Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla terenu Gminy Trąbki Wielkie

Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla terenu Gminy Trąbki Wielkie Przygotowanie: Zespół autorski Pomorskiego Centrum Badań i Technologii Środowiska, POMCERT Czerwiec 2010

Spis Treści 1. WPROWADZENIE... 4 1.1. UZASADNIENIE... 5 1.2. PODSTAWY FORMALNO-MERYTORYCZNE WYKONANIA DOKUMENTU... 5 1.3. PODSTAWOWE CELE I ZADANIA PROGRAMU... 7 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY TRĄBKI WIELKIE... 8 2.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY, POWIERZCHNIA GEODEZYJNA GMINY... 9 2.2. WSKAŹNIKI DEMOGRAFICZNE... 10 2.3. ZASOBY MIESZKANIOWE...10 3. CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 12 3.1. WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE LUDZKIE... 13 3.2. RODZAJE AZBESTU... 15 3.3. ZASTOSOWANIE AZBESTU... 17 3.4. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE... 19 4. INWENTARYZACJA ORAZ OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 20 4.1. WYNIKI INWENTARYZACJI AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 21 4.2. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 24 5. SZACUNKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 27 5.1. INSTALACJE UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW AZBESTU I ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 28 5.2. JEDNOSTKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU... 29 5.3. SZACUNKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU Z TERENU GMINY TRĄBKI WIELKIE... 30 6. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 33 6.1. ŚRODKI KRAJOWE... 34 6.2. ŚRODKI UNIJNE... 36 7. SCENARIUSZE REALIZACJI PROGRAMU...37 7.1. OBIEKTY KOMUNALNE I UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ... 38 7.2. BUDOWNICTWO PRYWATNE... 38 8. HARMONOGRAM RZECZOWO FINANSOWY REALIZACJI PROGRAMU... 40 8.1. UCHWALENIE PROGRAMU... 41 8.2. JEDNOSTKA LUB ORGAN DYSPOZYCYJNO - KONTROLNY REALIZUJĄCEGO ZADANIA PROGRAMU... 41 8.3. BAZA DANYCH... 41 8.4. ALOKACJA ŚRODKÓW FINANSOWYCH Z BUDŻETU GMINY... 41 8.5. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 42 8.6. USUWANIE I UNIESZKODLIWIENIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST O STWIERDZONYM I STOPNIU PILNOŚCI... 42 8.7. USUWANIE PORZUCONYCH ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 42 8.8. DZIAŁANIA INFORMACYJNO EDUKACYJNE... 43 8.9. MONITORING I AKTUALIZACJA PROGRAMU... 46 9. WNIOSKI Z ANALIZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROGRAMU USUWANIA AZBESTU DLA TERENU GMINY TRĄBKI WIELKIE... 47 10. WARUNKI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST... 53 10.1. BEZPIECZNE POSTĘPOWANIE Z WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST... 55 11. ZAŁĄCZNIKI... 61 ZAŁĄCZNIK 1. WYNIKI INWENTARYZACJI AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE... 62 ZAŁĄCZNIK 2. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE... 63 ZAŁĄCZNIK 3. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE BŁOTNI... 64 ZAŁĄCZNIK 4. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE CZĄSTKOWA... 65 1

ZAŁĄCZNIK 5. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE CZERŃCA... 65 ZAŁĄCZNIK 6. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE CZERNIEWKA... 65 ZAŁĄCZNIK 7. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE CZERNIEWA... 66 ZAŁĄCZNIK 8. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE DOMACHOWA... 67 ZAŁĄCZNIK 9. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE DRZEWINY... 68 ZAŁĄCZNIK 10. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE EŁGANOWA... 69 ZAŁĄCZNIK 11. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GOŁĘBIEWKA... 72 ZAŁĄCZNIK 12. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GOŁĘBIEWA ŚREDNIEGO... 74 ZAŁĄCZNIK 13. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GOŁĘBIEWA WIELKIEGO... 75 ZAŁĄCZNIK 14. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GRANICZNEJ WSI... 78 ZAŁĄCZNIK 15. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE KACZEK... 79 ZAŁĄCZNIK 16. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE KLESZCZEWA... 80 ZAŁĄCZNIK 17. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE KLĘPIN... 82 ZAŁĄCZNIK 18. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE KŁODAWY... 83 ZAŁĄCZNIK 19. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE KOBIERZYNA... 84 ZAŁĄCZNIK 20. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE ŁAGUSZEWA... 84 ZAŁĄCZNIK 21. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIERZESZYNA... 85 ZAŁĄCZNIK 22. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE PAWŁOWA... 87 ZAŁĄCZNIK 23. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE POSTOŁOWA... 88 ZAŁĄCZNIK 24. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE PRUSKIEJ KARCZMY... 88 ZAŁĄCZNIK 25. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE ROŚCISZEWKA... 89 ZAŁĄCZNIK 26. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE ROŚCISZEWA... 90 ZAŁĄCZNIK 27. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE SOBOWIDZA... 92 ZAŁĄCZNIK 28. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE TRĄBEK MAŁYCH... 94 ZAŁĄCZNIK 29. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE TRĄBEK WIELKICH... 95 ZAŁĄCZNIK 30. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE WARCZA... 97 ZAŁĄCZNIK 31. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE ZASKOCZYNA... 98 ZAŁĄCZNIK 32. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE ZŁEJ WSI... 99 ZAŁĄCZNIK 33. PRZEDSIĘBIORSTWA POSIADAJĄCE DECYZJĘ ZATWIERDZAJĄCĄ PROGRAM GOSPODAROWANIA ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI (AZBEST) W POWIECIE GDAŃSKIM... 100 2

Spis Tabel: TABELA 1. POWIERZCHNIA GEODEZYJNA... 10 TABELA 2. LICZBA LUDNOŚCI... 10 TABELA 3. ZASOBY MIESZKANIOWE... 10 TABELA 4. MATERIAŁY ZAWIERAJĄCE AZBEST I ICH ZASTOSOWANIE... 17 TABELA 5. ILOŚĆ AZBESTU NA TERENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE... 22 TABELA 6. WSKAŹNIK NARAŻENIA MIESZKAŃCÓW GMINY... 23 TABELA 7. ILOŚĆ WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST WYMAGAJĄCYCH WYMIANY LUB BEZZWŁOCZNEJ NAPRAWY... 25 TABELA 8. ILOŚĆ WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST WYMAGAJĄCYCH PONOWNEJ OCENY W CZASIE DO 1 ROKU... 25 TABELA 9. ILOŚĆ WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST WYMAGAJĄCYCH PONOWNEJ OCENY W CZASIE DO 5 LAT... 26 TABELA 10. JEDNOSTKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZZO W BIERKOWIE (CENY NETTO W 2010 R.)... 29 TABELA 11. JEDNOSTKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZZO W GILWIE MAŁEJ (CENY NETTO W 2010 R.)... 30 TABELA 12. CAŁKOWITY KOSZT USUNIĘCIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST (CENY NETTO W 2010 R.)... 30 TABELA 13. CAŁKOWITY KOSZT USUNIĘCIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST WYMAGAJĄCYCH BEZZWŁOCZNEJ WYMIANY (CENY NETTO W 2010 R.)... 32 TABELA 14. HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY PROGRAMU USUWANIA AZBESTU... 44 TABELA 15. WSKAŹNIKI MONITORINGU... 46 TABELA 16. KRYTERIA ANALIZY I OCENY PROGRAMU USUWANIA AZBESTU... 48 TABELA 17. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA POSZCZEGÓLNYCH ZADAŃ PROGRAMU NA ŚRODOWISKO50 Spis Rysunków: RYSUNEK 1. POŁOŻENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE... 9 RYSUNEK 2. LOKALIZACJA WYBRANYCH SKŁADOWISK ODPADÓW AZBESTOWYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO... 28 Spis zdjęć: ZDJĘCIE 1. WŁÓKNA AZBESTU... 13 ZDJĘCIE 2. NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE RODZAJE MINERAŁÓW AZBESTU... 16 ZDJĘCIE 3. NIEWYKORZYSTANE PŁYTY ETERNITU NA TERENIE POSESJI CZERNIEWO 1... 21 ZDJĘCIE 4. ZDEMONTOWANE PŁYTY ETERNITU NA TERENIE POSESJI W EŁGANOWIE UL. ŁĄKOWA 1... 21 ZDJĘCIE 5. ZDEMONTOWANE PŁYTY ETERNITU NA TERENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO W PAWŁOWIE 9A... 22 ZDJĘCIE 6. PORZUCONE ODPADY AZBESTU W POBLIŻU POSESJI ROŚCISZEWO 7... 22 3

UZASADNIENIE PODSTAWY FORMALNO-MERYTORYCZNE OPRACOWANIA PODSTAWOWE CELE I ZADANIA PROGRAMU ZAKRES OPRACOWANIA 1. Wprowadzenie

1.1. Uzasadnienie W dniu 23 grudnia 2008 r. Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą Nr 1283/172/08 przyjął Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa pomorskiego, w którym określono obszary i harmonogram działań usuwania wyrobów zawierających azbest z uwzględnieniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację, wskazano potencjalne źródła finansowania tych działań. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa pomorskiego zawiera również opis stanu wyrobów zawierających azbest aktualnego na koniec grudnia 2007 r. Jednym z przyjętych celów krótkookresowych do 2012 r. jest konieczność uzyskania pełnych materiałów z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest ze wszystkich gmin województwa pomorskiego. W harmonogramie realizacji zadań nieinwestycyjnych zaplanowano przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest (ilości i stanu technicznego) znajdujących się na terenie poszczególnych gmin i opracowanie gminnych i powiatowych programów usuwania azbestu wskazując wójtów, burmistrzów, prezydentów miast i zarządy powiatów, jako wykonawców. W dniu 25 marca 2008 r. Rada Gminy Trąbki Wielkie Uchwałą Nr 12/II/2008 przyjęła Program usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Trąbki Wielkie na lata 2008-2010. Przedmiotowy Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Trąbki Wielkie stanowi aktualizację w/w Programu przyjętego uchwałą Rady Gminy w 2008 r. i w pełni wpisuje się w realizację powyższego zadania nieinwestycyjnego zawartego w programie szczebla wojewódzkiego oraz wypełnia obowiązek osiągnięcia wskazanego celu krótkookresowego. 1.2. Podstawy formalno-merytoryczne wykonania dokumentu W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. W dniu 15 marca 2010 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę zmieniającą uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032". Główne cele Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 to: 1. Usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest. 2. Minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju. 3. Likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele będą realizowane sukcesywnie aż do roku 2032, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest (w latach 2003-2008 usunięto ok. 1 mln ton). Przyjmuje się, iż następujące ilości odpadów zawierających azbest zostaną wycofane z użytkowania: w latach 2009 2012 około 28% odpadów (4 mln ton), w latach 2013 2022 około 35% odpadów (5,1 mln ton), w latach 2023 2032 około 37% odpadów (5,4 mln ton). 5

Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Gminy Trąbki Wielkie na lata 2010-2032, zwany dalej Programem, powstał w wyniku: 1. Przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie Programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana m.in. do opracowania Programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. 2. Przyjęcia przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 lipca 2009 r. Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. 3. Realizacji Ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628, z 1997 r., informacja o tekście jednolitym opublikowana w Obwieszczeniu Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Dz.U. Nr 3 poz. 20 z 2004 r.) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy. 4. Potrzeb oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających azbest. Właściwie zaplanowane prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest to proces szczególnie istotny z punktu widzenia narażenia ludzi na emisję pyłu azbestowego, a przygotowanie dokumentu w postaci Programu tych prac to działania profilaktyczne, które mogą zminimalizować narażenie zdrowia ludzi na emisję rakotwórczego pyłu azbestowego. Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U Nr 62 poz. 628 z 2001 r. z późn. zm., tekst jednolity Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o odpadach Dz.U Nr 39 poz. 251 z 2007 r.) na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym są opracowywane plany gospodarki odpadami. Azbest oraz wyroby zawierające azbest zaliczane są do odpadów niebezpiecznych, dlatego w Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Trąbki Wielkie znalazły się stosowne zapisy dotyczące usuwania wyrobów zawierających azbest. Harmonogram realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu przewiduje w tym celu opracowanie wojewódzkich, powiatowych i gminnych Programów usuwania wyrobów zawierających azbest, które powinny stanowić element planów gospodarki odpadami odpowiedniego szczebla. Zakłada się, że podstawą do opracowania gminnego Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest jest szczegółowa identyfikacja wszystkich wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy oraz dokonanie rozpoznania odnośnie stopnia zużycia tych wyrobów zabudowanych na konkretnych obiektach. Uzyskane dane powinny być gromadzone przez samorząd gminy dla opracowania programu gminnego i powiatowego, stanowiącego integralną część programu wojewódzkiego. Dla zebrania powyższych danych, na terenie Gminy Trąbki Wielkie niezbędnym było przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Jednocześnie podczas inwentaryzacji rozpowszechniane były wśród społeczności lokalnej informacje o skutkach dla zdrowia i środowiska powodowanych przez wyroby zawierające azbest oraz o możliwościach uzyskiwania pomocy na ich usunięcie. 6

1.3. Podstawowe cele i zadania programu Celem Programu jest: 1. Spowodowanie oczyszczenia terenu Gminy Trąbki Wielkie z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest. 2. Wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Gminy spowodowanych narażeniem na włókna azbestu oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań. 3. Spowodowanie sukcesywnej likwidacji negatywnego oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska. Zadania Programu wynikające z programu wojewódzkiego i obowiązujących regulacji prawnych: określenie ilości wyrobów zawierających azbest oraz ich rozmieszczenia na terenie Gminy; określenie stanu technicznego wyrobów i przydatności do dalszego użytkowania; szacunek kosztów oraz analiza możliwości pozyskania środków finansowych na realizację programu. 7

2. Charakterystyka Gminy Trąbki Wielkie POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY, POWIERZCHNIA GEODEZYJNA GMINY WSKAŹNIKI DEMOGRAFICZNE ZASOBY MIESZKANIOWE 8

2.1. Położenie geograficzne, podział administracyjny, powierzchnia geodezyjna Gminy Rysunek 1. Położenie Gminy Trąbki Wielkie Źródło: Materiały POMCERT Gmina Trąbki Wielkie znajdująca się w południowej części Powiatu Gdańskiego, graniczy: od północnego-wschodu z Gminą Pruszcz Gdański, od północnego-zachodu z gminą Kolbudy od wschodu z gminą Pszczółki, od zachodu z gminą Przywidz, od południa z Gminą Skarszewy. Administracyjnie Gmina Trąbki Wielkie wchodzi w skład Powiatu Gdańskiego i tworzy ją 25 wsi sołeckich (Błotnia, Cząstkowo, Czerniewo, Domachowo, Drzewina, Ełganowo, Gołębiewko, Gołębiewo Średnie, Gołębiewo Wielkie, Graniczna Wieś, Kaczki, Kleszczewo, Klępiny, Kłodawa, Łaguszewo, Mierzeszyn, Pawłowo, Postołowo, Rościszewo, Sobowidz, Trąbki Małe, Trąbki Wielkie, Warcz, Zaskoczyn, Zła Wieś) i kilka wsi niesołeckich. 9

Gmina Trąbki Wielkie zajmuje obszar o powierzchni geodezyjnej 16 258 ha (Tabela 1), co stanowi około 21% powierzchni Powiatu Gdańskiego i 0,01 % powierzchni Województwa Pomorskiego. Tabela 1. Powierzchnia geodezyjna Powierzchnia Wyszczególnienie J. m. 2009r. ogółem w ha* ha 16 258 Sołectwa Ogółem jedn. 25 Miejscowości miejscowości wiejskie jedn. 31 * - powierzchnia wg zaktualizowanego wytyczenia geodezyjnego w 2006r. Źródło: GUS Warszawa, stan na 31 grudnia 2.2. Wskaźniki demograficzne Tabela 2. Liczba ludności Wyszczególnienie J. m. 2006 2007 2008 2009 Ludność wg miejsca zameldowania ogółem osoba 9 625 9 769 9 891 10 004 mężczyźni osoba 4 837 4 919 4 967 5 026 kobiety osoba 4 788 4 850 4 924 4 978 Źródło: GUS Warszawa, stan na 31 grudnia W latach 2006-2009 odnotowany został niewielki, jednak stały wzrost liczby ludności zameldowanej na terenie Gminy z 9 625 osób w 2006 r. do 10 004 osób w 2009 r. (Tabela 2). Spowodowane było to dużym zainteresowaniem mieszkańców aglomeracji miejskich wykupem działek budowlanych pod zabudowę jednorodzinną i migracją ludności z miast na tereny wiejskie. Niebagatelny wpływ na to ma atrakcyjne położenie Gminy w bliskim sąsiedztwie Trójmiasta, warunki przyrodnicze, rekreacyjne i turystyczne, stan środowiska przyrodniczego. 2.3. Zasoby mieszkaniowe Na terenie Gminy w 2008r. znajdowało się 2 533 mieszkań o łącznej powierzchni 208 755 m 2 (stan 31 grudnia 2008r.). Średnia powierzchnia mieszkania wynosiła 82,4 m 2, na jedną osobę przypadało 21,2 m 2 powierzchni użytkowej. W latach 2004-2008 liczba mieszkań wrosła o 126, przy czym obserwuje się zmianę struktury własnościowej z systematycznie wzrastającą liczbą mieszkań będących własnością osób fizycznych. W 2007r. 89,1% wszystkich mieszkań posiadało status mieszkania własnościowego (Tabela 3). Tabela 3. Zasoby mieszkaniowe Wyszczególnienie J. m. 2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. Zasoby mieszkaniowe wg form własności ogółem mieszkania miesz. 2 407 2 428 2 459 2 489 2 533 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 187 605 191 341 196 195 200 932 208 755 10

Wyszczególnienie J. m. 2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. zasoby gmin (komunalne) mieszkania miesz. 98 92 92 71 b.d. powierzchnia użytkowa mieszkań m2 4 420 4 164 4 164 3 470 b.d. zasoby spółdzielni mieszkaniowych mieszkania miesz. 19 19 19 19 b.d. powierzchnia użytkowa mieszkań m2 1 061 1 061 1 061 1 061 b.d. zasoby zakładów pracy mieszkania miesz. 220 179 179 174 b.d. powierzchnia użytkowa mieszkań m2 12 273 10 519 10 519 10 297 b.d. zasoby osób fizycznych mieszkania miesz. 2 063 2 131 2 162 2 218 b.d. powierzchnia użytkowa mieszkań m2 169 474 175 220 180 074 185 727 b.d. zasoby pozostałych podmiotów mieszkania miesz. 7 7 7 7 b.d. powierzchnia użytkowa mieszkań m2 377 377 377 377 b.d. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania 1 mieszkania m2 77.9 78.8 79.8 80.7 82.4 na 1 osobę m2 20.0 20.2 20.5 20.7 21.2 Źródło: GUS Warszawa, stan na 31 grudnia 11

3. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE LUDZKIE RODZAJE AZBESTU ZASTOSOWANIE AZBESTU PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY TRĄBKI WIELKIE

3.1. Wpływ azbestu na zdrowie ludzkie Azbest znajduje się w wykazie substancji niebezpiecznych, stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. Nr 27, poz. 140 z 2010 r.) pod numerem indeksowym 650-013-00-6, jako substancja o udokumentowanym działaniu rakotwórczym kategorii 1, stanowiącym poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia na długotrwałe oddziaływanie na drogi oddechowe. ------------------------- 50 m Zdjęcie 1. Włókna azbestu Źródło: Instytut Medycyny Pracy, Warszawa Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien azbestu (Zdjęcie 1), zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. 13

Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Mimo istnienia normatywów higienicznych dla stężenia włókien azbestu w powietrzu, nie można określić dawki progowej pyłu dla działania rakotwórczego azbestu. Narażenie zawodowe na pył azbestowy może być przyczyną następujących chorób układu oddechowego: Łagodnych zmian opłucowych (zwłóknienia opłucnej) - występują w postaci odrębnych włóknistych lub częściowo zwapniałych zgrubień, pojawiających się na powierzchni opłucnej. Zwłóknienia opłucnej nie są złośliwe i zazwyczaj nie wpływają na normalną pracę płuc. Pylicy azbestowej (azbestozy) - znacznie utrudniającej oddychanie i będącej czynnikiem zwiększającym śmiertelność. Raka płuc (najpowszechniejszego nowotworu złośliwego, powodowanego przez azbest) śmiertelność ponad 95% stwierdzonych przypadków. Międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej, nowotworów o wysokiej złośliwości prowadzących zazwyczaj do śmierci w ciągu 12-18 miesięcy od momentu zachorowania. Przy narażeniu komunalnym na pył azbestowy głównym skutkiem zdrowotnym, który należy brać pod uwagę, jest międzybłoniak opłucnej i otrzewnej. W zależności od poziomu ekspozycji, może być obserwowany wzrost ryzyka raka płuc. Zakrojone na szeroką skalę badania przypadków międzybłoniaka oraz trendów zapadalności, wykazały zwiększoną ich częstość w rejonach kopalń i zakładów przetwórstwa azbestu oraz w miastach. Nowotwory te wykazują stopniowy przyrost, rocznie około 10%. Oficjalna statystyka w Polsce wykazuje około 120 przypadków zgonów rocznie z powodu międzybłoniaka opłucnej. Choroby wywoływane azbestem rozwijają się przez długi czas i pierwsze objawy pojawiają się dopiero po 10-60 latach od pierwszego kontaktu z tą substancją. Średnie opóźnienie wystąpienia objawów w przypadku międzybłoniaka wynosi w przybliżeniu 35-40 lat. W przypadku raka płuc okres ten wynosi około 20-40 lat. Natomiast wdychanie włókien azbestu nie pociąga za sobą żadnych natychmiastowych negatywnych skutków. Ryzyko zachorowania na pylicę azbestową zwiększa się wraz z dużym narażeniem się na kontakt z azbestem w ciągu kilku lat, a sama choroba pojawia się zazwyczaj po ponad 10 latach od pierwszego kontaktu z tą substancją. Ryzyko zachorowania na raka wywołanego azbestem zwiększa się wraz z narażaniem się na kontakt z tą substancją. Choć ograniczenie kontaktu z azbestem do minimum redukuje prawdopodobieństwo zachorowania, nie istnieje znana granica, poniżej której ryzyko zachorowania na raka całkowicie zanika. Tak, więc korzystanie z dobrych praktyk w celu wyeliminowania lub zminimalizowania ryzyka narażenia się na kontakt z azbestem ma kluczowe znaczenie. Uważa się, że zagrożenie dla życia wynikające z zachorowania na międzybłoniaka jest wyższe, jeżeli kontakt z azbestem nastąpił w młodym wieku. Ryzyko jest mniejsze dla osób, które zetknęły się z tą substancją w starszym wieku. 14

3.2. Rodzaje azbestu Nazwa azbest oznacza włókniste formy krzemianów mineralnych należące do form skalnych. Dają się one rozszczepiać na włókna elementarne o grubości rzędu od kilkunastu (serpentyny) do kilkuset nm (amfibole) i długości od kilku do kilkudziesięciu cm. Pod względem składu chemicznego minerały te są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i/lub sodu. 1. Serpentyny Chryzotyl Mg 6 [(OH) 8 Si 4 O 10 ], Nr CAS 77536-66-4, Stosowany przede wszystkim do produkcji płyt azbestowo-cementowych 2. Amfibole Krokidolit Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 Nr CAS 12001-28-4 Bardzo wysoka kwaso- i ługoodporność Amozyt (Fe,Mg) 7 Si 8 O 22 (OH) 2 Nr CAS 12172-73-5 Stosowany w wyrobach tekstylnych 15

AntofiIit (Mg,Fe) 7 (OH,Si 4 O 11 ) 2 Nr CAS 77536-67-5 Najbardziej ze wszystkich azbestów odporny na wysoką temperaturę Aktynolit Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2 Nr CAS 77536-66-4 Tremolit (azbest jedwabisty) Ca 2 Mg 5 (Si 8 O 22 )(OH) 2 Nr CAS 77536-68-6 Ze względów estetycznych używany był do wytwarzania różnorodnych wyrobów galanteryjnych Zdjęcie 2. Najczęściej spotykane rodzaje minerałów azbestu 16

3.3. Zastosowanie azbestu Azbest stosowany jest powszechnie, jako materiał wzmacniający lub izolacyjny budynków i budowli, w produktach odpornych na tarcie, uszczelkach i materiałach uszczelniających. Ilość uwalnianych włókien azbestu zależy od stanu wyrobów zawierających azbest, ich uszkodzeń, pęknięć, zużycia i erozji wywołanej wpływem czynników atmosferycznych. Również występują znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi wyrobami w zależności od ich kruchości i prawdopodobieństwa, że uwolnią włókna azbestu. W Tabeli 4 przedstawiono przykłady materiałów zawierających azbest i ich typowego zastosowania. Materiały, które najczęściej emitują włókna azbestu, podano na początku listy. Niektóre z wymienionych materiałów (np. związki bitumiczne i gumowe lub polimerowe pokrycia podłogowe) są łatwopalne. Materiałów tych nie wolno pozbywać się poprzez ich spalanie, gdyż w ten sposób uwalnia się włókna azbestu. Tabela 4. Materiały zawierające azbest i ich zastosowanie L.p. Rodzaj materiału zawierającego azbest Zastosowanie Przykładowe miejsca występowania 1 Powłoki napylane (zawartość azbestu około 85%) Izolacja termiczna i akustyczna, ochrona przed ogniem i skraplaniem się wody Na stalowych szkieletach nośnych dużych lub wielopiętrowych budynków, w przestrzeniach między stropowych jako ochrona przeciwogniowa oraz na sufitach basenów krytych 2 3 Materiały sypkie (mogą składać się w 100% z azbestu) Materiały do otulania i uszczelniania (mogą zawierać 1-100% azbestu) Izolacja termiczna i akustyczna Izolacja termiczna rur, bojlerów, zbiorników ciśnieniowych, gotowych odcinków rur; płyty budowlane, taśmy, sznury, papier falisty, włókniny, pilśnie i okrycia Izolacja poddaszy, szyby kablowe, wentylacyjne Na rurach i bojlerach w budynkach użytku publicznego, szkołach, zakładach przemysłowych, szpitalach. Włókniny azbestowe na przemysłowych bojlerach parowych, sznury owinięte wokół rur 4 Azbestowe płyty izolacyjne (mogą zawierać 16-40% azbestu) Ochrona przeciwogniowa, izolacja termiczna i akustyczna, materiał budowlany W prawie wszystkich rodzajach budynków. W szybach i jako ochrona przeciwogniowa, panele wypełniające, ścianki działowe, płyty sufitowe, podkłady dachowe, okładziny ścienne, obudowy bojlerów domowych, ścianki działowe i płyty sufitowe, okładziny kuchenek oraz systemy podłóg wiszących 5 Sznury i przędze (mogą składać się w 100% z azbestu) Materiały do otulania, uszczelniania i pakowania, uszczelnienia i uszczelki ognioodporne, uszczelnienia w murach ceglanych, uszczelnienia bojlerów i przewodów kominowych oraz oploty przewodów elektrycznych Energetyka zawodowa, hutnictwo, odlewnictwo 6 Płótna (mogą składać się w 100% z azbestu) Łączenie i uszczelnianie, izolacja termiczna i otulanie, (koce i materace ognioodporne, kurtyny dymowe), rękawice, fartuchy i kombinezony W budownictwie, odlewnictwie, hutnictwie, energetyce zawodowej 7 Tektura, papier i wyroby z papieru (90-100% azbestu) izolacja cieplna i ochrona przeciwpożarowa, izolacja elektryczna i cieplna urządzeń elektrycznych Pilśnie dachowe i pokrycia odporne na wilgoć, kompozyty stalowe, licówka i pokrycia dachowe, winylowe materiały podłogowe, okładziny płyt łatwopalnych, laminaty ognioodporne, tekturowa izolacja rur 17

L.p. Rodzaj materiału zawierającego azbest Zastosowanie Przykładowe miejsca występowania 8 Cement azbestowy (może zawierać od 10-15% azbestu) Płyty profilowane na pokrycia dachowe, licówka i płyty faliste Dachówki i płyty Ścianki działowe w budynkach gospodarczych i mieszkalnych, okiennice w budynkach przemysłowych, panele dekoracyjne, cokoły, wykładziny ścian i sufitów, budynki przenośne, donice w ogrodnictwie, osłony przeciwpożarowe i panele kompozytowe do ochrony przeciwpożarowej Licówka, panele podłogowe, płyty chodnikowe i pokrycia dachowe Gotowe produkty odlewnicze Cysterny i zbiorniki, rury kanalizacyjne i wodociągowe, rynny i studzienki, przewody kominowe, płoty, elementy pokrycia dachowe, przewody i szyby na kable, szyby wentylacyjne 9 10 11 12 Azbestowe produkty bitumiczne (mogą zawierać około 5% azbestu) Materiały podłogowe (mogą zawierać do 25% azbestu) Mastyki, szczeliwa i kleje (mogą zawierać 5-10% azbestu) Panele pokrywane plastikiem, panele i licówki z PCV (może zawierać 5-10% azbestu) Pilśnie dachowe, pokrycia odporne na wilgoć, półsztywne pokrycia dachowe, wyłożenia rynien, wzmocnienia dachu, powłoki metalu Wykładziny podłogowe (termoplastyczne wykładziny podłogowe zawierają zazwyczaj 25% azbestu), wykładziny podłogowe z PCV podklejane papierem azbestowym Masy uszczelniające i klejące Wyroby z PCV Dachy płaskie, rynny Budynki mieszkalne, budynki użyteczności publicznej Kit do okien, wykładziny podłogowe Budynki mieszkalne, budynki użyteczności publicznej Wyroby azbestowo - cementowe dla budownictwa, produkowane do 1998 r. w Polsce stanowiły: 1. Płyty azbestowo-cementowe dachowe (udział azbestu 11 13%). 2. Płyty azbestowo-cementowe nieprasowane nisko- i wysokofaliste oraz gąsiory (PN-68/B-14041). 3. Płyty azbestowo-cementowe okładzinowe (udział azbestu 9,5 11%). 4. Płyty płaskie prasowane, okładzinowe (PN-70/B-14044). 5. Płyty płaskie, autoklawizowane o nazwie Kolorys i Acekol. 6. Płyty płaskie prasowane typu karo (PN-66/B-14040). 7. Rury i kształtki azbestowo-cementowe (udział azbestu 14 18%): a. ciśnieniowe - wodociągowe (PN-68/B-14750); b. bezciśnieniowe - kanalizacyjne (PN-68/B-14750); c. kształtki kanalizacyjne (PN-68/B-14752); d. kształtki do przewodów wentylacyjnych (BN-73/8865-10); 8. Rury i kształtki zawierające oprócz azbestu chryzotylowego również krokidolitowy. 9. Natryskiwane izolacje stanowiące mieszaninę azbestu i cementu stosowane, jako zabezpieczenie ogniochronne konstrukcji stalowych oraz izolację ogniochronną i akustyczną w obiektach użyteczności publicznej. 18

3.4. Podstawowa charakterystyka wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie Gminy Trąbki Wielkie Przeprowadzona na terenie Gminy Trąbki Wielkie inwentaryzacja azbestu i wyrobów zawierających azbest wykazała, że na budynkach mieszkalnych, budynkach gospodarczych, w tym również komórkach, wiatach, garażach używanymi wyrobami zawierającymi azbest są: 1. Płyty azbestowo-cementowe nieprasowane niskofaliste (cztery rodzaje): 90 x 125 cm, ciężar 1 m 2 około 12 kg; 106 x 178 cm, ciężar 1 m 2 około 16 kg; 114 x 125 cm, ciężar 1 m 2 około 14 kg; 125 x 135 cm, ciężar 1 m 2 około 15 kg. 2. Płyty azbestowo-cementowe nieprasowane wysokofaliste (trzy rodzaje): 90 x 225 cm, ciężar 1 m 2 około 15 kg; 95 x 270 cm, ciężar 1 m 2 około 19 kg; 115 x 205 cm, ciężar 1 m 2 około 17 kg. 3. Płyty płaskie prasowane typu karo wymiar płyty 45 x 45 cm, ciężar 1 m 2 około 15 kg. 4. Płyty azbestowo-cementowe dachowe: 80 x 300 cm, ciężar 1 m 2 około 18 kg. 19

4. Inwentaryzacja oraz ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania azbestu i wyrobów zawierających azbest WYNIKI INWENTARYZACJI AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA

4.1. Wyniki inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest W miesiącach maj i czerwiec 2010 r. zespół autorski Pomorskiego Centrum Badań i Technologii Środowiska POMCERT przeprowadził na terenie Gminy Trąbki Wielkie inwentaryzację azbestu i wyrobów zawierających azbest, poprzez sporządzenie spisu z natury zgodnie z załącznikiem Nr 2 i 3 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. Nr 192 poz.1876 z 2003 r.). Równocześnie zespół autorski POMCERT wykonał ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest zgodnie z załącznikiem Nr 1 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z 2004r. z późn. zm.). Inwentaryzacją i oceną stopnia objęte zostały: Budynki mieszkalne jedno i wielorodzinne; Pozostałe obiekty, w tym: Obiekty gospodarcze (stodoły, obory, stajnie, kurniki, chlewnie, warsztaty, itp.); Wiaty, garaże, komórki, altanki, zadaszenia itp.; Płyty luzem zdemontowane lub niewykorzystane (Zdjęcie 3, Zdjęcie 4, Zdjęcie 5); Nielegalne wysypiska odpadów (Zdjęcie 6). Zdjęcie 3. Niewykorzystane płyty eternitu na terenie posesji Czerniewo 1 Zdjęcie 4. Zdemontowane płyty eternitu na terenie posesji w Ełganowie ul. Łąkowa 1 21

Zdjęcie 5. Zdemontowane płyty eternitu na terenie gospodarstwa rolnego w Pawłowie 9a Zdjęcie 6. Porzucone odpady azbestu w pobliżu posesji Rościszewo 7 Na terenie Gminy Trąbki Wielkie znajduje się około 2 694 Mg (191 493 m 2 ) płyt eternitu używanego, jako pokrycia dachowe, w tym: 347 budynków mieszkalnych, ilość azbestu 997 Mg (37,0 % całej zinwentaryzowanej ilości); 400 pozostałych obiektów (budynki gospodarcze, wiaty, garaże, komórki, zadaszenia itp.), ilość azbestu 1 665 Mg (61,8 % całej zinwentaryzowanej ilości). Ponadto na terenie 20 posesji, gospodarstw znajdują się płyty eternitu, które zostały zdemontowane lub dotychczas niewykorzystane, w ilości około 32,4 Mg (1,2 % całej zinwentaryzowanej ilości) (Tabela 5). Tabela 5. Ilość azbestu na terenie Gminy Trąbki Wielkie Wyszczególnienie Jedn. Razem Gmina Trąbki Wielkie Liczba obiektów i miejsc występowania azbestu Budynki mieszkalne [-] 347 Pozostałe obiekty [-] 400 Płyty luzem [-] 20 Razem [-] 767 Ilość azbestu Budynki mieszkalne [m2] 71 004 Pozostałe obiekty [m2] 118 178 Płyty luzem [m2] 2 310 Razem [m2] 191 493 Budynki mieszkalne [Mg] 996.8 Pozostałe obiekty [Mg] 1 665.2 Płyty luzem [Mg] 32.4 Razem [Mg] 2 694.3 Źródło: Materiały własne POMCERT wyniki inwentaryzacji azbestu (stan na koniec czerwca 2010 r.) Wyniki inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest przeprowadzonej na terenie Gminy Trąbki Wielkie zawiera Załącznik 1. 22

Średni wskaźnik narażenia mieszkańców Gminy wynosi 372 kg/mieszkańca (Tabela 6). W miejscowościach Klępiny, Rościszewo, Rościszewko, Trąbki Małe, Zła Wieś, Gołębiewo Wielkie, Gołębiewko, Czerniewo wskaźnik narażenia jest wyższy od średniego wskaźnika dla terenu Gminy (Wykres 1). Tabela 6. Wskaźnik narażenia mieszkańców Gminy Miejscowość Liczba mieszkańców (stałych i czasowych) Ilość azbestu Wskaźnik narażenia mieszkańców [osoby] [m2] [Mg] [Mg/osobę] Błotnia 175 2 747 38.6 220 Cząstkowo 66 975 13.6 207 Czerniec 134 1 568 21.9 164 Czerniewko b.d. 137 1.9 Czerniewo 159 4 297 61.0 384 Domachowo 463 4 033 56.5 122 Drzewina 95 2 377 33.3 350 Ełganowo 613 14 415 204.4 333 Gołębiewko 350 11 307 158.5 453 Gołębiewo Średnie 288 3 903 54.6 190 Gołębiewo Wielkie 685 25 043 351.2 513 Graniczna Wieś 273 1 917 26.8 98 Kaczki 308 5 174 72.9 237 Kleszczewo 499 10 649 149.6 300 Klępiny 66 6 957 97.4 1 476 Kłodawa 472 7 895 110.9 235 Kobierzyn b.d. 68 1.0 Łaguszewo 176 2 889 40.5 230 Mierzeszyn 792 11 154 156.3 197 Pawłowo 359 8 544 121.5 338 Postołowo 200 2 576 37.4 187 Pruska Karczma b.d. 1 304 18.3 Rościszewko 31 2 424 33.9 1 095 Rościszewo 224 17 180 240.6 1 074 Sobowidz 1 454 12 637 176.9 122 Trąbki Małe 248 10 278 146.5 591 Trąbki Wielkie 1 396 7 427 104.7 75 Warcz 230 3 587 50.2 218 Zaskoczyn 304 2 409 34.0 112 Zła Wieś 154 5 624 79.1 514 Gmina Trąbki Wielkie 10 214 191 493 2 694.3 372 Źródło: Materiały własne POMCERT wyniki inwentaryzacji azbestu (stan na koniec czerwca 2010 r.), Urząd Gminy Trąbki Wielkie liczba mieszkańców (stan na koniec grudnia 2009 r.) 23

1476 Wskaźnik narażenia 1400 1200 1095 1074 1000 [kg/mieszkańca] 800 600 591 514 513 453 Średnia 372 kg/osobę 384 400 200 0 Klępiny 350 Rościszewko 338 Rościszewo 333 Trąbki Małe 300 Zła Wieś 235 Gołębiewo Wielkie 230 Gołębiewko 220 Czerniewo 218 Drzewina 207 Pawłowo 197 Ełganowo 237 Kleszczewo 190 Kaczki 187 Kłodawa 164 122 122 112 98 75 Łaguszewo Błotnia Warcz Cząstkowo Mierzeszyn Gołębiewo Średnie Postołowo Czerniec Domachowo Sobowidz Zaskoczyn Graniczna Wieś Trąbki Wielkie Wykres 1. Wskaźnik narażenia mieszkańców Źródło: Materiały własne POMCERT wyniki inwentaryzacji azbestu (stan na koniec czerwca 2010 r.), Urząd Gminy Trąbki Wielkie liczba mieszkańców (stan na koniec grudnia 2009 r.) 4.2. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Wykonana ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zgodnie Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z 2004r. z późn. zm.) wykazała, że na terenie Gminy Trąbki Wielkie: wymiany lub bezzwłocznej naprawy wymaga około 926 Mg wyrobów zawierających azbest (34,4 % całej ilości azbestu) (Tabela 7); ponownej oceny w czasie do 1 roku wymaga 1 350 Mg wyrobów zawierających azbestu (50,1% całej ilości azbestu) (Tabela 8); ponownej oceny w terminie do 5 lat wymaga 418 Mg azbestu (15,5 % całej ilości azbestu) (Tabela 9). 24

Tabela 7. Ilość wyrobów zawierających azbest wymagających wymiany lub bezzwłocznej naprawy L.p. Miejscowość/ Sołectwo Stopień I (wymiana lub naprawa bezzwłocznie) budynki mieszkalne pozostałe obiekty płyty luzem Razem [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] 1 Błotnia 3.6 0.9 0.0 4.5 2 Cząstkowo 0.0 1.1 0.0 1.1 3 Czerniec 3.3 2.0 0.0 5.3 4 Czerniewko 0.0 1.9 0.0 1.9 5 Czerniewo 0.0 19.0 0.0 19.0 6 Domachowo 19.8 23.5 0.1 43.4 7 Drzewina 14.0 0.0 0.0 14.0 8 Ełganowo 56.7 20.6 1.0 78.3 9 Gołębiewko 29.0 12.9 0.0 41.9 10 Gołębiewo Średnie 0.0 7.0 0.0 7.0 11 Gołębiewo Wielkie 10.5 29.0 0.0 39.5 12 Graniczna Wieś 9.5 0.0 0.0 9.5 13 Kaczki 19.1 16.3 0.0 35.3 14 Kleszczewo 30.3 36.6 0.7 67.6 15 Klępiny 17.8 5.8 0.0 23.6 16 Kłodawa 31.2 23.5 0.0 54.6 17 Kobierzyn 0.0 1.0 0.0 1.0 18 Łaguszewo 10.4 18.2 0.6 29.2 19 Mierzeszyn 51.3 10.9 0.0 62.2 20 Pawłowo 0.0 8.1 10.0 18.1 21 Postołowo 0.0 26.2 0.0 26.2 22 Pruska Karczma 4.8 0.0 0.0 4.8 23 Rościszewo 4.8 127.8 4.7 137.3 24 Sobowidz 0.0 10.5 0.0 10.5 25 Trąbki Małe 22.4 65.3 0.0 87.7 26 Trąbki Wielkie 41.4 2.3 0.0 43.7 27 Warcz 3.0 1.9 0.1 4.9 28 Zaskoczyn 14.1 0.6 0.0 14.7 29 Zła Wieś 9.6 29.9 0.0 39.6 Razem Gmina Trąbki Wielkie 406.4 502.8 17.2 926.3 Źródło: materiały własne POMCERT Tabela 8. Ilość wyrobów zawierających azbest wymagających ponownej oceny w czasie do 1 roku L.p. Miejscowość/ Sołectwo II (ponowna ocena w czasie do 1 roku) budynki mieszkalne pozostałe obiekty płyty luzem Razem [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] 1 Błotnia 0.0 13.2 0.0 13.2 2 Czerniewo 28.9 6.5 0.0 35.4 3 Domachowo 0.0 13.1 0.0 13.1 4 Drzewina 0.0 19.2 0.0 19.2 5 Ełganowo 17.5 80.3 0.2 98.1 6 Gołębiewko 63.3 51.8 1.6 116.6 7 Gołębiewo Średnie 9.8 2.7 0.0 12.5 8 Gołębiewo Wielkie 15.1 206.2 0.0 221.3 9 Graniczna Wieś 2.2 14.3 0.0 16.4 10 Kaczki 16.9 12.4 0.0 29.2 11 Kleszczewo 10.6 69.5 0.0 80.0 12 Klępiny 3.2 70.4 0.2 73.8 13 Kłodawa 3.2 31.9 0.0 35.1 14 Łaguszewo 2.0 0.7 0.0 2.7 15 Mierzeszyn 8.7 85.0 0.4 94.1 16 Pawłowo 0.0 82.7 0.2 82.8 25

L.p. Miejscowość/ Sołectwo II (ponowna ocena w czasie do 1 roku) budynki mieszkalne pozostałe obiekty płyty luzem Razem [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] 17 Pruska Karczma 0.0 13.5 0.0 13.5 18 Rościszewko 0.0 26.4 0.0 26.4 19 Rościszewo 5.3 41.9 6.0 53.1 20 Sobowidz 23.1 87.7 0.0 110.7 21 Trąbki Małe 0.0 58.9 0.0 58.9 22 Trąbki Wielkie 21.0 39.5 0.0 60.5 23 Warcz 3.0 23.7 0.0 26.7 24 Zaskoczyn 12.8 6.5 0.0 19.3 25 Zła Wieś 18.0 18.8 0.0 36.8 Razem Gmina Trąbki Wielkie 264.4 1 076.7 8.5 1 349.6 Źródło: materiały własne POMCERT Tabela 9. Ilość wyrobów zawierających azbest wymagających ponownej oceny w czasie do 5 lat L.p. Miejscowość/ Sołectwo III (ponowna ocena w terminie do 5 lat) budynki mieszkalne pozostałe obiekty płyty luzem Razem [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] 1 Błotnia 9.9 11.0 0.0 20.8 2 Cząstkowo 2.0 10.6 0.0 12.6 3 Czerniec 3.8 12.8 0.0 16.6 4 Czerniewo 0.0 4.8 1.8 6.6 5 Ełganowo 11.8 16.2 0.0 28.0 6 Gołębiewo Średnie 35.2 0.0 0.0 35.2 7 Gołębiewo Wielkie 90.2 0.0 0.2 90.4 8 Graniczna Wieś 0.0 0.9 0.0 0.9 9 Kaczki 2.4 6.0 0.0 8.4 10 Kleszczewo 0.0 2.0 0.0 2.0 11 Klępiny 0.0 0.0 0.0 0.0 12 Kłodawa 2.2 19.0 0.0 21.1 13 Kobierzyn 0.0 0.0 0.0 0.0 14 Łaguszewo 8.6 0.0 0.0 8.6 15 Pawłowo 18.3 2.0 0.2 20.6 16 Postołowo 11.2 0.0 0.0 11.2 17 Rościszewko 7.6 0.0 0.0 7.6 18 Rościszewo 45.7 0.0 4.5 50.2 19 Sobowidz 55.7 0.0 0.0 55.7 20 Trąbki Wielkie 0.0 0.5 0.0 0.5 21 Warcz 18.6 0.0 0.0 18.6 22 Zła Wieś 2.8 0.0 0.0 2.8 Razem Gmina Trąbki Wielkie 326.0 85.7 6.7 418.4 Źródło: materiały własne POMCERT Wyniki oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Trąbki Wielkie zawiera Załącznik 2. Z uwagi na brak szczegółowych informacji o ilości uzbrojenia podziemnego zbudowanego z rur azbestowo-cementowych znajdującego się na terenie Gminy oraz braku możliwości ich zlokalizowania w terenie, a także oceny stanu i możliwości ich bezpiecznego użytkowania nie wykazuje się ich na potrzeby Programu. Proces wycofywania z użytkowania rur azbestowo-cementowych przebiega w ten sposób, że układane są nowe rurociągi, często o innych przekrojach i po innych trasach, natomiast rurociągi z azbesto-cementu po przełączeniu odbiorców, pozostają w gruncie. Rurociągi z azbesto-cementu wymieniane są w miarę potrzeb, tj. w wypadku awarii lub potrzeby zwiększenia przekroju 26

5. Szacunkowe koszty usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest INSTALACJE UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW AZBESTU I ZAWIERAJĄCYCH AZBEST JEDNOSTKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU SZACUNKOWE KOSZTY USUNIĘCIA AZBESTU Z TERENU GMINY TRĄBKI WIELKIE

5.1. Instalacje unieszkodliwiania odpadów azbestu i zawierających azbest Na terenie województwa pomorskiego odpady azbestowe przyjmowane są na dwóch składowiskach: w Bierkowie w powiecie słupskim; w Gilwie Małej w powiecie kwidzyńskim. Rysunek 2. Lokalizacja wybranych składowisk odpadów azbestowych na terenie województwa pomorskiego 5.1.1. w Bierkowie, gmina Słupsk Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Bierkowie jest zakładem nowoczesnym, spełniającym wymogi ochrony środowiska. Poza obiektami do sortowania, kompostowania i składowania odpadów komunalnych oraz potrzebnymi obiektami towarzyszącymi, na terenach zakładu jest też kwatera do składowania odpadów azbestowych. W 2007 r. Zakład otrzymał pozwolenie zintegrowane. Pojemność całkowita kwatery do składowania odpadów azbestowych wynosi 14,2 tys. m 3 a pojemność użytkowa do składowania azbestu 4,4 tys. m 3. Działalnością ZZO objęte są gminy: Damnica, Dębnica Kaszubska, Główczyce, Kępice (miejska), Kępice (wiejska), Kobylnica, Słupsk (miejska), Słupsk (wiejska), Smołdzino, Ustka (miejska), Ustka (wiejska) oraz Trzebielino. Na składowisko przyjmowane są tylko odpady pochodzące z gmin objętych działalnością ZZO, które uczestniczyły w kosztach budowy zakładu. Przyjmowanie odpadów z innych gmin wymaga zgody właścicieli Zakładu. 28

5.1.2. w Gilwie Małej, gmina Kwidzyn Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. Gilwa Mała został uruchomiony w 1998 r. i spełnia wymagania techniczne. Poza obiektami do sortowania, kompostowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych wraz z potrzebnymi obiektami towarzyszącymi, na terenie zakładu wybudowana została kwatera do składowania odpadów zawierających azbest (odpady o kodach 17 06 01* i 17 06 05*). Projektowana pojemność całkowita dwóch kwater wynosi 106 675 m 3, a pojemność użytkowa do składowania azbestu 58 773 m 3. Działalnością ZUO objęte są obecnie gminy: Kwidzyn (miejska), Kwidzyn (wiejska), Prabuty, Gardeja, Ryjewo i Sadlinki a docelowo Sztum, Dzierzgoń, Stary Targ, Mikołajki Pomorskie i Stary Dzierzgoń. Obecnie na składowisko przyjmowane są odpady z gmin, które są współwłaścicielami Zakładu. Przyjmowanie odpadów z innych terenów wymaga wyrażenia zgody właścicieli Zakładu. 5.2. Jednostkowe koszty usunięcia azbestu Koszt prac dekarskich zależy od szeregu uwarunkowań wynikających z konstrukcji dachu, wysokości budynku, jak też dostępności budowli i budynków dla środków transportu (miejsca załadunku palet z odpadami na środki transportu). Na ostateczny koszt demontażu może mieć również konieczność postawienia rusztowań. W praktyce w każdym przypadku wykonywany jest kosztorys prac. Dla oszacowania kosztu demontażu pokryć dachowych, na podstawie uzyskanych informacji od losowo wybranych 10 z 41 przedsiębiorców posiadających zatwierdzony Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, zezwalający na wytwarzanie odpadów zawierających azbest na terenie Powiatu Gdańskiego, zespół autorski POMCERT-u przyjął założenie, że Demontaż azbestu i wyrobów zawierających azbest, ich opakowanie i załadunek na środek transporty wynosi maksymalnie 40 zł/m 2 ; Koszt transportu 4,52 zł/km. Przy przyjęciu powyższych założeń oraz średniej odległości od miejsca demontażu wyrobów zawierających azbest do miejsca ich unieszkodliwiania otrzymano następujące szacunkowe koszty (ceny netto): Unieszkodliwianie odpadów azbestu na terenie składowiska odpadów w Bierkowie: o Z uwzględnieniem robót dekarskich 3 284 zł/mg - Tabela 10; o Bez robót dekarskich (dotyczy usuwania płyt luzem) 964 zł/mg - Tabela 10; Unieszkodliwianie odpadów azbestu na terenie składowiska odpadów w Gilwie Małej o Z uwzględnieniem robót dekarskich 2 801 zł/mg - Tabela 11; o Bez robót dekarskich (dotyczy usuwania płyt luzem) 481 zł/mg - Tabela 11. Tabela 10. Jednostkowe koszty usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest ZZO w Bierkowie (ceny netto w 2010 r.) Szacunek kosztów jednostkowych - ZZO w Bierkowie Wyszczególnienie Cena netto Koszt jednostkowy Unieszkodliwianie Bierkowo 813.13 zł/mg 813.13 zł/mg Załadunek i rozładunek 10 Mg (5 palet) 154 zł/samochód 15.40 zł/mg Roboty dekarskie 40 zł/m2 2 320.00 zł/mg Transport (10 Mg,2*150 km) 4.52 zł/km 135.60 zł/mg Koszt jednostkowy z robotami dekarskimi - ZZO Bierkowo 3 284.13 zł/mg Koszt jednostkowy bez robót dekarskich - ZZO Bierkowo 964.13 zł/mg 29

Tabela 11. Jednostkowe koszty usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest ZZO w Gilwie Małej (ceny netto w 2010 r.) Szacunek kosztów jednostkowych - ZZO Gilwa Mała Wyszczególnienie Cena netto Koszt jednostkowy Unieszkodliwianie Gilwa Mała 400 zł/mg 400.00 zł/mg Roboty dekarskie 40 zł/m2 2 320.00 zł/mg Transport (10 Mg, 2*90 km) 4.52 zł/km 81.36 zł/mg Koszt jednostkowy z robotami dekarskimi - ZZO Gilwa Mała 2 801.36 zł/mg Koszt jednostkowy bez robót dekarskich - ZZO Gilwa Mała 481.36 zł/mg W Programie wszystkie szacowane koszty podane są, jako koszty netto według cen usług obowiązujących w 2010 r. 5.3. Szacunkowe koszty usunięcia azbestu z terenu Gminy Trąbki Wielkie Na podstawie wyników przeprowadzonej inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest, znajdujących się na terenie Gminy Trąbki Wielkie (Załącznik 1), oszacowano, że koszt usunięcia z terenu Gminy Trąbki Wielkie wszystkich wyrobów zawierających azbest, przy cenach netto obowiązujących w 2010 r. wynosi: przy założeniu ich unieszkodliwiania na terenie składowiska odpadów w Gilwie Małej około 7 473 tys. zł (Tabela 12); przy założeniu ich unieszkodliwiania na terenie składowiska odpadów w Bierkowie około 8 773 tys. zł (Tabela 12); Tabela 12. Całkowity koszt usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest (ceny netto w 2010 r.) L.p. Miejscowość/ Sołectwo Bierkowo Gilwa Mała Bierkowo Gilwa Mała Bierkowo Gilwa Mała Bierkowo Gilwa Mała Całkowity koszt netto usunięcia azbestu z terenu Gminy Trąbki Wielkie Budynki mieszkalne Pozostałe obiekty Płyty luzem Razem [zł] [zł] [zł] [zł] 1 Błotnia 44 219 37 718 82 397 70 284 0 0 126 615 108 003 2 Cząstkowo 6 552 5 589 38 263 32 638 0 0 44 815 38 227 3 Czerniec 23 325 19 896 48 746 41 580 0 0 72 070 61 476 4 Czerniewko 0 0 6 290 5 365 0 0 6 290 5 365 5 Czerniewo 94 805 80 869 99 658 85 008 1 731 864 196 194 166 741 6 Domachowo 64 863 55 328 120 226 102 553 96 48 185 186 157 929 7 Drzewina 46 125 39 345 63 160 53 875 0 0 109 285 93 220 8 Ełganowo 282 442 240 923 384 920 328 336 1 154 576 668 516 569 836 9 Gołębiewko 303 057 258 507 212 377 181 157 1 520 759 516 953 440 423 10 Gołębiewo Średnie 147 809 126 081 31 645 26 993 0 0 179 455 153 075 11 Gołębiewo Wielkie 380 342 324 431 772 527 658 965 154 77 1 153 023 983 473 12 Graniczna Wieś 38 197 32 582 49 925 42 586 0 0 88 122 75 168 13 Kaczki 125 877 107 373 113 669 96 959 0 0 239 546 204 332 14 Kleszczewo 134 271 114 533 354 873 302 706 673 336 489 817 417 575 15 Klępiny 69 056 58 905 250 149 213 377 192 96 319 398 272 378 16 Kłodawa 119 886 102 263 244 174 208 280 0 0 364 060 310 543 17 Kobierzyn 0 0 3 145 2 683 0 0 3 145 2 683 18 Łaguszewo 69 078 58 924 62 046 52 925 577 288 131 701 112 137 30