poziom wskaźnika MPD Liczebność Gatunek 2007 2008 2007 2008 kania czarna 10 19 447 1061 bielik 18 26 892 1426 kania ruda 28 24 1 284 1065 bocian czarny 30 36 1 509 2108 orlik krzykliwy 37 50 2 082 2866 kobuz 42 55 3 175 3008 pustułka 54 122 3 046 7562 trzmielojad 54 63 3 909 3395 błotniak łąkowy 65 63 3 545 3299 jastrząb 80 113 5727 7583 błotniak stawowy 142 193 7175 10728 myszołów 583 860 42798 60137
Porównanie oszacowania liczebności populacji lęgowej metodą ekstrapolacji wyników z powierzchni MPD uzyskanych w 2007 i 2008 roku z ocenami opublikowanymi w raporcie BirdLife 2004.
Wnioski Ze względu na rozległość rewirów zajmowanych przez ptaki szponiaste rozmiary jednostkowej powierzchni próbnej nie powinny być mniejsze niż 100km 2. Jednoczesny monitoring grupy gatunków szponiastych wymaga stosowania losowego doboru powierzchni próbnych w obrębie wyodrębnionych warstw, różniących się frekwencją gatunków docelowych. W przypadku braku wiedzy na temat zasięgu gatunków na badanym obszarze warstwy mogą odpowiadać zasobności preferowanych przez poszczególne gatunki siedlisk. Opisana metodyka znajduje zastosowanie tylko w badaniach obejmujących rozległe obszary (teren całego kraju, województwa), dla których możliwe jest wykorzystanie proponowanych technik losowania powierzchni próbnych. Rozmiary błędu oszacowania mogą być nieprzewidywalne w przypadku wykorzystania w pracach terenowych osób nie posiadających stosownej wiedzy i kwalifikacji. Uzyskiwane wyniki powinny być traktowane jako wartości indeksowe. Są one zazwyczaj bliższe wartościom bezwzględnym w przypadku gatunków charakteryzujących się dużą aktywnością i małymi rewirami osobniczymi, niż gatunków skrytych i zajmujących rozległe terytoria.
Wykorzystanie MPD w planowaniu zadań ochronnych Metodyka badań proponowana w MPD daje wyniki dowiązane przestrzennie do objętej monitoringiem powierzchni MPD może być wykorzystywany jako pierwsza faza bardziej zaawansowanych badań populacyjnych przekładanych na działania ochronne
Metodą stosowaną w MPD gromadzimy informacje na temat powierzchni ważnych dla poszczególnych gatunków Orlik krzykliwy Rewiry lęgowe Żerowiska Bocian czarny Rewiry lęgowe Żerowiska
Dziękuję za uwagę! Zdzisław Cenian Komitet Ochrony Orłów Fot. Piotr Szymański Fot. Bogusław Kotlarz