Kontrole kotłów, instalacji grzewczych oraz klimatyzacji. Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego w sprawie charakterystyki energetycznej budynków ustaliła wymagania w zakresie certyfikacji energetycznej, kontroli kotłów i klimatyzacji oraz oceny instalacji grzewczych, w których kotły mają więcej niż 15 lat. Celem kontroli jest ograniczenie zużycia energii i redukcja emisji CO 2 przez stymulowanie modernizacji źródeł ciepła oraz podniesienie poziomu ich eksploatacji. W Polsce Dyrektywa doprowadziła do nowelizacji Prawa Budowlanego w zakresie certyfikacji energetycznej budynków, kontroli kotłów i klimatyzacji z obowiązującym terminem realizacji od 1 stycznia 2009 r. Temat certyfikacji energetycznej budynków był szeroko omawiany w ciągu ostatnich lat i został skutecznie wdrożony. Natomiast obowiązkowa kontrola kotłów i klimatyzacji nie doczekała się wielu publikacji a w praktyce wydaje się, że temat jest mało znany. 1. ZAGADNIENIA PODSTAWOWE Po nowelizacji Prawo Budowlane w części dotyczącej tego zagadnienia wygląda następująco: Art. 62 ust. 1 Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli: pkt 5) okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego kotłów, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz ich wielkości do potrzeb użytkowych: lit. a) co najmniej raz na 2 lata opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności ponad 100 kw, lit. b) co najmniej raz na 4 lata - opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności 20 kw do 100 kw oraz kotłów opalanych gazem, pkt 6) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji, ich wielkości w stosunku do wymagań użytkowych o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kw. ust.1 a. W trakcie kontroli, o której mowa w ust. 1, należy dokonać sprawdzenia wykonania zaleceń z poprzedniej kontroli. ust.1 b. Instalacje ogrzewcze z kotłami o efektywnej nominalnej wydajności powyżej 20 kw użytkowanymi co najmniej 15 lat, licząc od daty zamieszczonej na tabliczce znamionowej kotła, powinny być poddane przez właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego jedno razowej kontroli obejmującej ocenę efektywności energetycznej i doboru wielkości kotła, a także ocenę parametrów instalacji oraz dostosowania do funkcji, jaką ma ona spełniać. Kontrolę tę przeprowadza się w roku następnym po roku, w którym upłynęło 15 lat użytkowania kotła, a kontrolę kotłów, które z dniem 31 grudnia 2009 r. użytkowane są już ponad, przeprowadza się do dnia 31 grudnia 2010 r. Ustawa wprowadziła nowe, przyjęte z Dyrektywy pojęcia dla kotłów - efektywnej nominalnej wydajności i efektywności energetycznej, podczas gdy dotychczas używane są pojęcia nominalna moc kotła i sprawność kotła. Dla uproszczenia w dalszej części artykułu będą używane określenia moc i sprawność kotła.
Wyjaśniając i upraszczając pojęcie paliw nieodnawialnych można przyjąć, że kontroli polegają kotły opalane węglem kamiennym, olejem opałowym i gazem ziemnym. Kotły opalane drewnem, które jako biomasa zaliczane jest do paliw odnawialnych nie podlegają kontroli. Z Art. 62. Ustawy wynika, że: Do dnia 31 grudnia 2010 r. należało przeprowadzić kontrole: a) - kotłów o mocy ponad 100 kw starszych niż 2 lata, opalanych węglem lub olejem opałowym, b) - instalacji ogrzewczych z kotłami o mocy powyżej 20 kw (w dalszej części nazwanymi systemami grzewczymi), które z dniem 31 grudnia 2009 r. użytkowane są już ponad 15 lat, bez względu na rodzaj paliwa. Do 31 grudnia 2012 r. należy przeprowadzić kontrole kotłów o mocy 20 kw do 100 kw opalanych węglem, olejem opałowym lub gazem ziemnym. Do 31 grudnia 2013 r. należy przeprowadzić kontrole urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kw. Umieszczenie w/w kontroli w Art. 62 Ust.1 czyni je obowiązkowymi i w razie ich niewykonania, na podstawie Art. 93 pkt 8) właściciel lub zarządca obiektu podlega karze grzywny. 2. KTO JEST UPRAWNIONY DO WYKONANIA KONTROLI? Według Art. 62 Prawa Budowlanego: 4. Kontrole, o których mowa w ust. 1, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6, przeprowadzają osoby posiadające uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności. 5. Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych, gazowych i urządzeń chłodniczych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, pkt 2 i pkt 6 oraz ust. 1b, mogą przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych. Z powyższego wynika, że do przeprowadzenia kontroli konieczne jest przede wszystkim posiadanie właściwych uprawnień budowlanych. Ponieważ Art. 62 pkt.4 nie precyzuje rodzaju uprawnień, ograniczeń i wykształcenia, można uznać, że do kontroli upoważnione są osoby posiadające uprawnienia do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie czyli Uprawnień Budowlanych w specjalności instalacji i urządzeń cieplnych lub w zakresie sieci, i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych.
Biorąc pod uwagę zastrzeżenie ust. 5 konieczne jest również posiadanie kwalifikacji wymaganych przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych, regulowanych przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 kwietnia 2003 r. (Dz.U.03.89.828). Zgodnie z tym Rozporządzeniem wymagane są kwalifikacje dla urządzeń grupy 2: 1) kotły parowe oraz wodne na paliwa stałe, płynne i gazowe, o mocy powyżej 50 kw, wraz z urządzeniami pomocniczymi; 2) sieci i instalacje cieplne wraz z urządzeniami pomocniczymi, o przesyle ciepła powyżej 50 kw; 5) urządzenia wentylacji, klimatyzacji i chłodnicze, o mocy powyżej 50 kw. Nie wymaga się potwierdzenia kwalifikacji dla urządzeń lub instalacji o mocy zainstalowanej nie wyższej niż 50 kw czyli dla większości mieszkalnych budynków jednorodzinnych. Stwierdzenie w/w kwalifikacji (tzw. uprawnienia energetyczne) można uzyskać po zdaniu egzaminu przed komisją powołaną przy stowarzyszeniach naukowo - technicznych. Ponieważ dla wielu osób tematyka egzaminów może być trudna, zalecane jest odbycie odpowiedniego przeszkolenia teoretycznego i praktycznego. Osoby które mają uprawnienia budowlane i energetyczne w odpowiedniej specjalności oraz posiadają niezbędną wiedzę i praktykę można nazwać inspektorami kontroli kotłów i klimatyzacji. 3. ZAKRES KONTROLI W odróżnieniu od świadectw charakterystyki energetycznej budynków, dla kotłów i klimatyzacji nie ma żadnych szczegółowych prawnych metod kontroli. Z Art. 62.1.pkt 5) i 1b wynika, że podstawowym zadaniem inspektora jest: - sprawdzeniu stanu technicznego kotła, - określenie efektywności energetycznej (sprawności) kotła, - określenie efektywnej nominalnej wydajności (mocy) kotła, - w/w należy wykonać oddzielnie dla każdego z kotłów w kotłowni, - określenie zapotrzebowania na moc podłączonych do kotłów instalacji, - sprawdzenie czy moc kotłów jest odpowiednia do potrzeb, - dokonać oceny parametrów instalacji oraz dostosowania do funkcji, jaką ma ona spełniać, - sporządzenie protokołu kontroli z danymi wynikowymi oraz terminem następnej obowiązkowej kontroli.
Powyższe działania wyczerpują zakres wynikający z Prawa Budowlanego. Wyniki mogą być dla wielu właścicieli kotłów niezrozumiałe, warto więc w formie dodatkowych uwag podać interpretacje wyników oraz sposoby oceny czy stan techniczny, sprawność i moc kotłów są odpowiednie w stosunku do obowiązujących. Kontrolujący nie ma prawa wydawać żadnych zaleceń, można jednak zasugerować podjęcie odpowiednich działań prowadzących do zmniejszenia zapotrzebowania na energię cieplną. I najważniejsze - protokół z kontroli ma być dokumentem użytecznym, a nie tylko kłopotliwą formalnością. 4. METODOLOGIA BADAŃ KOTŁÓW I SYSTEMÓW GRZEWCZYCH Jak już wspomniałem, w polskim prawie dla kontroli kotłów i klimatyzacji nie ma żadnych szczegółowych odniesień. Zakres oraz metody kontroli określa natomiast projekt normy europejskiej CEN/WI 228020, która jest jedynym dokumentem na ten temat i na jej podstawie została opracowana metodologia i wzory protokołów kontroli. Podstawowymi niezbędnymi narzędziem inspektora są; - analizator spalin, - zestaw do pomiaru temperatur, - odpowiednie programy komputerowe. Niezbędna jest przede wszystkim wiedza w zakresie ciepłownictwa, ogrzewnictwa i auditingu energetycznego. Dla wielu potencjalnych inspektorów tematyka może być trudna, często konieczne jest odbycie odpowiedniego przeszkolenia. W słupskim oddziale PZITS planujemy w najbliższym czasie zorganizowanie szkoleń w tym zakresie. Orientacyjne koszty inspekcji: - kotła małego (do 100 kw) - 250 do 500 zł; - kotła większego - > 500 zł; - małego systemu grzewczego 300 do 400 zł; - systemu grzewczego powyżej 100 kw - >500 zł. Są to koszty, które mogą być akceptowalne dla większości właścicieli kotłów, a także zapewniające godziwy zarobek inspektorom kontroli kotłów. 5. SKALA PROBLEMU W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM Zgodnie z danymi szacunkowymi GUS, liczba kotłów w Polsce podlegających kontroli wynosi ok. 4,1 mln, w tym prawie 65% kotłów ma więcej niż 15 lat. Można więc przejąć, że w województwie pomorskim jest kilka tysięcy kotłów, z których co najmniej połowa podlega kontroli do 31 grudnia 2010 r. Znajomość problematyki i zainteresowanie właścicieli kotłów jest obecnie niewielkie. Często przedstawiam ten temat na szkoleniach, jednak w dalszym ciągu liczba wykonanych kontroli jest znikoma. Tymczasem przypominam, że kontrole są obowiązkowe i niewykonanie ich podlega karze grzywny
6. WNIOSKI KOŃCOWE 1. Do 31 grudnia 2010 r. istniała prawna konieczność skontrolowania w woj. pomorskim kilku tysięcy kotłów; a) - kotłów o mocy ponad 100 kw starszych niż 2 lata, opalanych węglem lub olejem opałowym b) - instalacji ogrzewczych z kotłami o mocy powyżej 20 kw, które z dniem 31 grudnia 2009 r. użytkowane były już ponad 15 lat, bez względu na rodzaj paliwa. 2. Do 31 grudnia 2012 r. należy przeprowadzić kontrole kotłów o mocy 20 kw do 100 kw opalanych węglem, olejem opałowym lub gazem ziemnym. 3. Do 31 grudnia 2013 r. należy przeprowadzić kontrole urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kw. 4. Istnieje więc prawna konieczność przeprowadzenia bardzo dużej ilości kontroli, tymczasem zainteresowanie właścicieli kotłów i instalacji jest niewielkie. 5. Umieszczenie w/w kontroli w Art. 62 Ust.1 czyni je obowiązkowymi i w razie ich niewykonania, na podstawie Art. 93 pkt 8) właściciel lub zarządca obiektu podlega karze grzywny. Temat jest nowy, dlatego zachęcam zainteresowanych do dzielenia się uwagami i własnymi doświadczeniami. mgr inż. Włodzimierz Matusiak Słupski Oddział PZITS w-matusiak@wp.pl