Maskowanie na polu walki

KIERUNKI BORSUK Maskowanie na polu walki KAMUFLAŻ ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ NA POLU WALKI, POZWALA BOWIEM ZMYLIĆ PRZECIWNIKA ORAZ PROWADZIĆ STARCIE W LEPSZEJ SYTUACJI TAKTYCZNEJ. W NASZEJ ARMII KWESTIE Z NIM ZWIĄZANE NIE DOCZEKAŁY SIĘ JESZCZE KOMPLEKSOWYCH ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH. Autor jest szefem Wydziału Analiz Systemów Zabezpieczania Działań w Inspektoracie Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych. ppłk Rafał Miernik Dziedzina ta jest tak stara jak pojęcie konfliktu i wojny. Można przytoczyć wiele przykładów kamuflażu, pozorowania czy mylenia przeciwnika jako czynników decydujących o przewadze i w konsekwencji o powodzeniu w walce. Współcześnie na znaczeniu zyskało zwłaszcza maskowanie, stosowane zarówno przez całe oddziały, jak i poszczególnych żołnierzy. Czy jednak dziś, mając tak bogatą wiedzę, opierającą się na historycznych doświadczeniach i uwzględniającą najnowsze trendy, właściwie identyfikujemy potrzebę skutecznego maskowania wojsk? Nasuwa się pytanie, czy jesteśmy zdolni do profesjonalnego podejścia do tego zagadnienia, czy też może traktujemy je powierzchownie. Czy istnieje szansa na utworzenie narodowego modelu, wręcz filozofii maskowania? Nie ulega bowiem wątpliwości, że jest to potrzebne. W świetle doświadczeń wyniesionych z konfliktów zbrojnych, nowych zagrożeń oraz dynamicznie wprowadzanych środków walki nowej generacji konieczna się wydaje rzetelna analiza i konsekwentna implementacja rozwiązań, które mają służyć ochronie wojsk i wspomaganiu żołnierzy w walce. DOŚWIADCZENIA CYFROWEJ BRYGADY Jak interdyscyplinarne jest pojęcie maskowania, niech świadczy jedna z definicji szczebla taktycznego. Otóż zgodnie z nią maskowanie taktyczne (bezpośrednie) to działania wojsk, podejmowane w celu bezpośredniego ukrycia pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych, sprzętu bojowego, stanowisk dowodzenia oraz obiektów logistycznych przed rozpoznaniem i oddziaływaniem przeciwnika. Obejmuje ukrywanie lub zmianę wyglądu zewnętrznego pojedynczych lub zespołu obiektów, urządzeń, sprzętu, uzbrojenia i ludzi przy pomocy środków podręcznych lub etatowych. Realizowane jest bez dodatkowyych rozkazów i zarządzeń. Za bezpośrednie maskowanie ugrupowania bojowego i operacyjnego odpowiedzialni są dowódcy na poszczególnych poziomach dowodzenia 1. W artykule zostanie omówiony jeden z aspektów maskowania bezpośredniego, tj. indywidualne personelu oraz sprzętu bojowego. Przedstawione rozwiązania to przykład poszukiwań optymalnych form kamuflażu dla pododdziałów zmotoryzowanych oraz sprzętu, stanowiącego ich wyposażenie (KTO Rosomak). Są również wynikiem doświadczeń zdobytych w latach 2011 2014 przez żołnierzy 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej. Wojsko Polskie dysponuje środkami maskowania statycznego starszej generacji (maski poliamidowe: czołgowa MCz-P, artyleryjska MA-P, samochodowa MS-P, moździerzowa MM-P i piechoty MP-P) oraz III generacji (wielozakresowe pokrycia maskujące Berberys typu A, B, C, D). Istotne jest pytanie o proporcje obu tych rodzajów w wyposażeniu oddziałów i pododdziałów oraz tempo zmian w oprzyrządowaniu ma- 1 Maskowanie wojsk i wojskowej infrastruktury obronnej, DD/3.20. Warszawa 2010. 96

KIERUNKI BORSUK + Matryca kamuflażu Obiecujące są zdolności kamuflażu Adaptiv oraz e-ink, polegające na zmianie charakterystyki termalnej całego pojazdu dzięki zastosowanemu pancerzowi lub wyświetlaniu obrazu zza pojazdu na jego burcie. BAE SYSTEMS 97

Kamery i wyświetlacze do kamuflażu optycznego Niewidzialne ubrania Kamuflaż adaptacyjny Zakres optyczny e-kamuflaż (aktywne maskowanie na bazie E-ink) Inteligentne ubrania (Smartcamo) Technologie E-ink BAE SYSTEMS Rys. 1. Przykład maskowania adaptacyjnego e-ink System Black Fox (Eltics) Kamuflaż adaptacyjny Zakres ISR System ADAPTIV (BAE System) Opracowanie własne. Rys. 2. Kierunki rozwoju kamuflażu adaptacyjnego IV generacji skowniczym. Logiczny wydaje się postulat, by systematycznie budować zdolność przetrwania i ochrony wojsk z wykorzystaniem jak najskuteczniejszego kamuflażu, i w konsekwencji minimalizować straty poniesione od środków rażenia, zachowując tym samym własny potencjał bojowy. Do nowoczesnego sprzętu wojskowego (SpW) powinny więc być z założenia dołączane zestawy maskowania kompleksowego oraz stosowne makiety (dla sprzętu o najwyższym współczynniku wartości w naliczeniu 1:3, a nawet 1:1), umożliwiające pozorowanie rozmieszczenia i manewru wojsk. Z ćwiczeń taktycznych z wojskami, organizowanych w 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej z użyciem samolotów F-16 oraz bezzałogowych systemów latających, warto upowszechnić wnioski z rozpoznania prowadzonego przez wymienione środki zgodnie z założeniem kierownika ćwiczeń na niekorzyść ćwiczących. Rozpoznanie z powietrza ugrupowania wojsk lub rejonu rozmieszczenia stanowisk dowodzenia było skuteczne tylko wówczas, gdy ćwiczący nie używali wielozakresowych pokryć, w tym w schronach czy ukryciach. Niekiedy wystarczyła jedna źle zamaskowana jednostka sprzętu lub wykrycie poszczególnych żołnierzy, by rozpoznać całość ugrupowania pododdziału. Jeśli jednak ćwiczący używali tylko i wyłącznie wielozakresowych pokryć maskujących, starannie wybierając miejsca na stanowiska i ukrycia w terenie (odpowiednie ukształtowanie, las o dużej gęstości zadrzewienia), ściśle przestrzegali dyscypliny maskowania indywidualnego oraz ograniczeń ruchu, zdolność wykrycia stanowiska dowodzenia czy też urządzeń logistycznych była bliska zeru. CZWARTA GENERACJA Prowadzone różne próby skłaniają do wniosku, że w wyposażeniu nie ma skuteczniejszych środków maskowania niż wielozakresowe pokrycia maskujące należące do tzw. III generacji. Ich następcami mają być urządzenia i pokrycia IV generacji. Takie środki przyszłego maskowania określane są mianem kamuflażu adapatacyjnego. Analiza wyników prac rozwojowych potwierdza, że nowych technologii, które łączą efektywność maskowania w zakresach: optycznym, termalnym, radiolokacyjnym i bliskiej podczerwieni, czyli urządzeń tej generacji maskowania adaptacyjnego, możemy się spodziewać nie wcześniej niż za około dziesięć lat. Nowatorskie rozwiązania nie mają bowiem jeszcze cech odporności na warunki pola walki. Nie oznacza to jednak, że już dziś nie możemy wskazać wielu ciekawych projektów. Obiecujące są zdolności BAE Systems (kamuflaż Adaptiv oraz e-ink) rys. 1, polegające na zmianie charakterystyki termalnej całego pojazdu dzięki zastosowanemu pancerzowi lub wyświetlaniu obrazu zza pojazdu na burcie z kamuflażem e- -ink. Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej (WITI) może się pochwalić osiągnięciami w poszukiwaniu środków kamuflażu nowej generacji. Zespół pod kierownictwem prof. Adama Januszko opracował system cyfrowego zarządzania barwą (SCZB). Pozwala ona na wychwycenie w środowisku charakterystycznych kolorów, które w danym obszarze stanowią ponad 10% barwy. Wykorzystano w nim urządzenie elektrochromowe (EC) składające się z pięciu rodzajów warstw. Na razie pokazuje ono dwa główne kolory: zielony i żółty, w zależności od kombinacji kolorów dwóch głównych warstw. Naukowcy z WITI pracują nad kamuflażem do zastosowania w różnych regionach świata, również w warunkach występowania pokrywy śnieżnej. Ze względu na fakt, że większość technologii kamuflażu IV generacji jest jeszcze niedopracowana technologicznie, rozpatruje się ich wprowadzenie w dalszej perspektywie czasowej. Celowe wydaje się zatem wdrażanie sprawdzonych środków i całkowite zastąpienie tradycyjnych pokryć (maskujących tylko optycznie) wielospektralnymi. Wiąże się z tym potrzeba dostosowania sprzętu wojskowego do kamuflażu mobilnego, zapewniającego wielozakresową ochronę VIS, NIR, TIR, RADAR 2, imitującego teksturę naturalnego środowiska, liści i terenu oraz dającego wrażenie przestrzeni. Jego użycie z pewnością pozwoli zachować istotny walor sprzętu bojową mobilność i żywotność na polu walki. Na rysunku 2 przedstawiono wymaga- 2 VIS specjalny wzór kamuflażu mobilnego doskonale komponującego się z naturalnym otoczeniem i zapewniającego skuteczną ochronę przed optycznymi systemami rozpoznawczymi oraz uzbrojonym i nieuzbrojonym okiem; NIR właściwości reemisyjne skutecznie naśladujące otoczenie naturalne, chroniące przed rozpoznaniem prowadzonym z wykorzystaniem urządzeń noktowizyjnych; TIR redukcja promieniowania termalnego; RADAR dwukierunkowe tłumienie radarowe. 98

KIERUNKI BORSUK LUBAWA SA MICHAŁ SITARSKI Kamuflaż mobilny (3D) zastosowany na KTO Rosomak (na pierwszym planie ekran termalny osłona lufy) KTO Rosomak w kamuflażu mobilnym z użyciem siatki Berberys. Projekt autora nia, jakie zdaniem autora powinien spełniać kompleksowy kamuflaż (na przykładzie Rosomaka). MASKOWANIE MOBILNE Pojazdy Rosomak są przeznaczone do działania w najtrudniejszych warunkach terenowych i atmosferycznych. Współczesne kołowe transportery opancerzone są wykorzystywane przede wszystkim w konfliktach lokalnych oraz w misjach stabilizacyjnych i pokojowych. Działają zatem w specyficznych środowiskach walki (teren lesisto-jeziorny, zurbanizowany, pustynny etc.) i przy zmiennej pogodzie powinny więc charakteryzować się odpowiednimi parametrami, by móc wykonać stawiane im zadania bojowe. O wartości wozu decydują następujące cechy: siła ognia, opancerzenie, mobilność oraz żywotność, która zależy w dużym stopniu od czynników demaskujących na polu walki. Istotne wydaje się przystosowanie ich do szybkiej zmiany kamuflażu, odpowiadającego środowisku działania, oraz do wykorzystania walorów użytych powłok maskujących przed środkami rozpoznania optycznego, termicznego oraz radiolokacyjnego. Dominuje obecnie zbytnia ufność w maskowanie za pomocą środków podręcznych, niskonakładowych w ich efektywność w konfrontacji z nowoczesnymi środkami rozpoznania. Okazuje się to iluzją, zwłaszcza w zderzeniu z technologią środków bezzałogowych i lotnictwa. Dlatego środki tego typu należy traktować wyłącznie jako alternatywę, gdy nie ma czasu na właściwe maskowanie sprzętu podczas prowadzonych działań. Niestety, tego typu kamuflaż (naturalny) jest uznawany za priorytetowy, co jest z pewnością wynikiem niedostrzegania problemu oraz niewiedzy na temat rozwiązań maskowania mobilnego. Do określenia wymagań techniczno-taktycznych, jakie powinien spełniać ten kamuflaż, posłuży przykład materiałów maskujących stosowanych dla Rosomaków w 7 Batalionie Strzelców Konnych Wielkopolskich. Środki maskowania mobilnego powinny być (częściowo już są) integralnym elementem wyposażenia pojazdów wojskowych. Pozwoli to na skrócenie czasu ich kamuflażu w obronie oraz zwiększy walory bojowe w działaniach ofensywnych. Nie bez znaczenia jest także maskowanie podczas przemieszczania lub rozmieszczania wojsk. Możliwość szybkiego i skrytego rozproszenia jednostek sprzętowych będzie decydować wówczas o uniknięciu wykrycia i zniszczenia. Nabiera to szczególnego znaczenia w dobie powszechnego użycia bezzałogowych latających środków rozpoznania. Maskowanie mobilne pojazdu powinno uniemożliwić jego wykrycie w ruchu lub w czasie postoju. Przyjmując wystąpienie sprzyjających okoliczności (zbieżność maskowania z otaczającą szatą terenu, zgodność typu maskowania z porą roku), należy założyć, że nie będzie wykrywalny dla strony przeciwnej w odległości od 3000 do 1000 m. Wielkość tę określono na podstawie uśrednionego zasięgu rażenia środków walki (transportery, czołgi, PPK). Utrudnienie wykrycia własnych środków lub opóźnienie tego faktu przyczynią się do osiągnięcia powodzenia w walce dzięki czynnikowi zaskoczenia oraz do przeciwdziałania szybkiej utracie sił i środków. Połączenie techniki maskowania 2 i 3D zapewni załamanie charakterystycznych sylwetek pojazdów bojowych. Powszechne prowadzenie rozpoznania termicznego powoduje konieczność ograniczenia emisji ciepła głównie przez silnik (wylot spalin), części układu przeniesienia mocy, piasty kół nośnych, hamulce, opony oraz zasadnicze uzbrojenie wozu (lufa armaty czy karabinu). Ze względu na trudności z pełnym maskowaniem tych elementów należy się skupić na zmianie ich charakterystyki termicznej dzięki zastosowaniu ekranów izolujących i maksymalnym ograniczeniu emisji tej energii bądź jej rozproszeniu. Materiał użyty do maskowania powinien się odznaczać wytrzymałością na oddziaływanie czynników atmosferycznych, charakterystycznych dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Przyjmując uśrednione normatywy temperaturowe dla Europy oraz regionów świata, w których prowadzono operacje, należałoby przyjąć wartości od -35 do +55 o C. Zastosowanie tkanin i powłok bez właściwości higroskopijnych pozwoli na zachowanie pierwotnej masy pojazdu z zestawem maskującym podczas ewentualnego pokonywania przeszkód wodnych. Będzie to również istotne dla wykonywania czynności obsługowych. Poza tym gromadząca się wilgoć nie będzie mieć wpływu na zasadnicze części i podzespoły. Zakładając panelową konstrukcję poszycia, maskowanie powinno spełniać wymóg montażu i demontażu w krótkim czasie. Przemawiają za tym konieczność naprawy podzespołów pojazdu w razie awarii na polu walki oraz przygotowania wozu w punkcie przyjęcia do przeprowadzenia zabiegów specjalnych po 99

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI BORSUK ARMIE ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ KTO Rosomak w kamuflażu mobilnym z użyciem siatki Berberys Maskowanie indywidualne inicjatywa własna żołnierzy 1 bzmot ZR wzorowana na pokryciach maskujących na hełm IDF ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ Porównanie widzialności w sygnaturze termalnej KTO Rosomak w kamuflażu z użyciem powłoki Berberys (po prawej) oraz bez (po lewej) MICHAŁ SITARSKI LUBAWA SA KTO Rosomak w nowym maskowaniu mobilnym opuszczeniu strefy skażonej. Montaż panelowy pozwoli także na szybkie dostosowanie kamuflażu do pory roku. Umożliwi ponadto sprawne uzupełnianie ubytków w poszyciu elementami z zestawów remontowych. W przypadku zmian w kształcie kadłuba, np. w związku z montażem zewnętrznych zasobników transportowych, nie będzie konieczne nowe maskowanie, wystarczy jedynie jego rekonfiguracja. Zasadniczym wymogiem powinna być niepalność użytych materiałów oraz dodatkowym zwiększanie wyporności pojazdów o określonej zdolności pływania. Wszelkie elementy wyposażenia uzupełniającego także muszą mieć odpowiednie pokrowce. OCHRONA DESANTU Nie wolno zapominać o maskowaniu indywidualnym żołnierzy, które nie może polegać wyłącznie na kamuflażu umundurowania i stosowaniu takich środków, jak mazidła, taśmy czy farby (nie zawsze dostępne w przysługującym wyposażeniu). Należy zatem rozważyć wprowadzenie maskałat (ekranów) zmniejszających możliwości ich wykrycia w walce. Pojawia się przy tym pytanie, jak doposażyć żołnierzy jednostek bojowych i wspierających. Czy można zaniechać poszukiwania środków zaawansowanego maskowania indywidualnego, znając możliwości współczesnego rozpoznania? Przecież nawet najlepiej zamaskowany sprzęt nie stanowi wartości bez najważniejszego czynnika, jakim jest człowiek. Często w szkoleniu na poligonach i placach ćwiczeń uczestniczą zamaskowani żołnierze. Mimo to można zaryzykować tezę, że po II wojnie światowej nie było możliwości sprawdzenia w wymiarze powszechnym umiejętności maskowania w realnych działaniach na polu walki. Z pewnością nasze zaangażowanie w misje poza granicami kraju stanowi okazję do zdobywania doświadczeń z kamuflażu, czasem nawet pozorowania. Jednak charakter działań mandatowych wymuszał wielokrotnie udział w nich żołnierzy sił stabilizacyjnych wyraźnie oznaczonych. Maskowanie było w takim przypadku domeną przeciwnika, po naszej zaś stronie głównie wojsk specjalnych, lecz nie sił głównych. Nie podjęto do tej pory prac nad rozwiązaniem problemu ubioru maskującego dla żołnierzy wykonujących zadania w warunkach śnieżnej zimy. Podobnie z kamuflażem dla strzelców wyborowych. W przyszłości może to dotyczyć snajperów wojsk lądowych. W publikacji poświęconej zagadnieniom inżynierii wojskowej tak ujęto to zagadnienie: Podstawowym polskim problemem związanym z maskowaniem indywidualnym żołnierza jest brak wymagań dotyczących oceny skuteczności maskowania umundurowania oraz wyekwipowania w warunkach rzeczywistych (poligonowych). Doprowadziło to do niebezpiecznej sytuacji, w której żołnierz, czyli najważniejsze ogniwo na polu walki, został wyposażony w środki niezweryfikowane pod względem zwiększenia jego zdolności do przetrwania. Dotyczy to zarówno umundurowania i wyekwipowania z nadrukiem maskującym dla warunków środkowoeuropejskich ME-1 (leśny), jak i z nadrukiem dla warunków pustynnych D-1 oraz jednobarwnych tkanin 100

WSPÓŁCZESNE ARMIE KTO jako ubezpieczenie bezpośrednie na SO. Kamuflaż letni suche trawy ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ KTO Rosomak 7 bskw w kamuflażu z użyciem siatki Berberys MICHAŁ SITARSKI KTO - maskowanie Snieżna zima przy użyciu komercyjnej farby zmywalnej ZRÓDŁO ARCHIWUM 7 BSKW Leopard 2A6 kanadyjskich sił zbrojnych w multispektralnym maskowaniu mobilnym MCS/HTR Desert SAAB BARRACUDA ubiorów specjalnych, wyposażenia dodatkowego oraz dodatków (khaki, czarny i biały). Jedyne wymagania w tym zakresie zostały zawarte w obowiązującej normie obronnej (NO-84-A203 Przedmioty zaopatrzenia mundurowego. Charakterystyki spektralne barw. Wymagania i metody badań ). Jednakże dotyczą one tylko weryfikacji laboratoryjnej charakterystyk spektralnych barw, współrzędnych barwowych i udziału procentowego barw w barwnym raporcie nadruku. Natomiast same wzory kamuflażu (nadruk na umundurowaniu) nigdy nie były zweryfikowane w warunkach rzeczywistych pod kątem skuteczności maskowania. Weryfikacja laboratoryjna jest więc tylko weryfikacją pozorną 3. Oczekiwania wojsk w tej dziedzinie to temat, który powinni podjąć specjaliści. Niezależnie jednak od braku nowych rozwiązań, obowiązkiem dowódców jest wpajanie podwładnym właściwych nawyków związanych z maskowaniem i zachęcanie ich do przejawiania inicjatywy w tej sferze. Przez lata obserwowałem ewolucję kamuflażu etatowych sekcji strzelców wyborowych batalionu piechoty zmotoryzowanej. Wraz z opanowywaniem umiejętności i zdobywaniem doświadczenia wyraźnie można było dostrzec odpowiedzialność za indywidualne maskowanie strzelców świadomych, że w walce kamuflaż stanowi równie ważny oręż jak broń. Warta podkreślenia jest inwencja żołnierzy jednej z kompanii 1 bpzmot 17 WBZ. W ramach pododdziału wykonali własnym sumptem pokrycia hełmów na wzór izraelskich sił zbrojnych. Nieregularne kształty idealnie wtapiają się w otoczenie pełne krzaków, traw, kamieni itp. Może warto rozważyć wprowadzenie tak taniego i prostego środka do indywidualnego ekwipunku żołnierza w skali całych sił zbrojnych. Ważnym aspektem maskowania jest zmiana demaskujących elementów wyposażenia. Przyjęty przed wielu laty kolor czarny obuwia, nakryć głowy, gogli oraz samej broni stanowi istotny czynnik demaskujący, wyraźnie kontrastując z umundurowaniem. Należy rozważyć zmianę barwy już na etapie produkcji lub wdrożyć odpowiednie procedury wraz ze środkami do maskowania (malowania) uzbrojenia i wyposażenia w warunkach polowych. Maskowanie jako proces, zbiór przedsięwzięć i system, niezależnie od szczebla wykonawstwa, odegra swoją rolę tylko przy pełnym zaangażowaniu żołnierzy. Dotyczy to głównie sfery mentalnej, zmiany stereotypów i zachowań. Często zachwycamy się doniesieniami medialnymi na temat nowych, wręcz awangardowych rozwiązań innowacji w dziedzinie kamuflażu. Ekscytacja jest uzasadniona musimy nieustannie twórczo ich poszukiwać i być podatni na ewolucyjne zmiany sprzętu. Konieczne jest także nadrabianie zaległości i braków na podstawie zdefiniowanych zdolności. Nie można zasłaniać się przeszkodami proceduralnymi czy kłopotami budżetowymi, jest bowiem odpowiedni potencjał rodzime zaplecze naukowo-badawcze. Praktycznie nie ma tylko konsekwencji w działaniu. 3 Inżynieria wojskowa, problemy i perspektywy. WITI, Wrocław 2014, s. 344. 101