ROGRAM NAUZANIA DLA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO, 311702 O STRUKTURZE RZEDMIOTOWEJ wersja przed recenzją (wersja robocza) z dn. 30.06.2012 Warszawa 2012 rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
SIS TREŚI 1. TY ROGRAMU: RZEDMIOTOWY... 3 2. RODZAJ ROGRAMU: LINIOWY... 3 3. AUTORZY, REENZENI I KONSULTANI ROGRAMU NAUZANIA:... 3 4. ODSTAWY RAWNE KSZTAŁENIA ZAWODOWEGO... 3 5. ELE OGÓLNE KSZTAŁENIA ZAWODOWEGO... 4 6. RZEDMIOTY ROZSZERZONE W TEHNIKUM... 4 7. KORELAJA ROGRAMU NAUZANIA DLA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Z ODSTAWĄ ROGRAMOWĄ KSZTAŁENIA OGÓLNEGO... 5 8. INFORMAJA O ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO... 5 9. UZASADNIENIE OTRZEY KSZTAŁENIA W ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO... 6 10. OWIĄZANIA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Z INNYMI ZAWODAMI... 6 11. ELE SZZEGÓŁOWE KSZTAŁENIA W ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO... 7 12. LAN NAUZANIA DLA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO... 9 13. ROGRAMY NAUZANIA DLA OSZZEGÓLNYH RZEDMIOTÓW... 13 1. Eksploatacja złóż i obsługa odwiertów eksploatacyjnych...14 2. odstawy techniki i konstrukcji maszyn...27 3. odstawy geologii i górnictwa otworowego...33 4. rzepisy prawa i H w górnictwie...37 5. Język obcy zawodowy w górnictwie...50 6. Działalność gospodarcza w górnictwie...55 7. Maszyny i urządzenia górnicze...61 8. adania techniczne i fizykochemiczne kopalin...66 9. Komputerowe wspomaganie zawodu w górnictwie...72 rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 1
10. Technologie poszukiwania i eksploatacji kopalin...76 11. Obróbka odwiertów eksploatacyjnych...83 12. Zagospodarowanie i przeróbka kopalin...88 13. raktyki zawodowe...95 ZAŁĄZNIKI... 101 rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 2
TY SZKOŁY: TEHNIKUM 1. TY ROGRAMU: RZEDMIOTOWY 2. RODZAJ ROGRAMU: LINIOWY 3. AUTORZY, REENZENI I KONSULTANI ROGRAMU NAUZANIA: Autorzy: mgr inż. Marta Łuszcz, mgr inż. Wojciech ebo Recenzenci: Konsultanci: mgr inż. Teresa Jaszczyk 4. ODSTAWY RAWNE KSZTAŁENIA ZAWODOWEGO rogram nauczania dla zawodu opracowany jest zgodnie z poniższymi aktami prawnymi: Ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw Rozporządzeniem w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Rozporządzeniem w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach. Rozporządzeniem w sprawie ramowych planów nauczania. Rozporządzeniem zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych z późniejszymi zmianami. Rozporządzeniem w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. rawo geologiczne i górnicze; rawo ochrony środowiska; Ustawa o odpadach wydobywczych; Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa górniczego; Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi; rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 3
Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie ratownictwa górniczego; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach; 5. ELE OGÓLNE KSZTAŁENIA ZAWODOWEGO Opracowany program nauczania pozwoli na osiągnięcie co najmniej następujących celów ogólnych kształcenia zawodowego: elem kształcenia zawodowego jest przygotowanie uczących się do życia w warunkach współczesnego świata, wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy. Zadania szkoły i innych podmiotów prowadzących kształcenie zawodowe oraz sposób ich realizacji są uwarunkowane zmianami zachodzącymi w otoczeniu gospodarczo-społecznym, na które wpływają w szczególności: idea gospodarki opartej na wiedzy, globalizacja procesów gospodarczych i społecznych, rosnący udział handlu międzynarodowego, mobilność geograficzna i zawodowa, nowe techniki i technologie, a także wzrost oczekiwań pracodawców w zakresie poziomu wiedzy i umiejętności pracowników. W procesie kształcenia zawodowego ważne jest integrowanie i korelowanie kształcenia ogólnego i zawodowego, w tym doskonalenie kompetencji kluczowych nabytych w procesie kształcenia ogólnego, z uwzględnieniem niższych etapów edukacyjnych. Odpowiedni poziom wiedzy ogólnej powiązanej z wiedzą zawodową przyczyni się do podniesienia poziomu umiejętności zawodowych absolwentów szkół kształcących w zawodach, a tym samym zapewni im możliwość sprostania wyzwaniom zmieniającego się rynku pracy. W procesie kształcenia zawodowego są podejmowane działania wspomagające rozwój każdego uczącego się, stosownie do jego potrzeb i możliwości, ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnych ścieżek edukacji i kariery, możliwości podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych oraz zapobiegania przedwczesnemu kończeniu nauki Elastycznemu reagowaniu systemu kształcenia zawodowego na potrzeby rynku pracy, jego otwartości na uczenie się przez całe życie oraz mobilności edukacyjnej i zawodowej absolwentów ma służyć wyodrębnienie kwalifikacji w ramach poszczególnych zawodów wpisanych do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. 6. RZEDMIOTY ROZSZERZONE W TEHNIKUM W programie nauczania dla zawodu technik górnictwa otworowego uwzględniono przedmioty ogólnokształcące: geografia i język obcy nowożytny, których nauka odbywać się będzie na poziomie rozszerzonym oraz uwzględniono przedmiot historia i społeczeństwo, jako przedmiot uzupełniający. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 4
7. KORELAJA ROGRAMU NAUZANIA DLA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Z ODSTAWĄ ROGRAMOWĄ KSZTAŁENIA OGÓLNEGO rogram nauczania dla zawodu technik górnictwa otworowego uwzględnia aktualny stan wiedzy o zawodzie ze szczególnym zwróceniem uwagi na nowe technologie i najnowsze koncepcje nauczania. rogram uwzględnia także zapisy zadań ogólnych szkoły i umiejętności zdobywanych w trakcie kształcenia w szkole ponadgimnazjalnej umieszczonych w podstawach programowych kształcenia ogólnego, w tym: 1) umiejętność zrozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetworzenia tekstów, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa; 2) umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym; 3) umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody lub społeczeństwa; 4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych; 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi; 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; 8) umiejętność pracy zespołowej. W programie nauczania dla zawodu technik górnictwa otworowego uwzględniono korelację treści z kształceniem ogólnym polegające na wcześniejszym osiąganiu efektów kształcenia w zakresie przedmiotów ogólnokształcących. Dotyczy to przede wszystkim takich przedmiotów jak: geografia i język obcy nowożytny, a także podstawy przedsiębiorczości i edukacja dla bezpieczeństwa. Zastosowanie rozszerzeń z tych przedmiotów pozwoli na przybliżenie uczniom zagadnień związanych z orientacją i pracą w terenie, oraz z dokumentacją utworzoną w języku obcym. 8. INFORMAJA O ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Technik górnictwa otworowego jest zawodem związanym z eksploatacją kopalin metodą otworową. Metodę tą stosuje się przy wydobywaniu ropy naftowej i gazu ziemnego oraz innych kopalin użytecznych bogactw naturalnych. Kształcenie w tym zwodzie ma wieloletnią tradycję, a absolwenci znajdują pracę w przedsiębiorstwach wydobywających nie tylko ropę naftową, a także sól kamienną, siarkę, miedź, wody mineralne i termalne. Zapotrzebowanie na paliwa ciekłe pochodzące przeróbki ropy naftowej, a także na gaz ziemny ciągle wzrasta, nie tylko w olsce, ale i na całym świecie. Wydobywanie tych surowców ma coraz większe znaczenie, dlatego znaczenie tego zawodu jest ważne dla gospodarki każdego kraju, który dysponuje złożami tych kopalin. Absolwent w zawodzie Technik górnictwa otworowego zgodnie z posiadaną wiedzą i umiejętnościami przygotowany będzie do podejmowania pracy w przedsiębiorstwach górniczych i geologicznych stosujących w zakresie swojej działalności otworowe technologie, prowadzenia własnej działalności gospodarczej w zakresie górnictwa otworowego (zgodnie z obowiązującymi standardami prawnymi), kierowaniem zespołami ludzkimi (zgodnie z obowiązującymi branżowymi standardami prawnymi), kierowaniem ruchem zakładu górniczego (po ukończeniu studiów w specjalności branżowej oraz rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 5
potwierdzeniu kwalifikacji zgodnie z obowiązującymi branżowymi przepisami prawnymi), wykonywania czynności zawodowych wymagających specjalnych kwalifikacji górniczych (po potwierdzeniu tych kwalifikacji zgodnie z obowiązującymi branżowymi przepisami prawnymi) oraz w szkolnictwie zawodowym (po ukończeniu studiów i specjalności nauczycielskiej zgodnie z obowiązującymi standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela). 9. UZASADNIENIE OTRZEY KSZTAŁENIA W ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Zapotrzebowanie na paliwa ciekłe pochodzące z przeróbki ropy naftowej, a także na gaz ziemny ciągle wzrasta, nie tylko w olsce, ale i na całym świecie. Wydobywanie tych surowców ma bardzo duże znaczenie dla gospodarki każdego państwa. Aby umożliwić zagospodarowanie złóż surowców energetycznych eksploatowanych metodą otworową, niezbędne jest wykształcenie odpowiedniej kadry technicznej. Trwające w olsce poszukiwania złóż szczególnie zasobów surowców energetycznych, a także złóż wód termalnych otwierają nowe atrakcyjne miejsca w powstających kopalniach eksploatacji otworowej. oraz większe zapotrzebowanie na ropę naftową i gaz ziemny daje szansę podjęcia ciekawej i wysoko płatnej pracy w olsce lub na świecie. Ostanie lata sprawiły, że wykwalifikowani fachowcy są ciągle poszukiwani przez firmy wydobywcze i poszukiwawcze. Szanse pracy daje także duża liczba inwestycji budowlanych w olsce; z pracami takimi wiążą się zawsze odwierty techniczne. Duże zapotrzebowanie rynku na wysokiej jakości wodę dla celów spożywczych otwiera duże możliwości dla osób przedsiębiorczych na prowadzenie własnej działalności gospodarczej na podbudowie uzyskanego zawodu związanej z wykonywaniem głębinowych ujęć wody. Ukończenie tego kierunku daje również możliwość kontynuacji nauki na wszystkich uczelniach technicznych w tym również studiów kierunkowych. 10. OWIĄZANIA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Z INNYMI ZAWODAMI odział zawodów na kwalifikacje czyni system kształcenia elastycznym, umożliwiającym uczącemu się uzupełnianie kwalifikacji stosownie do potrzeb rynku pracy, własnych potrzeb i ambicji. Wspólne kwalifikacje mają zawody kształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej i technikum, np. dla zawodu górnik eksploatacji otworowej wyodrębniona została kwalifikacja M.9 Eksploatacja otworowa złóż, która stanowi podbudowę kształcenia w zawodzie technik górnictwa otworowego. Technik górnictwa otworowego ma kwalifikację właściwą dla zawodu M.40. Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż, która jest nadbudową do kwalifikacji bazowej M.9. osiada wspólne efekty kształcenia stanowiące podbudowę dla zawodów w ramach obszaru mechanicznego i górniczo-hutniczego KZ(M.a) mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, zegarmistrz, optyk-mechanik, mechanik precyzyjny, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych, mechanik-monter maszyn i urządzeń, mechanik pojazdów samochodowych, operator obrabiarek skrawających, ślusarz, kowal, monter kadłubów okrętowych, blacharz samochodowy, blacharz, lakiernik, technik optyk, technik mechanik lotniczy, technik mechanik okrętowy, technik budownictwa okrętowego, technik pojazdów samochodowych, technik mechanizacji rolnictwa, technik mechanik, monter mechatronik, elektromechanik pojazdów samochodowych, technik mechatronik, technik transportu drogowego, technik energetyk, modelarz odlewniczy, technik wiertnik, technik górnictwa podziemnego, technik górnictwa otworowego, technik górnictwa odkrywkowego, technik przeróbki kopalin stałych, technik odlewnik, technik hutnik, operator maszyn i urządzeń odlewniczych, operator maszyn i urządzeń metalurgicznych, operator maszyn i urządzeń do rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 6
obróbki plastycznej, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, złotnik-jubiler oraz grupy zawodów górniczych KZ (M.e) wiertacz, górnik eksploatacji podziemnej, górnik eksploatacji otworowej, górnik odkrywkowej eksploatacji złóż, technik wiertnik, technik górnictwa podziemnego, technik górnictwa otworowego, technik górnictwa odkrywkowego. Kwalifikacja Symbol zawodu Zawód Elementy wspólne M.9 Eksploatacja otworowa złóż 811301 Górnik eksploatacji otworowej KZ(M.e) M.40. Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż 311702 Technik górnictwa otworowego 311702 Technik górnictwa otworowego OMZ KZ(M.e) KZ(M.a) 11. ELE SZZEGÓŁOWE KSZTAŁENIA W ZAWODZIE TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik górnictwa otworowego powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: 1) obsługiwania odwiertów oraz maszyn i urządzeń stosowanych podczas wydobywania ropy naftowej, gazu ziemnego, wód podziemnych, soli kamiennej i siarki otworami wiertniczymi; 2) prowadzenia procesów technologicznych związanych z wydobywaniem kopalin metodą otworową; 3) organizowania i nadzorowania racjonalnej eksploatacji złóż surowców mineralnych, rozpoznawanie zagrożeń naturalnych i zapobieganie im; 4) prowadzenia dokumentacji zakładu górnictwa otworowego. Do wykonywania zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie efektów kształcenia określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie technik górnictwa otworowego: efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów (H, DG, JOZ, KS i OMZ); efekty kształcenia stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach KZ(M.a): mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, zegarmistrz, optyk-mechanik, mechanik precyzyjny, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych, mechanik-monter maszyn i urządzeń, mechanik pojazdów samochodowych, operator obrabiarek skrawających, ślusarz, kowal, monter kadłubów okrętowych, blacharz samochodowy, blacharz, lakiernik, technik optyk, technik mechanik lotniczy, technik mechanik okrętowy, technik budownictwa okrętowego, technik pojazdów samochodowych, technik mechanizacji rolnictwa, technik mechanik, monter mechatronik, elektromechanik pojazdów samochodowych, technik mechatronik, technik transportu drogowego, technik energetyk, modelarz odlewniczy, technik wiertnik, technik górnictwa podziemnego, technik górnictwa otworowego, technik górnictwa odkrywkowego, technik przeróbki kopalin stałych, technik odlewnik, technik hutnik, operator maszyn i urządzeń odlewniczych, operator maszyn i urządzeń metalurgicznych, operator maszyn i urządzeń do rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 7
obróbki plastycznej, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, złotnik-jubiler; efekty stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach KZ (M.e): wiertacz, górnik eksploatacji podziemnej, górnik eksploatacji otworowej, górnik odkrywkowej eksploatacji złóż, technik wiertnik, technik górnictwa podziemnego, technik górnictwa otworowego, technik górnictwa odkrywkowego efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji M.9. Eksploatacja otworowa złóż, oraz M.40. Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż wyodrębnionych w zawodzie. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 8
12. LAN NAUZANIA DLA ZAWODU TEHNIK GÓRNITWA OTWOROWEGO Zgodnie z Rozporządzeniem MEN w sprawie ramowych planów nauczania w 4-letnim technikum minimalny wymiar godzin na kształcenie zawodowe wynosi 1470 godzin, z czego na kształcenie zawodowe teoretyczne zostanie przeznaczonych minimum 735 godzin, a na kształcenie zawodowe praktyczne 735 godzin. W podstawie programowej kształcenia w zawodzie technik górnictwa otworowego minimalna liczba godzin na kształcenie zawodowe została określona dla efektów kształcenia i wynosi: na kształcenie w ramach kwalifikacji M.9. Eksploatacja otworowa złóż przeznaczono minimum 620 godzin, na kształcenie w ramach kwalifikacji M.40. Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż przeznaczono minimum 250 godzin. na kształcenie w ramach efektów wspólnych dla wszystkich zawodów i wspólnych dla zawodów w ramach obszaru kształcenia przeznaczono minimum 480 godzin. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 9
Tabela 3. lan nauczania dla programu o strukturze przedmiotowej Lp. Obowiązkowe zajęcia edukacyjne Liczba godzin w cyklu Klasa kształcenia I II III IV tygodniowo łącznie I II I II I II I II rzedmioty w kształceniu zawodowym teoretycznym 1 Eksploatacja złóż i obsługa odwiertów eksploatacyjnych 2 2 3 3 2 2 2 8 240 2 odstawy techniki i konstrukcji maszyn 1 1 1 1 1 1 2 4 120 3 odstawy geologii i górnictwa otworowego 2 2 2 2 4 120 4 rzepisy prawa i H w górnictwie 2 2 2 2 4 120 5 Język obcy zawodowy w górnictwie 2 2 2 2 4 120 6 Działalność gospodarcza w górnictwie 1 1 1 30 Łączna liczba godzin na kształcenie zawodowe teoretyczne 7 7 10 10 6 5 4 0 25 750 rzedmioty w kształceniu zawodowym praktycznym* 7 Maszyny i urządzenia górnicze 2 1 4 3 1 1 2 7 210 8 adania techniczne i fizykochemiczne kopalin 1 2 1 1 1 2 4 120 9 Komputerowe wspomaganie zawodu w górnictwie 2 2 2 60 10 Technologie poszukiwania i eksploatacji kopalin 2 2 3 1 4 120 11 Obróbka odwiertów eksploatacyjnych 2 2 2 3 90 12 Zagospodarowanie i przeróbka kopalin 5 3 2 5 150 Łączna liczba godzin na kształcenie zawodowe praktyczne 2 2 8 8 11 10 9 0 25 750 Łączna liczba godzin na kształcenie zawodowe 9 9 20 20 15 15 13 0 34 1500 raktyki zawodowe w III klasie 4 tygodnie - 160 godzin *zajęcia odbywają się w pracowniach szkolnych, warsztatach szkolnych, centrach kształcenia praktycznego oraz u pracodawcy. EGZAMIN OTWIERDZAJĄY IERWSZĄ KWALIFIKAJĘ M.9. ODYWA SIĘ OD KONIE DRUGIEGO SEMESTRU KLASY DRUGIEJ. EGZAMIN OTWIERDZAJĄY TRZEIĄ KWALIFIKAJĘ M.40. ODYWA SIĘ OD KONIE IERWSZEGO SEMESTRU KLASY ZWARTEJ. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 10
Wykaz działów programowych dla zawodu technik górnictwa otworowego Nazwa przedmiotu Nazwa działu Liczba godzin przewidziana na dział 1.1. Warunki występowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego 30 1.2. Metody i technologia eksploatacji kopalin otworami wiertniczymi 90 1. Eksploatacja złóż i obsługa odwiertów eksploatacyjnych 1.3. race i zabiegi związane ze zwiększeniem wydajności odwiertu 30 1.4. odstawy gospodarki ropą naftowa i gazem ziemnym na kopalni 30 1.5. Obsługa urządzeń wydobywczych 30 1.6. Monitoring procesu wydobycia kopalin 30 2.1. Rysunek techniczny maszynowy 40 2. odstawy techniki i konstrukcji maszyn 2.2. Materiałoznawstwo oraz części maszyn i urządzeń 40 2.3. Konstrukcja maszyn i urządzeń górniczych 40 3. odstawy geologii i górnictwa otworowego 3.1. Zarys geologii 60 3.2. Wiertnicze metody pozyskiwania kopalin 60 4.1. rawo w górnictwie 20 4.2. rawna ochrona pracy 10 4.3. rawo z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy 10 4.4. Ergonomia, psychofizyka pracy i ocena ryzyka zawodowego 20 4. rzepisy prawa i H w górnictwie 4.5. Zagrożenia naturalne w zakładach górniczych i ratownictwo 30 górnicze 4.6. Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe, postępowanie 20 powypadkowe 4.7. Zintegrowane systemy zarządzania bezpieczeństwem 10 5.1. orozumiewanie się w języku obcym w realizacji zadań zawodowych 90 5. Język obcy zawodowy w górnictwie 5.2. Struktury leksykalno-gramatyczne w typowych sytuacjach zawodowych 30 6. Działalność gospodarcza w górnictwie 6.1. odstawy formalno-prawne działalności gospodarczej w górnictwie 10 6.2. rowadzenie przedsiębiorstwa górniczego 20 7. Maszyny i urządzenia górnicze 7.1. Użytkowanie maszyn i urządzeń 90 7.2. Zastosowanie maszyn i urządzeń w górnictwie otworowym 120 8. adania techniczne i fizykochemiczne kopalin 8.1. Własności fizyczne kolektorów ropy naftowej i gazu ziemnego 30 rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 11
9. Komputerowe wspomaganie zawodu w górnictwie 10. Technologie poszukiwania i eksploatacji kopalin 11. Obróbka odwiertów eksploatacyjnych 12. Zagospodarowanie i przeróbka kopalin 13. raktyki zawodowe 8.2. adanie zanieczyszczeń ropy naftowej 30 8.3. adanie laboratoryjne kopalin 60 9.1. odstawy baz danych 20 9.2. odstawy statystyki w górnictwie 30 9.3. Komputerowe wspomaganie zarządzania w przedsiębiorstwie 10 górniczym 10.1. rocesy technologiczne wydobycia kopalin otworami wiertniczymi 30 10.2. Wtórne metody eksploatacji złóż ropno-gazowych 30 10.3. rowadzenie pomiarów wgłębnych 60 11.1. Obróbka odwiertów eksploatacyjnych 30 11.2. Rekonstrukcja i likwidacja odwiertów eksploatacyjnych 60 12.1. Magazynowanie gazu w podziemnych magazynach gazu 30 12.2. Gospodarka ropą i gazem na kopalni 60 12.3. Magazynowanie i transport ropy i gazu 60 13.1. Obsługa i obróbka odwiertów eksploatacyjnych 80 13.2. Oczyszczanie ropy naftowej i gazu ziemnego 40 13.3. Transport i magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego w 40 zbiornikach rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 12
13. ROGRAMY NAUZANIA DLA OSZZEGÓLNYH RZEDMIOTÓW W programie nauczania dla zawodu technik górnictwa otworowego zastosowano taksonomię celów A. Niemierko 1. Eksploatacja złóż i obsługa odwiertów eksploatacyjnych 240 godzin 2. odstawy techniki i konstrukcji maszyn 120 godzin 3. odstawy geologii i górnictwa otworowego 120 godzin 4. rzepisy prawa i H w górnictwie 120 godzin 5. Język obcy zawodowy w górnictwie 120 godzin 6. Działalność gospodarcza w górnictwie 30 godzin 7. Maszyny i urządzenia górnicze 210 godzin 8. adania techniczne i fizykochemiczne kopalin 120 godzin 9. Komputerowe wspomaganie zawodu w górnictwie 60 godzin 10. Technologie poszukiwania i eksploatacji kopalin 120 godzin 11. Obróbka i rekonstrukcja odwiertów eksploatacyjnych 90 godzin 12. Zagospodarowanie i przeróbka kopalin 150 godzin 13. raktyki zawodowe 160 godzin rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 13
1. Eksploatacja złóż i obsługa odwiertów eksploatacyjnych 1.1. Warunki występowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego 1.2. Metody i technologia eksploatacji kopalin otworami wiertniczymi 1.3. race i zabiegi związane ze zwiększeniem wydajności odwiertu 1.4. odstawy gospodarki ropą naftowa i gazem ziemnym na kopalni 1.5. Obsługa urządzeń wydobywczych 1.6. Monitoring procesu wydobycia kopalin 1.1. Warunki występowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna Materiał kształcenia H(4)1. zidentyfikować źródła zagrożeń w poszczególnych procesach pracy; Warunki powstawania ropy naftowej i gazu KS(1)1. zastosować zasady kultury osobistej; ziemnego. KS(8)1. ocenić ryzyko podejmowanych działań; Geneza i budowa złóż ropno-gazowych. OMZ(1)1. dokonać analizy przydzielonych zadań; harakterystyka skał złożowych. KZ(M.e)(2)1. Wyjaśnić pojęcia; złoże ropno-gazowe, pułapka roponośna, Rodzaje skał kolektorowych i izolujących. horyzont produktywny. Własności kolektorskie skał. KZ(M.e)(3)1. Omówić proces eksploatacji złóż konwencjonalnych ropy i gazu. Warunki migracji węglowodorów. KZ(M.e)(3)2. Omówić proces eksploatacji złóż niekonwencjonalnych. Zbiorniki wód podziemnych. KZ(M.e)(3)3. Wyjasnic przebieg procesu eksploatacji złóż soli i siarki metodą Warunki geologiczne złóż siarki i soli. otworową. KZ(M.e)(3)4. Scharakteryzować proces eksploatacji otworowej wód wgłębnych. Warunki złożowe złóż konwencjonalnych i niekonwencjonalnych. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 14
lanowane zadania Scharakteryzowanie złoża ropno gazowego. Grupa 2 osobowa uczniów otrzymuje przekrój geologiczny przez złoże ropno + gazowe. Uczniowie w klasie otrzymują cztery rodzaje złóż o różnej budowie. Dane o złożu uczniowie wpisują w tabele narysowana przez nauczyciela na tablicy. o wykonaniu zadania nauczyciel przedstawia dane złoże na ekranie, wybrana grupa uczniów prezentuje swoją pracę. odczas prezentacji rozwiązania grupy uczniów opisujących te same przekroje dodają swoje uwagi. Zadaniem uczniów jest wykonanie opisu złoża zgodnie z tabelą. Numer przekroju geologicznego.. uwagi Rodzaj pułapki złożowej Rodzaj skał kolektorowych Rodzaj skał izolujących Rodzaj wód złożowych Warunki geologiczne powstania złoża Warunki osiągania efektów kształcenia w tym środki dydaktyczne, metody, formy organizacyjne Zajęcia edukacyjne działu programowego Warunki występowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego powinny być prowadzone w pracowni górnictwa otworowego, w której powinny być zorganizowane następujące stanowiska wyposażonej w: stanowiska geologiczne (jedno stanowisko dla dwóch uczniów), wyposażone w: modele krystalograficzne minerałów, minerały i skały, modele przekroju złóż surowców mineralnych, rdzenie wiertnicze, eksponaty skamieniałości przewodnich, atlas mineralogiczny i petrograficzny, próbki kopalin, stanowisko komputerowe dla nauczyciela z dostępem do Internetu, z projektorem multimedialnym, rzutnikiem i lampą typu Lumens umożliwiająca projekcję obrazu na ekran. Środki dydaktyczne róbki skał i minerałów, rdzenie wiertnicze i plansze lub dokumenty multimedialne przedstawiające złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Zalecane metody dydaktyczne Dział programowy Warunki występowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego wymaga stosowania podających i praktycznych metod kształcenia. Zaplanowane do osiągnięcia efekty kształcenia przygotowują ucznia do rozpoznawania warunków złożowych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego opracowania szkiców i dokumentacji geologicznej wybranych złóż. owinny być kształtowane umiejętności samodzielnej analizy i rozpoznawania skał kolektorskich i warunków występowania złóż. Zalecaną metodą jest pokaz z objaśnieniem. Formy organizacyjne Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych form: indywidualnie oraz grupowo. Grupy maksymalnie 15 osobowe. ropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia Oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów należy dokonać przez ocenę ćwiczeń wykonywanych na lekcji i opracowań artykułów z czasopism branżowych, dotyczących rozpoznania warunków złożowych eksploatowanych złóż w olsce (np. Wiadomości naftowe i gazownicze, rzegląd geologiczny. W ocenie należy uwzględnić następujące kryteria ogólne: zawartość merytoryczną, sposób prezentacji (układ, czytelność, czas). Formy indywidualizacji pracy uczniów uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 15
1.2. Metody i technologia eksploatacji kopalin otworami wiertniczymi Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna H(5)1. zapobiec zagrożeniom wynikającym z wykonywania zadań zawodowych; D KS(2)1. zaproponować sposoby rozwiązywania problemów; KS(10)1. doskonalić swoje umiejętności komunikacyjne; OMZ(2)1. rozpoznać kompetencje i umiejętności osób w zespole; KZ(M.e)(4)1. Stosować programy do przetwarzania danych produkcyjnych; KZ(M.e)(4)2. Użytkować systemy komputerowe rejestrujące parametry wydobywcze; KZ(M.a)(3)1. skorzystać z programów komputerowych wspomagających rysowanie części maszyn i urządzeń; KZ(M.a)(3)2. wykonać szkice sytuacyjne maszyn i urządzeń; KZ(M.a)(16)1. wskazać główne podzespoły maszyn i urządzeń stosowanych w A górnictwie otworowym; KZ(M.a)(16)2. wyjaśnić zasadę działania maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie otworowym; KZ(M.a)(17)1. Stosować normy dotyczące materiałów eksploatacyjnych i konstrukcyjnych; KZ(M.a)(17)2. Używać dokumentacji technicznej maszyn i urządzeń do otworowej eksploatacji złóż; M.9.1(6)1.Scharakteryzować urządzenia stanowiące uzbrojenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego. M.9.1(6)2. Wyszczególnić elementy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertu do pompowania ropy naftowej. M.9.1(6)3.Wyszczególnić elementy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertu do A eksploatacji ropy naftowej za pomocą sprężonego gazu. M.9.1(6)4. Wyszczególnić elementy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertu do A eksploatacji siarki i soli otworami wiertniczymi. M.9.1(6)5. Omówić elementy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertów do eksploatacji wód otworami wiertniczymi. Materiał kształcenia Złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, wody, siarki i soli. Niekonwencjonalne złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Własności fizykochemiczne surowców płynnych, gazowych i stałych. Własności fizyczne ropy naftowej, gazu ziemnego i wody w warunkach złożowych. Eksploatacja samoczynna. Wydobycie ropy za pomocą sprężonego gazu. Wydobycie ropy za pomocą pomp wgłębnych. Napowierzchniowe urządzenia pomiarowe. Uzbrojenie napowierzchniowe odwiertów eksploatacyjnych. Uzbrojenie wgłębne odwiertów eksploatacyjnych. Energia złożowa i jej rodzaje. Warunki energetyczne złoża. arametry złożowe i ich pomiar. Oddzielacze stosowane w eksploatacji otworowej. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 16
M.9.1(7)1. Omówić rodzaje zwężek pomiarowych. M.9.1(7)2. Omówić rodzaje gazomierzy stosowanych przy eksploatacji otworowej. M.9.1(7)3.Omówić konstrukcję odcinka pomiarowego. M.9.1(7)4. Omówić metody regulacji samoczynnego wypływu ropy z odwiertu. M.9.1(7)5. Omówić budowę i wyposażenie zbiornika roboczego. p M.9.1(7)6. Wymienić rodzaje i omówić zasadę działania oddzielaczy. M.9.1(7)7. Omówić metody zapobiegania powstawaniu hydratów na odwiercie gazowym. M.9.1(8)1. Określić warunki powstawania złóż ropno-gazowych. M.9.1(8)2. Scharakteryzować budowę geologiczną typowych złóż ropnogazowych. M.9.1(8)3. Zdefiniować energię złożową i systemy energetyczne złóż ropy i gazu. A M.9.1(8)4. Wyjaśnić zjawisko występowanie depresji w otworze i leja depresyjnego. M.9.1(8)5. Zdefiniować ciśnienie denne ruchowe i ciśnienie statyczne. A M.9.1(8)6. Omówić warunki dopływu gazu i ropy do odwiertu. p lanowane zadania Uczniowie dostają polecenie narysowania złoża ropy naftowej z wodami podścielającymi i okalającymi. raca trwa 10 minut, po tym czasie nauczyciel prosi ochotników aby przedstawili swoją pracę i omówili ją. raca ucznia jest prezentowana klasie na ekran, jest opisywana przez ucznia i jednocześnie korygowana jej poprawność przez nauczyciela. Uczniowie dokonują samooceny swojej pracy. Warunki osiągania efektów kształcenia w tym środki dydaktyczne, metody, formy organizacyjne Zajęcia edukacyjne działu programowego Metody i technologia eksploatacji kopalin otworami wiertniczymi powinny być prowadzone w pracowni górnictwa otworowego, w której powinny być zorganizowane następujące stanowiska wyposażone w: stanowisko komputerowe dla nauczyciela z dostępem do Internetu, z projektorem multimedialnym, rzutnikiem i lampą typu Lumens umożliwiająca projekcję obrazu na ekran oraz w stanowiska wiertnictwa (jedno stanowisko dla czterech uczniów), wyposażone w: narzędzia wiertnicze, projekty geologiczno-techniczne odwiertu, modele maszyn i urządzeń wiertniczych, katalogi, normy i instrukcje dotyczące maszyn i urządzeń wiertniczych,. Środki dydaktyczne lansze lub dokumenty multimedialne przedstawiające wyposażenie wgłębne i napowierzchniowe odwiertu dla różnych metod wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, normy i instrukcje urządzeń wydobywczych, Zalecane metody dydaktyczne Dział programowy Metody i technologia eksploatacji kopalin otworami wiertniczymi wymaga stosowania podających i praktycznych metod kształcenia. Zaplanowane do osiągnięcia efekty kształcenia przygotowują ucznia do rozpoznawania systemów energetycznych złoża i określenia warunków eksploatacji złóż ropy i gazy za pomocą różnych metod i technologii wydobycia. Zalecaną metodą jest pokaz z objaśnieniem. Formy organizacyjne rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 17
Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych form: indywidualnie oraz grupowo. Grupy maksymalnie 15 osobowe. ropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia Oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów należy dokonać przez ocenę sprawdzianów pisemnych oraz ćwiczeń wykonywanych na lekcji. W ocenie wykonania ćwiczeń należy uwzględnić następujące kryteria ogólne: zawartość merytoryczną, sposób prezentacji (układ, czytelność, czas). Formy indywidualizacji pracy uczniów uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia. 1.3. race i zabiegi związane ze zwiększeniem wydajności odwiertu. Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna Materiał kształcenia H(7)1. wskazać środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze niezbędne podczas wykonywania zadań zawodowych przy obsłudze odwiertów A omiary wgłębne w odwiertach eksploatacyjnych. eksploatacyjnych; Obróbka odwiertów eksploatacyjnych. KS(3)1. zanalizować rezultaty działań; OMZ(3)1. zmobilizować współpracowników do wykonywania zadań ; Metody intensyfikacji wydobycia ropy naftowej. M.9.1(11)1. Objaśnić cel wykonywania i rodzaje pomiarów prowadzonych w roces kwasowania odwiertów. odwiertach eksploatacyjnych. roces szczelinowanie w odwiertach. M.9.1(11)2. Omówić przygotowania odwiertu do pomiarów wgłębnych. M.9.1(11)3. Scharakteryzować przyrządy i urządzenia stosowane do wykonywania pomiarów wgłębnych. M.9.1(11)4. Objaśnić sposób zapuszczania i wyciągania przyrządów pomiarowych. M.9.1(11)5. Objaśnić metody i sposób pomiaru parametrów złożowych. M.9.1(12)1. Określić cel i rodzaje prac wchodzących w zakres obróbki odwiertów eksploatacyjnych. M.9.1(12)2. Scharakteryzować urządzenia i narzędzia do wykonania obróbki odwiertów. M.9.1(12)3. Określić przebieg obróbki odwiertów samoczynnych i pompowanych. M.9.1(13)1. Wyjaśnić konieczność stosowania zabiegów intensyfikacji wydobycia kopalin. M.9.1(13)2. Omówić zasadę i przebieg zabiegu szczelinowania. M.9.1(13)3. Wyjaśnić zasadę i przebieg zabiegu kwasowania. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 18
lanowane zadania Uczniowie otrzymują polecenie zaplanowania rodzaju zabiegu intensyfikacyjnego dla poprawy wydajności odwiertu. Nauczyciel prezentuje na ekranie klasie wgłębną budowę odwiertu i warunki geologiczno-złożowe. Uczniowie pracują po dwie osoby w grupie, wykonują notatkę i prezentują ją klasie. Nauczyciel prezentuje prawidłowe rozwiązanie uzasadniając je. Uczniowie dokonują samooceny swojej pracy. Warunki osiągania efektów kształcenia w tym środki dydaktyczne, metody, formy organizacyjne Zajęcia edukacyjne działu programowego race związane ze zwiększeniem wydajności odwiertu powinny być prowadzone w pracowni górnictwa otworowego, w której powinny być zorganizowane następujące stanowiska wyposażone w: stanowisko komputerowe dla nauczyciela z dostępem do Internetu, z projektorem multimedialnym, rzutnikiem i lampą typu Lumens umożliwiająca projekcję obrazu na ekran oraz w stanowiska wiertnictwa (jedno stanowisko dla czterech uczniów), wyposażone w: narzędzia wiertnicze, projekty geologiczno-techniczne odwiertu, modele maszyn i urządzeń wiertniczych, katalogi, normy i instrukcje dotyczące maszyn i urządzeń wiertniczych. Środki dydaktyczne lansze lub dokumenty multimedialne przedstawiające schematy procesu szczelinowania i kwasowania złoża. Zalecane metody dydaktyczne Dział programowy race i zabiegi związane ze zwiększeniem wydajności odwiertu wymaga stosowania podających i praktycznych metod kształcenia. Zaplanowane do osiągnięcia efekty kształcenia przygotowują ucznia do poznania rodzajów i przebiegu zabiegów intensyfikacyjnych, warunków i konieczności ich wykonywania, oraz poznania efektów ich stosowania. Zalecaną metodą są ćwiczenia poprzedzone pokazem z objaśnieniem. Formy organizacyjne Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych form: indywidualnie oraz grupowo. Grupy maksymalnie 15 osobowe. ropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia Oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów należy dokonać przez ocenę sprawdzianów pisemnych oraz ćwiczeń wykonywanych na lekcji. W ocenie wykonania ćwiczeń należy uwzględnić następujące kryteria ogólne: zawartość merytoryczną, sposób prezentacji (układ, czytelność, czas). Formy indywidualizacji pracy uczniów uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia. 1.4. odstawy gospodarki ropą naftowa i gazem ziemnym na kopalni. Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna H(8)1. określić zasady doboru środków ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; KS(4)1. zanalizować zmiany zachodzące w branży; OMZ(4)1. monitorować jakość wykonywanych zadań; M.9.2(1)4. Określić rodzaj zanieczyszczeń w ropie naftowej i gazie ziemnym. A Materiał kształcenia Zanieczyszczenia ropy naftowej i gazu ziemnego. Stabilizacja ropy naftowej. Odwadnianie i odsalanie ropy naftowej. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 19
M.9.2(1)5. Wyjaśnić pochodzenie i omówić rodzaje wód podziemnych. Demulgacja ropy naftowej. M.9.2(1)6. Wyjaśnić cele oczyszczania ropy naftowej i gazu ziemnego. Deparafinacja ropy naftowej. M.9.2(2)1. Określić cel i omówić przebieg procesu osuszania gazu ziemnego. Oczyszczanie ropy naftowej i gazu ziemnego M.9.2(2)2. Określić cel i omówić przebieg odgazolinowania gazu ziemnego. z siarkowodoru. M.9.2(2)3. Określić cel i omówić przebieg odsiarczania gazu ziemnego. Magazynowanie ropy naftowej i gazu M.9.2(2)4. Określić cel i omówić przebieg odazotowania gazu ziemnego. ziemnego w zbiornikach. M.9.2(6)1. Wyjaśnić zakres i celowość prowadzenia procesu stabilizacji ropy naftowej. M.9.2(6)2. Określić zadania systemów napowierzchniowych złóż węglowodorów. M.9.2(6)3. Scharakteryzować metody stabilizacji ropy naftowej. A M.9.2(7)1. Określić przyczyny tworzenia się emulsji ropnych. A M.9.2(7)2. Scharakteryzować fizyczne i chemiczne własności emulsji ropnych. M.9.2(7)3. Scharakteryzować metody demulgacji ropy naftowej. M.9.2(7)4. Wyszczególnić i opisać konstrukcję urządzeń do demulgacji ropy. M.9.2(8)1. Zdefiniować pojęcie sorpcji i wymienić rodzaje sorbentów. M.9.2(8)2. Zdefiniować punkt rosy. M.9.2(8)3. Scharakteryzować przebieg poszczególnych metod osuszania gazu ziemnego. M.9.2(10)1. Omówić metody odgazolinowania gazu ziemnego. M.9.2(10)2. Omówić metody odsiarczania gazu ziemnego. M.9.2(10)3. Scharakteryzować przebieg skraplania gazu ziemnego. M.9.2(11)1. Wyszczególnić rodzaje substancji stosowanych przy odsiarczaniu gazu ziemnego. M.9.2(11)2. Wyszczególnić rodzaje substancji chemicznych stosowanych przy A odgazolinowaniu gazu ziemnego. M.9.2(11)3. Wyszczególnić rodzaje substancji chemicznych stosowanych przy oczyszczaniu ropy naftowej. M.9.3(1)1. Scharakteryzować konstrukcję stalowych zbiorników magazynowych A ropy, wody i gazu. M.9.3(1)2. Scharakteryzować budowę zbiorników magazynowych dla gazoliny i gazu płynnego. M.9.3(1)3. Scharakteryzować uzbrojenie zbiornika magazynowego przy jego całkowitej hermetyzacji. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 20
M.9.3(2)1. rzedstawić przepisy bhp i ppoż dotyczące magazynowania ropy, gazu A i wody. M.9.3(2)2. rzedstawić znaczenie i sposób ogrzewania ropy naftowej w zbiornikach magazynowych. M.9.3(2)3. Określić sposób pobierania próbek ropy naftowej ze zbiorników i cystern. M.9.3(2)4. Określić sposoby pomiaru pojemności zbiorników przy różnych stanach ich napełnienia. M.9.3(9)1. Omówić rodzaj i przebieg prac wykonywanych podczas danej zmiany na podstawie dobowego raportu produkcyjnego. M.9.3(9)2. Wypełnić dobowy raport produkcyjny na podstawie danych z prac p A wykonywanych na odwiercie podczas danej zmiany. lanowane zadania Zadaniem uczniów jest rozpoznanie rodzajów zanieczyszczeń ropy naftowej. Uczniowie pracują w grupach 2 osobowych. Każda grupa otrzymuje charakterystykę ropy naftowej wydobytej z innego złoża i posiadającej inne zanieczyszczenia i skład chemiczny. Nauczyciel rysuje na tablicy tabele a uczniowie analizują otrzymaną charakterystykę ropy. o 4 minutach przedstawiciel każdej grupy podchodzi do tablicy i wpisuje rodzaj zanieczyszczeń. Wypełniona tabele uczniowie przerysowują do zeszytu. Uczniowie wykonują opis zanieczyszczeń zgodnie z tabelą. Zanieczyszczenia stałe Zanieczyszczenia ciekłe Zanieczyszczenia gazowe Warunki osiągania efektów kształcenia w tym środki dydaktyczne, metody, formy organizacyjne Zajęcia edukacyjne działu programowego odstawy gospodarki ropą i gazem na kopalni powinny być prowadzone w pracowni górnictwa otworowego, w której powinny być zorganizowane następujące stanowiska wyposażone w: stanowisko komputerowe dla nauczyciela z dostępem do Internetu, z projektorem multimedialnym, rzutnikiem i lampą typu Lumens umożliwiająca projekcję obrazu na ekran oraz w stanowiska wiertnictwa (jedno stanowisko dla czterech uczniów), wyposażone w: narzędzia wiertnicze, projekty geologiczno-techniczne odwiertu, modele maszyn i urządzeń wiertniczych, katalogi, normy i instrukcje dotyczące maszyn i urządzeń wiertniczych,. Środki dydaktyczne lansze lub dokumenty multimedialne przedstawiające schematy instalacji do oczyszczania, magazynowania i transportu ropy i gazu. Zalecane metody dydaktyczne Dział programowy odstawy gospodarki ropą i gazem na kopalni wymaga stosowania podających i praktycznych metod kształcenia. Zaplanowane do osiągnięcia efekty kształcenia przygotowują ucznia do poznania metod oczyszczania ropy naftowej i gazu ziemnego oraz składowania i transportu wydobytych kopalin. Zalecaną metodą jest wykład informacyjny i dyskusja dydaktyczna. Formy organizacyjne Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych form: indywidualnie oraz grupowo. Grupy maksymalnie 15 osobowe. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 21
ropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia Oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów należy dokonać przez ocenę sprawdzianów pisemnych i ustnych oraz testu wielokrotnego wyboru oraz ćwiczeń wykonywanych na lekcji. Formy indywidualizacji pracy uczniów uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia. 1.5. Obsługa urządzeń wydobywczych. Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna KS(5)1. przewidzieć sytuacje wywołujące stres; OMZ(5)1. zaproponować zmiany w organizacji pracy mające na celu poprawę wydajności i jakości pracy; M.40.1(4)1. Scharakteryzować zadanie uzbrojenia napowierzchniowego otworów samoczynnych, pompowanych i eksploatowanych sprężonym gazem. M.40.1(4)2. Dokonać odczytu ciśnienia mierzonego na głowicy odwiertu. M.40.1(5)1. Ustalić optymalne warunki wydobycia dla odwiertów samoczynnych i pompowanych. M.40.1(5)2. Scharakteryzować metody regulacji samoczynnego wypływu ropy z odwiertu. M.40.1(5)3. Dobrać średnicę i głębokość zapuszczenia rurek wydobywczych. M.40.1(5)4. Dobrać pompę, obliczyć średnicę tłoka i wydajność pompy. M.40.1(5)5. Wyznaczyć optymalną głębokość zapuszczenia pompy. M.40.1(6)1. Określić rolę odcinka redukcyjno-pomiarowego oraz sposoby pomiaru ilości wydobytego gazu. M.40.1(6)2. Dokonać odczytu wskazań przyrządów kontrolno pomiarowych. A M.40.1(11)1. Określić cel i sposoby dławienia (regulacji) wypływu gazu z odwiertu. M.40.1(11)2. Określić rodzaj elementów automatyki stosowanych na odwiercie gazowym. M.40.1(11)3. Określić spadek wydobycia i energii złożowej. M.40.1(15)1. Objaśnić zasady obsługi odwiertów samoczynnych. c Materiał kształcenia Uzbrojenie napowierzchniowe odwiertów. el i rodzaje pomiarów wgłębnych. Warunki ustalone i nieustalone w odwiercie. Warunki optymalne wydobycia kopalin. rzygotowanie odwiertu do pomiarów wgłębnych. Urządzenia i narzędzia niezbędne do wykonania pomiarów wgłębnych. omiar parametrów złożowych. Regulacja wydajności pompowania. Głębokość zapuszczania pompy. Regulacja wypływu samoczynnego. Regulacja wypływu gazu z odwiertu. Odcinek redukcyjno-pomiarowy. omiar własności ropy. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 22
M.40.1(15)2. Scharakteryzować zaburzenia samoczynnego wypływu ropy oraz możliwe rodzaje awarii na odwiercie. M.40.2(7)1. Omówić przebieg rozbijania emulsji w zależności od stosowanej metody. M.40.2(7)2. Scharakteryzować metody rozbijania emulsji stosowane najczęściej w przemyśle naftowym. M.40.2(7)3. Określić warunki stosowania poszczególnych metod rozbijania emulsji i ich skuteczność. M.40.4(2)1. Wyjaśnić przebieg pomiaru ciśnienia, temperatury, głębokości zwierciadła ropy i wody w odwiercie. M.40.4(2)2. Objaśnić metody pomiaru właściwości ropy i gazu. M.40.4(3)1. Wyjaśniać zasady pomiarów wgłębnych w odwiercie eksploatacyjnym. M.40.4(3)2. Scharakteryzować rodzaje pomiarów prowadzonych w odwiercie eksploatacyjnym. M.40.4(3)3. Wyjaśnić warunki ustalone i nieustalone w odwiercie wydobywczym. lanowane zadania Dokonaj oceny zmiany energii złożowej na podstawie odczytanych ciśnień złożowych. Nauczyciel prezentuje na ekranie przykładowe wykresy wskazań ciśnieniomierzy i wydaje polecenie: roszę przeanalizować wykres wskazań ciśnieniomierzy i zapisać wartość ciśnienia w tabeli. Tabele nauczyciel rysuje na tablicy i wydaje polecenie przerysowania jej do zeszytu. Uczniowie zapisują wartość odczytu i jednostką w tabeli: zas pracy 1 minuta na każde wskazanie. Numer pomiaru Wartość ciśnienia jednostka o skończonej prezentacji nauczyciel ponownie prezentuje wykresy i sam odczytuje prawidłowa wartość, uczniowie dokonują samooceny pracy i uzupełniają tabelę zapisując poprawne wskazania. Nauczyciel wydane kolejne polecenie Oceń zmiany energii złożowej na podstawie odczytanych ciśnień złożowych czas pracy 5 minut. Nauczyciel prosi chętne osoby do przedstawienia swojej pracy, uzupełnia i ocenia wypowiedź ucznia. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 23
Warunki osiągania efektów kształcenia w tym środki dydaktyczne, metody, formy organizacyjne Zajęcia edukacyjne działu programowego Obsługa urządzeń wydobywczych powinny być prowadzone w pracowni górnictwa otworowego, w której powinny być zorganizowane następujące stanowiska wyposażone w: stanowisko komputerowe dla nauczyciela z dostępem do Internetu, z projektorem multimedialnym, rzutnikiem i lampą typu Lumens umożliwiająca projekcję obrazu na ekran oraz stanowiska maszyn i urządzeń górnictwa otworowego (jedno stanowisko dla czterech uczniów), wyposażone w: katalogi, modele maszyn i urządzeń górnictwa otworowego, pomp wgłębnych rurowych i wpuszczanych, głowic odwiertu pompowanego i samoczynnego, narzędzia i osprzęt do obróbki odwiertów Środki dydaktyczne lansze lub dokumenty multimedialne przedstawiające budowę aparatury pomiarowej i przykładowe wykresy wskazań przyrządów kontrolno-pomiarowych. Zalecane metody dydaktyczne Dział programowy Obsługa urządzeń wydobywczych wymaga stosowania podających i praktycznych metod kształcenia. Zaplanowane do osiągnięcia efekty kształcenia przygotowują ucznia do poznania metod i sposobu wykonywania pomiarów wgłębnych i odczytu wskazań aparatury kontrolno pomiarowej. Zalecaną metodą jest pokaz z objaśnieniem i dyskusja dydaktyczna. Formy organizacyjne Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych form: indywidualnie oraz grupowo. Grupy maksymalnie 15 osobowe. ropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia Oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów należy dokonać przez ocenę sprawdzianów pisemnych i ustnych oraz ćwiczeń wykonywanych na lekcji. W ocenie wykonania ćwiczeń należy uwzględnić następujące kryteria ogólne: zawartość merytoryczną, sposób prezentacji (układ, czytelność, czas). Formy indywidualizacji pracy uczniów uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia. 1.6. Monitoring procesu wydobycia kopalin. Uszczegółowione efekty kształcenia Uczeń po zrealizowaniu zajęć potrafi: oziom wymagań programowych ( lub ) Kategoria taksonomiczna Materiał kształcenia KS(7)1. przyjmować odpowiedzialność za powierzone informacje zawodowe; omiar ciśnienia, temperatury i poziomu M.40.1(12)1. Odczytać wartość ciśnienia na manometrze roboczym i określić płynów w zbiornikach magazynowych. prawidłowość ich wskazań. Interpretacja wyników wskazań przyrządów M.40.1(12)2. Odczytać poziom płynów na postawie wskazań wodowskazów na kontrolno-pomiarowych. zbiorniku roboczym i określić ilość i rodzaj płynów zgromadzonych w zbiorniku. Dokumentacja stanowiskowa. M.40.1(13)1. Wypełnić raporty zmianowe na poszczególnych stanowiskach pracy. Raporty zmianowe. M.40.1(13)2. Wykonać zbiorczą dokumentacje wydobycia z odwiertów eksploatujących w obrębie kopalni. Warunki geologiczne eksploatowanych złóż. rojekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 24